Leki kardiologiczne – farmakoterapia chorób serca i układu krążenia

Choroby układu sercowo-naczyniowego stanowią główną przyczynę zachorowalności i śmiertelności w Polsce oraz na całym świecie. Pomimo postępów medycyny, trend spadku śmiertelności z powodu chorób serca, obserwowany w latach 2006-2016, wyraźnie wyhamował. Obecnie kluczowym wyzwaniem dla polskiej kardiologii pozostaje zapewnienie pacjentom dostępu do nowoczesnej farmakoterapii oraz optymalizacja leczenia w codziennej praktyce klinicznej. Prawidłowo dobrana terapia lekami kardiologicznymi nie tylko łagodzi objawy choroby, ale przede wszystkim poprawia rokowanie, zmniejsza ryzyko powikłań i hospitalizacji, a także wydłuża życie pacjentów. Współczesna kardiologia dysponuje szerokim arsenałem leków o udowodnionej skuteczności klinicznej, których działanie zostało potwierdzone w licznych badaniach naukowych prowadzonych na całym świecie. Niniejszy artykuł stanowi kompleksowe omówienie najważniejszych grup leków stosowanych w leczeniu chorób serca i układu krążenia, ich mechanizmów działania oraz praktycznych aspektów terapii w najczęstszych schorzeniach kardiologicznych.

Czym są leki kardiologiczne?

Leki kardiologiczne to preparaty farmaceutyczne przeznaczone do leczenia i zapobiegania chorobom serca oraz układu krążenia. Obejmują one zarówno leki na receptę przepisywane przez specjalistów, jak również preparaty wspierające prawidłowe funkcjonowanie układu sercowo-naczyniowego. W ostatnich latach katalog leków kardiologicznych znacząco się rozszerzył dzięki wprowadzeniu do praktyki klinicznej nowych molekuł o udowodnionym działaniu.

Współczesna farmakoterapia kardiologiczna realizuje dwa równoległe cele terapeutyczne. Po pierwsze, dąży do poprawy rokowania poprzez redukcję ryzyka zgonu i poważnych incydentów sercowo-naczyniowych, takich jak zawał serca czy udar mózgu. Po drugie, koncentruje się na ograniczeniu objawów choroby, co bezpośrednio przekłada się na poprawę jakości życia pacjentów. W zależności od rodzaju schorzenia i stanu klinicznego pacjenta, strategia leczenia może być ukierunkowana na różne aspekty funkcjonowania układu krążenia, między innymi zmniejszenie obciążenia serca, regulację ciśnienia tętniczego, poprawę przepływu wieńcowego, stabilizację rytmu serca czy zapobieganie tworzeniu się zakrzepów w naczyniach krwionośnych.

Główne grupy leków kardiologicznych

Inhibitory konwertazy angiotensyny (ACE-I)

Inhibitory konwertazy angiotensyny stanowią jedną z fundamentalnych grup leków w kardiologii. Ich działanie polega na blokowaniu enzymu konwertującego angiotensynę, co prowadzi do zmniejszenia produkcji angiotensyny II. Jest to silny związek odpowiedzialny za zwężanie naczyń krwionośnych i podwyższanie ciśnienia tętniczego krwi.

Mechanizm działania inhibitorów ACE jest wielokierunkowy i obejmuje rozszerzenie naczyń krwionośnych, szczególnie tętniczych, zmniejszenie obciążenia następczego serca, hamowanie niekorzystnego remodelingu mięśnia sercowego, działanie nefroprotekcyjne oraz poprawę funkcji śródbłonka naczyniowego. Wszystkie te efekty przekładają się na wymierne korzyści kliniczne u pacjentów z chorobami układu krążenia.

W Polsce dostępne są następujące inhibitory ACE:

• Perindopril (Prestarium)
• Ramipril (Tritace, Polpril)
• Enalapril (Enarenal)
• Lisinopril (Prinivil)
• Zofenopril (Zofenil)

Wskazania do stosowania inhibitorów ACE obejmują nadciśnienie tętnicze, niewydolność serca, stan po zawale serca, nefropatię cukrzycową oraz profilaktykę sercowo-naczyniową u pacjentów wysokiego ryzyka. Leki te charakteryzują się korzystnym profilem bezpieczeństwa, choć u niektórych pacjentów mogą występować działania niepożądane, takie jak suchy kaszel (najbardziej charakterystyczny objaw), hipotonia, pogorszenie funkcji nerek, hiperkaliemia czy rzadko obrzęk naczynioruchowy.

Antagoniści receptora angiotensyny II (ARB, sartany)

Sartany działają poprzez blokowanie receptora dla angiotensyny II, uniemożliwiając jej działanie na tkanki docelowe. Efekt terapeutyczny jest podobny do inhibitorów ACE, jednak przy znacznie mniejszej liczbie działań niepożądanych. Kluczową zaletą sartanów jest brak suchego kaszlu, który często występuje podczas stosowania inhibitorów ACE.

Przykłady najczęściej stosowanych sartanów w Polsce:

• Telmisartan (Micardis, Polsart)
• Walsartan (Valzek)
• Losartan (Losartic)
• Kandesartan (Candepress)

Sartany znajdują zastosowanie w leczeniu nadciśnienia tętniczego, niewydolności serca (zwłaszcza u pacjentów z nietolerancją inhibitorów ACE), nefropatii cukrzycowej oraz w profilaktyce sercowo-naczyniowej. Dzięki korzystnemu profilowi bezpieczeństwa i dobrej tolerancji, leki te są często przepisywane jako alternatywa dla inhibitorów ACE.

Beta-adrenolityki (beta-blokery)

Beta-blokery hamują działanie receptorów beta-adrenergicznych w sercu i naczyniach krwionośnych, co prowadzi do zwolnienia częstości akcji serca, zmniejszenia jego kurczliwości oraz obniżenia ciśnienia tętniczego. Są jednymi z najlepiej przebadanych leków w kardiologii, o udowodnionym wpływie na poprawę rokowania u pacjentów z chorobami serca.

Mechanizm działania beta-blokerów obejmuje zmniejszenie częstości akcji serca, obniżenie kurczliwości mięśnia sercowego, redukcję ciśnienia tętniczego, zmniejszenie zapotrzebowania mięśnia sercowego na tlen oraz działanie przeciwarytmiczne. Te efekty czynią je niezwykle cennymi lekami w wielu schorzeniach kardiologicznych.

W praktyce klinicznej stosuje się głównie:

• Beta-blokery kardioselektywne (II generacji): metoprolol (Betaloc ZOK), bisoprolol (Bisocard, Concor)
• Beta-blokery z dodatkowymi właściwościami (III generacji): nebiwolol (Nedal) stymulujący syntezę tlenku azotu, karwedilol (Vivacor, Carvetrend) dodatkowo blokujący receptory alfa

Wskazania do stosowania beta-blokerów są bardzo szerokie i obejmują chorobę niedokrwienną serca, niewydolność serca, stan po zawale serca, nadciśnienie tętnicze, zaburzenia rytmu serca oraz kardiomiopatię przerostową. Beta-blokery są szczególnie ważne u pacjentów po przebytym zawale serca, gdzie znacząco zmniejszają ryzyko kolejnych incydentów sercowych i śmiertelności.

Antagoniści wapnia

Leki blokujące kanały wapniowe w komórkach mięśni gładkich naczyń i kardiomiocytach prowadzą do rozszerzenia naczyń i obniżenia ciśnienia tętniczego. W zależności od struktury chemicznej i profilu działania, wyróżniamy dwie główne grupy antagonistów wapnia.

Antagoniści wapnia dihydropirydynowe działają głównie na naczynia krwionośne i obejmują:

• Amlodypina (Amlozek)
• Lerkanidypina (Lercan)
• Nitrendypina
• Lacydypina (Lacipil)

Antagoniści wapnia niedihydropirydynowe wpływają dodatkowo na przewodnictwo w sercu i obejmują:

• Werapamil (Isoptin)
• Diltiazem (Dilzem)

Antagoniści wapnia znajdują zastosowanie w leczeniu nadciśnienia tętniczego, dławicy piersiowej, niektórych zaburzeń rytmu serca (głównie preparaty niedihydropirydynowe) oraz zespołu Raynauda. Leki dihydropirydynowe są często stosowane w skojarzeniu z innymi lekami hipotensyjnymi, szczególnie z inhibitorami ACE lub sartanami.

Diuretyki (leki moczopędne)

Diuretyki zwiększają wydalanie sodu i wody przez nerki, co prowadzi do zmniejszenia objętości krwi krążącej i obniżenia ciśnienia tętniczego. Są stosowane zarówno w nadciśnieniu tętniczym, jak i w terapii obrzęków oraz niewydolności serca. W zależności od miejsca działania w nerce, wyróżniamy kilka grup diuretyków.

Grupa diuretyków	Przykłady substancji czynnych	Główne wskazania
Diuretyki pętlowe	Furosemid, torasemid (Trifas, Toramide)	Niewydolność serca, obrzęki
Diuretyki tiazydowe i tiazydopodobne	Hydrochlorotiazyd, indapamid (Tertensif SR)	Nadciśnienie tętnicze
Diuretyki oszczędzające potas	Spironolakton, eplerenon	Niewydolność serca, hiperaldosteronizm

Szczególną rolę w leczeniu niewydolności serca odgrywają antagoniści aldosteronu, tacy jak spironolakton i eplerenon. Leki te nie tylko działają moczopędnie, ale również blokują niekorzystne działanie aldosteronu na mięsień sercowy, zapobiegając włóknieniu i przebudowie serca. Od stycznia 2025 roku eplerenon został objęty refundacją w Polsce, co znacząco poprawiło dostęp pacjentów do tego ważnego leku.

Leki hipolipemizujące

Statyny

Statyny hamują enzym HMG-CoA reduktazę, kluczowy w syntezie cholesterolu w wątrobie. Obniżają stężenie cholesterolu LDL oraz triglicerydów, jednocześnie podwyższając poziom cholesterolu HDL. Wykazują również działanie przeciwmiażdżycowe, przeciwzapalne i stabilizujące blaszkę miażdżycową, co przekłada się na zmniejszenie ryzyka incydentów sercowo-naczyniowych.

Najczęściej stosowane statyny w Polsce to:

• Atorwastatyna
• Rozuwastatyna
• Simwastatyna

Statyny znajdują zastosowanie w pierwotnej i wtórnej profilaktyce choroby niedokrwiennej serca, hipercholesterolemii oraz mieszanych dyslipidemii. U pacjentów po przebytym zawale serca lub z rozpoznaną chorobą wieńcową, statyny w wysokich dawkach stanowią standard postępowania.

Ezetimib

Ezetimib hamuje wchłanianie cholesterolu w jelitach i jest często stosowany w połączeniu ze statyną u pacjentów, którzy nie osiągają docelowych wartości cholesterolu LDL. Od kwietnia 2024 roku w Polsce dostępny jest refundowany preparat złożony Mizetam (ezetymib z atorwastatyną) w profilaktyce zdarzeń sercowo-naczyniowych u pacjentów z chorobą niedokrwienną serca.

Inhibitory PCSK9

Inhibitory PCSK9 to nowoczesna grupa leków biologicznych, które znacząco obniżają poziom cholesterolu LDL poprzez zwiększenie liczby receptorów LDL na powierzchni komórek wątroby. W Polsce dostępne są alirokumab i ewolokumab, stosowane u pacjentów z bardzo wysokim ryzykiem sercowo-naczyniowym, którzy nie osiągają celów terapeutycznych przy maksymalnych dawkach statyn.

Leki przeciwpłytkowe i przeciwkrzepliwe

Kwas acetylosalicylowy (ASA)

Kwas acetylosalicylowy w małych dawkach (75-150 mg) działa jako lek antyagregacyjny, zapobiegający tworzeniu się zakrzepów w naczyniach wieńcowych. Stanowi podstawowy element profilaktyki wtórnej po zawale serca oraz u pacjentów z chorobą wieńcową.

Inhibitory P2Y12

Nowoczesne leki przeciwpłytkowe stosowane w prewencji wtórnej po ostrych zespołach wieńcowych, często w połączeniu z ASA (podwójna terapia przeciwpłytkowa):

• Klopidogrel
• Tikagrelor
• Prasugrel

Antagoniści witaminy K

Warfaryna i acenokumarol to leki zmniejszające syntezę czynników krzepnięcia zależnych od witaminy K. Są stosowane w profilaktyce powikłań zakrzepowo-zatorowych u pacjentów z migotaniem przedsionków, zastawkami mechanicznymi i żylną chorobą zakrzepowo-zatorową. Wymagają regularnego monitorowania parametrów krzepnięcia krwi (INR).

Nowe doustne antykoagulanty (NOAC)

Grupa nowoczesnych leków przeciwkrzepliwych, niebędących antagonistami witaminy K, charakteryzujących się bardziej przewidywalnym działaniem i nie wymagających regularnego monitorowania parametrów krzepnięcia:

• Dabigatran (Pradaxa) – inhibitor trombiny
• Rywaroksaban (Xarelto), apiksaban (Eliquis) – inhibitory czynnika Xa

Od stycznia 2025 roku rywaroksaban i dabigatran zostały objęte refundacją w Polsce jako leki o ugruntowanej skuteczności w kardiologii, co znacząco poprawiło dostęp pacjentów do tych ważnych preparatów stosowanych w profilaktyce udaru mózgu u chorych z migotaniem przedsionków.

Inhibitory ARNI

Sakubitryl/walsartan (Entresto) to innowacyjny lek łączący antagonistę receptora angiotensyny II z inhibitorem neprylizyny. Stanowi pierwszy i jak dotąd jedyny przedstawiciel nowej grupy leków ARNI (Angiotensin Receptor-Neprilysin Inhibitor) w Polsce.

Mechanizm działania sakubitryl/walsartanu jest podwójny. Walsartan blokuje receptor dla angiotensyny II, zmniejszając szkodliwe działanie układu renina-angiotensyna-aldosteron, podczas gdy sakubitryl hamuje neprylizę, enzym rozkładający peptydy natriuretyczne. Peptydy natriuretyczne wywierają korzystny wpływ na układ krążenia poprzez rozszerzenie naczyń krwionośnych, zwiększenie wydalania sodu z moczem, hamowanie uwalniania reniny i aldosteronu oraz zapobieganie niekorzystnej przebudowie mięśnia sercowego.

Badanie kliniczne PARADIGM-HF, w którym wzięło udział ponad 8400 pacjentów z niewydolnością serca, wykazało, że sakubitryl/walsartan w porównaniu z enalaprilem zmniejsza ryzyko zgonu z przyczyn sercowo-naczyniowych o 20 procent i hospitalizacji z powodu niewydolności serca o 21 procent. Te przełomowe wyniki spowodowały, że Europejskie Towarzystwo Kardiologiczne w wytycznych z 2016 roku zaleciło stosowanie ARNI zamiast inhibitorów ACE u odpowiednio dobranych pacjentów z niewydolnością serca.

Inhibitory SGLT2 (flozyny)

Inhibitory kotransportera sodowo-glukozowego 2 to przełomowa grupa leków, która zrewolucjonizowała leczenie niewydolności serca. Pierwotnie opracowane do leczenia cukrzycy typu 2, flozyny okazały się niezwykle skuteczne w terapii niewydolności serca niezależnie od obecności cukrzycy.

Mechanizm działania inhibitorów SGLT2 polega na blokowaniu zwrotnego wchwytu glukozy w nerkach, co prowadzi do wydalania nadmiaru cukru z moczem. Dodatkowo leki te wywołują natriurezę (zwiększone wydalanie sodu), co przekłada się na obniżenie ciśnienia krwi i redukcję obciążenia serca. Jednak korzystne działanie flozyn w niewydolności serca wykracza daleko poza te podstawowe mechanizmy i obejmuje między innymi poprawę metabolizmu energetycznego kardiomiocytów, zmniejszenie odczynu zapalnego, poprawę czynności mitochondriów oraz korzystny wpływ na remodeling serca.

W Polsce dostępne są następujące inhibitory SGLT2:

• Dapagliflozyna (Forxiga)
• Empagliflozyna (Jardiance)
• Kanagliflozyna
• Ertugliflozyna

Od kwietnia 2024 roku empagliflozyna została objęta rozszerzoną refundacją w niewydolności serca poprzez zmianę wymaganej frakcji wyrzutowej lewej komory serca z poziomu 40 procent na 50 procent. Od lipca 2025 roku zarówno empagliflozyna, jak i dapagliflozyna są refundowane także w przewlekłej chorobie nerek, co odzwierciedla szerokie spektrum działania tych leków.

Aktualne wytyczne naukowe zalecają stosowanie inhibitorów SGLT2 jako jednego z czterech filarów farmakoterapii niewydolności serca z obniżoną frakcją wyrzutową. Istotną zaletą flozyn jest fakt, że nie wymagają częstego monitorowania laboratoryjnego i nie powodują zbyt niskiego ciśnienia tętniczego czy zbyt wolnej pracy serca, co ułatwia ich stosowanie w praktyce klinicznej.

Inne ważne leki kardiologiczne

Azotany

Azotany rozszerzają naczynia krwionośne, głównie żylne, zmniejszając obciążenie wstępne serca i poprawiając ukrwienie mięśnia sercowego. Stosowane są głównie w dławicy piersiowej jako leki doraźne (nitrogliceryna w tabletkach podjęzykowych lub aerozolu) lub przewlekle (monoazotan izosorbidu, diazotan izosorbidu).

Glikozydy naparstnicy

Digoksyna zwiększa siłę skurczu mięśnia sercowego i zwalnia częstość akcji serca. Jest szczególnie przydatna w kontroli rytmu komór u pacjentów z migotaniem przedsionków oraz w leczeniu objawowej niewydolności serca mimo optymalnej terapii innymi lekami.

Iwabradyna

Iwabradyna selektywnie zmniejsza częstość akcji serca poprzez blokowanie kanałów If w węźle zatokowo-przedsionkowym. Stosowana jest u pacjentów z niewydolnością serca z rytmem zatokowym i częstością serca powyżej 70 uderzeń na minutę, gdy beta-blokery nie są wystarczająco skuteczne lub są źle tolerowane.

Trimetazydyna

Trimetazydyna poprawia metabolizm energetyczny komórek mięśnia sercowego, zwiększając produkcję energii przy zmniejszonym zużyciu tlenu. Od stycznia 2025 roku lek ten został objęty refundacją w Polsce, co poprawiło dostęp pacjentów z chorobą wieńcową do tej terapii.

Leczenie farmakologiczne najczęstszych schorzeń kardiologicznych

Nadciśnienie tętnicze

Leczenie nadciśnienia tętniczego wymaga indywidualnego podejścia i doboru leków w oparciu o współistniejące schorzenia oraz czynniki ryzyka sercowo-naczyniowego. Podstawowe grupy leków hipotensyjnych obejmują inhibitory ACE lub sartany, beta-adrenolityki, antagoniści wapnia oraz diuretyki. U większości pacjentów konieczne jest stosowanie co najmniej dwóch leków hipotensyjnych, często w postaci preparatów złożonych, co poprawia skuteczność leczenia i ułatwia przestrzeganie zaleceń.

Wybór konkretnych leków zależy od współistniejących schorzeń. U pacjentów z chorobą wieńcową preferowane są beta-blokery i inhibitory ACE. W niewydolności serca stosuje się kombinację inhibitorów ACE lub sartanów, beta-blokerów, antagonistów aldosteronu oraz inhibitorów SGLT2. Pacjenci z cukrzycą powinni otrzymywać inhibitory ACE lub sartany, często w połączeniu z antagonistami wapnia, ze względu na działanie nefroprotekcyjne tych leków. W przewlekłej chorobie nerek zaleca się inhibitory ACE lub sartany oraz diuretyki pętlowe.

Niewydolność serca

Leczenie farmakologiczne niewydolności serca przeszło w ostatnich latach rewolucję, dzięki wprowadzeniu nowych grup leków o udowodnionym wpływie na rokowanie. W niewydolności serca ze zmniejszoną frakcją wyrzutową standardem jest obecnie jednoczesne stosowanie czterech grup leków, określanych jako fundamentalna terapia czterolekowa.

Podstawę terapii stanowią inhibitory ACE lub ARNI (sakubitryl/walsartan), które hamują niekorzystne działanie układu renina-angiotensyna-aldosteron. ARNI wykazuje lepszą skuteczność niż same inhibitory ACE, dlatego u stabilnych pacjentów dobrze tolerujących inhibitory ACE zaleca się przejście na sakubitryl/walsartan. Drugim filarem terapii są beta-blokery, które zmniejszają częstość akcji serca, obniżają zapotrzebowanie mięśnia sercowego na tlen i zapobiegają nagłym zgonom sercowym. Trzecią grupą leków są antagoniści receptora mineralokortykoidowego, głównie spironolakton i eplerenon, które blokują szkodliwe działanie aldosteronu na serce. Czwartym, najnowszym filarem terapii są inhibitory SGLT2, które niezależnie od obecności cukrzycy zmniejszają ryzyko hospitalizacji i zgonu z przyczyn sercowo-naczyniowych.

W przypadku utrzymujących się objawów mimo fundamentalnej terapii czterolekowej, można dołączyć iwabradynę przy rytmie zatokowym i częstości serca powyżej 70 uderzeń na minutę, digoksynę do kontroli rytmu komór w migotaniu przedsionków oraz diuretyki w celu kontroli objawów przewodnienia. Istotnym aspektem leczenia jest systematyczna optymalizacja dawek leków, dążenie do osiągnięcia dawek docelowych potwierdzonych w badaniach klinicznych oraz regularne monitorowanie parametrów laboratoryjnych, zwłaszcza funkcji nerek i stężenia potasu.

Aktualne wytyczne Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego podkreślają, że fundamentalna terapia czterolekowa powinna być wdrożona jak najszybciej po rozpoznaniu niewydolności serca, najlepiej równolegle, bez konieczności osiągania maksymalnych dawek jednego leku przed włączeniem kolejnego. Badania kliniczne wykazały, że każdy miesiąc opóźnienia we włączeniu optymalnej terapii przekłada się na gorsze rokowanie pacjenta.

Choroba niedokrwienna serca

W stabilnej chorobie wieńcowej strategia farmakologiczna obejmuje dwie główne kategorie leków. Pierwszą są leki poprawiające rokowanie, do których należą statyny w odpowiednich dawkach, leki przeciwpłytkowe (głównie kwas acetylosalicylowy), inhibitory ACE lub sartany oraz beta-blokery. Drugą kategorią są leki przeciwdławicowe, które łagodzą objawy i poprawiają tolerancję wysiłku, obejmujące beta-blokery, antagoniści wapnia, azotany długo działające, iwabradynę oraz trimetazydynę.

Po przebytym ostrym zawale serca standardem jest intensywna terapia wielolekowa. Pacjenci powinni otrzymywać podwójną terapię przeciwpłytkową składającą się z kwasu acetylosalicylowego i inhibitora P2Y12 (klopidogrel, tikagrelor lub prasugrel). Czas trwania podwójnej terapii przeciwpłytkowej zależy od rodzaju zastosowanego stentu oraz indywidualnego ryzyka krwawienia i zakrzepicy, zwykle wynosi od sześciu do dwunastu miesięcy. Dodatkowo wszyscy pacjenci po zawale serca powinni stosować statyny w wysokich dawkach, beta-blokery oraz inhibitory ACE lub sartany. Taka kompleksowa farmakoterapia znacząco zmniejsza ryzyko kolejnych incydentów sercowo-naczyniowych i poprawia długoterminowe rokowanie.

Zaburzenia rytmu serca

W migotaniu przedsionków, najczęstszej arytmii serca, podstawą farmakoterapii jest kontrola częstości rytmu komór oraz profilaktyka powikłań zakrzepowo-zatorowych. Do kontroli częstości rytmu komór stosuje się beta-blokery, niedihydropirydynowe antagoniści wapnia (werapamil, diltiazem) lub digoksynę. U pacjentów, u których planuje się utrzymanie rytmu zatokowego, dodatkowo stosuje się leki antyarytmiczne, takie jak amiodaron, propafenon lub sotalol.

Profilaktyka powikłań zakrzepowo-zatorowych, zwłaszcza udaru mózgu, jest kluczowym elementem leczenia migotania przedsionków. Wybór terapii przeciwkrzepliwej opiera się na ocenie ryzyka udaru przy użyciu skali CHA2DS2-VASc oraz ryzyka krwawienia przy użyciu skali HAS-BLED. U większości pacjentów z migotaniem przedsionków z przynajmniej jednym czynnikiem ryzyka zaleca się stosowanie doustnych antykoagulantów. Obecnie preferowane są nowe doustne antykoagulanty, które w porównaniu z antagonistami witaminy K charakteryzują się podobną lub lepszą skutecznością, mniejszym ryzykiem krwawień wewnątrzczaszkowych oraz nie wymagają regularnego monitorowania parametrów krzepnięcia.

Najnowsze trendy w farmakoterapii kardiologicznej

Współczesna kardiologia dynamicznie się rozwija, wprowadzając nowe leki i strategie terapeutyczne oparte na wynikach wieloośrodkowych badań klinicznych. Do najważniejszych trendów w ostatnich latach należy wprowadzenie fundamentalnej terapii czterolekowej w niewydolności serca, obejmującej równoczesne stosowanie inhibitorów ACE lub ARNI, beta-blokerów, antagonistów receptora mineralokortykoidowego oraz inhibitorów SGLT2. Wszystkie te grupy leków mają udowodniony wpływ na zmniejszenie śmiertelności i hospitalizacji.

Kolejnym istotnym trendem jest szersze wykorzystanie inhibitorów SGLT2 poza ich pierwotnym wskazaniem w cukrzycy. Leki te znalazły zastosowanie w leczeniu niewydolności serca niezależnie od obecności cukrzycy, a także w przewlekłej chorobie nerek. Badania kliniczne wykazały, że korzyści ze stosowania flozyn są niezależne od frakcji wyrzutowej lewej komory, co może w przyszłości prowadzić do rozszerzenia wskazań także na niewydolność serca z zachowaną frakcją wyrzutową.

Indywidualizacja leczenia przeciwkrzepliwego stała się standardem w codziennej praktyce. Dobór terapii opiera się na szczegółowej ocenie ryzyka zakrzepowo-zatorowego i krwotocznego, z uwzględnieniem wieku pacjenta, chorób współistniejących, stosowanych leków oraz preferencji chorego. Obserwuje się także trend do skracania czasu podwójnej terapii przeciwpłytkowej po ostrych zespołach wieńcowych u pacjentów z wysokim ryzykiem krwawienia, przy jednoczesnym przedłużaniu czasu leczenia u osób z wysokim ryzykiem zakrzepowym.

W obszarze leczenia hipolipemizującego, oprócz statyn stosowanych w maksymalnych tolerowanych dawkach, coraz częściej wykorzystuje się terapię skojarzoną z ezetimibem oraz inhibitory PCSK9 u pacjentów z bardzo wysokim ryzykiem sercowo-naczyniowym. Polskie Towarzystwo Kardiologiczne opublikowało w 2024 roku zaktualizowane wytyczne dotyczące postępowania w dyslipidemii, kładąc nacisk na bardziej agresywne obniżanie cholesterolu LDL u pacjentów wysokiego i bardzo wysokiego ryzyka.

Ważnym aspektem współczesnej kardiologii jest także poprawa dostępności do leków o udowodnionej skuteczności. W październiku 2024 roku Ministerstwo Zdrowia przedstawiło pierwszą listę leków kardiologicznych o ugruntowanej skuteczności, obejmującą czternaście preparatów. System ten ma na celu przyspieszenie i obniżenie kosztów procedury refundacyjnej dla leków, które straciły już ochronę patentową, ale ze względu na wysokie koszty procesu refundacyjnego nie były dostępne dla pacjentów. Od stycznia 2025 roku lista refundacyjnych leków kardiologicznych znacząco się poszerzyła, obejmując między innymi rywaroksaban, dabigatran, eplerenon, torasemid i trimetazydynę.

Znaczenie stylu życia w terapii chorób serca

Farmakoterapia, choć niezwykle ważna, stanowi tylko jeden element kompleksowego podejścia do leczenia chorób układu sercowo-naczyniowego. Modyfikacja stylu życia odgrywa równie istotną rolę w poprawie rokowania i jakości życia pacjentów kardiologicznych. Regularna aktywność fizyczna, preferowane minimum trzydzieści minut dziennie umiarkowanego wysiłku pięć razy w tygodniu, korzystnie wpływa na funkcję układu krążenia, pomaga w kontroli masy ciała i obniża ciśnienie tętnicze.

Dieta w chorobach serca powinna opierać się na zasadach diety śródziemnomorskiej, bogatej w warzywa, owoce, pełnoziarniste produkty zbożowe, ryby morskie oraz zdrowe tłuszcze roślinne. Szczególnie ważne jest ograniczenie spożycia soli do maksymalnie pięciu gramów dziennie, co pomaga w kontroli ciśnienia tętniczego i zmniejszeniu obrzęków. Pacjenci powinni unikać cukrów prostych, produktów wysokoprzetworzonych oraz tłuszczów nasyconych pochodzenia zwierzęcego.

Całkowita rezygnacja z palenia tytoniu jest absolutnie kluczowa dla pacjentów z chorobami serca. Palenie tytoniu nie tylko zwiększa ryzyko rozwoju miażdżycy i zawału serca, ale także zmniejsza skuteczność farmakoterapii. Ograniczenie spożycia alkoholu, utrzymanie prawidłowej masy ciała oraz dbanie o odpowiednią podaż minerałów, szczególnie potasu, magnezu i wapnia, dodatkowo wspierają działanie leków kardiologicznych.

Istotnym elementem terapii jest także kontrola stresu i dbałość o zdrowie psychiczne. Przewlekły stres, depresja i lęk niekorzystnie wpływają na przebieg chorób serca i mogą utrudniać przestrzeganie zaleceń terapeutycznych. Pacjenci powinni korzystać z technik relaksacyjnych, zapewniać sobie wystarczającą ilość snu oraz w razie potrzeby korzystać ze wsparcia psychologicznego.

Indywidualne podejście do terapii kardiologicznej

Skuteczne leczenie chorób serca wymaga indywidualnego podejścia, uwzględniającego wiele czynników wpływających na wybór i dawkowanie leków. Wiek pacjenta ma istotne znaczenie, ponieważ osoby starsze mogą wymagać mniejszych dawek leków ze względu na zmniejszone wydalanie przez nerki i wolniejszy metabolizm. Z kolei u młodszych pacjentów można częściej stosować bardziej agresywne schematy terapeutyczne.

Płeć również wpływa na farmakokinetykę i farmakodynamikę wielu leków kardiologicznych. Kobiety częściej doświadczają niektórych działań niepożądanych, takich jak kaszel podczas stosowania inhibitorów ACE czy obrzęki podczas przyjmowania antagonistów wapnia. Choroby współistniejące, szczególnie cukrzyca, przewlekła choroba nerek, astma oskrzelowa czy zaburzenia funkcji wątroby, wymagają szczególnej ostrożności w doborze leków i ich dawkowania.

Interakcje między stosowanymi lekami stanowią istotny problem w praktyce klinicznej, zwłaszcza u pacjentów przyjmujących wiele preparatów. Lekarz przepisujący leki kardiologiczne musi zawsze uwzględniać pełną listę stosowanych przez pacjenta leków, w tym preparatów bez recepty i suplementów diety, aby uniknąć niebezpiecznych interakcji. Przeciwwskazania do określonych grup leków, takie jak astma oskrzelowa w przypadku nieselektywnych beta-blokerów czy ciężkie zaburzenia przewodnictwa w sercu w przypadku beta-blokerów i antagonistów wapnia, muszą być bezwzględnie przestrzegane.

Kluczowym czynnikiem sukcesu terapii jest przestrzeganie zaleceń przez pacjenta. Badania wykazują, że nawet u połowy pacjentów z chorobami przewlekłymi występują problemy z regularnym przyjmowaniem leków zgodnie z zaleceniami. Dlatego tak ważna jest edukacja pacjenta, wyjaśnienie celów terapii, omówienie możliwych działań niepożądanych oraz dostosowanie schematu leczenia do możliwości i stylu życia chorego. Stosowanie preparatów złożonych, zawierających kilka substancji czynnych w jednej tabletce, może znacząco poprawić przestrzeganie zaleceń terapeutycznych.

Bibliografia

1. McMurray JJV, Packer M, Desai AS, Gong J, Lefkowitz MP, Rizkala AR, Rouleau JL, Shi VC, Solomon SD, Swedberg K, Zile MR; PARADIGM-HF Investigators and Committees. Angiotensin-neprilysin inhibition versus enalapril in heart failure. N Engl J Med. 2014;371(11):993-1004. DOI: 10.1056/NEJMoa1409077 PMID: 25176015
2. Zannad F, Ferreira JP, Pocock SJ, Anker SD, Butler J, Filippatos G, Brueckmann M, Ofstad AP, Pfarr E, Jamal W, Packer M. SGLT2 inhibitors in patients with heart failure with reduced ejection fraction: a meta-analysis of the EMPEROR-Reduced and DAPA-HF trials. Lancet. 2020;396(10254):819-829. DOI: 10.1016/S0140-6736(20)31824-9 PMID: 32877652
3. McDonagh TA, Metra M, Adamo M, Gardner RS, Baumbach A, Böhm M, Burri H, Butler J, Čelutkienė J, Chioncel O, Cleland JGF, Crespo-Leiro MG, Farmakis D, Gilard M, Heymans S, Hoes AW, Jaarsma T, Jankowska EA, Lainscak M, Lam CSP, Lyon AR, McMurray JJV, Mebazaa A, Mindham R, Muneretto C, Piepoli MF, Price S, Rosano GMC, Ruschitzka F, Skibelund AK; ESC Scientific Document Group. 2023 Focused Update of the 2021 ESC Guidelines for the diagnosis and treatment of acute and chronic heart failure. Eur Heart J. 2023;44(37):3627-3639. DOI: 10.1093/eurheartj/ehad195 PMID: 37622666
4. McEvoy JW, McCarthy CP, Bruno RM, Brouwers S, Canavan MD, Ceconi C, Christodorescu RM, Daskalopoulou SS, Ferro CJ, Gerdts E, Hanssen H, Harris J, Lauder L, McManus RJ, Molloy GJ, Rahimi K, Regitz-Zagrosek V, Rossi GP, Sandset EC, Scheenaerts B, Staessen JA, Uchmanowicz I, Volterrani M, Touyz RM; ESC Scientific Document Group. 2024 ESC Guidelines for the management of elevated blood pressure and hypertension. Eur Heart J. 2024;45(38):3912-4018. DOI: 10.1093/eurheartj/ehae178 PMID: 39210715
5. Baigent C, Keech A, Kearney PM, Blackwell L, Buck G, Pollicino C, Kirby A, Sourjina T, Peto R, Collins R, Simes R; Cholesterol Treatment Trialists’ (CTT) Collaborators. Efficacy and safety of cholesterol-lowering treatment: prospective meta-analysis of data from 90,056 participants in 14 randomised trials of statins. Lancet. 2005;366(9493):1267-1278. DOI: 10.1016/S0140-6736(05)67394-1 PMID: 16214597