Tamsulosyna – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)
Tamsulosyna – lek stosowany wyłącznie u mężczyzn w leczeniu objawów rozrostu gruczołu krokowego oraz zapobiegania jego nawrotom. Mechanizm działania tamsulosyny polega na hamowaniu receptorów alfa1-adrenergicznych, co powoduje rozkurczenie mięśni gładkich cewki moczowej oraz gruczołu krokowego. Lek stosuje się m.in. w leczeniu objawów takich jak częstomocz, gwałtowne parcie na mocz, osłabienie strumienia moczu i uczucie niecałkowitego opróżnienia pęcherza moczowego. Lek występuje w postaci chlorowodorku tamsulosyny.
Tamsulosynę stosuje się w monoterapii lub leczeniu skojarzonym z innymi lekami, które wspomagają leczenie objawów ze strony dróg moczowych. Występuje w postaci tabletek i kapsułek o przedłużonym/zmodyfikowanym uwalnianiu. Lek stosuje się raz dziennie, po pierwszym posiłku. Optymalna długość leczenia powinna trwać około 6 miesięcy.
Możliwe działania niepożądane: zawroty głowy, ból głowy, zaburzenia wytrysku, kołatanie serca, zapalenie błony śluzowej nosa, zaparcia, wymioty, nudności, biegunka, wysypka, świąd, pokrzywka.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Tamsulosyna – przewodnik po leku stosowanym w leczeniu łagodnego rozrostu gruczołu krokowego
Tamsulosyna to jeden z najważniejszych i najczęściej przepisywanych leków w leczeniu łagodnego rozrostu gruczołu krokowego (BPH). Ta substancja czynna należy do grupy selektywnych antagonistów receptorów α1-adrenergicznych i od wielu lat stanowi podstawę farmakoterapii zaburzeń mikcji u mężczyzn po 50. roku życia. Dzięki swojemu unikalnemu mechanizmowi działania, tamsulosyna skutecznie łagodzi objawy związane z powiększoną prostatą, takie jak słaby strumień moczu, częstomocz czy uczucie niepełnego opróżnienia pęcherza. Lek ten charakteryzuje się wysoką selektywnością wobec receptorów występujących w gruczole krokowym, co znacznie zmniejsza ryzyko działań niepożądanych ze strony układu sercowo-naczyniowego w porównaniu z innymi lekami z tej grupy. Współcześnie tamsulosyna jest dostępna w wielu preparatach o zmodyfikowanym uwalnianiu, które pozwalają na wygodne dawkowanie raz dziennie i zapewniają stabilne stężenie leku w organizmie przez całą dobę.
Mechanizm działania tamsulosyny
Tamsulosyna jest wybiórczym, kompetycyjnym antagonistą postsynaptycznych receptorów adrenergicznych typu α1, ze szczególnie dużym powinowactwem do podtypów α1A oraz α1D. Receptory te występują bardzo licznie w włóknach mięśni gładkich okolicy szyi pęcherza moczowego, sterczowego odcinka cewki moczowej oraz w zrębie gruczołu krokowego.
W fizjologii organizmu receptory α1-adrenergiczne odpowiadają za skurcz mięśni gładkich gruczołu krokowego i cewki moczowej pod wpływem noradrenaliny. W przebiegu łagodnego rozrostu gruczołu krokowego dochodzi do nadekspresji tych receptorów, co prowadzi do nadmiernego napięcia mięśniówki gładkiej i pogorszenia odpływu moczu.
Działanie tamsulosyny polega na zablokowaniu tych receptorów, co skutkuje:
- Zmniejszeniem napięcia włókien mięśniowych gruczołu krokowego
- Rozkurczem mięśni gładkich szyi pęcherza moczowego
- Zmniejszeniem ucisku gruczołu na sterczowy odcinek cewki moczowej
- Poprawą przepływu cewkowego moczu
- Usprawnieniem procesu mikcji
Badania in vitro wykazały, że tamsulosyna ma 12 razy większe powinowactwo do receptorów α1A w prostacie niż do receptorów α1B w aorcie. Około 70% receptorów w gruczole krokowym stanowią α1A, co tłumaczy wysoką selektywnością tego leku i zmniejszone ryzyko działań niepożądanych ze strony układu sercowo-naczyniowego.
Właściwości farmakologiczne
Farmakokinetyka
Tamsulosyna charakteryzuje się korzystnymi właściwościami farmakokinetycznymi, które umożliwiają wygodne dawkowanie i skuteczną terapię:
Parametr |
Wartość |
Komentarz |
Dostępność biologiczna |
>90% |
Niemal całkowita biodostępność po podaniu doustnym |
Czas osiągnięcia maksymalnego stężenia (Tmax) |
6 godzin |
Po posiłku może ulec wydłużeniu |
Wiązanie z białkami osocza |
>99% |
Bardzo wysokie wiązanie z białkami |
Czas półtrwania (T½) |
10-13 godzin |
Przy stałym stosowaniu wydłuża się do 13-15 godzin |
Lek jest metabolizowany w wątrobie przez cytochrom P450, głównie CYP3A4 i CYP2D6. Metabolity tamsulosyny nie wykazują istotnej aktywności farmakologicznej. Wydalanie następuje głównie z moczem, przy czym tylko około 9% leku jest wydalane w postaci niezmienionej.
Skuteczność kliniczna
Badania kliniczne potwierdzają wysoką skuteczność tamsulosyny w leczeniu objawów łagodnego rozrostu gruczołu krokowego. Lek zmniejsza o 30-40% nasilenie dolegliwości ze strony dolnych dróg moczowych ocenianych za pomocą kwestionariusza IPSS (International Prostate Symptom Score). Ponadto, tamsulosyna poprawia obiektywne parametry mikcji, zwiększając maksymalny przepływ moczu (Qmax) o 20-25%.
Pełny efekt kliniczny osiągany jest zwykle po kilku tygodniach regularnego stosowania, jednak znacząca poprawa w porównaniu z placebo może być obserwowana już po kilku godzinach lub dniach od rozpoczęcia terapii.
Wskazania do stosowania
Głównym wskazaniem do stosowania tamsulosyny jest leczenie objawów ze strony dolnych dróg moczowych związanych z łagodnym rozrostem gruczołu krokowego. Lek jest szczególnie skuteczny w łagodzeniu:
Objawów obturacyjnych (przeszkodowych):
- Słabego strumienia moczu
- Trudności w rozpoczęciu mikcji
- Wydłużonego czasu oddawania moczu
- Przerywanego strumienia moczu
- Wykapywania moczu po zakończeniu mikcji
- Uczucia niepełnego opróżnienia pęcherza
Objawów podrażnieniowych (irritacyjnych):
- Częstomoczu w ciągu dnia
- Nokturia (częste oddawanie moczu w nocy)
- Nagłego parcia na mocz
- Bólu podczas mikcji
Chociaż nie jest to oficjalne wskazanie zatwierdzone przez FDA, tamsulosyna jest również stosowana w leczeniu:
- Pęcherza nadreaktywnego
- Kamicy układu moczowego (szczególnie skuteczna dla kamieni o średnicy 4-10 mm)
- Zatrzymania moczu w niektórych przypadkach
- Przewlekłego zapalenia gruczołu krokowego
Dawkowanie i sposób stosowania
Standardowe dawkowanie tamsulosyny to 0,4 mg raz dziennie, przyjmowane doustnie, najlepiej o tej samej porze, około 30 minut po posiłku. Przyjmowanie leku po posiłku zmniejsza ryzyko hipotensji ortostatycznej i poprawia tolerancję.
Kapsułkę lub tabletkę należy połykać w całości, nie rozgryzając ani nie rozłamując, ponieważ może to naruszyć system kontrolowanego uwalniania substancji czynnej.
Specjalne populacje pacjentów:
Pacjenci z zaburzeniami czynności nerek: Nie ma konieczności dostosowywania dawkowania u pacjentów z niewydolnością nerek, jednak u chorych z bardzo ciężkimi zaburzeniami czynności nerek (klirens kreatyniny <10 ml/min) zaleca się ostrożność.
Pacjenci z zaburzeniami czynności wątroby: Tamsulosyna jest przeciwwskazana u pacjentów z ciężką niewydolnością wątroby. U pacjentów z łagodnymi do umiarkowanych zaburzeniami czynności wątroby zwykle nie ma konieczności modyfikacji dawki.
Pacjenci w podeszłym wieku: Nie ma konieczności dostosowywania dawkowania u pacjentów starszych, jednak zaleca się szczególną ostrożność ze względu na zwiększone ryzyko hipotensji ortostatycznej.
Leczenie farmakologiczne łagodnego rozrostu gruczołu krokowego
Tamsulosyna stanowi jeden z filarów współczesnego leczenia farmakologicznego łagodnego rozrostu gruczołu krokowego. W polskiej praktyce klinicznej stosowane są różne grupy leków, często w terapii skojarzonej, dostosowanej do indywidualnych potrzeb pacjenta.
Główne grupy leków stosowanych w BPH:
Alfa-1-adrenolityki (alfa-blokery):
- Tamsulosyna (Omnic, Omnic Ocas, Prostamol, Tamsulosin) – najczęściej stosowana ze względu na wysoką selektywność
- Alfuzosyna (Dalfaz Uno) – charakteryzuje się dobrą tolerancją
- Doksazosyna (Cardura, Doxar) – może dodatkowo obniżać ciśnienie tętnicze
- Silodosyna (Urorec) – wykazuje jeszcze większą selektywność niż tamsulosyna
- Terazosyna (Kornam) – starszy lek z grupy, rzadziej stosowany
Inhibitory 5-alfa-reduktazy:
- Finasteryd (Propecia, Proscar) – zmniejsza objętość gruczołu krokowego
- Dutasteryd (Avodart) – działa na oba izoenzymy 5-alfa-reduktazy
Leki antycholinergiczne (przy współistniejącym pęcherzu nadreaktywnym):
- Tolterodyna (Detrusitol)
- Solifenacyna (Vesicare)
- Darifenacyna (Emselex)
Terapia skojarzona alfa-blokerem z inhibitorem 5-alfa-reduktazy jest szczególnie skuteczna u pacjentów z gruczołem krokowym o objętości przekraczającej 40-60 ml. Takie połączenie pozwala na szybką poprawę objawów (dzięki alfa-blokerowi) oraz długotrwałe zmniejszenie objętości prostaty (dzięki inhibitorowi 5-alfa-reduktazy).
Przeciwwskazania i ostrzeżenia
Przeciwwskazania bezwzględne |
Przeciwwskazania względne |
Nadwrażliwość na tamsulozynę lub sulfonamidy |
Ciężka niewydolność nerek |
Ciężka niewydolność wątroby |
Planowana operacja zaćmy |
Historia omdleń związanych z hipotensją ortostatyczną |
Jednoczesne stosowanie silnych inhibitorów CYP3A4 |
Szczególne ostrzeżenia:
Śródoperacyjny zespół wiotkiej tęczówki (IFIS): U pacjentów stosujących lub stosujących w przeszłości tamsulozynę może wystąpić podczas operacji zaćmy zespół wiotkiej tęczówki, który zwiększa ryzyko powikłań operacyjnych. Przed planowaną operacją zaćmy pacjent powinien poinformować okulistę o stosowaniu tamsulosyny.
Hipotensja ortostatyczna: Szczególnie na początku leczenia może wystąpić nagły spadek ciśnienia krwi przy zmianie pozycji z leżącej na stojącą. Pacjenci powinni być ostrzeżeni o konieczności ostrożnego wstawania.
Interakcje lekowe: Tamsulosyna może wchodzić w interakcje z innymi lekami, szczególnie z silnymi inhibitorami cytochromu CYP3A4, takimi jak ketokonazol, erytromycyna czy sok grejpfrutowy.
Działania niepożądane
Działania niepożądane tamsulosyny zostały sklasyfikowane według częstości występowania:
Działania częste (1-10% pacjentów):
- Zawroty głowy, szczególnie przy zmianie pozycji
- Zaburzenia wytrysku (wytrysk wsteczny, zmniejszona objętość ejakulatu, brak wytrysku)
Działania niezbyt częste (0,1-1% pacjentów):
- Ból głowy
- Kołatanie serca
- Hipotensja ortostatyczna
- Zapalenie błony śluzowej nosa
- Zaburzenia żołądkowo-jelitowe (nudności, wymioty, biegunka, zaparcia)
- Reakcje skórne (wysypka, świąd, pokrzywka)
- Uczucie osłabienia
Działania rzadkie (<0,1% pacjentów):
- Omdlenia
- Obrzęk naczynioruchowy
- Priapizm (bolesny, długotrwały wzwód)
- Zespół Stevensa-Johnsona
Działania o nieznanej częstości:
- Niewyraźne widzenie
- Migotanie przedsionków
- Tachykardia
- Duszność
- Krwawienie z nosa
Większość działań niepożądanych ma charakter przejściowy i ustępuje w trakcie kontynuowania terapii lub po zmniejszeniu dawki.
Interakcje lekowe
Tamsulosyna może wchodzić w clinically znaczące interakcje z różnymi grupami leków:
Interakcje zwiększające ryzyko hipotensji:
- Inne alfa-blokery – ryzyko nadmiernego spadku ciśnienia
- Leki hipotensyjne – nasilenie działania hipotensyjnego
- Inhibitory PDE-5 (sildenafil, tadalafil) – zwiększone ryzyko hipotensji
Interakcje farmakokityczne:
- Silne inhibitory CYP3A4 (ketokonazol, erytromiocyna) – zwiększenie stężenia tamsulosyny
- Cymetydyna – zwiększa stężenie tamsulosyny w osoczu
- Furosemid – zmniejsza stężenie tamsulosyny
- Diklofenak, warfaryna – mogą zwiększać eliminację tamsulosyny
Interakcje z żywnością:
- Sok grejpfrutowy – hamuje cytochrom CYP3A4, zwiększając stężenie leku
- Alkohol – może nasilać działanie hipotensyjne
- Tłuste posiłki – opóźniają wchłanianie, ale nie wpływają znacząco na biodostępność
Przedawkowanie
Przedawkowanie tamsulosyny może prowadzić do ciężkiego niedociśnienia tętniczego, tachykardii i uczucia silnego osłabienia. W przypadku przedawkowania zaleca się:
- Natychmiastowe ułożenie pacjenta w pozycji leżącej z uniesionymi nogami
- Monitorowanie funkcji życiowych
- Podanie płynów dożylnych w celu zwiększenia objętości krwi krążącej
- Kontrolę czynności nerek
- Leczenie objawowe i podtrzymujące
Hemodializa nie jest skuteczna ze względu na wysokie wiązanie leku z białkami osocza.
Szczególne populacje pacjentów
Kobiety
Tamsulosyna nie jest wskazana do stosowania u kobiet, ponieważ jej główne wskazanie dotyczy męskiego układu moczowo-płciowego.
Dzieci i młodzież
Bezpieczeństwo i skuteczność tamsulosyny u dzieci i młodzieży poniżej 18. roku życia nie zostały ustalone.
Ciąża i laktacja
Ze względu na wskazania, tamsulosyna nie ma zastosowania u kobiet w ciąży i karmiących piersią.
Wpływ na prowadzenie pojazdów
Tamsulosyna może powodować zawroty głowy lub omdlenia, szczególnie na początku leczenia. Pacjenci powinni zachować ostrożność przy prowadzeniu pojazdów lub obsłudze maszyn do czasu ustalenia, jak organizm reaguje na lek.
Jak długo trwa leczenie tamsulosyną?
Leczenie tamsulosyną ma zwykle charakter długotrwały. Poprawa objawów może być zauważalna już po kilku dniach, ale pełny efekt terapeutyczny osiągany jest po kilku tygodniach regularnego stosowania. Lek należy przyjmować stale, zgodnie z zaleceniami lekarza, ponieważ przerwanie terapii może prowadzić do powrotu objawów.
Czy tamsulosyna wpływa na potencję?
Tamsulosyna może wpływać na funkcje seksualne, głównie poprzez zaburzenia ejakulacji (wytrysk wsteczny, zmniejszoną objętość ejakulatu lub brak wytrysku). Te działania niepożądane występują u około 10-15% pacjentów i są zwykle odwracalne po odstawieniu leku. Wpływ na erekcję jest rzadki.
Czy można łączyć tamsulosynę z innymi lekami na prostatę?
Tak, tamsulosyna jest często łączona z inhibitorami 5-alfa-reduktazy (jak finasteryd lub dutasteryd) w terapii skojarzonej, szczególnie u pacjentów z dużą prostatą. Takie połączenie może być bardziej skuteczne niż monoterapia. Decyzję o terapii skojarzonej podejmuje lekarz na podstawie indywidualnej oceny pacjenta.
Co robić w przypadku pominięcia dawki?
Jeśli pacjent zapomni przyjąć dawkę, powinien przyjąć ją jak najszybciej po zauważeniu pominięcia. Jednak jeśli zbliża się czas przyjęcia następnej dawki, pominiętą dawkę należy pominąć i kontynuować normalny schemat dawkowania. Nie należy przyjmować podwójnej dawki.
Czy tamsulosyna może być stosowana długoterminowo?
Tak, tamsulosyna jest bezpieczna w długoterminowym stosowaniu. Badania kliniczne potwierdzają jej bezpieczeństwo w terapii trwającej wiele lat. Regularne kontrole u lekarza pozwalają na monitorowanie skuteczności leczenia i ewentualnych działań niepożądanych.
Jakie badania należy wykonać przed rozpoczęciem leczenia?
Przed rozpoczęciem terapii tamsulosyną lekarz powinien wykonać szczegółowy wywiad, badanie fizykalne w tym badanie per rectum, oznaczenie poziomu PSA we krwi, badanie moczu oraz USG układu moczowego z oceną zalegania moczu po mikcji. Te badania pozwalają na wykluczenie innych przyczyn objawów i ocenę stopnia zaawansowania choroby.
Czy istnieją naturalne alternatywy dla tamsulosyny?
Chociaż dostępne są preparaty roślinne (jak palma sabalowa, śliwka afrykańska czy pokrzywa), ich skuteczność jest znacznie mniejsza niż tamsulosyny. Preparaty naturalne mogą być rozważane jako terapia wspomagająca lub w bardzo łagodnych przypadkach, ale nie zastąpią farmakoterapii w przypadku nasilonych objawów.
Bibliografia
- Lepor H. Phase III multicenter placebo-controlled study of tamsulosin in benign prostatic hyperplasia. Tamsulosin Investigator Group. Urology. 1998;51(6):892-900. DOI: 10.1016/s0090-4295(98)00126-5 PMID: 9609623
- Dunn CJ, Matheson A, Faulds DM. Tamsulosin: a review of its pharmacology and therapeutic efficacy in the management of lower urinary tract symptoms. Drugs Aging. 2002;19(2):135-161. DOI: 10.2165/00002512-200219020-00004 PMID: 11950378