Wypadanie włosów – przyczyny, diagnoza i skuteczne leczenie

Wypadanie włosów to problem, który dotyka miliony ludzi na całym świecie. U mężczyzn najczęściej mamy do czynienia z łysieniem androgenowym, u kobiet – z sezonową utratą włosów pod wpływem działania czynników zewnętrznych, takich jak stres, przemęczenie, nieodpowiednia dieta. Sporo pań obserwuje też przerzedzenie włosów po ciąży, w okresie menopauzy, a także w chorobach tarczycy. Problem nadmiernego wypadania włosów może być niezwykle frustrujący, ale w większości przypadków istnieją skuteczne metody leczenia lub łagodzenia jego objawów, pod warunkiem prawidłowej diagnozy przyczyny.

Jak zbudowany jest włos?

Włos, obok gruczołów łojowych, potowych i paznokci, należy do tzw. przydatków skóry. Jest zrogowaciałym wytworem naskórka, zbudowanym głównie z keratyny – twardego, spoistego białka fibrylarnego, wytwarzanego przez keratynocyty.

Strukturę włosa można podzielić na dwie główne części:

• Część zewnętrzna – łodyga włosa, widoczna ponad powierzchnią skóry
• Część wewnętrzna – korzeń włosa, który tkwi w mieszku włosowym i zakończony jest opuszką (cebulką)

Łodyga włosa składa się z trzech warstw:

• Rdzeń – wewnętrzna warstwa, zawierająca luźno ułożone komórki
• Kora – środkowa warstwa, stanowiąca główną masę włosa, zawierająca melaninę odpowiedzialną za kolor włosów
• Osłonka – zewnętrzna warstwa ochronna, zbudowana z zachodzących na siebie, ułożonych dachówkowato komórek

Mieszek włosowy to struktura w skórze, w której osadzony jest włos. Jego dolna część zawiera opuszkę włosa, do której dochodzą naczynia krwionośne i nerwy. Opuszka umiejscowiona jest na brodawce włosa, która dostarcza substancje odżywcze niezbędne do wzrostu włosa. W pobliżu mieszka włosowego znajdują się gruczoły łojowe, produkujące sebum, które natłuszcza włosy i skórę głowy.

Z wiekiem gęstość włosów na głowie zmniejsza się, stają się one coraz cieńsze i zawierają coraz mniej barwnika, co jest obserwowane jako siwienie.

Cykl życia włosa

Wzrost włosa przebiega w cyklicznych fazach:

1. Anagen (faza wzrostu) – trwa od 3 do 6 lat. W tym okresie włos intensywnie rośnie, wydłużając się około 1 cm miesięcznie. Na zdrowej skórze głowy około 80-85% włosów znajduje się w tej fazie.
2. Katagen (faza przejściowa/inwolucyjna) – trwa jedynie 1-2 tygodnie. W tej fazie włos przestaje rosnąć, a mieszek włosowy zaczyna się kurczyć. Znajduje się w niej około 1% włosów.
3. Telogen (faza spoczynku) – trwa od 2 do 4 miesięcy. Zrogowaciały „stary” włos tkwi w górnym odcinku mieszka włosowego, po czym zostaje wypchnięty przez nowy włos anagenowy. W tej fazie znajduje się zwykle około 15% włosów.

W naturalnym procesie tracimy dziennie około 50-100 włosów. O nadmiernym wypadaniu i łysieniu mówimy, gdy na skutek różnych czynników liczba ta rośnie.

Androgenowe wypadanie włosów

Łysienie androgenowe to najpowszechniejszy rodzaj łysienia, który ma podłoże genetyczne i stanowi 95% wszystkich zdiagnozowanych przypadków. Dotyka ponad 80% mężczyzn i około 42% kobiet.

Jest związane z uwarunkowaną genetycznie aktywnością enzymu alfa-reduktazy, obecnego w mieszku włosowym i przetwarzającego testosteron do dihydrotestosteronu (DHT). DHT powoduje miniaturyzację mieszka włosowego – dochodzi wtedy do znacznego skrócenia fazy wzrostu włosa i jego szybszego przejścia w fazę telogenu. W wyniku zmniejszenia ukrwienia następuje spowolnienie wzrostu mieszka, a z czasem jego zanik.

U mężczyzn proces ten zachodzi gwałtowniej i często rozpoczyna się już w okresie dojrzewania. Zmiany zaczynają się zwykle od okolicy czołowo-skroniowej, a następnie obejmują szczyt głowy. U kobiet łysienie androgenowe zachodzi na skutek braku równowagi androgenowo-estrogenowej (np. powiązanej z zespołem policystycznych jajników). Rzadko jednak prowadzi do całkowitego wyłysienia – włosy mogą ulec znacznemu przerzedzeniu, głównie w okolicy ciemieniowo-szczytowej.

Wypadanie włosów a usztywnienie kolagenu

Kolagen jest głównym białkiem podporowym naszych tkanek, decydującym o jędrności i gęstości skóry. Występuje wokół mieszka włosowego i pod nim, a jego usztywnienie jest jedną z głównych przyczyn przedwczesnego wypadania włosów.

Usztywnienie kolagenu powoduje usztywnienie cebulek włosów, co tworzy ciśnienie wpływające na otaczające naczynia krwionośne. W rezultacie mieszki włosowe nie są odpowiednio odżywiane i kurczą się, co powoduje, że włosy z czasem ulegają osłabieniu, ścieńczeniu i nadmiernie wypadają. Problem nasila się wraz z wiekiem.

Ponadto sztywnienie kolagenu ma negatywny wpływ na głębokie i silne zakotwiczenie cebulki włosa w skórze właściwej, co zwiększa prawdopodobieństwo wypadania włosów.

Rola komórek macierzystych w wypadaniu włosów

Mieszek włosowy zawiera komórki macierzyste, które są kluczowe dla wzrostu włosów. Górna, wybrzuszona część mieszka włosowego zawiera komórki macierzyste, które są chronione przed degeneracją.

Gdy produkcja włosa ustaje i dolna część mieszka przechodzi w fazę obumierania, górna część może pod wpływem komórek macierzystych dać początek nowemu mieszkowi włosowemu. Pod koniec każdego cyklu wzrostu włosa pochewka zachowuje się jak elastyczna opaska, pozwalając mieszkowi na „naładowanie się” komórkami macierzystymi, zakotwiczenie głębiej w skórze właściwej i inicjację wzrostu nowych włosów.

Jeśli pochewka traci elastyczność wskutek sztywnienia kolagenu, proces ten ulega zakłóceniu. Niedostateczna ilość komórek macierzystych w mieszku włosowym powoduje zaburzenie cyklu wzrostu włosa, co prowadzi do jego osłabienia oraz wypadania.

Główne przyczyny wypadania włosów

U kobiet

U kobiet najczęściej dochodzi do tzw. łysienia telogenowego, kiedy więcej włosów niż zwykle przechodzi w fazę spoczynku (telogen) i wypada. Ma ono najczęściej charakter okresowy i pojawia się po upływie 2-4 miesięcy od momentu zadziałania czynnika sprawczego. Najczęstsze przyczyny to:

• Zmiany hormonalne – zachodzące w okresie ciąży lub menopauzy; estrogeny są odpowiedzialne za gęste i mocne włosy, ich spadek powoduje osłabienie i nadmierne wypadanie włosów
• Stres – silny bądź przewlekły stres ma wpływ na szybkość wzrostu włosów oraz ich jakość i gęstość
• Niedobory składników odżywczych – takich jak kwasy omega-3, żelazo (anemia), witaminy z grupy B oraz witamina D3
• Stres oksydacyjny – wywołany wolnymi rodnikami, które utrudniają dopływ substancji odżywczych i spowalniają wzrost włosa
• Sezonowe wypadanie włosów – wiosną i jesienią, przypuszczalnie związane ze zmianami poziomu hormonów płciowych
• Mikropodrażnienia skóry głowy – poprzez czynniki środowiskowe takie jak zanieczyszczenia, promienie UV
• Leki – stosowanie niektórych leków, np. przeciwnowotworowych
• Choroby skóry głowy – np. grzybica, łupież, łojotokowe zapalenie skóry głowy

Wpływ zabiegów stylizacyjnych

Kobiety mogą też tracić włosy wskutek uszkodzeń mechanicznych i chemicznych, wywołanych:

• Częstymi zabiegami stylizacyjnymi (suszenie, prostowanie, kręcenie)
• Mocnym związywaniem włosów gumką
• Koloryzacją (zwłaszcza rozjaśnianiem)
• Trwałą ondulacją

Te zabiegi mogą dosłownie rozrywać strukturę włosów, prowadząc do zwiększonej łamliwości i obserwowanego jako nadmierne wypadanie.

Wpływ hormonów na włosy

Na długość poszczególnych faz cyklu włosowego znaczący wpływ mają hormony:

• Estrogeny – przedłużają okres wzrostu włosa, dzięki czemu włosy stają się gęstsze i mocniejsze. Dlatego w ciąży włosy są mocne, a podczas karmienia, po odstawieniu doustnej antykoncepcji i w okresie menopauzy ulegają przerzedzeniu.
• Androgeny – hamują wzrost włosów na głowie, ale pobudzają go poza skórą głowy (np. na plecach, brzuchu) zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn.

Inne rodzaje łysienia

Do innych, rzadziej występujących rodzajów łysienia, dotykających zarówno kobiety, jak i mężczyzn, zalicza się:

Łysienie bliznowaciejące

Pojawia się, gdy dochodzi do uszkodzenia mieszka włosowego, np. wskutek silnego stanu zapalnego. Jest to trwała utrata włosów, ponieważ tkanką bliznowatą zastępowane są mieszki włosowe, co uniemożliwia odrost włosów.

Łysienie plackowate

Ma charakter autoimmunologiczny i często współwystępuje z innymi chorobami o takim podłożu, np. AZS. Może też być odpowiedzią na silny stres, występuje też u dzieci. Charakterystycznym objawem są trwałe bądź przejściowe ogniska (placki) łysienia o owalnym bądź okrągłym kształcie.

Trichotillomania

To łysienie wywoływane przez samych pacjentów, którzy mechanicznie wyrywają sobie włosy w celu rozładowania stresu i lęku. Może też towarzyszyć zaburzeniom psychicznym.

Diagnostyka przyczyn wypadania włosów

Diagnoza przyczyn łysienia jest podstawą doboru odpowiedniej terapii i leczenia. Do najczęściej stosowanych metod diagnostycznych należą:

Badania hormonalne

Oznacza się w nich stężenia hormonów odpowiedzialnych za utratę włosów, zwykle:

• Stężenie wolnego (FT) i całkowitego (TT) testosteronu
• Dihydrotestosteronu (DHT)
• Dihydroepiandrosteronu (DHEA)
• Estrogenów (estradiol, E2)

Dodatkowo ocenia się pracę jajników (LH, FSH), tarczycy (TSH, T4) oraz poziom ferrytyny (diagnostyka anemii). Badane są także poziomy żelaza, wapnia, witaminy D3, a także trójglicerydów, cholesterolu i glukozy.

Trychoskopia

To nieinwazyjna technika diagnostyczna opierająca się na dermoskopii lub wideodermoskopii. Umożliwia obserwację i ocenę łodyg włosów oraz struktur skóry owłosionej głowy. Pozwala dokładnie określić rodzaj łysienia i różnicować podobne objawowo przypadki.

Test pociągania

Metoda fizykalna, polegająca na delikatnym pociągnięciu 40-60 włosów w trzech lokalizacjach na skórze owłosionej głowy. Jeśli w rękach lekarza zostają w dowolnej lokalizacji ponad 3 włosy lub ponad 10 włosów łącznie, test uznaje się za dodatni.

Trychogram

Polega na ocenie mikroskopowej około 50-100 korzeni włosów pacjenta. W badaniu ocenia się fazę wzrostu każdego włosa, co pozwala określić, ile włosów znajduje się w fazie anagenu, katagenu, telogenu oraz jaka jest ilość włosów będących w zaniku.

Fototrychogram (trychoskan)

Polega na obserwacji i ocenie stanu skóry i włosów przy użyciu cyfrowej kamery video i specjalistycznego oprogramowania komputerowego. Wykonuje się serię zdjęć określonych obszarów skóry głowy w odstępie 72 godzin, a komputer analizuje tempo wzrostu włosa.

Biopsja skóry głowy

Metoda pomocnicza polegająca na pobraniu co najmniej dwóch wycinków skóry z obszarów objętych łysieniem i ich ocenie histopatologicznej. Pozwala ocenić odsetek mieszków włosowych w fazie telogenu oraz mieszków zminiaturyzowanych.

Skuteczne metody leczenia wypadania włosów

Dzięki postawieniu odpowiedniej diagnozy lekarz dermatolog może zalecić odpowiednie leczenie:

Dla mężczyzn

W łysieniu androgenowym u mężczyzn stosuje się:

• Leczenie doustne na bazie finasterydu (hamuje aktywność enzymu 5 alfa reduktazy)
• Terapie miejscowe pobudzające mieszki włosowe (np. minoksydyl)

Dla kobiet

U kobiet zwykle stosuje się:

• Leki poprawiające ukrwienie mieszka włosowego, takie jak minoksydyl (np. Loxon Max, Minovivax, DX2LEK) i aminexil
• Doustne leki antyandrogenowe (wyłącznie w przypadku poważnych zaburzeń hormonalnych)

Aminexil jest wyjątkowym składnikiem stosowanym w produktach przeciwko wypadaniu włosów, ponieważ:

• Poprawia odżywienie i dotlenienie mieszków włosowych
• Zapobiega sztywnieniu kolagenu wokół mieszków
• Zmiękcza pochewkę osłaniającą włos
• Poprawia zakotwiczenie włosa w mieszku włosowym

Inne metody

• Kuracje dermokosmetyczne stosowane w domowej pielęgnacji
• Profesjonalne metody: kuracje trychologiczne, mezoterapia skóry głowy, przeszczep komórek macierzystych
• W skrajnych przypadkach: przeszczep włosów

Zapobieganie wypadaniu włosów

Prewencja wypadania włosów obejmuje:

• Regularne mycie i właściwą pielęgnację włosów
• Unikanie ciasnych fryzur i nadmiernego ciągnięcia włosów
• Zdrową, zbilansowaną dietę bogatą w białko, żelazo, cynk i witaminy
• Regularne badania lekarskie, szczególnie jeśli występują w rodzinie przypadki łysienia
• Ograniczenie stresu
• Unikanie gorących narzędzi do stylizacji i agresywnych zabiegów chemicznych

Podsumowanie

Wypadanie włosów może mieć wiele przyczyn, od genetycznych predyspozycji, przez zaburzenia hormonalne, aż po niedobory składników odżywczych czy stres. Kluczem do skutecznego leczenia jest właściwa diagnoza i odpowiednio dobrana terapia. W wielu przypadkach możliwe jest znaczne zahamowanie procesu wypadania włosów i poprawa ich kondycji, co pozytywnie wpływa nie tylko na wygląd, ale także na samopoczucie i jakość życia.

Bibliografia

1. Lolli F, Pallotti F, Rossi A, et al. Androgenetic alopecia: a review. Endocrine. 2017;57(1):9-17. DOI: 10.1007/s12020-017-1280-y PMID: 28349362
2. Sinclair R, Torkamani N, Jones L. Androgenetic alopecia: new insights into the pathogenesis and mechanism of hair loss. F1000Research. 2015;4:585. DOI: 10.12688/f1000research.6401.1 PMID: 26339482
3. Guo EL, Katta R. Diet and hair loss: effects of nutrient deficiency and supplement use. Dermatology Practical & Conceptual. 2017;7(1):1-10. DOI: 10.5826/dpc.0701a01 PMID: 28243487
4. Malkud S. Telogen Effluvium: A Review. Journal of Clinical and Diagnostic Research. 2015;9(9):WE01-WE03. DOI: 10.7860/JCDR/2015/15219.6492 PMID: 26500992