Białe plamki na paznokciach – co oznaczają, jakie są przyczyny i metody leczenia?

Białe plamki na paznokciach to jeden z najczęstszych problemów dotyczących płytki paznokciowej, który może być zarówno niegroźnym defektem estetycznym, jak i objawem poważniejszych schorzeń. Nazywane fachowo leukonychią lub bielactwem paznokci, te charakterystyczne przebarwienia mogą przybierać różne formy – od drobnych kropek, przez paski, aż po rozległe plamy obejmujące znaczną część płytki paznokciowej. Choć potocznie uważa się, że białe plamki świadczą o niedoborze wapnia, w rzeczywistości ich przyczyny są znacznie bardziej złożone i obejmują zarówno czynniki zewnętrzne, jak i wewnętrzne. Mogą być one wynikiem mikrourazów, nieprawidłowej pielęgnacji, niedoborów pokarmowych, zatruć, a nawet objawem chorób ogólnoustrojowych. Prawidłowa identyfikacja przyczyny i wdrożenie odpowiedniego postępowania pozwala skutecznie wyeliminować białe plamki, a także zapobiec ich ponownemu pojawieniu się.

Budowa paznokcia

Zanim omówimy przyczyny powstawania białych plamek, warto przypomnieć budowę paznokcia, która pomoże zrozumieć mechanizm powstawania zmian.

Paznokieć jest zbudowany z kilku głównych elementów:

• Płytka paznokciowa – to twarda, przezroczysta struktura zbudowana głównie z keratyny, która stanowi widoczną część paznokcia. Składa się z trzech warstw: grzbietowej (najbardziej zewnętrznej, twardej), pośredniej (bardziej miękkiej) i wewnętrznej (wytwarzanej przez nabłonek).
• Macierz paznokcia – głęboko ukryta pod skórą struktura, z której wyrasta płytka paznokciowa. To najważniejszy i najbardziej wrażliwy element paznokcia, a jego uszkodzenie może prowadzić do trwałych defektów.
• Łożysko paznokcia – część znajdująca się pod płytką, bogato unaczyniona i unerwiona, odpowiedzialna za odżywianie paznokcia.
• Obłączek paznokcia (lunula) – widoczna jako biała, półksiężycowata część u podstawy paznokcia, stanowiąca przejście między macierzą a płytką.
• Wały paznokciowe – fałdy skórne otaczające paznokieć z trzech stron, które pełnią funkcję ochronną.
• Obrąbek naskórkowy (skórki) – cienka warstwa skóry przylegająca do płytki paznokciowej, chroniąca przed zanieczyszczeniami i infekcjami.

Zdrowy paznokieć jest gładki i przezroczysty, a jego różowawe zabarwienie pochodzi od naczyń krwionośnych znajdujących się w łożysku. Paznokcie rosną ze średnią prędkością 0,5-1,2 mm tygodniowo, przy czym tempo wzrostu zależy od wieku, płci, pory roku, stanu zdrowia i diety.

Czym jest leukonychia (bielactwo paznokci)?

Leukonychia, znana również jako bielactwo paznokci lub potocznie „kwitnące paznokcie”, to stan charakteryzujący się pojawieniem białych przebarwień na płytce paznokciowej. Nazwa pochodzi od greckich słów „leuko” (biały) i „onyx” (paznokieć).

W zależności od lokalizacji i rozległości zmian, leukonychia może być sklasyfikowana jako:

Typy morfologiczne:

• Leukonychia całkowita (totalis) – biały kolor obejmuje całą płytkę paznokciową
• Leukonychia częściowa (partialis) – biały kolor obejmuje tylko część paznokcia
• Leukonychia punktowa (punctata) – białe plamki na paznokciach
• Leukonychia poprzeczna (transversalis) – białe, poziome pasma przebiegające przez paznokieć
• Leukonychia podłużna (striata) – białe, pionowe pasma na paznokciu

Typy anatomiczne:

1. Leukonychia prawdziwa – zmiany powstają w macierzy paznokcia, co prowadzi do zaburzenia procesu rogowacenia (keratynizacji) komórek tworzących płytkę. Charakterystyczną cechą tej postaci jest to, że białe plamki nie znikają pod wpływem nacisku i przesuwają się wraz ze wzrostem paznokcia.
2. Leukonychia pozorna – zmiany dotyczą tkanek zlokalizowanych pod paznokciem, natomiast sama płytka pozostaje zdrowa. Białe zabarwienie wynika z nieprawidłowego unaczynienia łożyska. W przeciwieństwie do leukonychii prawdziwej, zmiany nie przemieszczają się wraz ze wzrostem paznokcia.
3. Pseudoleukonychia – zmiany dotyczą powierzchni płytki paznokciowej i są zwykle wynikiem uszkodzeń mechanicznych lub działania czynników zewnętrznych.

Przyczyny białych plamek na paznokciach

Białe plamki na paznokciach mogą mieć różnorodne podłoże – od niegroźnych mikrourazów po poważne schorzenia ogólnoustrojowe. Oto najczęstsze przyczyny:

1. Mikrourazy i złe nawyki

Najczęstszym powodem pojawienia się białych plamek na paznokciach są drobne urazy mechaniczne:

• Uderzenia i przytrzaśnięcia paznokci
• Nieprawidłowo wykonany manicure lub pedicure
• Zbyt głębokie wycinanie skórek
• Obgryzanie paznokci i skórek
• Zbyt intensywne piłowanie płytki
• Noszenie zbyt ciasnego obuwia (w przypadku paznokci u stóp)

Białe plamki są w takim przypadku efektem zaburzenia struktury keratyny w płytce paznokciowej. Tego typu zmiany są całkowicie niegroźne i znikają wraz ze wzrostem paznokcia, zwykle po kilku miesiącach.

2. Niewłaściwa pielęgnacja kosmetyczna

• Długotrwałe stosowanie lakierów do paznokci, zwłaszcza tych niskiej jakości
• Częste używanie zmywaczy zawierających aceton
• Białe plamki na paznokciach po hybrydzie – często występują na skutek nieprawidłowej aplikacji lub usuwania lakieru
• Kontakt z detergentami i silnymi środkami chemicznymi bez użycia rękawic ochronnych

3. Niedobory składników odżywczych

Wbrew powszechnej opinii, białe plamki rzadko są bezpośrednim skutkiem niedoboru wapnia. Mogą być jednak związane z:

• Niedoborem cynku – mineral ten jest niezbędny dla prawidłowego wzrostu i regeneracji paznokci; jego niewystarczająca ilość w organizmie powoduje osłabienie płytki paznokciowej i zaburzenia jej wzrostu
• Niedoborem magnezu – wpływa na strukturę i wytrzymałość paznokci
• Niedoborem żelaza – może prowadzić do bladości i kruchości paznokci oraz występowania białych przebarwień
• Niedoborem potasu – istotny dla utrzymania prawidłowej struktury płytki paznokciowej
• Niedoborem witamin, szczególnie A i witamin z grupy B (zwłaszcza B6)
• Niedoborem białka – białe plamki mogą być jednym z objawów niedoboru białka w diecie
• Hiperkalcemią (nadmiarem wapnia w organizmie) – paradoksalnie zarówno niedobór, jak i nadmiar wapnia może powodować podobne zmiany

4. Infekcje paznokci

• Grzybica paznokci – biała powierzchowna grzybica paznokci objawia się białymi, proszkowatymi plamami na powierzchni płytki, które z czasem mogą zlewać się ze sobą
• Wewnątrzpłytkowa grzybica paznokci – grzyby drążą tunele w płytce paznokciowej, co objawia się białymi plamami lub pasmami
• Pleśnica paznokci – wywołana przez grzyby pleśniowe, objawia się biało-żółtymi, podłużnymi pasmami na paznokciach, głównie u stóp

5. Choroby ogólnoustrojowe

Białe plamki mogą być również sygnałem poważniejszych problemów zdrowotnych:

• Choroby nerek – mogą powodować zmiany typu „paznokcie Lindsaya” (część przy korzeniu jest biała, a pozostała czerwono-brązowa)
• Marskość wątroby – może prowadzić do tzw. „paznokci Terry’ego” (płytka w większości biała z wąskim różowym paskiem na końcu)
• Niewydolność serca – może wpływać na wygląd paznokci, w tym powodować białe przebarwienia
• Anemie – różne postaci niedokrwistości mogą manifestować się zmianami w wyglądzie paznokci
• Cukrzyca – może wpływać na ukrwienie tkanek, w tym łożyska paznokcia
• Hipoalbuminemia (zbyt niski poziom albumin we krwi) – może powodować powstawanie tzw. „paznokci Muehrckego” (białe poprzeczne paski na paznokciach)
• Łuszczyca – choroba skóry, która często dotyczy również paznokci
• Choroby tarczycy – zaburzenia funkcji tarczycy mogą wpływać na wygląd i strukturę paznokci

6. Zatrucia

Białe przebarwienia mogą być objawem zatrucia metalami ciężkimi:

• Arszenikiem
• Talem
• Ołowiem

W tych przypadkach białe plamy często przybierają formę poprzecznych pasków nazywanych liniami Meesa.

7. Skutki uboczne leczenia

• Chemioterapia – leczenie przeciwnowotworowe może powodować różne zmiany w obrębie paznokci, w tym białe przebarwienia
• Niektóre leki – długotrwałe przyjmowanie określonych leków może wpływać na wygląd paznokci

8. Czynniki genetyczne

W rzadkich przypadkach leukonychia może mieć podłoże genetyczne i występować rodzinnie jako cecha dziedziczona.

Diagnostyka białych plamek na paznokciach

Jeśli białe plamki utrzymują się przez dłuższy czas, pojawiają się na wielu paznokciach lub towarzyszą im inne niepokojące objawy, warto skonsultować się z lekarzem. Diagnostyka obejmuje:

1. Wywiad medyczny – lekarz zapyta o historię choroby, nawyki pielęgnacyjne, stosowane kosmetyki, dietę oraz ewentualne urazy paznokci.
2. Badanie przedmiotowe – dokładna ocena wyglądu paznokci, ich struktury, a także skóry dłoni lub stóp.
3. Badania laboratoryjne – w zależności od podejrzeń lekarza mogą zostać zlecone:
   • Morfologia krwi
   • Poziom elektrolitów (w tym wapnia, potasu, magnezu)
   • Poziom cynku, żelaza i innych pierwiastków śladowych
   • Badania funkcji wątroby i nerek
   • Badanie poziomu albumin w surowicy
4. Badania mikrobiologiczne – w przypadku podejrzenia infekcji grzybiczej:
   • Badanie mikroskopowe preparatu z paznokcia
   • Posiew mykologiczny
   • Test z wodorotlenkiem potasu (KOH)
5. Dermoskopia (onychoskopia) – badanie paznokci przy użyciu specjalnego mikroskopu, które pozwala na szczegółową ocenę zmian.
6. Biopsja paznokcia – w rzadkich przypadkach, gdy istnieje podejrzenie poważnych chorób, może być konieczne pobranie wycinka paznokcia do badania histopatologicznego.

Jak pozbyć się białych plamek na paznokciach?

Leczenie białych plamek na paznokciach zależy od ich przyczyny. Oto najważniejsze metody:

1. Leczenie przyczynowe

Najważniejszym krokiem jest identyfikacja i leczenie choroby podstawowej. Jeśli białe plamki są objawem jakiegoś schorzenia, wyeliminowanie problemu zdrowotnego powinno doprowadzić również do ustąpienia zmian na paznokciach.

2. Właściwa pielęgnacja paznokci

• Unikanie mechanicznych urazów paznokci
• Prawidłowe wykonywanie manicure i pedicure
• Ochrona dłoni podczas prac domowych (używanie rękawic)
• Stosowanie preparatów wzmacniających płytkę paznokciową
• Unikanie zbyt częstego malowania paznokci i używania zmywaczy zawierających aceton
• Regularne nawilżanie paznokci i skórek

3. Zbilansowana dieta i suplementacja

Jeśli przyczyną białych plamek są niedobory, kluczowe jest ich uzupełnienie:

• Cynk – znajduje się w pomidorach, dzikim ryżu, grzybach, warzywach kapustnych, kakao, pestkach dyni, produktach pełnoziarnistych, jajach, nasionach słonecznika
• Wapń – obecny w nabiale, migdałach, nasionach roślin strączkowych, zielonych warzywach liściastych, awokado, sezamie
• Magnez – bogaty w niego jest awokado, orzechy, gorzka czekolada, banany, kasza gryczana, szpinak, jarmuż
• Żelazo – zawierają go mięso, fasola, buraki, zielone warzywa liściaste, kasza gryczana, orzechy
• Potas – znajduje się w soi, soczewicy, pomidorach, natce pietruszki, szpinaku, bananach
• Witaminy z grupy B – zawierają je ryby, wątróbka, pestki dyni i słonecznika, drożdże, fasola
• Witamina A – obecna w produktach takich jak marchew, dynia, bataty, morele, szpinak, jarmuż
• Białko – dostarczają go mięso, ryby, jaja, nabiał, rośliny strączkowe

W przypadku znacznych niedoborów, które trudno uzupełnić samą dietą, lekarz może zalecić odpowiednią suplementację.

4. Leczenie infekcji grzybiczych

W przypadku grzybicy paznokci konieczne jest zastosowanie odpowiednich leków przeciwgrzybiczych:

• Preparaty miejscowe – lakiery, maści, kremy zawierające substancje przeciwgrzybicze (np. klotrimazol, terbinafina)
• W cięższych przypadkach – leczenie ogólne lekami doustnymi (po konsultacji z lekarzem)

5. Domowe sposoby pielęgnacji paznokci

Choć nie leczą przyczyny białych plamek, mogą poprawić ogólną kondycję paznokci:

• Moczenie paznokci w żelatynie – wzmacnia i uelastycznia płytkę
• Oliwa z oliwek z sokiem z cytryny – rozjaśnia i odżywia
• Olej rycynowy – nawilża i wzmacnia paznokcie
• Witaminy A i E z kapsułek – regenerują i odżywiają
• Napar z siemienia lnianego – zwiększa odporność i nawilżenie paznokci

6. Cierpliwość

Pamiętajmy, że paznokcie rosną stosunkowo wolno, około 3-4 mm miesięcznie. Dlatego całkowite pozbycie się białych plamek może zająć kilka miesięcy – tyle, ile potrzeba na całkowitą wymianę płytki paznokciowej. W przypadku paznokci u nóg proces ten trwa jeszcze dłużej, nawet do roku.

Zapobieganie pojawianiu się białych plamek na paznokciach

Profilaktyka jest kluczowa, aby uniknąć nawracających problemów z białymi plamkami:

1. Ochrona paznokci przed urazami:
   • Unikanie obgryzania paznokci i skórek
   • Ostrożne wykonywanie prac manualnych
   • Noszenie odpowiednio dopasowanego obuwia
2. Prawidłowa pielęgnacja:
   • Delikatne obchodzenie się z płytką podczas manicure
   • Unikanie agresywnych kosmetyków
   • Stosowanie produktów wysokiej jakości
   • Używanie rękawic ochronnych podczas kontaktu z detergentami i środkami czystości
   • Regularne, ale niezbyt częste stosowanie produktów do pielęgnacji paznokci
3. Zbilansowana dieta:
   • Dbanie o odpowiednią podaż białka, witamin i minerałów
   • Regularne spożywanie pokarmów bogatych w cynk, wapń, magnez i żelazo
   • Unikanie restrykcyjnych diet, które mogą prowadzić do niedoborów
4. Regularne badania profilaktyczne:
   • Wykonywanie podstawowych badań krwi co najmniej raz w roku
   • Kontrola poziomu witamin i minerałów, zwłaszcza przy stosowaniu diet eliminacyjnych
5. Dbanie o ogólny stan zdrowia:
   • Leczenie chorób przewlekłych
   • Unikanie czynników ryzyka zatruć metalami ciężkimi
   • Stosowanie zaleceń lekarskich podczas terapii lekowych

Bibliografia

1. Cashman MW, Sloan SB. Nutrition and nail disease. Clin Dermatol. 2010;28(4):420-425. DOI: 10.1016/j.clindermatol.2010.03.037 PMID: 20620759
2. Haneke E. Nail disorders. In: Bolognia JL, Schaffer JV, Cerroni L, eds. Dermatology. 4th ed. Philadelphia, PA: Elsevier; 2018:1197-1222. ISBN: 9780702062759
3. André J, Sass U, Richert B, Theunis A. Nail pathology. Clin Dermatol. 2013;31(5):526-539. DOI: 10.1016/j.clindermatol.2013.06.005 PMID: 24079581
4. Baran R, de Berker D, Holzberg M, Thomas L. Baran and Dawber’s Diseases of the Nails and their Management. 4th ed. Wiley-Blackwell; 2012. ISBN: 9780470657355
5. Iorizzo M, Starace M, Tosti A. Leukonychia. In: Tosti A, Piraccini BM, eds. Onychomycosis: An Illustrated Guide to Diagnosis and Treatment. Springer; 2017:91-95. DOI: 10.1007/978-3-319-44853-4_8 ISBN: 9783319448534