Neurofibromatoza to rzadka, nieuleczalna choroba genetyczna, dla której przez wiele lat nie istniały skuteczne metody farmakoterapii. Chorzy mogli liczyć jedynie na leczenie objawowe i zabiegowe usuwanie guzów. Sytuacja diametralnie zmieniła się wraz z wprowadzeniem pierwszego leku celowanego oraz rozwojem nowoczesnych metod leczenia objawowego. Jakie leki są obecnie dostępne w Polsce dla pacjentów z neurofibromatozą? Jak działają i kiedy są stosowane? Przegląd najważniejszych opcji terapeutycznych znajdziesz w tym artykule.
Spis treści
Czym jest neurofibromatoza?
Neurofibromatoza, zwana także nerwiakowłókniakowatością, to grupa genetycznych zaburzeń charakteryzujących się jednoczesnym zajęciem układu nerwowego oraz skóry. Wyróżnia się trzy główne typy: neurofibromatozę typu 1 (NF1), neurofibromatozę typu 2 (NF2) oraz schwannomatozę. Najczęstszą postacią jest NF1, występująca u około 1 na 3000 osób, dawniej znana jako choroba von Recklinghausena.
Przyczyną neurofibromatozy są mutacje w genach kontrolujących wzrost i podział komórek nerwowych. W przypadku NF1 mutacja dotyczy genu kodującego neurofibrominę 1 – białka odpowiedzialnego za hamowanie onkogenu RAS. Jego niedobór prowadzi do niekontrolowanego wzrostu komórek i transformacji nowotworowej w układzie nerwowym.
Charakterystycznymi objawami NF1 są plamy kawowe na skórze (café au lait), nerwiakowłókniaki, piegi w okolicach pach i pachwin oraz glejaki nerwów wzrokowych. Choroba może również powodować napady padaczkowe, ból neuropatyczny, zaburzenia poznawcze oraz zwiększone ryzyko rozwoju nowotworów złośliwych.
Leczenie celowane w neurofibromatozie
Koselugo (selumetynib)
Przełomem w leczeniu neurofibromatozy było wprowadzenie preparatu Koselugo, którego substancją czynną jest selumetynib. Jest to pierwszy i jedyny zarejestrowany lek do celowanego leczenia neurofibromatozy typu 1. Selumetynib należy do grupy inhibitorów kinazy MEK, które blokują szlak sygnałowy odpowiedzialny za niekontrolowany wzrost komórek nowotworowych.
Preparat Koselugo jest dostępny w Polsce w ramach programu lekowego „Leczenie chorych z nerwiakowłókniakami splotowatymi w przebiegu neurofibromatozy typu 1”. Selumetynib jest przeznaczony dla dzieci w wieku od 3 lat oraz dorosłych z nieoperacyjnymi nerwiakowłókniakami splotowatymi, których nie można całkowicie usunąć chirurgicznie ze względu na lokalizację lub ryzyko powikłań.
W badaniach klinicznych selumetynib wykazał bardzo wysoką skuteczność – u 90% pacjentów nastąpiło zahamowanie postępu choroby, a u około 70% odnotowano co najmniej częściową redukcję wielkości guzów. Dodatkowo lek znacznie zmniejsza dolegliwości bólowe towarzyszące nerwiakowłókniakom splotowatym.
Selumetynib przyjmuje się doustnie w postaci kapsułek, dwa razy dziennie na pusty żołądek. Dawkowanie ustala lekarz na podstawie masy ciała i wzrostu pacjenta. Leczenie wymaga regularnych kontroli czynności serca, wątroby oraz badań okulistycznych.
Leczenie objawowe neurofibromatozy
Leki przeciwpadaczkowe
Napady padaczkowe występują u około 7% pacjentów z neurofibromatozą typu 1. W ich leczeniu stosuje się standardowe leki przeciwpadaczkowe dostępne w Polsce.
Lewetyracetam
Lewetyracetam to nowoczesny lek przeciwpadaczkowy o szerokim spektrum działania, dostępny w Polsce pod nazwami handlowymi Keppra oraz Levetiracetam Accord. Preparat Levetiracetam Accord charakteryzuje się korzystnym profilem bezpieczeństwa i brakiem istotnych interakcji z innymi lekami. Lewetyracetam jest szczególnie przydatny u pacjentów z neurofibromatozą ze względu na możliwość stosowania go w różnych typach napadów padaczkowych. Lek Keppra można stosować zarówno w monoterapii, jak i w leczeniu skojarzonym. Lewetyracetam przyjmuje się doustnie, zazwyczaj dwa razy dziennie, niezależnie od posiłków.
Karbamazepina
Karbamazepina to klasyczny lek przeciwpadaczkowy dostępny w Polsce pod nazwami Tegretol, Finlepsin, Amizepin oraz Neurotop. Preparat Tegretol jest szczególnie skuteczny w napadach częściowych oraz uogólnionych napadach toniczno-klonicznych. Karbamazepina wykazuje również działanie w leczeniu bólu neuropatycznego, co może być dodatkową korzyścią u pacjentów z neurofibromatozą. Lek Finlepsin dostępny jest w postaci tabletek o przedłużonym uwalnianiu, co pozwala na rzadsze dawkowanie. Karbamazepina wymaga regularnego monitorowania stężenia we krwi oraz kontroli morfologii krwi ze względu na możliwe działania niepożądane.
Leki przeciwbólowe w leczeniu bólu neuropatycznego
Ból neuropatyczny to częste powikłanie neurofibromatozy, szczególnie u pacjentów z dużymi nerwiakowłókniakami. Standardowe analgetyki są zwykle nieskuteczne, dlatego konieczne jest stosowanie specjalistycznych leków.
Pregabalina
Pregabalina to lek pierwszego wyboru w leczeniu bólu neuropatycznego, dostępny w Polsce pod nazwami Lyrica, Linefor, Egzysta oraz Pregamid. Preparat Lyrica działa poprzez blokowanie kanałów wapniowych, co zmniejsza nadpobudliwość neuronów odpowiedzialnych za przekazywanie bólu. Pregabalina charakteryzuje się przewidywalną farmakokinetyką i szybkim początkiem działania – efekt przeciwbólowy pojawia się już po tygodniu stosowania. Lek Egzysta wykazuje również działanie przeciwlękowe, co może być dodatkową korzyścią u pacjentów z neurofibromatozą cierpiących na zaburzenia nastroju. Pregabalina przyjmuje się doustnie, zwykle dwa razy dziennie, w dawkach 300-600 mg na dobę.
Gabapentyna
Gabapentyna to drugi lek z wyboru w leczeniu bólu neuropatycznego, dostępny w Polsce pod nazwami Neurontin, Gabagamma oraz Epigapent. Preparat Neurontin działa podobnie do pregabaliny, ale wymaga wyższych dawek i częstszego dawkowania. Gabapentyna jest skuteczna w dawkach powyżej 1200 mg na dobę, a maksymalna dawka może sięgać 3600 mg dziennie. Lek Gabagamma charakteryzuje się dobrą tolerancją, ale jego wchłanianie zmniejsza się wraz ze wzrostem dawki. Gabapentyna jest szczególnie przydatna u pacjentów, którzy nie tolerują pregabaliny lub wymagają alternatywnego leczenia.
Leki przeciwdepresyjne
Leki przeciwdepresyjne odgrywają ważną rolę w leczeniu bólu neuropatycznego oraz towarzyszących zaburzeń nastroju u pacjentów z neurofibromatozą.
Duloksetyna
Duloksetyna to inhibitor wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (SNRI), skuteczny w leczeniu bólu neuropatycznego. Preparat działa poprzez wzmocnienie zstępującego układu antynocyceptywnego, zmniejszając przekazywanie sygnałów bólowych w rdzeniu kręgowym. Duloksetyna jest stosowana w dawkach 60-120 mg na dobę i wykazuje podwójne działanie – przeciwbólowe oraz przeciwdepresyjne.
Amitryptylina
Amitryptylina to trójpierścieniowy lek przeciwdepresyjny (TLPD) o udowodnionej skuteczności w leczeniu bólu neuropatycznego. Mimo starszego profilu farmakologicznego, amitryptylina pozostaje lekiem pierwszego wyboru w niektórych typach bólu neuropatycznego, szczególnie gdy współistnieją zaburzenia snu. Lek należy stosować w małych dawkach na początku leczenia, stopniowo zwiększając do dawki terapeutycznej.
Tabela porównawcza leków przeciwbólowych w neurofibromatozie
| Lek | Grupa | Dawkowanie początkowe | Dawka terapeutyczna | Czas do efektu |
|---|---|---|---|---|
| Pregabalina | Lek przeciwpadaczkowy | 75 mg 2x/dziennie | 300-600 mg/doba | 7 dni |
| Gabapentyna | Lek przeciwpadaczkowy | 300 mg 1x/dziennie | 1200-3600 mg/doba | 30 dni |
| Duloksetyna | SNRI | 30 mg 1x/dziennie | 60-120 mg/doba | 14-21 dni |
| Amitryptylina | TLPD | 10-25 mg na noc | 75-150 mg/doba | 14-28 dni |
Zasady bezpiecznego stosowania leków w neurofibromatozie
Monitorowanie leczenia
Pacjenci z neurofibromatozą wymagają regularnej opieki wielospecjalistycznej. W przypadku stosowania selumetynibu, konieczne są comiesięczne wizyty kontrolne z oceną czynności serca, wątroby oraz badaniami okulistycznymi. Leki przeciwpadaczkowe, szczególnie karbamazepina, wymagają kontroli stężenia we krwi oraz morfologii krwi.
Interakcje lekowe
Szczególną uwagę należy zwrócić na możliwe interakcje między lekami. Karbamazepina może osłabiać działanie wielu innych preparatów poprzez indukcję enzymów wątrobowych. Selumetynib może wchodzić w interakcje z lekami wpływającymi na enzymy CYP3A4. Pacjenci powinni informować wszystkich lekarzy o przyjmowanych lekach.
Stopniowe odstawianie
Leki przeciwpadaczkowe oraz przeciwdepresyjne należy odstawiać stopniowo, aby uniknąć objawów odstawiennych lub nawrotu napadów padaczkowych. Lewetyracetam można zmniejszać o 500 mg co 2-4 tygodnie, a pregabalinę o 75-150 mg tygodniowo.
Najczęściej zadawane pytania (FAQ)
Czy istnieje lek na całkowite wyleczenie neurofibromatozy?
Obecnie nie ma leku, który pozwoliłby na całkowite wyleczenie neurofibromatozy. Selumetynib jest pierwszym lekiem celowanym, który może zatrzymać progresję choroby i zmniejszyć rozmiary guzów, ale nie eliminuje ich całkowicie. Leczenie skupia się na kontroli objawów i poprawie jakości życia pacjentów.
Ile kosztuje leczenie selumetynibem w Polsce?
Selumetynib (Koselugo) jest dostępny w Polsce w ramach programu lekowego NFZ, co oznacza, że pacjenci spełniający kryteria kwalifikacji otrzymują lek bezpłatnie. Program obejmuje leczenie w wyspecjalizowanych ośrodkach onkologii dziecięcej i hematologii.
Czy leki przeciwpadaczkowe można stosować profilaktycznie?
Leki przeciwpadaczkowe stosuje się tylko u pacjentów, u których wystąpiły napady padaczkowe. Nie zaleca się profilaktycznego podawania tych leków u pacjentów z neurofibromatozą bez objawów padaczkowych.
Jakie są najczęstsze działania niepożądane selumetynibu?
Czy można prowadzić samochód podczas leczenia lekami przeciwpadaczkowymi?
Lewetyracetam zazwyczaj nie wpływa na zdolność prowadzenia pojazdów, natomiast karbamazepina może powodować senność i zawroty głowy, szczególnie na początku leczenia. Decyzję o prowadzeniu pojazdów należy podjąć wspólnie z lekarzem.
Jak długo trwa leczenie selumetynibem?
Leczenie selumetynibem jest długoterminowe i kontynuowane tak długo, jak długo pacjent odnosi korzyści bez nieakceptowalnych działań niepożądanych. Badania wykazują, że przerwanie leczenia prowadzi do ponownego wzrostu guzów.
Bibliografia
- Koselugo charakterystyka produktu leczniczego
- Tegretol charakterystyka produktu leczniczego
- Levetiracetam Accord charakterystyka produktu leczniczego
- Lyrica charakterystyka produktu leczniczego
- Neurontin charakterystyka produktu leczniczego
- Finlepsin charakterystyka produktu leczniczego
- Egzysta charakterystyka produktu leczniczego
- Gabagamma charakterystyka produktu leczniczego
- Gross AM, Wolters PL, Dombi E, Baldwin A, Whitcomb P, Fisher MJ, Weiss B, Kim A, Bornhorst M, Shah AC, Martin S, Roderick MC, Pichard DC, Carbonell A, Paul SM, Therrien J, Kapustina O, Heisey K, Clapp DW, Zhang C, Peer CJ, Figg WD, Smith M, Glod J, Blakeley JO, Steinberg SM, Venzon DJ, Doyle LA, Widemann BC. Selumetinib in Children with Inoperable Plexiform Neurofibromas. N Engl J Med. 2020;382(15):1430-1442. DOI: 10.1056/NEJMoa1912735 PMID: 32187457
- Gross AM, O’Sullivan Coyne G, Dombi E, Wolters PL, Baldwin A, Whitcomb P, Fisher MJ, Kim A, Bornhorst M, Weiss BD, Martin S, Paul SM, Carbonell A, Heisey K, Therrien J, Kapustina O, Dufek A, Herrera K, Derdak J, Smith MA, Steinberg SM, Venzon DJ, Chen AP, Widemann BC. Selumetinib in adults with NF1 and inoperable plexiform neurofibroma: a phase 2 trial. Nat Med. 2025;31(1):105-115. DOI: 10.1038/s41591-024-03361-4 PMID: 39762421
Niniejszy artykuł nie jest poradą medyczną i ma charakter wyłącznie informacyjny.
