Cefepim – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)
Cefepim – to antybiotyk należący do grupy cefalosporyn czwartej generacji. Mechanizm działania cefepimu polega na hamowaniu syntezy ściany komórkowej komórki bakteryjnej, co prowadzi do ich śmierci. Wskazaniem do stosowania leku jest leczenie ciężkich zakażeń bakteryjnych m.in. zapalenia płuc, powikłanego zakażenia dróg moczowych, powikłanego zakażenia w obrębie jamy brzusznej, zapalenia otrzewnej, ostrego zakażenia dróg żółciowych i bakteryjnego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych.
Cefepim dostępny jest w postaci proszku do sporządzania roztworu do wstrzykiwań i infuzji. Dokładne dawkowanie dobiera się indywidualnie w zależności od rodzaju i ciężkości zakażenia.
Możliwe działania niepożądane (najczęstsze): zapalenie żyły w miejscu wstrzyknięcia, reakcje w miejscu infuzji, ból w miejscu wstrzyknięcia, stan zapalny w miejscu wstrzyknięcia, zwiększona aktywność fosfatazy alkalicznej, zwiększona aktywność aminotransferazy alaninowej, zwiększone stężenie bilirubiny we krwi, wysypka.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Cefepim – przewodnik po antybiotyku IV generacji cefalosporyn
Cefepim to zaawansowany antybiotyk z grupy cefalosporyn czwartej generacji, który stanowi ważny element terapii w zwalczaniu ciężkich zakażeń bakteryjnych. Charakteryzuje się szerokim spektrum działania oraz wysoką skutecznością wobec bakterii Gram-dodatnich i Gram-ujemnych, co czyni go niezastąpionym narzędziem w leczeniu szpitalnym. Ten innowacyjny antybiotyk beta-laktamowy został opracowany w latach 80. XX wieku i od 1994 roku jest dostępny na rynku farmaceutycznym. Jego unikalność polega na zdolności do przełamywania oporności bakteryjnej, która stanowi problem dla antybiotyków starszych generacji. Dzięki specjalnej strukturze chemicznej, cefepim wykazuje zwiększoną stabilność wobec enzymów beta-laktamaz, które są głównym mechanizmem obronnym bakterii przed działaniem antybiotyków beta-laktamowych.
Mechanizm działania cefepimu
Cefepim jest cefalosporyną IV generacji o szerokim spektrum działania bakteriobójczego, przeznaczoną do stosowania pozajelitowego. Mechanizm działania, podobnie jak w przypadku innych antybiotyków z grupy cefalosporyn, polega na blokowaniu końcowego etapu biosyntezy ściany komórkowej bakterii.
Miejscem docelowego działania antybiotyku są białka wiążące penicyliny (PBP), zlokalizowane w błonie protoplazmatycznej, pełniące funkcje enzymatyczne. W wyniku związania cefepimu z PBP o aktywności enzymu transpeptydazy, następuje zahamowanie tworzenia wiązań peptydowych pomiędzy bocznymi łańcuchami peptydowymi peptydoglikanu w ścianie komórkowej bakterii. W dalszym etapie, na skutek aktywacji hydrolaz komórkowych, dochodzi do lizy komórki bakteryjnej.
Cefepim ma zwiększone powinowactwo do bakterii Gram-ujemnych i jest bardziej stabilny wobec beta-laktamaz w porównaniu z cefalosporynami trzeciej generacji ze względu na zdolność do kilku mechanizmów działania. Jednym z takich mechanizmów jest silne powinowactwo do białek wiążących penicyliny (PBP). Budowa chemiczna różni się od starszych generacji przez zastąpienie łańcucha bocznego, dzięki czemu jest bardziej aktywny wobec gatunków gronkowców.
Spektrum działania przeciwbakteryjnego
Cefepim wykazuje imponująco szerokie spektrum działania, obejmujące zarówno bakterie Gram-dodatnie, jak i Gram-ujemne. Ta wszechstronność sprawia, że jest często wybierany w przypadkach empirycznego leczenia zakażeń.
Bakterie Gram-dodatnie wrażliwe na cefepim
Gatunki zwykle wrażliwe obejmują tlenowe bakterie Gram-dodatnie – szczepy S. aureus wrażliwe na metycylinę, S. pneumoniae (w tym szczepy oporne na penicylinę), S. pyogenes.
Bakterie Gram-ujemne wrażliwe na cefepim
Tlenowe bakterie Gram-ujemne wrażliwe na cefepim to: A. pittii, C. freundii, E. aerogenes, H. influenzae, M. catarrhalis, M. morganii, P. mirabilis (z wyjątkiem szczepów wytwarzających β-laktamazę ESβL), P. vulgaris, S. liquefaciens, S. marcescens.
Cefepim wykazuje szczególną aktywność przeciwko ważnym patogenom, w tym Pseudomonas aeruginosa, Staphylococcus aureus, oraz opornym na wiele leków Streptococcus pneumoniae. Jego szczególną siłą jest aktywność przeciwko Enterobacteriaceae.
Bakterie oporne na cefepim
Gatunki oporne obejmują: tlenowe bakterie Gram-dodatnie – Enterococcus spp., L. monocytogenes, szczepy S. aureus oporne na metycylinę; tlenowe bakterie Gram-ujemne – S. maltophilia, szczepy wytwarzające β-laktamazę ESβL, oraz bakterie beztlenowe – B. fragilis, C. difficile.
Wskazania do stosowania
Cefepim jest antybiotykiem zarezerwowanym do leczenia ciężkich zakażeń bakteryjnych, szczególnie w warunkach szpitalnych. Jego zastosowanie obejmuje następujące wskazania:
- Zapalenie płuc – zarówno szpitalne, jak i pozaszpitalne
- Powikłane zakażenia dróg moczowych – szczególnie wywołane przez bakterie oporne
- Zakażenia jamy brzusznej – w tym zapalenie otrzewnej
- Zakażenia pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych
- Bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych u dzieci
- Sepsa i bakteriemia towarzysząca powyższym zakażeniom
- Empiryczne leczenie gorączki neutropenicznej u pacjentów z obniżoną odpornością
Cefepim jest zwykle zarezerwowany do leczenia umiarkowanego do ciężkiego szpitalnego zapalenia płuc, zakażeń wywołanych przez mikroorganizmy oporne na wiele leków.
Dawkowanie i sposób podawania
Cefepim jest dostępny wyłącznie w postaci do podawania pozajelitowego – dożylnie lub domięśniowo. Dawkowanie jest zawsze ustalane indywidualnie przez lekarza, w zależności od rodzaju i ciężkości zakażenia, stanu pacjenta oraz czynności nerek.
Grupa pacjentów |
Ciężkie zakażenia |
Bardzo ciężkie zakażenia |
Dorośli i dzieci >40 kg |
2 g co 12h |
2 g co 8h |
Dzieci ≤40 kg |
50 mg/kg co 12h |
50 mg/kg co 8h |
Modyfikacja dawkowania u pacjentów z niewydolnością nerek
U pacjentów z zaburzeniami czynności nerek (klirens kreatyniny ≤50 ml/min) dawkę cefepimu należy dostosować w celu skompensowania zmniejszonego wydalania. Dawkowanie zależy od nasilenia zaburzenia czynności nerek, ciężkości zakażenia i wrażliwości drobnoustrojów.
Klirens kreatyniny |
Ciężkie zakażenia |
Bardzo ciężkie zakażenia |
>50 ml/min |
Bez zmian |
Bez zmian |
30-50 ml/min |
2 g co 24h |
2 g co 12h |
11-29 ml/min |
1 g co 24h |
2 g co 24h |
≤10 ml/min |
0,5 g co 24h |
1 g co 24h |
Sposób przygotowania i podawania
Cefepim można podawać poprzez:
- Powolne wstrzyknięcie dożylne trwające 3-5 minut
- Krótkotrwały wlew dożylny trwający około 30 minut
- Wstrzyknięcie domięśniowe (z lidokainą jako rozpuszczalnikiem)
Przeciwwskazania do stosowania
Cefepim jest przeciwwskazany w przypadku nadwrażliwości na cefalosporyny lub w przypadku pacjentów, u których w przeszłości wystąpiły ciężkie reakcje nadwrażliwości na inne antybiotyki beta-laktamowe, np. penicyliny, monobaktamy czy karbapenemy.
Szczególne przeciwwskazania obejmują:
- Nadwrażliwość na cefepim, inne cefalosporyny lub antybiotyki beta-laktamowe
- Historia ciężkich reakcji alergicznych na penicyliny
- Nadwrażliwość na L-argininę (w przypadku preparatów zawierających ten składnik)
- Kwasica metaboliczna (dla preparatów z L-argininą)
Zjawisko krzyżowej nadwrażliwości na penicylinę i cefalosporyny obserwowano u 10% przypadków.
Działania niepożądane
Podczas stosowania cefepimu mogą wystąpić różnorodne działania niepożądane, od łagodnych do ciężkich.
Często występujące działania niepożądane
Do często występujących działań niepożądanych należą: biegunka, nudności, wymioty oraz reakcje skórne takie jak wysypka. Mogą także wystąpić miejscowe reakcje w miejscu podania, np. ból lub zaczerwienienie.
Działania niepożądane ze strony układu nerwowego
Do 15% pacjentów intensywnej terapii leczonych cefepimem może doświadczyć neurotoksyczności wywołanej przez cefepim. Objawy zazwyczaj rozpoczynają się w ciągu 2-6 dni podawania cefepimu i obejmują obniżenie poziomu świadomości, dezorientację, afazję, mioklonie, drgawki i status epilepticus bez drgawek. Objawy zazwyczaj ustępują w ciągu 1-3 dni po odstawieniu cefepimu.
Ciężkie działania niepożądane
Działania niepożądane, takie jak przemijająca encefalopatia (zaburzenia świadomości ze splątaniem, omamami, stuporem i śpiączką), drgawki miokloniczne, napady drgawkowe (w tym niedrgawkowy stan padaczkowy) występowały u pacjentów z zaburzeniami czynności nerek, którzy otrzymywali cefepim w dawkach większych niż zalecane.
Farmakokinetyka
Dystrybucja i metabolizm
Farmakokinetyka cefepimu podanego dożylnie, w zakresie dawek 0,25–2 g, ma charakter liniowy. Łatwo przenika do płynów ustrojowych i tkanek. Z białkami osocza wiąże się w <19%, niezależnie od stężenia we krwi.
Cefepim jest metabolizowany do pochodnej N-metylopirolidyny, która jest szybko przekształcana do N-tlenku. Około 85% podanej dawki cefepimu jest wydalane z moczem w postaci niezmienionej.
Wydalanie
Szacuje się, że około 85% podanej dawki cefepimu jest wydalane z moczem w postaci niezmienionej, mniej niż 1% w postaci pochodnej N-metylopirolidyny, 6,8% w postaci N-tlenku, a 2,5% w postaci epimeru cefepimu.
Okres półtrwania wynosi około 2 godzin, u osób z zaburzeniami czynności nerek ulega wydłużeniu. U chorych poddawanych hemodializie okres półtrwania wydłuża się do 13 godzin, w przypadku pacjentów leczonych dializą otrzewnową – do 19 godzin.
Mechanizmy oporności bakteryjnej
Cefepim wykazuje niewielkie powinowactwo do β-laktamaz kodowanych chromosomowo i znaczną oporność na hydrolizę przez większość β-laktamaz.
Oporność bakterii na cefepim może rozwinąć się poprzez następujące mechanizmy:
- Zmniejszenie powinowactwa białek wiążących penicyliny (PBP) do antybiotyków β-laktamowych
- Wytwarzanie β-laktamaz zdolnych do hydrolizy cefepimu
- Nieprzepuszczalność zewnętrznej błony komórkowej bakterii Gram-ujemnych
- Usuwanie cząsteczek cefepimu przez pompy wypływowe
Interakcje z innymi lekami
Antybiotyki aminoglikozydowe
Jednoczesne stosowanie cefepimu z aminoglikozydami (amikacyna, gentamycyna) ma na celu szybsze i skuteczniejsze zwalczenie bakterii. Leki te jednak mogą spowodować wystąpienie zaburzeń w pracy nerek.
Leki moczopędne
Równoległe stosowanie cefepimu i silnie działających leków moczopędnych, takich jak furosemid, wymaga zachowania ostrożności ze względu na ryzyko nasilenia działania nefrotoksycznego.
Antybiotyki bakteriostatyczne
Nie należy łączyć cefepimu z antybiotykami bakteriostatycznymi (np. chloramfenikol), ponieważ mogą one osłabiać działanie przeciwbakteryjne antybiotyków beta-laktamowych.
Stosowanie w ciąży i karmieniu piersią
Cefepim powinien być stosowany w ciąży tylko wtedy, gdy korzyści przewyższają potencjalne ryzyko. Badania na ludziach są ograniczone, ale nie wykazano działania teratogennego.
Cefepim przenika w niewielkich ilościach do mleka kobiecego. Lekarz podejmie decyzję czy możliwe jest karmienie piersią w okresie stosowania preparatu.
Monitorowanie terapii
Podczas leczenia cefepimem konieczne jest regularne monitorowanie:
- Czynności nerek – szczególnie u pacjentów w podeszłym wieku
- Objawów neurologicznych – zwłaszcza u pacjentów z niewydolnością nerek
- Parametrów morfologii krwi – ze względą na możliwe zaburzenia hematologiczne
- Oznak nadkażeń grzybiczych – podczas długotrwałej terapii
Przechowywanie i stabilność
Cefepim należy przechowywać:
- W temperaturze poniżej 30°C
- W miejscu niedostępnym dla dzieci
- W opakowaniu chroniącym przed światłem
Przygotowany roztwór wykazuje stabilność chemiczną i fizyczną przez 2 godziny w temperaturze 25°C i przez 24 godziny w temperaturze od 2 do 8°C. Z mikrobiologicznego punktu widzenia przygotowany roztwór należy zużyć bezpośrednio po przygotowaniu.
Czy cefepim może być stosowany u dzieci?
Tak, cefepim może być stosowany w empirycznym leczeniu dorosłych, młodzieży oraz dzieci w wieku od 2 miesięcy do 12 lat z gorączką neutropeniczną podejrzewaną o wystąpienie w wyniku zakażenia bakteryjnego. Dawkowanie jest dostosowane do masy ciała dziecka i wynosi zwykle 50 mg/kg masy ciała co 12 godzin.
Ile trwa leczenie cefepimem?
Co do zasady, leczenie z zastosowaniem cefepimu powinno trwać nie krócej niż 7 dni i nie dłużej niż 14 dni. Empiryczne leczenie gorączki neutropenicznej trwa zazwyczaj 7 dni lub do czasu ustąpienia neutropenii.
Czy cefepim może wywołać drgawki?
Tak, szczególnie u pacjentów z zaburzeniami czynności nerek. Do 15% pacjentów intensywnej terapii leczonych cefepimem może doświadczyć neurotoksyczności, która obejmuje drgawki, mioklonie i zaburzenia świadomości. Objawy te zazwyczaj ustępują po odstawieniu leku.
Czy pacjenci z niewydolnością nerek mogą otrzymywać cefepim?
Tak, ale wymagane jest dostosowanie dawkowania. U pacjentów z zaburzeniami czynności nerek dawkę cefepimu należy dostosować w celu skompensowania zmniejszonego wydalania. Konieczne jest także ścisłe monitorowanie objawów neurologicznych.
Czy cefepim może być podawany domięśniowo?
Tak, cefepim może być podawany domięśniowo, zwykle z lidokainą jako rozpuszczalnikiem. Jednak roztworów cefepimu zawierających lidokainę nigdy nie wolno podawać dożylnie.
Jakie badania laboratoryjne mogą być zakłócone przez cefepim?
U pacjentów otrzymujących cefepim stwierdzono fałszywie dodatnie wyniki testu Coombsa, bez hemolizy. Cefalosporyny mogą powodować fałszywie dodatnie wyniki oznaczania glukozy w moczu metodą redukcyjną.
Czy można łączyć cefepim z innymi antybiotykami?
W określonych sytuacjach klinicznych cefepim może być łączony z innymi antybiotykami, szczególnie aminoglikozydami lub fluorochinolonami w ciężkich zakażeniach. Jednak wymaga to ścisłego monitorowania czynności nerek ze względu na zwiększone ryzyko nefrotoksyczności.
Co robić w przypadku przedawkowania cefepimu?
W przypadkach ciężkiego przedawkowania, zwłaszcza u pacjentów z zaburzeniami czynności nerek, hemodializa może być pomocna w usunięciu cefepimu z organizmu. Zastosowanie dializy otrzewnowej nie przynosi korzyści.
Bibliografia
- Okamoto MP, Nakahiro RK, Chin A, Bedikian A, Gill MA. Cefepime: A new fourth-generation cephalosporin. Am J Hosp Pharm. 1994;51(4):463-477. DOI: 10.1093/ajhp/51.4.463 PMID: 8017411
- Garau J, Wilson W, Wood M, Carlet J. Fourth-generation cephalosporins: a review of in vitro activity, pharmacokinetics, pharmacodynamics and clinical utility. Clin Microbiol Infect. 1997;3(Suppl 1):S87-S101. DOI: 10.1111/j.1469-0691.1997.tb00649.x