Rdzeniowy zanik mięśni (SMA) to ciężka choroba genetyczna, która jeszcze kilka lat temu była uznawana za nieuleczalną. Dzisiaj sytuacja wygląda zupełnie inaczej – w Polsce dostępne są nowoczesne terapie farmakologiczne, które mogą zatrzymać postęp choroby, a nawet zapobiec wystąpieniu objawów, gdy leczenie zostanie wdrożone wcześnie. Wszystkie trzy zarejestrowane leki są objęte refundacją w ramach programu lekowego Narodowego Funduszu Zdrowia. Który preparat jest najlepszy dla konkretnego pacjenta i jak wygląda leczenie w Polsce?
Spis treści
Czym jest rdzeniowy zanik mięśni?
Rdzeniowy zanik mięśni (SMA) to rzadka choroba genetyczna, która występuje z częstością około 1 na 8300 urodzeń w Polsce. Schorzenie charakteryzuje się stopniowym obumieraniem neuronów ruchowych w rdzeniu kręgowym, które odpowiadają za przekazywanie impulsów z mózgu do mięśni. W konsekwencji dochodzi do osłabienia i zaniku mięśni szkieletowych, co może prowadzić do częściowego lub całkowitego paraliżu.
Choroba jest spowodowana mutacją w genie SMN1, który koduje białko SMN niezbędne dla funkcjonowania neuronów ruchowych. Rdzeniowy zanik mięśni dziedziczy się w sposób autosomalny recesywny, co oznacza, że dziecko musi odziedziczyć wadliwy gen od obojga rodziców.
W zależności od wieku wystąpienia objawów wyróżnia się kilka typów SMA:
- SMA typu 1 – objawy pojawiają się w pierwszych 6 miesiącach życia, najcięższy przebieg
- SMA typu 2 – objawy między 6. a 18. miesiącem życia, przebieg pośredni
- SMA typu 3 – objawy po osiągnięciu zdolności chodzenia, przebieg łagodny
- SMA typu 4 – objawy w wieku dorosłym, najłagodniejszy przebieg
Przegląd leków dostępnych w Polsce
W Polsce wszyscy chorzy na SMA mają dostęp do trzech nowoczesnych leków w ramach programu lekowego B.102.FM finansowanego przez NFZ. Program prowadzi obecnie 36 szpitali w całym kraju, a kwalifikację chorych przeprowadza specjalny Zespół Koordynacyjny powołany przez Prezesa NFZ.
Spinraza (nusinersen)
Lek Spinraza zawiera substancję czynną nusinersen, będącą oligonukleotydem antysensowym. Preparat Spinraza jest pierwszym na świecie lekiem opracowanym do przyczynowego leczenia rdzeniowego zaniku mięśni. Nusinersen działa poprzez modyfikację genu SMN2, zwiększając produkcję funkcjonalnego białka SMN o około 40%.
Lek Spinraza jest podawany bezpośrednio do kanału kręgowego (dooponowo) poprzez wkłucie lędźwiowe. Procedura jest wykonywana w warunkach szpitalnych pod znieczuleniem miejscowym. Początkowo nusinersen podaje się w czterech dawkach wysycających – trzy w odstępach dwutygodniowych, a czwartą po 4 tygodniach od trzeciej. Następnie Spinraza jest stosowana jako dawka podtrzymująca co 4 miesiące.
Nusinersen jest refundowany w Polsce od stycznia 2019 roku dla wszystkich chorych na SMA bez ograniczeń wiekowych. Preparat może być stosowany przez całe życie pacjenta, jednak jego podawanie może być uciążliwe ze względu na konieczność wykonywania wkłuć lędźwiowych. Lek nie może być stosowany u kobiet w ciąży oraz u osób z poważnymi wadami kręgosłupa uniemożliwiającymi wkłucie.
Zolgensma (onasemnogen abeparvovec)
Zolgensma to rewolucyjny lek terapii genowej zawierający substancję czynną onasemnogen abeparvovec. Lek Zolgensma dostarcza do komórek pacjenta funkcjonalną kopię genu SMN1 za pomocą zmodyfikowanego wirusa AAV9. Onasemnogen abeparvovec umożliwia komórkom wytwarzanie brakującego białka SMN, zastępując defektywny gen SMN1.
Zolgensma jest podawana jako jednorazowy wlew dożylny trwający około godziny. Dawka jest dobierana ściśle według wagi pacjenta. Jedną z największych zalet leku jest jego trwały efekt – zakłada się, że jednokrotne podanie zapewnia efekt terapeutyczny na całe życie. Preparat Zolgensma zaczyna działać bardzo szybko, znacznie podnosząc poziom białka SMN w ciągu kilkudziesięciu godzin.
W Polsce onasemnogen abeparvovec jest refundowany od września 2022 roku, ale jego stosowanie jest ograniczone do niemowląt do 6. miesiąca życia posiadających maksymalnie 3 kopie genu SMN2. Lek nie może być stosowany u dzieci z wysokim mianem przeciwciał AAV9, zaburzeniami kardiologicznymi lub immunologicznymi, a także u dzieci w bardzo ciężkim stanie. Podczas leczenia konieczne jest przyjmowanie kortykosteroidów przez kilkanaście tygodni w celu ochrony wątroby.
Evrysdi (rysdyplam)
Evrysdi to jedyny doustny lek na SMA, zawierający substancję czynną rysdyplam. Lek Evrysdi działa podobnie do nusinersenu, modyfikując gen SMN2 w celu zwiększenia produkcji funkcjonalnego białka SMN. Rysdyplam jest przyjmowany codziennie w postaci syropu, co czyni go najbardziej wygodnym w użyciu spośród wszystkich dostępnych terapii.
Preparat Evrysdi może być podawany w domu, co znacznie ułatwia codzienne funkcjonowanie pacjentów i ich rodzin. Risdiplam nie wymaga hospitalizacji ani inwazyjnych procedur medycznych. Dawkowanie jest ustalane indywidualnie przez lekarza w zależności od wieku i masy ciała pacjenta.
W Polsce rysdyplam jest refundowany od września 2022 roku, początkowo tylko dla pacjentów z przeciwwskazaniami do leczenia nusinersenem. Od października 2024 roku Evrysdi może być stosowany jako terapia pierwszego rzutu u pacjentów rozpoczynających leczenie. Lek może być stosowany u chorych od urodzenia, bez względu na typ SMA, pod warunkiem posiadania maksymalnie 4 kopii genu SMN2.
| Lek | Droga podania | Częstość podawania | Ograniczenia wiekowe |
|---|---|---|---|
| Spinraza | Dooponowa | Co 4 miesiące | Brak |
| Zolgensma | Dożylna | Jednorazowo | Do 6. miesiąca życia |
| Evrysdi | Doustna | Codziennie | Brak |
Bezpieczeństwo i działania niepożądane
Wszystkie trzy leki mają dobrze poznany profil bezpieczeństwa, potwierdzony w badaniach klinicznych i praktyce klinicznej. Najczęstsze działania niepożądane związane z nusinersenem to zespół popunkcyjny (ból głowy, nudności, wymioty) występujący po wkłuciu lędźwiowym. W przypadku onasemnogenu abeparvovec mogą wystąpić podwyższone parametry wątrobowe oraz wymioty, dlatego konieczne jest przyjmowanie kortykosteroidów i regularne monitorowanie funkcji wątroby. Risdiplam jest generalnie dobrze tolerowany, a najczęstsze skutki uboczne to gorączka, biegunka, wysypka i infekcje górnych dróg oddechowych.
Najczęściej zadawane pytania (FAQ)
Który lek na SMA jest najskuteczniejszy?
Skuteczność poszczególnych leków jest porównywalna, ale zależy od indywidualnej sytuacji pacjenta. Zolgensma może być najskuteczniejsza u najmłodszych dzieci ze względu na szybkie działanie, ale jest ograniczona wiekowo. Spinraza ma najdłuższy czas stosowania i największe doświadczenie kliniczne, natomiast Evrysdi oferuje największą wygodę stosowania.
Czy leki na SMA można łączyć ze sobą?
Nie zaleca się jednoczesnego stosowania kilku leków na SMA. Pacjenci mogą przejść z jednego leku na drugi, ale wymaga to odpowiedniego okresu wypłukania poprzedniego preparatu z organizmu. Decyzję o zmianie leczenia zawsze podejmuje lekarz prowadzący.
Jak długo trwa leczenie SMA?
Spinraza i Evrysdi wymagają stałego stosowania przez całe życie pacjenta. Zolgensma jest podawana jednorazowo, a jej efekt ma być trwały. Przerwanie leczenia Spinrazą lub Evrysdi może skutkować powrotem objawów choroby.
Czy leki na SMA są dostępne dla wszystkich chorych w Polsce?
Tak, wszystkie trzy leki są w pełni refundowane przez NFZ w ramach programu lekowego B.102.FM. Kwalifikacja do leczenia odbywa się w jednym z 36 kontraktowanych szpitali w Polsce. Zespół Koordynacyjny z zasady nie odmawia leczenia, jeśli nie ma poważnych przeciwskazań medycznych.
Jakie są przeciwwskazania do stosowania leków na SMA?
Spinraza nie może być stosowana u kobiet w ciąży oraz u osób z poważnymi wadami kręgosłupa. Zolgensma ma przeciwwskazania u dzieci z wysokim mianem przeciwciał AAV9, zaburzeniami serca lub układu immunologicznego. Evrysdi nie może być stosowany w ciąży i podczas karmienia piersią.
Czy leczenie SMA może całkowicie wyleczyć chorobę?
Dostępne leki nie leczą przyczynowo choroby, ale zatrzymują postęp SMA i mogą przynieść poprawę funkcji. Najlepsze efekty uzyskuje się, gdy leczenie zostanie wdrożone przed wystąpieniem objawów lub we wczesnym stadium choroby. Neurony, które już obumierały, nie mogą zostać przywrócone do życia.
Bibliografia
- Spinraza – charakterystyka produktu leczniczego
- Zolgensma – charakterystyka produktu leczniczego
- Evrysdi – charakterystyka produktu leczniczego
- Program lekowy NFZ B.102.FM – leczenie chorych na rdzeniowy zanik mięśni
- Finkel RS, Mercuri E, Darras BT, Connolly AM, Kuntz NL, Kirschner J, Chiriboga CA, Saito K, Servais L, Tizzano E, Topaloglu H, Tulinius M, Montes J, Glanzman AM, Bishop K, Zhong ZJ, Gheuens S, Bennett CF, Schneider E, Farwell W, De Vivo DC; ENDEAR Study Group. Nusinersen versus Sham Control in Infantile-Onset Spinal Muscular Atrophy. N Engl J Med. 2017 Nov 2;377(18):1723-1732. DOI: 10.1056/NEJMoa1702752 PMID: 29091570
- Day JW, Finkel RS, Chiriboga CA, Connolly AM, Crawford TO, Darras BT, Iannaccone ST, Kuntz NL, Peña LDM, Shieh PB, Smith EC, Kwon JM, Zaidman CM, Schultz M, Feltner DE, Tauscher-Wisniewski S, Ouyang H, Chand DH, Sproule DM, Macek TA, Mendell JR. Onasemnogene abeparvovec gene therapy for symptomatic infantile-onset spinal muscular atrophy in patients with two copies of SMN2 (STR1VE): an open-label, single-arm, multicentre, phase 3 trial. Lancet Neurol. 2021 Apr;20(4):284-293. DOI: 10.1016/S1474-4422(21)00001-6 PMID: 33743238
Niniejszy artykuł nie jest poradą medyczną i ma charakter wyłącznie informacyjny.
