Kolonoskopia – przewodnik po badaniu jelita grubego

Kolonoskopia to jedno z najważniejszych badań diagnostycznych w gastroenterologii, które umożliwia bezpośrednią wizualizację wnętrza jelita grubego i końcowego odcinka jelita cienkiego. Jest to złoty standard w diagnostyce chorób jelita grubego, w tym raka jelita grubego, który stanowi jedną z najczęściej występujących nowotworów w krajach rozwiniętych. Badanie to polega na wprowadzeniu do jelita grubego przez odbyt elastycznego endoskopu – kolonoskopu, wyposażonego w kamerę i źródło światła, co pozwala lekarzowi na szczegółowe obejrzenie błony śluzowej jelita. Kolonoskopia nie tylko umożliwia wykrycie zmian patologicznych, ale także pozwala na pobieranie wycinków do badania histopatologicznego oraz usuwanie polipów, co ma ogromne znaczenie profilaktyczne. Dzięki temu badaniu można wykryć raka jelita grubego we wczesnym stadium, gdy jest on jeszcze całkowicie wyleczalny, lub nawet zapobiec jego powstaniu poprzez usunięcie polipów prekancerogennych. Mimo że kolonoskopia może wydawać się badaniem nieprzyjemnym, nowoczesne techniki, w tym możliwość wykonania badania w znieczuleniu, znacznie poprawiają komfort pacjenta. Właściwe przygotowanie do badania oraz zrozumienie jego przebiegu są kluczowe dla skuteczności diagnostycznej i bezpieczeństwa pacjenta. W niniejszym artykule omówimy wszystkie aspekty kolonoskopii – od wskazań i przygotowania, przez przebieg badania, aż po interpretację wyników i możliwe powikłania.

Czym jest kolonoskopia i kiedy jest zalecana

Kolonoskopia to endoskopowe badanie jelita grubego, które umożliwia bezpośrednią obserwację błony śluzowej jelita od odbytu aż do kątnicy, a niekiedy także końcowego odcinka jelita cienkiego. Badanie to wykonuje się za pomocą kolonoskopu – elastycznego urządzenia o średnicy około 12-15 mm i długości do 180 cm, wyposażonego w światłowód, kamerę oraz kanały robocze umożliwiające przeprowadzanie zabiegów terapeutycznych.

Kolonoskopia może być wykonywana w celach diagnostycznych, profilaktycznych oraz terapeutycznych. W ramach diagnostyki pozwala na wykrycie różnych patologii jelita grubego, takich jak zapalenia, polipy, diwertikuloza, czy nowotwory. Jako badanie profilaktyczne odgrywa kluczową rolę w programach przesiewowych raka jelita grubego, szczególnie u osób po 50. roku życia. Aspekt terapeutyczny kolonoskopii obejmuje usuwanie polipów, zatrzymywanie krwawień, rozszerzanie zwężeń oraz pobieranie wycinków do badania histopatologicznego.

Wskazania do kolonoskopii można podzielić na kilka głównych kategorii. Po pierwsze, są to wskazania przesiewowe, dotyczące osób bez objawów, ale z ryzykiem rozwoju raka jelita grubego związanym z wiekiem – zaleca się wykonanie pierwszej kolonoskopii przesiewowej w wieku 50 lat, a następnie powtarzanie badania co 10 lat przy prawidłowych wynikach. Po drugie, istnieją wskazania diagnostyczne u osób z objawami sugerującymi choroby jelita grubego, takimi jak przewlekłe biegunki, zaparcia, krew w stolcu, bóle brzucha, niedokrwistość z niedoboru żelaza czy niewyjaśniona utrata masy ciała.

Szczególnie ważne są wskazania u osób z podwyższonym ryzykiem raka jelita grubego. Dotyczy to pacjentów z dodatnim wywiadem rodzinnym w kierunku raka jelita grubego lub polipów, szczególnie gdy choroba wystąpiła u krewnych pierwszego stopnia przed 60. rokiem życia. U takich osób kolonoskopię zaleca się wykonać 10 lat wcześniej niż wiek, w którym zachorował członek rodziny, ale nie później niż w 50. roku życia. Inne grupy wysokiego ryzyka to pacjenci z nieswoistymi zapalnymi chorobami jelit, zespołami polipowatości rodzinnej czy dziedzicznym rakiem jelita grubego niezwiązanym z polipowatością.

Rodzaje kolonoskopii i metody wykonania

Współczesna gastroenterologia oferuje kilka wariantów kolonoskopii, różniących się techniką wykonania oraz stopniem inwazyjności. Klasyczna kolonoskopia, nazywana również konwencjonalną, to najbardziej rozpowszechniona metoda, podczas której lekarz manualnie prowadzi kolonoskop przez jelito grube. Ta technika wymaga odpowiedniego przygotowania pacjenta oraz umiejętności operatora w zakresie nawigacji endoskopem przez załamania jelita.

Kolonoskopia wirtualna, znana również jako kolonografia komputerowa, to nieinwazyjna alternatywa dla klasycznej kolonoskopii. Badanie to wykorzystuje tomografię komputerową do utworzenia trójwymiarowych obrazów jelita grubego. Pacjent otrzymuje kontrast doustny oraz dotbytniczy, a następnie wykonywane są skany w pozycji na plecach i na brzuchu. Główną zaletą tej metody jest brak konieczności wprowadzania endoskopu, co eliminuje ryzyko perforacji jelita. Jednak kolonoskopia wirtualna ma również ograniczenia – nie pozwala na pobieranie wycinków ani usuwanie polipów, a wykrycie małych zmian może być trudniejsze niż w przypadku badania konwencjonalnego.

Istotnym aspektem nowoczesnej kolonoskopii jest możliwość wykonania badania z różnym stopniem sedacji. Kolonoskopia bez znieczulenia była przez długi czas standardem, jednak wielu pacjentów rezygnowało z badania z powodu obawy przed bólem i dyskomfortem. Obecnie coraz częściej stosuje się sedację świadomą lub głęboką sedację, co znacznie poprawia komfort pacjenta i zwiększa akceptację badania.

Rodzaj sedacji	Leki	Zalety	Wady	Czas wybudzania
Brak sedacji	–	Możliwość natychmiastowego wyjścia, brak ryzyka powikłań anestezjologicznych	Dyskomfort, ból, stres	Natychmiast
Sedacja świadoma	Midazolam + petydyna/fentanyl	Zmniejszony dyskomfort, zachowana kontaktowość	Częściowa pamięć badania, możliwy dyskomfort	30-60 minut
Głęboka sedacja	Propofol	Brak dyskomfortu, amnezja całkowita	Wyższe ryzyko, konieczność anestezjologa	60-120 minut

Sedacja świadoma polega na podaniu leków uspokajających, takich jak midazolam w połączeniu z analgetykami jak petydyna czy fentanyl. Pacjent pozostaje przytomny, ale jest rozluźniony i odczuwa znacznie mniejszy dyskomfort. Głęboka sedacja, najczęściej z użyciem propofolu, powoduje utratę świadomości i całkowite zniesienie bólu. Ta metoda wymaga obecności anestezjologa i monitorowania funkcji życiowych pacjenta, ale zapewnia maksymalny komfort podczas badania.

Wybór odpowiedniej metody sedacji zależy od wielu czynników, w tym od preferencji pacjenta, jego stanu zdrowia, przebytych doświadczeń z badaniami endoskopowymi oraz dostępności odpowiedniego zaplecza medycznego. Warto podkreślić, że sedacja nie tylko poprawia komfort pacjenta, ale może także ułatwić wykonanie dokładnego badania, szczególnie u osób z wysoką wrażliwością jelita lub anatomicznymi trudnościami.

Przygotowanie do kolonoskopii – kluczowy element sukcesu badania

Właściwe przygotowanie do kolonoskopii jest absolutnie kluczowe dla skuteczności badania. Niedostateczne oczyszczenie jelita może prowadzić do przeoczenia istotnych zmian patologicznych, konieczności powtórzenia badania lub niepełnej oceny wszystkich odcinków jelita grubego. Proces przygotowania zazwyczaj rozpoczyna się na kilka dni przed planowanym terminem badania i obejmuje modyfikację diety oraz zastosowanie preparatów oczyszczających.

Dietę przed kolonoskopią należy rozpocząć już 3-4 dni przed badaniem. W tym okresie pacjent powinien unikać produktów bogatych w błonnik, takich jak surowe warzywa i owoce, produkty pełnoziarniste, orzechy, nasiona oraz rośliny strączkowe. Te produkty mogą pozostawiać niestrawione resztki w jelicie, które utrudniają wizualizację błony śluzowej. Zalecane są natomiast białe pieczywo, makarony z białej mąki, gotowane i obrane warzywa, chude mięsa oraz nabiał. Dzień przed badaniem pacjent zazwyczaj może spożywać jedynie płyny bezbarwne, takie jak buliony, herbata bez mleka, soki jabłkowe czy bezbarwne napoje gazowane.

Preparaty oczyszczające jelito stanowią drugi filar przygotowania do kolonoskopii. Najczęściej stosowane są roztwory zawierające glikol polietylenowy (PEG), takie jak Fortrans, Moviprep czy Plenvu. Te preparaty działają osmotycznie, zatrzymując wodę w świetle jelita i powodując intensywne biegunki, które oczyszczają jelito z treści. Istnieją różne schematy przyjmowania tych preparatów – od jednorazowego wypicia całej objętości wieczorem przed badaniem, po podział na dwie dawki (część wieczorem, część rano przed badaniem), co często jest lepiej tolerowane przez pacjentów.

Alternatywą dla preparatów PEG są preparaty na bazie fosforanów sodu, takie jak Fleet Fosfo-soda, które są dostępne w mniejszej objętości, ale mogą powodować zaburzenia elektrolitowe, szczególnie u osób z chorobami nerek czy serca. Niektórzy pacjenci otrzymują również preparaty na bazie siarczanu magnezu lub cytrynian magnezu, które są tańsze, ale mogą być mniej skuteczne w oczyszczaniu jelita.

Ważnym aspektem przygotowania jest również modyfikacja przyjmowanych leków. Pacjenci przyjmujący leki przeciwkrzepliwe, takie jak warfaryna, dabigatran, rywaroksaban czy apiksaban, muszą skonsultować się z lekarzem prowadzącym w sprawie czasowego odstawienia tych preparatów. Zazwyczaj leki przeciwkrzepliwe odstawia się na 3-5 dni przed badaniem, a leki przeciwpłytkowe na 7 dni, szczególnie jeśli planowane są zabiegi podczas kolonoskopii. Diabetycy muszą dostosować dawkowanie insuliny czy leków doustnych ze względu na ograniczenia w diecie. Pacjenci z nadciśnieniem mogą kontynuować większość leków hipotensyjnych, z wyjątkiem leków moczopędnych w dniu badania.

Przebieg badania kolonoskopowego

Badanie kolonoskopowe przebiega w kilku etapach, począwszy od przygotowania pacjenta w pracowni endoskopowej, przez właściwe wprowadzenie instrumentu i ocenę jelita, aż po fazę wybudzania w przypadku zastosowania sedacji. Cały proces trwa zazwyczaj 20-45 minut, w zależności od znalezionych zmian i konieczności wykonania zabiegów.

Po przybyciu do pracowni endoskopowej pacjent zostaje poproszony o przebranie się w szpitalną koszulę i założenie specjalnych majtek z otworem w okolicy odbytu. Następnie zostaje założony dostęp żylny, przez który w razie potrzeby podawane będą leki. Jeśli zaplanowano sedację, anestezjolog przeprowadza ocenę pacjenta i rozpoczyna monitorowanie funkcji życiowych, w tym ciśnienia krwi, tętna, saturacji krwi i częstości oddechów.

Pacjent zostaje ułożony na boku lewym z przyciągniętymi do brzucha kolanami. Ta pozycja ułatwia wprowadzenie kolonoskopu i jest najwygodniejsza zarówno dla pacjenta, jak i dla endoskopisty. Po założeniu żelu nawilżającego kolonoskop jest delikatnie wprowadzany przez odbyt do odbytnicy, a następnie stopniowo prowadzony przez kolejne odcinki jelita grubego – esicę, zstępnicę, poprzecznicę, wstępnicę, aż do kątnicy.

Podczas wprowadzania kolonoskopu do jelita podawana jest niewielka ilość powietrza lub dwutlenku węgla, co powoduje rozprężenie jelita i ułatwia wizualizację błony śluzowej. Użycie dwutlenku węgla jest bardziej komfortowe dla pacjenta, ponieważ ten gaz szybko wchłania się z jelita i nie powoduje długotrwałego wzdęcia. Endoskopista obserwuje błonę śluzową na monitorze, oceniając jej wygląd, obecność zmian patologicznych oraz drożność jelita.

Właściwa ocena diagnostyczna odbywa się głównie podczas wycofywania kolonoskopu. W tej fazie endoskopista poświęca więcej czasu na dokładne obejrzenie wszystkich fragmentów błony śluzowej, wykorzystując możliwość retrofleksji końcówki endoskopu oraz różne techniki wizualizacji. Jeśli zostaną wykryte polipy, może zostać wykonana polipektomia – usunięcie polipów za pomocą specjalnych pętli elektrycznych. Pobierane są również wycinki z podejrzanych zmian do badania histopatologicznego.

Po zakończeniu badania kolonoskop jest wycofywany, a pacjent przenoszony do sali wybudzeń, gdzie przebywa pod obserwacją personelu medycznego do momentu całkowitego wybudzenia i ustąpienia działania leków. W przypadku badania bez sedacji pacjent może opuścić placówkę niemal natychmiast po badaniu.

Farmakologia związana z kolonoskopią

Procedura kolonoskopii wiąże się z zastosowaniem różnych grup leków, zarówno w fazie przygotowania, jak i podczas samego badania. Zrozumienie farmakologii związanej z tym badaniem jest istotne dla zapewnienia bezpieczeństwa i komfortu pacjenta.

W fazie przygotowania najważniejszą rolę odgrywają preparaty oczyszczające jelito. Glikol polietylenowy (PEG) w połączeniu z elektrolitami stanowi podstawę większości współczesnych preparatów. Substancja ta nie jest wchłaniana z przewodu pokarmowego i działa osmotycznie, powodując retencję wody w świetle jelita. Preparaty takie jak Fortrans zawierają PEG 3350 w dawce 64-68 g na litr roztworu, uzupełniony elektrolitami zapobiegającymi odwodnieniu i zaburzeniom elektrolitowym.

Nowsze preparaty, takie jak Moviprep, łączą PEG z kwasem askorbinowym i askorbinianem sodu, co pozwala na zmniejszenie objętości przyjmowanego płynu z 4 litrów do 2 litrów. Plenvu to najnowszy preparat zawierający PEG 3350, kwas askorbinowy, askorbinian sodu, chlorek sodu i siarczan sodu, który wymaga przyjęcia tylko 1 litra roztworu uzupełnionego dodatkowymi płynami.

Alternatywne preparaty obejmują fosforan sodu, który jednak niesie ryzyko zaburzeń elektrolitowych, szczególnie hiperfosfatemii i hipernatremii, oraz może prowadzić do ostrej nefropatii fosforanowej. Z tego powodu preparaty fosforanowe są przeciwwskazane u pacjentów z chorobami nerek, serca, czy odwodnieniem.

Podczas samego badania kluczową rolę odgrywają leki używane do sedacji. Midazolam, benzodiazepiną o krótkim działaniu, jest najczęściej stosowanym lekiem uspokajającym. Podawany dożylnie w dawkach 1-5 mg, wywołuje sedację, amnezję i działanie przeciwlękowe. Jego działanie może zostać odwrócone przez flumazenil w przypadku przedawkowania lub potrzeby szybkiego wybudzenia pacjenta.

Petydyna (meperydyna) to opioidowy analgetyk często łączony z midazolamem w sedacji świadomej. Podawana w dawkach 25-100 mg dożylnie, zapewnia analgezję i dodatkowo uspokojenie. Fentanyl, silniejszy opioid o szybszym początku działania, jest alternatywą dla petydyny, szczególnie u pacjentów z nietolerancją petydyny.

W przypadku głębokiej sedacji propofol stał się lekiem z wyboru. Ten środek znieczulający ogólny o bardzo szybkim początku i zakończeniu działania pozwala na precyzyjną kontrolę głębokości sedacji. Podawany dożylnie w bolusach 0,5-1 mg/kg mc. lub we wlewach ciągłych, wymaga monitorowania przez anestezjologa ze względu na ryzyko depresji oddechowej i krążeniowej.

Podczas badania mogą być również stosowane leki spazmolityczne, takie jak hioscyna butylowa (Buscopan) czy glukagon, które zmniejszają perystaltykę jelita i ułatwiają wprowadzanie endoskopu. Te leki są szczególnie przydatne u pacjentów z nadmierną aktywnością motoryczną jelita.

W przypadku konieczności wykonania zabiegów hemostazy mogą być używane leki wasokonstrykcyjne, takie jak adrenalina w rozcieńczeniu 1:10000, wstrzykiwana miejscowo w celu zatrzymania krwawienia z polipektomii czy biopsji.

Możliwe powikłania i bezpieczeństwo badania

Kolonoskopia, mimo że jest uznawana za bezpieczne badanie, może wiązać się z pewnymi powikłaniami. Znajomość tych ryzyk jest istotna zarówno dla lekarzy, jak i pacjentów, aby móc podjąć świadomą decyzję o wykonaniu badania oraz właściwie rozpoznać ewentualne powikłania.

Najpoważniejszym powikłaniem kolonoskopii jest perforacja jelita, czyli przebicie ściany jelitowej. Częstość tego powikłania wynosi około 0,1-0,2% dla badań diagnostycznych i wzrasta do 0,2-0,5% w przypadku zabiegów terapeutycznych, takich jak polipektomia. Perforacja może wystąpić na skutek mechanicznego uszkodzenia ściany jelita przez końcówkę endoskopu, nadmiernego rozciągnięcia jelita powietrzem, lub jako powikłanie elektrokoagulacji podczas usuwania polipów. Objawy perforacji obejmują silny ból brzucha, wzdęcie, gorączkę, napięcie mięśniowe powłok brzusznych oraz objawy wstrząsu. W większości przypadków perforacja wymaga natychmiastowego leczenia chirurgicznego.

Krwawienie to drugie co do częstości powikłanie, występujące głównie po polipektomii lub biopsji. Natychmiastowe krwawienie pojawia się u około 0,1-0,6% pacjentów i zazwyczaj może być kontrolowane endoskopowo za pomocą elektrokoagulacji, klipsów hemostatycznych lub wstrzyknięcia adrenaliny. Opóźnione krwawienie może wystąpić do 2 tygodni po zabiegu i dotyczy około 0,03-0,07% pacjentów. Pacjenci powinni być poinformowani o konieczności natychmiastowego zgłoszenia się do lekarza w przypadku wystąpienia znacznej ilości krwi w stolcu po badaniu.

Objawy wymagające natychmiastowej konsultacji lekarskiej po kolonoskopii:

• Silny, narastający ból brzucha niemijający po 2-3 godzinach
• Gorączka powyżej 38,5°C z dreszczami
• Obfite krwawienie z odbytu (więcej niż kilka łyżek krwi)
• Wymioty, szczególnie z domieszką krwi
• Niemożność oddania gazów lub stolca przez ponad 6 godzin
• Wzdęcie brzucha z napięciem mięśniowym powłok
• Zawroty głowy, omdlenia, bladość skóry
• Duszność lub ból w klatce piersiowej

Powikłania sercowo-naczyniowe mogą wystąpić szczególnie u pacjentów z chorobami układu krążenia. Sedacja może prowadzić do hipotensji, bradykardii lub zaburzeń rytmu serca. Ryzyko to jest szczególnie wysokie u osób starszych z wielochorobowością. Odpowiednie przygotowanie pacjenta, właściwe monitorowanie podczas badania oraz dostępność sprzętu reanimacyjnego są kluczowe dla zapobiegania tym powikłaniom.

Zakażenia są rzadkim powikłaniem współczesnej kolonoskopii, występującym u mniej niż 0,001% pacjentów. Mogą wynikać z nieprawidłowej dezynfekcji sprzętu endoskopowego lub translokacji bakterii jelitowych do krążenia. Szczególnie narażeni są pacjenci immunokompromitowani oraz ci z wadami zastawek serca, którzy mogą wymagać antybiotykoprofilaktyki.

Inne powikłania obejmują zaburzenia elektrolitowe związane z preparatami oczyszczającymi, szczególnie u pacjentów z chorobami nerek czy serca. Preparaty fosforanowe mogą prowadzić do ostrej nefropatii fosforanowej, dlatego ich stosowanie jest ograniczone. Może również wystąpić aspiracja treści żołądkowej podczas sedacji, szczególnie u pacjentów, którzy nie przestrzegali zaleceń dotyczących postu przed badaniem.

Zespół pourazowy jelita grubego to rzadkie powikłanie objawiające się bólem brzucha, wzdęciem i zaburzeniami pasażu jelitowego bez widocznej perforacji. Zazwyczaj ustępuje samoistnie w ciągu kilku dni przy leczeniu zachowawczym.

Interpretacja wyników i dalsze postępowanie

Interpretacja wyników kolonoskopii wymaga uwzględnienia zarówno obserwacji makroskopowych dokonanych podczas badania, jak i wyników badań histopatologicznych pobranych wycinków. Wynik badania powinien zawierać opis jakości przygotowania jelita, zasięgu badania, stanu błony śluzowej oraz wykrytych zmian patologicznych.

Jakość przygotowania jelita oceniana jest według różnych skal, najczęściej skali Boston Bowel Preparation Scale (BBPS) lub Ottawa Bowel Preparation Scale. Prawidłowe przygotowanie oznacza, że błona śluzowa jest dobrze widoczna i możliwa do oceny w całym badanym odcinku. Niedostateczne przygotowanie może wymagać powtórzenia badania po lepszym przygotowaniu.

Normalny obraz kolonoskopowy charakteryzuje się różowobeżową błoną śluzową o gładkiej powierzchni, widocznym naczyniowym unerwieniem podśluzówkowym oraz prawidłową architekturą fałdów śluzówkowych. W odbytnicy normalne są pojedyncze żyły hemoroidalne, a w całym jelicie mogą być widoczne fizjologiczne fałdy poprzeczne.

Polipy to jedne z najczęściej wykrywanych zmian podczas kolonoskopii. Dzielą się one na polipy neoplastyczne (gruczolaki) i nieneoplastyczne (hyperplastyczne, zapalne). Gruczolaki są potencjalnie prekancerogenne i powinny być usunięte oraz poddane badaniu histopatologicznemu. W zależności od rozmiaru, liczby i charakterystyki histologicznej polipów ustala się harmonogram kolejnych badań kontrolnych.

Wynik poprzedniej kolonoskopii	Zalecany interwał do następnego badania
Jelito czyste, bez polipów	10 lat
1-2 polipy hiperplastyczne <1cm	5-10 lat
1-2 gruczolaki <1cm	5-10 lat
3-10 polipów lub gruczolaki ≥1cm	3 lata
>10 polipów lub dysplazja wysokiego stopnia	1-3 lata
Wywiad rodzinny raka jelita grubego	Co 5 lat (start: 40 lat lub 10 lat przed wiekiem zachorowania krewnego)

Nowotwory złośliwe jelita grubego mogą prezentować się jako niregularne, owrzodzone masy, zwężenia świetła jelita lub infiltracyjne zmiany błony śluzowej. W przypadku podejrzenia nowotworu konieczne jest pobranie licznych wycinków do badania histopatologicznego oraz ocena zasięgu choroby za pomocą dodatkowych badań obrazowych.

Nieswoiste zapalenia jelit, takie jak choroba Crohna czy wrzodziejące zapalenie jelita grubego, charakteryzują się typowymi zmianami endoskopowymi. Choroba Crohna może objawiać się owrzodzeniami o charakterze „brukowania”, zwężeniami, przetokami oraz przerywanym zajęciem błony śluzowej. Wrzodziejące zapalenie jelita grubego charakteryzuje się ciągłym zajęciem błony śluzowej rozpoczynającym się od odbytnicy, z obecnością owrzodzeń, pseudopolipów i utraty naczyniowego unerwienia.

Zalecenia dietetyczne w pierwszych 24 godzinach po kolonoskopii:

• Pierwsze 2-4 godziny: tylko płyny (woda, herbata bez mleka, klarowne buliony)
• 4-8 godzin: lekkie posiłki (tosty z białego chleba, biszkopty, gotowany ryż)
• 8-24 godziny: stopniowe wprowadzanie regularnej diety, unikanie:
  • Surowych warzyw i owoców
  • Produktów pełnoziarnistych i wysokobłonnikowych
  • Potraw ostrych, tłustych i trudno strawnych
  • Alkoholu przez minimum 24 godziny
  • Gazowanych napojów przez pierwsze 6-8 godzin

Diwertikuloza to częsta znajdość u osób starszych, objawiająca się obecnością uchyłków w ścianie jelita, najczęściej w esicy. W przypadku zapalenia uchyłków (diverticulitis) można obserwować zaczerwienienie, obrzęk i owrzodzenia wokół ujść uchyłków.

Na podstawie wyników kolonoskopii ustala się dalsze postępowanie diagnostyczne i terapeutyczne. W przypadku polipów może być konieczne wykonanie kolejnych badań kontrolnych w odstępach 1-10 lat, w zależności od charakterystyki polipów. Przy podejrzeniu nowotworu pacjent wymaga kompleksowej diagnostyki onkologicznej i przedstawienia w zespole wielodyscyplinarnym. Wykrycie nieswoistych zapaleń jelit wymaga wdrożenia odpowiedniego leczenia farmakologicznego i regularnych badań kontrolnych.

Alternatywne metody badania jelita grubego

Chociaż kolonoskopia pozostaje złotym standardem w diagnostyce chorób jelita grubego, istnieją alternatywne metody badania, które mogą być stosowane w określonych sytuacjach. Każda z tych metod ma swoje zalety i ograniczenia, a wybór odpowiedniej techniki zależy od wskazań klinicznych, dostępności badania oraz preferencji pacjenta.

Sigmoidoskopia to badanie endoskopowe ograniczone do odbytnicy, esicy i czasami części zstępnicy. Używa się do tego celu krótszego endoskopu (sigmoidoskopu) o długości około 60 cm. Badanie to wymaga mniejszego przygotowania niż kolonoskopia i może być wykonane bez sedacji. Sigmoidoskopia jest przydatna w diagnostyce chorób ograniczonych do dolnego odcinka jelita grubego, takich jak hemoroidy, szczeliny odbytu, proktitis czy wrzodziejące zapalenie jelita grubego. Jednak ograniczeniem tej metody jest niemożność oceny całego jelita grubego, co oznacza, że zmiany w prawostronnych odcinkach mogą zostać przeoczone.

Kolonoskopia kapsułkowa to innowacyjna metoda nieinwazyjna, w której pacjent połyka kapsułkę wyposażoną w kamery, która fotografuje wnętrze jelita podczas naturalnego pasażu. Kapsułka wykonuje około 4-35 zdjęć na sekundę przez 8-12 godzin, a obrazy są rejestrowane przez specjalny rejestrator noszony przez pacjenta. Główną zaletą tej metody jest brak dyskomfortu i ryzyka powikłań związanych z endoskopią. Jednak kolonoskopia kapsułkowa ma istotne ograniczenia – nie pozwala na pobieranie wycinków ani wykonywanie zabiegów terapeutycznych, a jakość obrazów może być gorsza niż w przypadku klasycznej kolonoskopii. Dodatkowo, badanie to nie jest zalecane u pacjentów z zwężeniami jelita ze względu na ryzyko zatrzymania kapsułki.

Testy immunochemiczne wykrywania krwi utajonej w kale (FIT) stanowią nieinwazyjną metodę przesiewową w kierunku raka jelita grubego. Testy te wykrywają hemoglobinę ludzką w kale za pomocą przeciwciał monoklonalnych i są bardziej specyficzne niż starsze testy guajakowe. Zaletą testów FIT jest prostota wykonania, brak konieczności przygotowania dietetycznego oraz możliwość wykonywania w warunkach domowych. Test wymaga pobrania próbek kału w ciągu 2-3 dni i jest zalecany jako badanie przesiewowe co 1-2 lata u osób w średnim ryzyku raka jelita grubego. Jednak testy te mają ograniczoną czułość w wykrywaniu polipów i wczesnych stadiów raka, a dodatni wynik zawsze wymaga potwierdzenia kolonoskopią.

Test DNA kału (Cologuard) to nowoczesna metoda przesiewowa, która wykrywa zarówno krew utajoną, jak i mutacje DNA charakterystyczne dla raka jelita grubego i zaawansowanych polipów. Test analizuje kilka markerów genetycznych oraz metylację genów supresorowych nowotworów. Badanie to ma wyższą czułość niż testy FIT w wykrywaniu zaawansowanych polipów, ale jest znacznie droższe i mniej dostępne. Zaleca się wykonywanie go co 3 lata u osób w średnim ryzyku.

Irrigoskopia, czyli badanie jelita grubego z użyciem kontrastu barowego i promieni rentgenowskich, była kiedyś standardową metodą diagnostyczną, ale obecnie jest stosowana rzadko ze względu na mniejszą czułość w porównaniu z kolonoskopią. Badanie to może być przydatne u pacjentów, u których kolonoskopia jest niemożliwa lub przeciwwskazana, na przykład ze względu na stan ogólny czy anatomiczne trudności. Podwójny kontrast (bary + powietrze) poprawia czułość badania, ale nadal jest ona niższa niż w przypadku endoskopii.

Wirtualna kolonoskopia (kolonografia CT) wykorzystuje tomografię komputerową do utworzenia trójwymiarowych obrazów jelita grubego. Pacjent otrzymuje preparat oczyszczający, a następnie do jelita wprowadzane jest powietrze lub dwutlenek węgla przez cewnik odbytniczy. Badanie wykonuje się w pozycji na plecach i na brzuchu, a specjalne oprogramowanie tworzy obrazy przypominające widok z wnętrza jelita. Metoda ta ma wysoką czułość w wykrywaniu polipów większych niż 1 cm, ale nie pozwala na ich usunięcie ani pobieranie wycinków, co wymaga dodatkowej klasycznej kolonoskopii.

Bibliografia

1. Shaukat A, Kahi CJ, Burke CA, Rabeneck L, Sauer BG, Rex DK. ACG Clinical Guidelines: Colorectal Cancer Screening 2021. Am J Gastroenterol. 2021;116(3):458-479. DOI: 10.14309/ajg.0000000000001122 PMID: 33657038
2. Hassan C, East J, Radaelli F, Spada C, Benamouzig R, Bisschops R, Bretthauer M, Dekker E, Dinis-Ribeiro M, Ferlitsch M, Fuccio L, Awadie H, Gralnek I, Jover R, Kaminski MF, Pellisé M, Triantafyllou K, Vanella G, Mangas-Sanjuan C, Frazzoni L, Van Hooft JE, Dumonceau JM. Bowel preparation for colonoscopy: European Society of Gastrointestinal Endoscopy (ESGE) Guideline – Update 2019. Endoscopy. 2019;51(8):775-794. DOI: 10.1055/a-0959-0505 PMID: 31295746
3. Rabeneck L, Saskin R, Paszat LF. Bleeding and perforation after outpatient colonoscopy and their risk factors in usual clinical practice. Gastroenterology. 2008;135(6):1899-1906. DOI: 10.1053/j.gastro.2008.08.058 PMID: 18938166
4. Lohsiriwat V, Sujarittanakarn S, Akaraviputh T, Lertakyamanee N, Lohsiriwat D, Kachinthorn U. What are the risk factors of colonoscopic perforation? BMC Gastroenterol. 2009;9:71. DOI: 10.1186/1471-230X-9-71 PMID: 19778446
5. Hassan C, Bretthauer M, Kaminski MF, Polkowski M, Rembacken B, Saunders B, Benamouzig R, Holme O, Green S, Kuiper T, Marmo R, Omar M, Petruzziello L, Spada C, Zullo A, Dumonceau JM; European Society of Gastrointestinal Endoscopy. Bowel preparation for colonoscopy: European Society of Gastrointestinal Endoscopy (ESGE) guideline. Endoscopy. 2013;45(2):142-150. DOI: 10.1055/s-0032-1326186 PMID: 23335011