Figura 1 to preparat roślinny w postaci ziół do zaparzania, który wspiera utratę masy ciała. Składnikiem aktywnym jest liść senesu. Preparat jest przeznaczony do krótkotrwałego stosowania w zaparciach występujących sporadycznie. Nie jest wymagana recepta do zakupu tego produktu.
Laxantia Tea to produkt leczniczy w postaci mieszanki ziołowej do zaparzania, o działaniu przeczyszczającym. Składnikami aktywnymi są glikozydy hydroksyantracenowe zawarte w liściach i owocu senesu. Lek jest przeznaczony do krótkotrwałego stosowania w doraźnym leczeniu zaparć. Jest dostępny bez recepty.
Liść senesu to lek roślinny o działaniu przeczyszczającym, przeznaczony do krótkotrwałego stosowania w przypadku sporadycznych zaparć. Stosowanie przez czas dłuższy niż 1-2 tygodnie wymaga nadzoru lekarza. Jeśli objawy utrzymują się podczas stosowania leku, należy skonsultować się z lekarzem lub innym wykwalifikowanym pracownikiem służby zdrowia. Lek jest dostępny bez recepty.
Normosan Fix to preparat roślinny w postaci ziół do zaparzania w saszetkach. Jest stosowany jako środek przeczyszczający do krótkotrwałego leczenia w zaparciach. Działanie przeczyszczające następuje przeciętnie po 6-10 godzinach. Nie zaleca się stosowania Normosanu Fix dłużej niż przez 7-10 dni i nie częściej niż 2-3 razy w tygodniu. Produkt jest dostępny bez recepty.
Red Senes Tea to ziołowa herbata, która zawiera liście senesu. Jest to produkt leczniczy, który wykazuje działanie przeczyszczające. Przyczynia się do złagodzenia zaburzeń jelitowo-żołądkowych w postaci nawykowych zaparć. Lek jest dostępny bez recepty.
Senefol to preparat ziołowy o działaniu przeczyszczającym, dostępny bez recepty. Zawiera liść i owoc senesu, które mają właściwości przeczyszczające. Stosowany jest w doraźnym leczeniu zaparć. Efekt przeczyszczający występuje zazwyczaj po 8-12 godzinach od przyjęcia preparatu.
SENES APTEO MED to suplement diety, który zawiera składniki wspomagające zasypianie i poprawiające jakość snu. Preparat zawiera wyciągi roślinne z ziela melisy, szyszek chmielu i zielonej herbaty oraz melatoninę. Jest stosowany w celu ułatwienia procesu zasypiania i poprawy jakości snu. Nie jest dostępny na receptę.
Senes Fix to lek roślinny o działaniu przeczyszczającym. Jest przeznaczony do krótkotrwałego stosowania w przypadku sporadycznie występujących zaparć. Każda saszetka zawiera 1,0g liścia senesu, co odpowiada 25-30mg związków antranoidowych w przeliczeniu na sennozyd B. Lek jest dostępny bez recepty.
Xenna to lek stosowany w doraźnym leczeniu zaparć. Jest preparatem przeczyszczającym, który działa bezpośrednio na ściany jelita grubego. Lek może być stosowany pomocniczo w kłopotach hemoroidalnych w celu uregulowania stolca. Xenna jest dostępna bez recepty.
Xenna Extra Comfort to lek roślinny stosowany w doraźnym leczeniu zaparć. Jest dostępny bez recepty. Wytwarzany jest w postaci tabletek dojelitowych zawierających suchy wyciąg z owoców senesu. Substancją czynną preparatu są antranoidy, nazywane również sennozydami, które pobudzają czynność jelita grubego, co ułatwia przesuwanie mas kałowych. Lek powoduje zmiękczenie stolca poprzez zwiększenie wydzielania śluzu z jednoczesnym hamowaniem zwrotnego wchłaniania wody ze światła jelita.
Senes – roślina lecznicza znana ze swoich właściwości przeczyszczających. Do celów farmaceutycznych wykorzystywane są liście i owoce, które zawierają sennozydy odpowiedzialne za działanie senesu. Mechanizm działania leku polega na pobudzeniu splotów nerwowych w mięśniówce jelita grubego co powoduje przyspieszenie przesuwania treści pokarmowej. Ponadto zmniejsza wchłanianie płynu co zmiękcza masy kałowe i ułatwia wypróżnianie. Wskazaniem do stosowania senesu jest krótkotrwała terapia zaparć. 
Senes dostępny jest w postaci ziół do zaparzania, tabletek oraz pastylek do ssania. Występują również w preparatach złożonych z innymi substancjami, które wspomagają prawidłowe funkcjonowanie przewodu pokarmowego. Działanie senesu następuje po około 8 godzinach od przyjęcia dawki.
Możliwe działania niepożądane: dotyczą głównie przewodu pokarmowego i są to głównie ból brzucha i skurcze w jamie brzusznej. Mogą pojawić się również reakcje nadwrażliwości (wysypka, pokrzywka, świąd).
Uwaga: Nie należy stosować senesu długotrwale, ponieważ organizm przyzwyczaja się do jego działania, a nadmierna ilość wypróżnień może doprowadzić do podrażnienia jelit i odwodnienia.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Senes (Senna alexandrina) to jedna z najważniejszych roślin leczniczych stosowanych w medycynie tradycyjnej i współczesnej farmakoterapii zaparć. Ta roślina z rodziny motylkowatych (Fabaceae), znana również pod nazwą strączyniec aleksandryjski, od ponad tysiąca lat stanowi podstawowy składnik środków przeczyszczających na całym świecie. Zawarte w niej sennozydy – naturalne związki antrachinonowe – działają selektywnie na jelito grube, powodując skuteczne, ale bezpieczne opróżnienie jelit. Współczesne badania naukowe potwierdzają nie tylko wysoką skuteczność senesu w leczeniu zaparć, ale także jego dodatkowe właściwości terapeutyczne, w tym działanie przeciwutleniające, przeciwbakteryjne i wspomagające w regulacji poziomu cukru we krwi. Znajomość właściwości farmakologicznych tej rośliny oraz zasad jej bezpiecznego stosowania jest kluczowa dla pacjentów borykających się z problemami z wypróżnianiem oraz dla osób przygotowujących się do badań diagnostycznych przewodu pokarmowego.
Senes był już znanym środkiem leczniczym w czasach średniowiecznych i został sprowadzony do Europy w IX lub X wieku przez Arabów. Polecał go także Awicenna, jeden z wielkich i wybitnych średniowiecznych medyków w XII wieku. Z kolei mnisi klasztorni zalecali oczyszczające kuracje z liści senesu, które miały poprawić samopoczucie psychofizyczne oraz zagwarantować dobry sen.
Naturalnymi miejscami występowania senesu są obszary Azji i Afryki (Indie, Egipt, Sudan, Somalia, Nigeria) o klimacie podzwrotnikowym. Nazwa Alexandrian senna i Egyptian senna wywodzi się od Aleksandrii w Egipcie, która była głównym portem handlowym w dawnych czasach, przez który transportowano owoce i liście z Nubii, Sudanu i innych miejsc do Europy.
Senes ma postać półkrzewu osiągającego 60-80 cm wysokości, choć może osiągnąć nawet 1-2 metry wysokości z rozgałęzionym, bladozielonym wzniesionym łodygą. Ma złożone, pierzaste liście o bladozielonych, lancetowatych listkach. Liście ułożone są w sposób naprzemienny i mają 6-10,5 cm długości. Kwiaty są zebrane w grona, duże, żółte z tendencją do brązowienia. Owoce to rogowate strąki, szerokie, podłużne, spłaszczone i zawierają około sześć nasion.
Nazwa senes obejmuje ponad 260 gatunków roślin strefy tropikalnej i subtropikalnej, należących do rodziny motylkowatych Fabaceae i podrodziny brezylkowatych Caesalpiniaceae. W lecznictwie wykorzystywane są dwa gatunki senesu – senes wąskolistny Cassia angustifolia oraz senes ostrolistny Cassia acutifolia. Coraz częściej określa się je wspólnym mianem Senna alexandrina.
Surowcami zielarskimi wykorzystywanymi w lecznictwie są liście Sennae folium oraz owoce Sennae fructus gatunku Senna alexandrina. Charakteryzuje je wysoka zawartość wielu substancji bioaktywnych, wśród których wyróżnia się antanoidy, diantrony, antrony, diglikozydy diantronowe, glikozydy monoantrachinonowe oraz aglikony.
Sennozydy – kluczowe związki aktywne:
| Surowiec | Zawartość sennozydów | Główne zastosowanie |
|---|---|---|
| Liście senesu | Minimum 2,5% glikozydów hydroksyantracenowych | Produkcja leków (tańsze) |
| Owoce (strąki) senesu | Minimum 3,5% – nawet do 4% antrazwiązków | Oczyszczanie jelit przed badaniami |
Z senesu zostały wyodrębnione flawonoidy, takie jak kemferol i izoramnetyna, a także garbniki, związki goryczowe, żywice, olejki eteryczne, woski, śluzy (kwas galakturonowy, arabinoza, galaktoza, ramnoza). Roślina zawiera również beta-sitosterol.
Sennozydy nie są absorbowane w górnym odcinku przewodu pokarmowego; przy udziale bakterii jelita grubego ulegają przekształceniu w aktywny metabolit (antron reiny). Diantronowe sennozydy, pod wpływem enzymów flory bakteryjnej jelita grubego, są metabolizowane do monoantronów oraz wolnych aglikonów – sennidyn. Końcowym produktem degradacji jest reino-9-antron – pochodna działająca przeczyszczająco.
Wyróżnia się dwa mechanizmy działania sennozydów:
1. Stymulacja motoryczna jelita grubego:
2. Wpływ na procesy wydzielnicze:
Działanie przeczyszczające następuje po ok. 8-12 godz. od przyjęcia leku. Konieczność uwolnienia aglikonów i działanie w dolnym odcinku przewodu pokarmowego powoduje, że efekt terapeutyczny występuje dopiero po 8 do 12 godz. po zażyciu. Proces działania sennozydów w układzie pokarmowym trwa kilka godzin, dlatego dobrze jest wypić napar z senesem na chwilę przed snem.
Zaparcia funkcjonalne:
Przygotowanie do badań diagnostycznych:
Działanie przeciwbakteryjne:
Właściwości przeciwcukrzycowe:
Działanie przeciwutleniające:
W Polsce dostępne są różnorodne preparaty zawierające senes, które różnią się formą podawania i stężeniem substancji czynnych:
Formy tabletek zawierających sennozydy:
Zioła do zaparzania:
Leczenie zaparć u dorosłych:
Przygotowanie do badań diagnostycznych:
W polskiej farmakoterapii zaparć obok senesu stosuje się również inne substancje czynne:
Produkty lecznicze roślinne są lekami z wieloletnią tradycją stosowania, której skuteczność i bezpieczeństwo stosowania potwierdzone jest w badaniach klinicznych. Często mogą one stanowić alternatywę dla leków syntetycznych, ze względu na ich porównywalną czy zbliżoną skuteczność działania, przy mniejszej częstotliwości działań niepożądanych.
Stosowanie preparatów z senesu przeciwwskazane jest w następujących sytuacjach:
Kuracja senesem może powodować pewne skutki uboczne, zwłaszcza bóle i skurcze brzucha oraz uporczywe biegunki. Najczęstsze działania niepożądane to reakcje nadwrażliwości, bóle i skurcze brzucha, oddawanie płynnych stolców oraz zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej.
Skutki krótkotrwałego stosowania:
Uzależnienie i tolerancja:
Zaburzenia elektrolitowe:
Niektóre badania sugerują również hepatotoksyczne i nefrotoksyczne, czyli uszkadzające wątrobę i nerki, działanie senesu. Senna może powodować klinicznie widoczne uszkodzenie wątroby, gdy jest stosowana w wysokich dawkach przez okresy dłuższe niż zalecane.
Udokumentowane przypadki:
Pacjenci przyjmujący: glikozydy nasercowe, leki antyarytmiczne, preparaty powodujące wydłużenie odcinka QT, diuretyki, kortykosteroidy lub korzeń lukrecji powinni zasięgnąć opinii lekarza przed rozpoczęciem stosowania preparatów zawierających glikozydy hydroksyantracenowe.
Mechanizmy interakcji:
| Grupa leków | Mechanizm interakcji | Ryzyko kliniczne |
|---|---|---|
| Glikozydy nasercowe | Hipokaliemia potęguje działanie | Zaburzenia rytmu serca |
| Leki antyarytmiczne | Zaburzenia elektrolitowe | Arytmie |
| Diuretyki | Nasilenie utraty elektrolitów | Odwodnienie, hipokaliemia |
Preparaty z senesem nie powinny być stosowane dłużej niż tydzień bez konsultacji z lekarzem. Senna nie powinna być używana dłużej niż 1 tydzień bez nadzoru dostawcy opieki zdrowotnej. Stosowanie produktu leczniczego dłużej niż 1-2 tygodnie wymaga nadzoru lekarza.
Osoby starsze:
Pacjenci z chorobami współistniejącymi:
Podczas stosowania senesu należy zwiększyć ilość wypijanej wody. W celu przywrócenia prawidłowej perystaltyki jelit zalecana jest dieta bogata w błonnik pokarmowy oraz aktywność fizyczna.
Działanie przeczyszczające następuje po ok. 8-12 godzinach od przyjęcia leku. Proces działania sennozydów w układzie pokarmowym trwa kilka godzin, dlatego dobrze jest wypić napar z senesem na chwilę przed snem. Jego działanie powinno być odczuwalne między 6 a 8 godziną po jego przyjęciu.
Preparaty z senesem nie powinny być stosowane dłużej niż tydzień bez konsultacji z lekarzem. Długotrwałe stosowanie może prowadzić do uzależnienia z koniecznością zwiększania dawki produktu leczniczego, atonii okrężnicy z upośledzeniem funkcji i nasilenia się zaparcia.
Przez długi czas uważano również, że senes ma właściwości wspomagające odchudzanie. Współczesna nauka nie potwierdza jednak takiego działania. Ewentualna utrata masy ciała zaobserwowana po zastosowaniu senesu jest wynikiem wyłącznie jego działanie przeczyszczającego i oczyszczenia jelit, nie wpływa jednak na utratę tkanki tłuszczowej.
Senesu nie powinny stosować kobiety w ciąży, karmiące piersią oraz dzieci do 12 roku życia. Przeciwwskazane jest również stosowanie u osób z chorobami zapalnymi jelit, bólem brzucha o niezidentyfikowanej przyczynie, a także przy zwężeniu i niedrożności jelit, atonii jelit, zapaleniu wyrostka robaczkowego.
Niektóre badania sugerują hepatotoksyczne działanie senesu. Senna może powodować klinicznie widoczne uszkodzenie wątroby, gdy jest stosowana w wysokich dawkach przez okresy dłuższe niż zalecane. Poprzedni raport wykazał, że S. alexandrina w dawce 300 mg/kg dziennie przez dwa ciągłe lata może nie powodować kancerogenności u szczurów i nie stwarza ryzyka genotoksyczności, jednak przy przedawkowaniu mogą wystąpić problemy hepatotoksyczne.
Ze względu na fakt, że senes może zaburzać wchłanianie i działanie innych leków, w przypadku stosowania jakiekolwiek farmakoterapii należy skonsultować się z lekarzem. Szczególną ostrożność zaleca się przy jednoczesnym stosowaniu glikozydów nasercowych, leków antyarytmicznych oraz diuretycznych równolegle z kuracją senesem.
Liście senesu zawierają minimum 2,5% glikozydów hydroksyantracenowych, podczas gdy owoce (strąki) zawierają więcej antrazwiązków – nawet do 4%. Do produkcji leków częściej wykorzystuje się liście, które są tańsze, natomiast strąki są często stosowane do oczyszczania jelit przed badaniami diagnostycznymi.
Tak, jednym z najczęstszych skutków ubocznych senesu są bóle i skurcze brzucha oraz uporczywe biegunki. W przypadku przedawkowania mogą wystąpić kurczowy ból brzucha i biegunka. Należy wtedy skontaktować się z lekarzem, aby uzupełnić utracone elektrolity i wodę.
Przyjęcie większej dawki niż zalecana może prowadzić do poważnych skutków ubocznych: kurczowego bólu brzucha i biegunki, obniżenia poziomu potasu, które może prowadzić do zaburzeń rytmu pracy serca, oraz toksycznego zapalenia wątroby. W przypadku przedawkowania należy natychmiast skontaktować się z lekarzem, uzupełnić elektrolity, monitorować poziom potasu i podawać dużą ilość płynów.
Senes nie jest przeznaczony dla dzieci poniżej 12 roku życia. Senes nie należy podawać niemowlętom i dzieciom! Preparaty te są dedykowane wyłącznie osobom dorosłym i młodzieży powyżej 12 lat.
Należy skonsultować się z lekarzem w przypadku ciężkich zaparć, bólów brzucha, nudności i wymiotów, a także jeśli pacjent przyjmuje inne leki. W przypadku codziennej potrzeby stosowania środków przeczyszczających należy skonsultować się z lekarzem. Jeśli objawy zaparć utrzymują się dłużej niż tydzień pomimo stosowania senesu, konieczna jest konsultacja lekarska w celu wykluczenia poważniejszych przyczyn.
