Choroba afektywna dwubiegunowa to poważne zaburzenie psychiczne charakteryzujące się występowaniem naprzemiennych epizodów manii, hipomanii oraz depresji, które mogą znacząco wpływać na codzienne funkcjonowanie pacjenta. Szacuje się, że w Polsce na różne formy tej choroby cierpi około 1-2% populacji. Leczenie farmakologiczne stanowi podstawę terapii tego schorzenia, a odpowiednio dobrane leki mogą nie tylko łagodzić objawy w czasie epizodów, ale także zapobiegać nawrotom choroby. W farmakoterapii choroby afektywnej dwubiegunowej stosuje się głównie leki normotymiczne (stabilizatory nastroju) oraz atypowe leki przeciwpsychotyczne. Skuteczna farmakoterapia wymaga kompleksowego podejścia, indywidualnego dostosowania dawek oraz często połączenia kilku grup leków. W tym artykule przedstawiamy najważniejsze leki dostępne w Polsce do leczenia choroby afektywnej dwubiegunowej.
Spis treści
Czym jest choroba afektywna dwubiegunowa?
Choroba afektywna dwubiegunowa (ChAD), dawniej nazywana psychozą maniakalno-depresyjną, to przewlekłe zaburzenie nastroju charakteryzujące się występowaniem epizodów o przeciwstawnym charakterze. Choroba ta często rozpoczyna się w młodym wieku, zwykle przed 35 rokiem życia, i jest drugą co do częstości przyczyną niezdolności do pracy z powodów psychiatrycznych.
Wyróżnia się kilka typów zaburzeń afektywnych dwubiegunowych:
- ChAD typu I – charakteryzuje się występowaniem pełnoobjawowych epizodów maniakalnych i depresyjnych
- ChAD typu II – cechuje się występowaniem epizodów hipomanii (łagodniejszej formy manii) oraz epizodów depresyjnych
- Zaburzenie cyklotymiczne – przewlekły stan, w którym objawy dystymii występują na zmianę z epizodami hipomanii
Epizod manii charakteryzuje się nadmiernym pobudzeniem, euforią lub drażliwością, zwiększoną energią, zmniejszoną potrzebą snu oraz ryzykownym zachowaniem. Epizod depresyjny objawia się obniżonym nastrojem, utratą zainteresowań, zaburzeniami snu i apetytu oraz myślami pesymistycznymi.
Sprawdź ulotki i opinie pacjentów o przykładowych lekach psychiatrycznych: leki na depresję i stany lękowe (Depratal, Parogen, Amitriptylinum VP, Trittico CR, Dulsevia, Mozarin, Deprexolet, Prefaxine, Oribion, Asentra, Welbox, Bupropion Neuraxpharm, Miansec, ApoSerta, Dulxetenon, Ketipinor, Xeplion, Citaxin), leki na schizofrenię i inne psychozy (Trevicta, Abilify Maintena, Klozapol, Ketrel, Ketilept, Clopixol Depot, Reagila, Latuda, Xeplion, Egolanza), na sen i uspokojenie (Dobroson, Signopam, Rudotel, Onirex, Apo-Zolpin, Onirex, Esogno, Senzop), uzależnienie opioidów lub alkoholu (Naltex, Adepend).
Leki pierwszego wyboru w chorobie afektywnej dwubiegunowej
Olanzapina (Zalasta, Zyprexa)
Olanzapina to atypowy lek przeciwpsychotyczny z grupy pochodnych tienobenzodiazepiny, który wykazuje działanie przeciwmaniakalne i stabilizujące nastrój. Lek Zalasta zawiera olanzapinę jako substancję czynną i jest szeroko stosowany w Polsce w leczeniu choroby afektywnej dwubiegunowej. Zyprexa to oryginalny preparat zawierający olanzapinę, dostępny również w postaci wstrzyknięć.
Olanzapina wpływa głównie na przekaźnictwo szlaku mezolimbicznego, mając jednocześnie niewielki wpływ na przekaźnictwo szlaku nigrostriatalnego, co powoduje zmniejszenie działań niepożądanych ze strony układu pozapiramidowego. Zalasta jest wskazana w leczeniu umiarkowanych i ciężkich epizodów manii oraz w zapobieganiu nawrotom choroby afektywnej dwubiegunowej u pacjentów, u których uzyskano dobrą odpowiedź na leczenie olanzapiną w czasie epizodu manii.
W leczeniu epizodów manii zalecana dawka początkowa wynosi 15 mg na dobę w monoterapii lub 10 mg na dobę w terapii skojarzonej. W zapobieganiu nawrotom choroby dwubiegunowej początkowa dawka wynosi 10 mg olanzapiny na dobę. Olanzapina może wywołać senność, zawroty głowy oraz wpływać na masę ciała, dlatego wymaga regularnego monitorowania stanu metabolicznego pacjenta.
Kwetiapina (Ketilept, Ketrel)
Kwetiapina należy do atypowych leków przeciwpsychotycznych z grupy dibenzotiazepin i jest jednym z najczęściej przepisywanych leków w leczeniu choroby afektywnej dwubiegunowej. Ketilept to jeden z najczęściej dostępnych preparatów zawierających kwetiapinę w Polsce, natomiast Ketrel stanowi alternatywny preparat generyczny tego leku.
Kwetiapina wykazuje unikalny, wielokierunkowy mechanizm działania – w niskich dawkach (do 300 mg) działa głównie przeciwdepresyjnie poprzez hamowanie transportera noradrenaliny, a w wyższych dawkach (400-800 mg) blokuje receptory dopaminowe D2, co czyni ją skuteczną w leczeniu manii. Ketilept jest dostępny w dawkach 25 mg, 100 mg, 200 mg i 300 mg, co pozwala na precyzyjne dostosowanie terapii.
W leczeniu depresji dwubiegunowej kwetiapina jest stosowana w dawce 300 mg na dobę, natomiast w leczeniu manii dawka wynosi 400-800 mg na dobę. Kwetiapina jest jednym z niewielu leków rekomendowanych jako leczenie pierwszego wyboru w depresji w przebiegu ChAD typu II. Ketrel może powodować senność, dlatego jest często podawany wieczorem przed snem, co dodatkowo pomaga w normalizacji rytmu okołodobowego.
Lamotrygina (Lamilept, Lamitrin)
Lamotrygina jest lekiem przeciwpadaczkowym trzeciej generacji, który znalazł szerokie zastosowanie w leczeniu choroby afektywnej dwubiegunowej jako stabilizator nastroju. Lamilept to jeden z głównych preparatów zawierających lamotryginę dostępnych w Polsce, podczas gdy Lamitrin stanowi alternatywny preparat generyczny.
Lamotrygina ma szczególnie korzystny profil działania w zapobieganiu epizodom depresyjnym w przebiegu choroby dwubiegunowej. Lek Lamilept wykazuje łagodne działanie przeciwdepresyjne i sprawdza się szczególnie u chorych na ChAD, u których stwierdza się szybką zmianę faz (tzw. rapid cycling) z depresyjnej na maniakalną i odwrotnie.
Lamitrin w porównaniu do leków starszej generacji wywołuje niewiele skutków ubocznych, co czyni go bezpieczną opcją terapeutyczną. Lamotryginę przepisuje się także w sytuacji, gdy nie zadziałały inne leki normotymiczne. Dawkowanie musi być wprowadzane stopniowo ze względu na ryzyko wystąpienia ciężkich reakcji skórnych, w tym zespołu Stevens-Johnsona.
Kwas walproinowy (Depakine, Convulex)
Kwas walproinowy jest jednym z najstarszych i najbardziej skutecznych stabilizatorów nastroju stosowanych w leczeniu choroby afektywnej dwubiegunowej. Depakine to oryginalny preparat zawierający kwas walproinowy, dostępny w różnych postaciach farmaceutycznych, natomiast Convulex jest kolejnym preparatem zawierającym tę substancję czynną.
Kwas walproinowy wybiórczo zwiększa stężenie GABA w synapsach w ośrodkowym układzie nerwowym oraz hamuje enzymy rozkładające GABA, co prowadzi do stabilizacji nastroju. Depakine jest stosowana w leczeniu epizodów maniakalnych w chorobie afektywnej dwubiegunowej, szczególnie w przypadkach gdy lit jest przeciwwskazany lub źle tolerowany. Convulex jest dostępny w postaci kapsułek i syropu, co ułatwia dostosowanie dawkowania.
Kwas walproinowy na ogół jest dużo lepiej tolerowany przez pacjentów niż węglan litu, a jednocześnie wykazuje bardzo wysoką skuteczność. Z tego powodu kwas walproinowy i jego pochodne to obecnie jedne z najczęściej stosowanych leków w terapii choroby afektywnej dwubiegunowej. Można je także bezpiecznie łączyć z innymi lekami psychotropowymi, np. antydepresantami. Jednak u kobiet w wieku rozrodczym stosowanie jest ograniczone ze względu na ryzyko teratogenne.
Leczenie skojarzone i monitorowanie
W praktyce klinicznej często stosuje się leczenie skojarzone, łącząc stabilizatory nastroju z lekami przeciwpsychotycznymi w celu uzyskania optymalnej kontroli objawów. Psychiatrzy zazwyczaj zalecają stosowanie litu lub innego stabilizatora nastroju wraz z lekiem o działaniu przeciwpsychotycznym.
| Grupa leków | Przykłady preparatów | Główne wskazania |
|---|---|---|
| Atypowe leki przeciwpsychotyczne | Ketilept, Ketrel, Kwetaplex, Bonogren | Epizody manii, zapobieganie nawrotom |
| Stabilizatory nastroju | Lamilept, Lamitrin, Lamotrix, Depakine, Convulex | Zapobieganie depresji, stabilizacja nastroju |
Skuteczna farmakoterapia ChAD wymaga regularnego monitorowania zarówno skuteczności leczenia, jak i potencjalnych działań niepożądanych. Pacjenci powinni pozostawać pod stałą opieką psychiatry, który może dostosowywać dawkowanie oraz zmieniać leki w zależności od odpowiedzi na leczenie.
Najczęściej zadawane pytania (FAQ)
Jak długo trzeba przyjmować leki w chorobie afektywnej dwubiegunowej?
Choroba afektywna dwubiegunowa to przewlekłe schorzenie wymagające długotrwałego, często dożywotniego leczenia. Nawet w okresach remisji konieczne jest podtrzymywanie leczenia profilaktycznego, aby zapobiec nawrotom epizodów manii i depresji. Decyzja o długości terapii powinna być zawsze podejmowana przez psychiatrę w oparciu o indywidualny przebieg choroby.
Czy można nagle przerwać przyjmowanie stabilizatorów nastroju?
Absolutnie nie. Nagłe odstawienie leków może prowadzić do gwałtownego pogorszenia stanu i nawrotu objawów choroby. W przypadku konieczności zmiany leczenia, dawki powinny być zmniejszane stopniowo pod ścisłą kontrolą lekarza psychiatry. Szczególnie niebezpieczne jest nagłe odstawienie litu, które zwiększa ryzyko prób samobójczych.
Jakie są najczęstsze działania niepożądane leków na chorobę dwubiegunową?
Najczęstsze działania niepożądane to senność, zawroty głowy, przyrost masy ciała oraz zaburzenia metaboliczne. Olanzapina i kwetiapina mogą wpływać na gospodarkę węglowodanową i lipidową. Lamotrigina może powodować reakcje skórne, szczególnie przy zbyt szybkim zwiększaniu dawek. Kwas walproinowy może wpływać na funkcje wątroby i wymagać monitorowania parametrów wątrobowych.
Czy leki na chorobę dwubiegunową można łączyć z innymi lekami?
Stabilizatory nastroju mogą wchodzić w interakcje z innymi lekami, dlatego zawsze należy informować lekarza o wszystkich przyjmowanych preparatach, w tym lekach bez recepty i suplementach. Szczególną ostrożność należy zachować przy łączeniu z lekami przeciwdepresyjnymi, które mogą zwiększać ryzyko przejścia w manię.
Czy istnieją naturalne alternatywy dla leków przeciwpsychotycznych?
Nie ma skutecznych naturalnych zamienników dla leków stosowanych w chorobie afektywnej dwubiegunowej. Choroba ta wymaga profesjonalnego leczenia farmakologicznego pod opieką psychiatry. Metody uzupełniające, takie jak psychoterapia, regularna aktywność fizyczna czy dbanie o higienę snu, mogą wspierać farmakoterapię, ale nie są w stanie jej zastąpić.
Bibliografia
- Ketilept charakterystyka produktu leczniczego
- Ketrel charakterystyka produktu leczniczego
- Kwetaplex charakterystyka produktu leczniczego
- Ketilept charakterystyka produktu leczniczego
- Bonogren charakterystyka produktu leczniczego
- Lamilept, Lamitrin, Lamotrix charakterystyka produktu leczniczego
- Depakine charakterystyka produktu leczniczego
- Convulex charakterystyka produktu leczniczego
- Nierenberg AA, Agustini B, Köhler-Forsberg O, Cusin C, Katz D, Sylvia LG, Peters A, Berk M. Diagnosis and Treatment of Bipolar Disorder: A Review. JAMA. 2023;330(14):1370-1380. DOI: 10.1001/jama.2023.18588 PMID: 37815563
- Vieta E, Valentí M. Pharmacological management of bipolar depression: acute treatment, maintenance, and prophylaxis. CNS Drugs. 2013;27(7):515-529. DOI: 10.1007/s40263-013-0073-y PMID: 23749421
Zobacz także spis leków stosowanych w leczeniu chorób psychicznych. Znajdziesz tu między innymi wykaz leków na depresję, tabletki na schizofrenię a także środki na sen i uspokojenie, leki na zaburzenia lękowe, preparaty stosowane w ADHD i wiele innych. Sprawdzisz też listę leków stosowanych w chorobie afektywnej dwubiegunowej, leki na uzależnienia od alkoholu, czy produktów stosowanych w dysleksji.
Niniejszy artykuł nie jest poradą medyczną i ma charakter wyłącznie informacyjny.
