Finasteryd – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)
Finasteryd – lek stosowany u mężczyzn w leczeniu łagodnego rozrostu gruczołu krokowego oraz łysienia androgenicznego. Mechanizm działania finasterydu polega na zmniejszeniu stężenia dihydrotestosteronu (DHT) we krwi oraz tkankach stercza. Lek wykorzystuje się w celu zredukowania powiększonego gruczołu krokowego, poprawy przepływu moczu, ograniczenia objawów łagodnego rozrostu prostaty (m.in. częste oddawanie moczu, naglące parcie na mocz), uniknięcia zatrzymania moczu oraz zmniejszenia ryzyka konieczności przeprowadzenia leczenia chirurgicznego.
Finasteryd to lek dobrze tolerowany przez pacjentów. Występuje w postaci tabletek powlekanych i stosuje się go raz na dobę, niezależnie od posiłku. Czas trwania leczenia nie powinien być krótszy niż pół roku.
Możliwe działania niepożądane: impotencja, zmniejszone libido, mała objętość ejakulatu, tkliwość gruczołów sutkowych, ból jąder, wysypka, świąd, pokrzywka. Nasilenie działań niepożądanych jest największe na początku leczenia, wraz z kontynuacją terapii zmniejsza się.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Finasteryd – kompleksowy przewodnik dla pacjentów
Finasteryd to jeden z najważniejszych leków stosowanych w nowoczesnej medycynie w leczeniu dwóch głównych problemów zdrowotnych mężczyzn – łysienia androgenowego oraz łagodnego rozrostu gruczołu krokowego (prostaty). Ta syntetyczna substancja aktywna, będąca inhibitorem enzymu 5-alfa-reduktazy typu II, rewolucjonizuje sposób leczenia schorzeń związanych z nadmierną aktywnością dihydrotestosteronu (DHT). Dzięki swojemu precyzyjnemu mechanizmowi działania, finasteryd skutecznie hamuje przekształcanie testosteronu w jego bardziej aktywną formę, co przynosi wymierne korzyści terapeutyczne pacjentom zmagającym się z problemami włosów czy prostaty. Lek ten, zatwierdzony przez agencje regulacyjne na całym świecie, charakteryzuje się dobrym profilem bezpieczeństwa przy długoterminowym stosowaniu, choć wymaga świadomego podejścia do potencjalnych działań niepożądanych. W niniejszym artykule przedstawiamy wszystkie najważniejsze informacje, które pozwolą pacjentom lepiej zrozumieć działanie finasterydu, jego zastosowania kliniczne, sposób dawkowania oraz kwestie bezpieczeństwa.
Czym jest finasteryd i jak działa?
Finasteryd należy do grupy leków zwanych inhibitorami 5-alfa-reduktazy. Jest to syntetyczny związek chemiczny, który został opracowany specjalnie w celu blokowania aktywności enzymu odpowiedzialnego za przekształcanie testosteronu w dihydrotestosteron (DHT). DHT to hormon o znacznie silniejszym działaniu androgennym niż testosteron – jest aż pięć razy silniejszy od swojego prekursora.
Mechanizm działania na poziomie molekularnym
Enzym 5-alfa-reduktaza występuje w organizmie w trzech głównych typach, ale finasteryd wykazuje selektywne działanie przede wszystkim wobec typu II tego enzymu. Ten typ reduktazy znajduje się głównie w:
- Mieszkach włosowych – szczególnie w obrębie skóry głowy
- Gruczole krokowym (prostacie)
- Zewnętrznych narządach płciowych
- Przewodach nasiennych
Finasteryd tworzy stabilny kompleks z enzymem, który rozkłada się bardzo powoli – okres półtrwania tego połączenia wynosi około 30 dni. Oznacza to, że nawet pojedyncza dawka leku może działać przez długi czas.
Wpływ na poziom hormonów
Po przyjęciu finasterydu obserwuje się znaczące zmiany w profilu hormonalnym:
- Obniżenie poziomu DHT – o około 70% w surowicy krwi i aż o 90% w tkance prostaty
- Nieznaczny wzrost testosteronu – organizm kompensuje obniżony poziom DHT przez zwiększoną produkcję testosteronu
- Stabilizacja poziomu estrogenów – nie następują istotne zmiany w poziomie hormonów żeńskich
Wskazania medyczne do stosowania finasterydu
Łysienie androgenowe (łysienie typu męskiego)
Łysienie androgenowe to najczęstsza przyczyna utraty włosów u mężczyzn, dotykająca nawet 80% populacji męskiej po 70. roku życia. Choroba charakteryzuje się:
- Poszerzaniem zatok czołowych – włosy cofają się od linii włosów na czole
- Łysiną centralną – powstanie karakterystycznej „mniszej tonsury” na czubku głowy
- Miniaturyzacją mieszków włosowych – mieszki stają się coraz mniejsze i słabsze
- Skróceniem fazy anagenu – fazy aktywnego wzrostu włosów
W przypadku łysienia androgenowego finasteryd stosuje się w dawce 1 mg dziennie. Lek skutecznie:
- Zatrzymuje postęp łysienia u około 80% mężczyzn
- Stymuluje odrost nowych włosów u około 65% pacjentów
- Zwiększa gęstość włosów, szczególnie na czubku głowy
- Poprawia grubość i jakość istniejących włosów
Łagodny rozrost gruczołu krokowego (BPH)
Rozrost prostaty to naturalne zjawisko związane z wiekiem, które może powodować nieprzyjemne objawy ze strony układu moczowego. W leczeniu tego schorzenia finasteryd używa się w dawce 5 mg dziennie.
Objawy rozrostu prostaty, które może łagodzić finasteryd:
- Częste oddawanie moczu, szczególnie w nocy
- Naglące parcie na mocz
- Słaby i przerywany strumień moczu
- Uczucie niepełnego opróżnienia pęcherza
- Trudności z rozpoczęciem mikcji
- Kapanie moczu po zakończeniu oddawania
Farmakologia i farmakokinetyka
Wchłanianie i dostępność biologiczna
Finasteryd charakteryzuje się dobrymi właściwościami farmakokinetycznymi:
- Dostępność biologiczna: około 80% po podaniu doustnym
- Wpływ pokarmu: jedzenie nie wpływa na wchłanianie leku
- Czas osiągnięcia maksymalnego stężenia: 2 godziny po podaniu
- Kompletne wchłonięcie: następuje w ciągu 6-8 godzin
Dystrybucja i metabolizm
Po wchłonięciu finasteryd:
- Wiąże się z białkami osocza w około 93%
- Przenika przez barierę krew-mózg, co pozwala na działanie na poziomie ośrodkowego układu nerwowego
- Metabolizuje w wątrobie przez system cytochromu P450 (głównie CYP3A4)
- Tworzy dwa aktywne metabolity o znacznie słabszym działaniu niż substancja macierzysta
Wydalanie
Finasteryd i jego metabolity wydalane są przez:
- Przewód pokarmowy – 57% dawki z kałem
- Układ moczowy – 39% dawki z moczem (w postaci metabolitów)
- Okres półtrwania – 5-6 godzin (u osób po 70. roku życia – 8 godzin)
Dawkowanie i sposób stosowania
Schemat dawkowania w różnych wskazaniach
Wskazanie |
Dawka |
Częstotliwość |
Czas leczenia |
Łysienie androgenowe |
1 mg |
Raz dziennie |
Minimum 3 miesiące |
Rozrost prostaty |
5 mg |
Raz dziennie |
Minimum 6 miesięcy |
Zalecenia dotyczące stosowania
Optymalne warunki przyjmowania:
- Lek można przyjmować o dowolnej porze dnia
- Nie ma konieczności dostosowywania dawki do posiłków
- Tabletki należy połykać w całości, nie dzielić ani nie rozgryzać
- Regularne przyjmowanie o tej samej porze zwiększa skuteczność
Czas oczekiwania na efekty:
- Pierwsze efekty: 3-6 miesięcy od rozpoczęcia terapii
- Pełen efekt: 12 miesięcy regularnego stosowania
- Ocena skuteczności: po 6 miesiącach (prostata) lub 12 miesiącach (łysienie)
Skutki uboczne i profil bezpieczeństwa
Najczęstsze działania niepożądane
Większość pacjentów dobrze toleruje finasteryd, jednak mogą wystąpić następujące skutki uboczne:
Zaburzenia seksualne (występują u 2-4% pacjentów):
- Obniżenie libido
- Trudności z uzyskaniem lub utrzymaniem erekcji
- Zmniejszenie objętości ejakulatu
- Zaburzenia wytrysku
Inne skutki uboczne:
- Powiększenie i tkliwość gruczołów sutkowych (ginekomastia)
- Wysypka skórna
- Zawroty głowy
- Osłabienie
- Objawy depresyjne lub zmiany nastroju
Zespół pofinasterydowy (PFS)
Zespół pofinasterydowy to kontrowersyjne zjawisko, które może dotykać niewielki odsetek pacjentów. Charakteryzuje się utrzymywaniem się objawów niepożądanych pomimo zaprzestania stosowania leku. Objawy mogą obejmować:
- Długotrwałe problemy z erekcją
- Utratę libido
- Zaburzenia nastroju i depresję
- Problemy poznawcze
- Zmęczenie i osłabienie
Należy podkreślić, że istnienie PFS jest nadal przedmiotem badań naukowych, a mechanizmy jego powstawania nie są do końca poznane.
Monitorowanie podczas terapii
Ważne badania kontrolne:
- Badanie poziomu PSA: finasteryd obniża wartości PSA o około 50%, dlatego przed interpretacją wyników należy poinformować lekarza o stosowaniu leku
- Badanie per rectum prostaty: przed rozpoczęciem leczenia oraz okresowo podczas terapii
- Obserwacja gruczołów sutkowych: należy zgłaszać lekarzowi wszelkie zmiany (guzki, powiększenie, ból)
Przeciwwskazania i ostrzeżenia
Bezwzględne przeciwwskazania
Finasteryd nie może być stosowany przez:
- Kobiety w ciąży lub planujące ciążę
- Kobiety w okresie laktacji
- Dzieci i młodzież poniżej 18. roku życia
- Osoby z udokumentowaną nadwrażliwością na finasteryd
Szczególne grupy pacjentów
Kobiety w wieku rozrodczym: Nawet kontakt z pokruszonymi tabletkami finasterydu może być niebezpieczny dla kobiet ciężarnych, ponieważ substancja może wchłonąć się przez skórę i wpłynąć na rozwój płodu męskiego.
Mężczyźni planujący potomstwo: Zaleca się przerwanie stosowania finasterydu co najmniej miesiąc przed planowanym poczęciem dziecka, ponieważ lek może wpływać na jakość nasienia.
Pacjenci z chorobami wątroby: Ze względu na metabolizm hepatyczny, osoby z zaburzeniami czynności wątroby powinny być szczególnie monitorowane przez lekarza.
Leczenie farmakologiczne schorzeń związanych z finasterydem
Terapia łysienia androgenowego
W leczeniu łysienia androgenowego oprócz finasterydu stosuje się również inne substancje czynne:
Leki doustne:
- Dutasteryd – silniejszy inhibitor 5-alfa-reduktazy (hamuje typy I, II i III enzymu)
- Spironolakton – antagonista receptorów androgenowych (głównie u kobiet)
- Octan cyproteronu – antyandrogen stosowany u kobiet z hiperandrogenemią
Preparaty miejscowe:
- Minoksidyl – wazodilatator poprawiający ukrwienie skóry głowy (dostępny w stężeniach 2% i 5%)
- Finasteryd w postaci topicznej – nowsze rozwiązanie o potencjalnie mniejszych skutkach ubocznych systemowych
Suplementy i preparaty naturalne:
- Palmetto Sabal (palma sabałowa) – naturalny inhibitor 5-alfa-reduktazy
- Ekstrakt z pestek dyni – zawiera fitosterole o działaniu antyandrogennym
- Biotyna i inne witaminy z grupy B – wspierające zdrowie włosów
Terapia rozrostu prostaty
Leczenie farmakologiczne łagodnego rozrostu gruczołu krokowego obejmuje kilka grup leków:
Inhibitory 5-alfa-reduktazy:
- Finasteryd (Finaster, Adaster, Penester) – 5 mg dziennie
- Dutasteryd (Avodart) – 0,5 mg dziennie, silniejsze działanie
Antagoniści receptorów α1-adrenergicznych:
- Tamsulosin – selektywny antagonista receptorów α1A
- Alfuzosin – długodziałający antagonista α1
- Doksazosin – dodatkowo obniża ciśnienie tętnicze
- Terazosin – podobne działanie do doksazosin
Terapie kombinowane:
- Dutasteryd + tamsulosin (Duodart) – preparat złożony łączący oba mechanizmy działania
- Finasteryd + antagonista α1 – często stosowane połączenie w praktyce klinicznej
Inhibitory fosfodiesterazy 5 (w przypadkach współistniejącej dysfunkcji erekcji):
- Tadalafil w dawce 5 mg dziennie – może poprawiać objawy ze strony dolnych dróg moczowych
Preparaty roślinne w terapii uzupełniającej
Naturalne inhibitory 5-alfa-reduktazy:
- Serenoa repens (palmetto sabal) – najbardziej zbadany naturalny inhibitor
- Pygeum africanum (śliwa afrykańska) – tradycyjnie stosowana w problemach prostaty
- Urtica dioica (pokrzywa zwyczajna) – może wspomagać funkcje układu moczowego
- Cucurbita pepo (dynia zwyczajna) – nasiona zawierające fitosterole
Interakcje lekowe i zalecenia specjalne
Główne interakcje farmakologiczne
Leki wpływające na metabolizm finasterydu:
- Inhibitory CYP3A4 (ketokonazol, itrakonazol) – mogą zwiększać stężenie finasterydu
- Induktory CYP3A4 (rifampicyna, fenytoina) – mogą obniżać stężenie finasterydu
- Takrolimus – może obniżać skuteczność finasterydu
- Enzalutamid – znacząco obniża stężenie finasterydu (efekt utrzymuje się ponad miesiąc po odstawieniu)
Zalecenia dotyczące stylu życia
Podczas terapii finasterydem zaleca się:
- Regularne kontrole lekarskie co 6 miesięcy
- Informowanie wszystkich lekarzy o stosowaniu leku
- Unikanie dzielenia tabletek (szczególnie ważne ze względu na kobiety w otoczeniu)
- Nieprzerwane stosowanie – skutki ustępują w ciągu 9-12 miesięcy po odstawieniu
- Zakaz oddawania krwi przez 6 miesięcy po zakończeniu terapii
Czy finasteryd jest bezpieczny przy długotrwałym stosowaniu?
Badania kliniczne potwierdzają, że finasteryd jest bezpieczny przy wieloletnim stosowaniu. W badaniu japońskim obserwowano pacjentów przez 10 lat, nie stwierdzając istotnego wzrostu poważnych działań niepożądanych. Najważniejsze jest regularne monitorowanie przez lekarza i zgłaszanie wszelkich niepokojących objawów.
Ile czasu trzeba przyjmować finasteryd, żeby zobaczyć efekty?
Pierwsze efekty w leczeniu łysienia androgenowego można zauważyć po 3-6 miesiącach regularnego stosowania. Pełny efekt terapeutyczny rozwija się zwykle po 12 miesiącach. W przypadku rozrostu prostaty poprawa objawów może nastąpić już po 4 miesiącach, ale zaleca się ocenę skuteczności po 6 miesiącach leczenia.
Co się dzieje, gdy przestanę brać finasteryd?
Po odstawieniu finasterydu poziom DHT powraca do wartości sprzed leczenia w ciągu 14 dni. W przypadku łysienia androgenowego oznacza to, że proces wypadania włosów może zostać wznowiony, a uzyskane efekty zanikają zwykle w ciągu 9-12 miesięcy. W leczeniu rozrostu prostaty objętość gruczołu powraca do wartości wyjściowej w ciągu 3 miesięcy.
Czy finasteryd wpływa na płodność?
Finasteryd może wpływać na jakość nasienia, szczególnie w wyższych dawkach (5 mg). Efekty te są zwykle odwracalne po odstawieniu leku. Mężczyznom planującym potomstwo zaleca się przerwanie stosowania finasterydu co najmniej miesiąc przed rozpoczęciem starań o dziecko. Lek może być również wykrywany w nasieniu, dlatego podczas stosowania zaleca się używanie prezerwatyw.
Czy można łączyć finasteryd z innymi lekami na łysienie?
Finasteryd można bezpiecznie łączyć z minoksydylem – takie połączenie często daje lepsze efekty niż monoterapia. Nie zaleca się natomiast łączenia z dutasterydem ze względu na podobny mechanizm działania. Decyzję o terapii kombinowanej powinien zawsze podjąć lekarz po ocenie indywidualnej sytuacji pacjenta.
Czy kobiety mogą stosować finasteryd?
Finasteryd nie jest zarejestrowany do stosowania u kobiet w leczeniu łysienia w większości krajów. U kobiet w okresie przedmenopauzalnym może być stosowany off-label w wyższych dawkach (2,5-5 mg dziennie), ale wymaga to bezwzględnego zastosowania skutecznej antykoncepcji. Kobiety po menopauzie mogą rozważyć terapię finasterydem pod ścisłym nadzorem lekarskim.
Jak finasteryd wpływa na wyniki badania PSA?
Finasteryd obniża poziom PSA o około 50% po 6 miesiącach stosowania. Przy interpretacji wyników badania PSA u mężczyzn stosujących finasteryd, wartość należy podwoić, aby uzyskać prawdopodobną wartość bez leku. Ważne jest informowanie lekarza o stosowaniu finasterydu przed każdym badaniem PSA.
Czy można prowadzić pojazd podczas stosowania finasterydu?
Finasteryd nie wpływa na zdolność prowadzenia pojazdów mechanicznych ani obsługi maszyn. Bardzo rzadko może wystąpić zawroty głowy, ale nie są one na tyle nasilone, aby wpływały na bezpieczeństwo jazdy. W przypadku wystąpienia takich objawów należy zachować ostrożność i skonsultować się z lekarzem.
Co robić w przypadku pominięcia dawki?
Jeśli pacjent zapomni zażyć dawkę finasterydu, powinien przyjąć ją jak najszybciej po przypomnieniu sobie. Jeśli jednak zbliża się czas na kolejną dawkę, pominiętą dawkę należy pominąć i kontynuować normalny schemat dawkowania. Nie należy nigdy podwajać dawki w celu uzupełnienia pominiętej.
Ile kosztuje terapia finasterydem?
Koszty terapii finasterydem wahają się od 30 do 60 złotych miesięcznie, w zależności od producenta i dawki. Lek nie jest refundowany przez NFZ w leczeniu łysienia androgenowego, ale może być częściowo refundowany w przypadku rozrostu prostaty. Warto porównać ceny różnych preparatów i rozważyć zakup większych opakowań, które często są bardziej ekonomiczne.
Bibliografia
- Kaufman KD, Olsen EA, Whiting D, Savin R, DeVillez R, Bergfeld W, Price VH, Van Neste D, Roberts JL, Hordinsky M, Shapiro J, Binkowitz B, Gormley GJ; Finasteride Male Pattern Hair Loss Study Group. Finasteride in the treatment of men with androgenetic alopecia. J Am Acad Dermatol. 1998;39(4 Pt 1):578-589. DOI: 10.1016/s0190-9622(98)70007-6 PMID: 9777765
- Piraccini BM, Blume-Peytavi U, Scarci F, Jansat JM, Falqués M, Otero R, Tamarit ML, Galván J, Tebbs V, Massana E; Topical Finasteride Study Group. Efficacy and safety of topical finasteride spray solution for male androgenetic alopecia: a phase III, randomized, controlled clinical trial. J Eur Acad Dermatol Venereol. 2022;36(2):286-294. DOI: 10.1111/jdv.17738 PMID: 34634163