Deferasirox Accord to lek zawierający deferazyroks, substancję chelatującą żelazo, który usuwa nadmiar żelaza z organizmu. Stosowany głównie u pacjentów z różnymi rodzajami niedokrwistości wymagającymi częstych transfuzji krwi. Pomaga zapobiegać uszkodzeniom narządów spowodowanym nadmiarem żelaza. Wykorzystywany w leczeniu przewlekłego obciążenia żelazem, szczególnie gdy inne terapie są przeciwwskazane lub niewystarczające.
Deferasirox MSN to lek zawierający substancję czynną o nazwie deferazyroks. Jest to substancja chelatująca żelazo, która pomaga w usuwaniu nadmiaru żelaza z organizmu. Lek jest stosowany w leczeniu przewlekłego przeciążenia żelazem u pacjentów z ciężką postacią talasemii beta w wieku 6 lat i starszych oraz u pacjentów z innymi rodzajami niedokrwistości i u dzieci w wieku od 2 do 5 lat. Deferasirox MSN jest dostępny na receptę.
Deferasirox Mylan to chelator żelaza, stosowany w leczeniu przewlekłego obciążenia żelazem u pacjentów z różnymi rodzajami niedokrwistości, w tym talasemią. Lek wychwytuje i usuwa nadmiar żelaza z organizmu, co pomaga zapobiegać uszkodzeniom narządów takich jak wątroba i serce. Przeznaczony dla pacjentów od 6 roku życia, gdy inne metody leczenia są niewystarczające lub przeciwwskazane.
Exferana to lek na receptę, który jest stosowany do usuwania nadmiaru żelaza z organizmu. Jest szczególnie używany w przypadku przewlekłego obciążenia żelazem po transfuzjach u osób z ciężką postacią talasemii beta, a także w przypadku obciążenia żelazem w przebiegu zespołów talasemii niezależnych od transfuzji. Lek ten działa poprzez wychwytywanie i usuwanie nadmiaru żelaza, które jest następnie wydalane głównie z kałem.
Exjade to lek, który zawiera substancję czynną o nazwie deferazyroks. Jest to lek chelatujący żelazo, który wiąże wybiórczo, z dużym powinowactwem żelazo (III) w stosunku 2:1. Ułatwia wydalanie żelaza, głównie z kałem. Stosowany jest w leczeniu przewlekłego obciążenia żelazem w wyniku częstych przetoczeń krwi u pacjentów z ciężką postacią talasemii beta oraz innych rodzajów niedokrwistości. Jest dostępny na receptę.
Extavia to lek na receptę, który jest stosowany w leczeniu stwardnienia rozsianego u dorosłych pacjentów. Jest to choroba, w której zapalenie niszczy osłonki nerwów w mózgu i rdzeniu kręgowym. Extavia pomaga zmniejszyć częstość występowania objawów choroby. Lek ten jest dostępny w postaci proszku do sporządzania roztworu do wstrzykiwań podskórnych.
Deferazyroks – lek o właściwościach chelatujących żelazo. Mechanizm działania deferazyroksu polega na wiązaniu się substancji z żelazem w stosunku 2:1 i wydalaniu żelaza, głównie z kałem. Wskazaniem do stosowania leku jest leczenie przewlekłego obciążenia żelazem spowodowanego częstymi transfuzjami krwi u pacjentów z talasemią oraz w przypadku, kiedy leczenie deferoksaminą jest przeciwwskazane lub nieodpowiednie.
Deferazyroks dostępny jest w postaci tabletek do sporządzania zawiesiny doustnej.
Możliwe działania niepożądane: ból głowy, biegunka, zaparcia, wymioty, nudności, ból brzucha, rozdęcie, niestrawność, zwiększenie aktywności aminotransferaz wątrobowych, zwiększenie stężenia kreatyniny we krwi, wysypka, świąd, niepokój, zaburzenia snu, ból gardła i krtani, gorączka, obrzęk, zmęczenie.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Deferazyroks to nowoczesny lek chelatujący żelazo, który odgrywa kluczową rolę w leczeniu pacjentów z przewlekłym obciążeniem żelazem spowodowanym wielokrotnymi transfuzjami krwi. Substancja ta, wprowadzona do użytku klinicznego w 2005 roku przez firmę Novartis, stanowi przełom w terapii pacjentów z talasemią oraz innymi rodzajami niedokrwistości wymagających regularnych transfuzji. W przeciwieństwie do wcześniej stosowanych środków chelatujących, deferazyroks podawany jest doustnie, co znacząco zwiększa komfort terapii i poprawia przestrzeganie zaleceń lekarskich przez pacjentów. Mechanizm działania tego leku polega na selektywnym wiązaniu nadmiaru żelaza w organizmie i jego wydalaniu głównie z kałem, co chroni kluczowe narządy przed toksycznym działaniem tego pierwiastka.
Deferazyroks należy do grupy leków chelatujących żelazo, których głównym zadaniem jest wiązanie i usuwanie nadmiaru tego pierwiastka z organizmu. Żelazo, choć niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu, w nadmiernych ilościach staje się toksyczne i może prowadzić do poważnych uszkodzeń narządów wewnętrznych, szczególnie wątroby, serca, trzustki i gruczołów wydzielania wewnętrznego.
Substancja ta jest trójwartościowym ligandem, który wybiórczo wiąże żelazo w formie Fe(III) w stosunku dwóch cząsteczek leku do jednej cząsteczki żelaza. Ta specyficzna struktura chemiczna pozwala na tworzenie stabilnych kompleksów z żelazem, które są następnie wydalane z organizmu. Co istotne, deferazyroks charakteryzuje się małym powinowactwem do innych metali, takich jak cynk czy miedź, dzięki czemu nie powoduje stałego zmniejszania ich stężeń w organizmie, co jest znaczącą przewagą nad innymi środkami chelatującymi.
Po podaniu doustnym deferazyroks wchłania się w około siedemdziesięciu procentach z przewodu pokarmowego, osiągając maksymalne stężenie we krwi po około półtorej do czterech godzin od przyjęcia. Lek jest metabolizowany głównie w wątrobie poprzez proces glukuronidacji, a następnie wydalany z żółcią. W organizmie może zachodzić krążenie jelitowo-wątrobowe, gdzie glukuronidy są rozpadane w jelicie, a substancja ponownie wchłaniana. Czas półtrwania leku oraz jego metabolitów wynosi od ośmiu do szesnastu godzin, co pozwala na wygodne, jednokrotne dawkowanie w ciągu doby.
Deferazyroks znajduje zastosowanie w kilku istotnych sytuacjach klinicznych związanych z nadmiernym gromadzeniem się żelaza w organizmie. Podstawowym wskazaniem jest leczenie przewlekłego obciążenia żelazem u pacjentów powyżej szóstego roku życia z ciężką postacią talasemii beta, którzy wymagają częstych transfuzji krwi. Talasemia to grupa dziedzicznych chorób krwi, w których dochodzi do zaburzeń produkcji hemoglobiny, co prowadzi do ciężkiej niedokrwistości wymagającej regularnych przetoczeń koncentratu krwinek czerwonych.
Lek stosuje się również u pacjentów powyżej drugiego roku życia z innymi rodzajami niedokrwistości, takimi jak niedokrwistość sierpowatokrwinkowa, niedokrwistość syderoblastyczna czy zespoły mielodysplastyczne, którzy z powodu częstych transfuzji gromadzą nadmiar żelaza w organizmie. Szczególnie istotne jest zastosowanie deferazyroksu w sytuacjach, gdy leczenie deferoksaminą jest przeciwwskazane lub nieodpowiednie dla pacjenta.
Kolejną grupę stanowią pacjenci w wieku dziesięciu lat i starsi z zespołami talasemii niezależnymi od transfuzji krwi, u których mimo braku konieczności regularnych przetoczeń dochodzi do przeciążenia organizmu żelazem. W takich przypadkach problem wynika z samej choroby podstawowej, która prowadzi do nadmiernego wchłaniania żelaza z przewodu pokarmowego.
Warto zaznaczyć, że leczenie deferazyroksem powinno być rozpoczynane po przetoczeniu około dwudziestu jednostek koncentratu krwinek czerwonych, co odpowiada mniej więcej stu mililitrom na kilogram masy ciała, lub gdy istnieją inne kliniczne dowody potwierdzające występowanie przewlekłego obciążenia żelazem, takie jak podwyższone stężenie ferrytyny w surowicy.
Zrozumienie mechanizmu działania deferazyroksu jest kluczowe dla prawidłowego stosowania tego leku w praktyce klinicznej. Substancja ta działa jako selektywny chelator żelaza, co oznacza, że ma zdolność do wiązania się specyficznie z jonami żelaza przy minimalnym wpływie na inne metale obecne w organizmie.
Po przyjęciu doustnym lek szybko wchłania się z przewodu pokarmowego. Istotne jest, że przyjmowanie deferazyroksu wraz z posiłkiem, szczególnie o wysokiej zawartości tłuszczów, może znacząco zwiększać jego biodostępność. Posiłek tłusty może zwiększyć obszar pod krzywą stężenia około dwukrotnie, natomiast standardowy posiłek o około pięćdziesiąt procent. Z tego powodu zaleca się przyjmowanie leku na czczo lub z lekkim posiłkiem, najlepiej około trzydziestu minut przed głównym posiłkiem.
Deferazyroks w dziewięćdziesięciu dziewięciu procentach wiąże się z białkami osocza, głównie z albuminą. Ta silna więź z białkami zapewnia stabilność leku we krwi i jego odpowiednie rozprowadzenie w organizmie. Objętość dystrybucji wynosi około pół do jednego litra na kilogram masy ciała, co wskazuje na dobre przenikanie do tkanek, w tym wątroby i śledziony, gdzie zazwyczaj gromadzi się nadmiar żelaza.
Głównym szlakiem przemian metabolicznych jest glukuronidacja, realizowana przede wszystkim przez enzym UGT1A1, a w mniejszym stopniu przez inne enzymy z rodziny UGT. Po sprzężeniu z kwasem glukuronowym metabolity są wydalane z żółcią do jelita. W jelicie może dochodzić do rozpadu glukuronidów i ponownego wchłaniania substancji, co nazywamy krążeniem jelitowo-wątrobowym. Około osiemdziesiąt siedem procent deferazyroksu jest wydalane z kałem, a pozostała część przez nerki z moczem.
Prawidłowe dawkowanie deferazyroksu jest kluczowe dla osiągnięcia optymalnych efektów terapeutycznych przy jednoczesnym minimalizowaniu ryzyka działań niepożądanych. Dawka leku jest zawsze indywidualizowana i zależy od wielu czynników, w tym masy ciała pacjenta, stopnia obciążenia żelazem, częstości transfuzji krwi oraz odpowiedzi na leczenie.
U pacjentów otrzymujących regularne transfuzje krwi dawka początkowa zazwyczaj wynosi czternaście miligramów deferazyroksu na kilogram masy ciała na dobę. U pacjentów nieotrzymujących regularnych transfuzji krwi, dawka początkowa jest zwykle mniejsza i wynosi siedem miligramów na kilogram masy ciała na dobę. Maksymalna dawka dobowa u pacjentów z częstymi transfuzjami może wynosić do dwudziestu ośmiu miligramów na kilogram masy ciała, natomiast u pacjentów bez regularnych transfuzji maksymalnie czternaście miligramów na kilogram masy ciała.
Lek przyjmuje się raz na dobę, najlepiej o tej samej porze każdego dnia, co pomaga w utrzymaniu regularności leczenia. Tabletki można przyjmować na czczo lub z lekkim posiłkiem. Jeśli pacjent ma trudności z połknięciem tabletek w całości, można je rozkruszyć i wymieszać z półpłynnym pokarmem, takim jak jogurt czy przecier jabłkowy. Nie należy jednak rozpuszczać tabletek w mleku ani napojach gazowanych.
Podczas terapii konieczne jest regularne monitorowanie stężenia ferrytyny w surowicy, które powinno być kontrolowane co miesiąc. Na podstawie tych wyników lekarz może dostosowywać dawkę leku co trzy do sześciu miesięcy, zmieniając ją stopniowo o trzy i pół do siedmiu miligramów na kilogram masy ciała. Jeśli stężenie ferrytyny w surowicy zmniejszy się poniżej pięciuset mikrogramów na litr u pacjentów z obciążeniem żelazem spowodowanym transfuzjami lub poniżej trzystu mikrogramów na litr u pacjentów z talasemią niezależną od transfuzji, należy rozważyć przerwanie leczenia, aby uniknąć nadmiernej chelatacji.
Przewlekłe przeciążenie żelazem, zwane również hemosyderozą transfuzyjną, stanowi poważny problem kliniczny u pacjentów wymagających wielokrotnych przetoczeń krwi. Organizm ludzki nie posiada naturalnych mechanizmów aktywnego wydalania nadmiaru żelaza, które jest dostarczane wraz z przetaczanymi krwinkami czerwonymi. Każda jednostka koncentratu krwinek czerwonych zawiera około dwustu do dwustu pięćdziesięciu miligramów żelaza, które po rozpadzie erytrocytów pozostaje w organizmie.
Nadmiar żelaza gromadzi się przede wszystkim w wątrobie, sercu, trzustce i gruczołach wydzielania wewnętrznego. Żelazo w nadmiernych ilościach jest toksyczne dla komórek, ponieważ katalizuje powstawanie wolnych rodników tlenowych, które uszkadzają błony komórkowe, DNA i białka. W wątrobie nadmiar żelaza prowadzi do włóknienia i marskości, co może ostatecznie skutkować niewydolnością tego narządu, a także zwiększa ryzyko rozwoju raka wątrobowokomórkowego.
W sercu odkładanie się żelaza w mięśniu sercowym prowadzi do rozwoju kardiomiopatii rozstrzeniowej i zaburzeń rytmu serca, co może skutkować niewydolnością serca. Jest to jedna z głównych przyczyn zgonów u pacjentów z talasemią, którzy nie otrzymują odpowiedniej terapii chelatującej. W trzustce gromadzenie żelaza zaburza funkcje egzokrynne i endokrynne tego narządu, prowadząc do rozwoju cukrzycy. Może również dochodzić do zaburzeń funkcji gruczołów dokrewnych, w tym przysadki mózgowej, tarczycy i przytarczyc, co objawia się zaburzeniami wzrostu, opóźnieniem dojrzewania płciowego oraz osteoporozą.
Hemosyderoza różni się od hemochromatozy, która jest chorobą genetyczną charakteryzującą się nadmiernym wchłanianiem żelaza z przewodu pokarmowego. Hemosyderoza jest stanem wtórnym, najczęściej będącym konsekwencją licznych transfuzji krwi lub przewlekłych chorób hematologicznych. Wczesne wykrycie i odpowiednie leczenie przeciążenia żelazem jest kluczowe dla zapobiegania nieodwracalnym uszkodzeniom narządów i poprawy długoterminowych rokowań u pacjentów.
Talasemia to grupa dziedzicznych niedokrwistości hemolitycznych, w których przebiegu dochodzi do zaburzeń syntezy łańcuchów globiny, będących białkowym komponentem hemoglobiny. Wyróżniamy dwie główne postacie talasemii – alfa-talasemię, związaną z zaburzeniami syntezy łańcuchów alfa-globiny, oraz beta-talasemię, dotyczącą łańcuchów beta-globiny.
Beta-talasemia występuje w kilku formach klinicznych o różnym stopniu nasilenia. Talasemia minor, zwana również cechą talasemii, jest najłagodniejszą postacią choroby, w której pacjenci mają niewielką niedokrwistość niewymagającą leczenia. Talasemia intermedia stanowi formę pośrednią, w której pacjenci mogą wymagać okazjonalnych transfuzji krwi. Talasemia major, znana również jako niedokrwistość Cooleya, jest najcięższą postacią choroby, w której pierwsze objawy pojawiają się już w pierwszych dwóch latach życia dziecka i obejmują ciężką niedokrwistość, żółtaczkę, powiększenie wątroby i śledziony oraz charakterystyczne deformacje kostne.
Pacjenci z talasemią major wymagają regularnych transfuzji koncentratu krwinek czerwonych, zazwyczaj co dwa do czterech tygodni, aby utrzymać odpowiedni poziom hemoglobiny i zapewnić prawidłowe zaopatrzenie tkanek w tlen. Jednak te życiodajne transfuzje prowadzą nieuchronnie do gromadzenia się nadmiaru żelaza w organizmie, co wymaga wdrożenia terapii chelatującej.
Poza talasemią, deferazyroks znajduje zastosowanie w leczeniu innych rodzajów niedokrwistości wymagających częstych transfuzji, takich jak niedokrwistość sierpowatokrwinkowa, niedokrwistość syderoblastyczna czy zespoły mielodysplastyczne. W niedokrwistości sierpowatokrwinkowej nieprawidłowa struktura hemoglobiny prowadzi do zniekształcenia krwinek czerwonych, które przybierają charakterystyczny sierpowaty kształt i ulegają przedwczesnemu rozpadowi. Zespoły mielodysplastyczne to grupa chorób szpiku kostnego charakteryzujących się nieprawidłową produkcją komórek krwi, co również może wymagać wsparcia transfuzjami.
W Polsce deferazyroks jest dostępny w postaci kilku preparatów, z których najczęściej stosowanym jest Exferana. Preparat ten dostępny jest w formie tabletek powlekanych w trzech mocach: dziewięćdziesiąt miligramów, sto osiemdziesiąt miligramów oraz trzysta sześćdziesiąt miligramów deferazyroksu. Tabletki powlekane charakteryzują się owalnym kształtem i są dostępne w opakowaniach po trzydzieści lub dziewięćdziesiąt tabletek.
Wcześniej na rynku polskim dostępny był również preparat Exjade, który zawierał deferazyroks w postaci tabletek do sporządzania zawiesiny doustnej. Należy pamiętać, że różne postaci farmaceutyczne deferazyroksu mogą różnić się biodostępnością, co wymaga dostosowania dawkowania przy zmianie formy leku. Tabletki powlekane charakteryzują się większą biodostępnością niż tabletki do sporządzania zawiesiny, dlatego przejście z jednej formy na drugą wymaga indywidualnej oceny lekarza i odpowiedniego przeliczenia dawki.
Wszystkie preparaty zawierające deferazyroks są lekami wydawanymi wyłącznie na receptę i powinny być stosowane pod nadzorem lekarza doświadczonego w leczeniu pacjentów z przeciążeniem żelazem. Leki te nie są dostępne w sprzedaży wysyłkowej i mogą być nabywane jedynie w aptekach stacjonarnych po okazaniu ważnej recepty.
Terapia deferazyroksem wymaga regularnego i szczegółowego monitorowania stanu zdrowia pacjenta, aby zapewnić maksymalną skuteczność leczenia przy jednoczesnym minimalizowaniu ryzyka działań niepożądanych. Przed rozpoczęciem leczenia konieczne jest wykonanie szeregu badań podstawowych, które pozwolą ocenić stan wyjściowy pacjenta i wykluczyć przeciwwskazania do stosowania leku.
Monitorowanie czynności nerek jest jednym z najważniejszych elementów nadzoru nad terapią. Przed rozpoczęciem leczenia należy dwukrotnie oznaczyć stężenie kreatyniny w surowicy, a następnie kontrolować je co tydzień w pierwszym miesiącu po rozpoczęciu lub modyfikacji leczenia. W dalszej części terapii stężenie kreatyniny powinno być monitorowane co miesiąc. Należy również regularnie oceniać klirens kreatyniny oraz kontrolować występowanie białkomoczu. Jeśli stężenie kreatyniny w surowicy wzrośnie o więcej niż trzydzieści trzy procent powyżej wartości wyjściowej, należy natychmiast przerwać leczenie i skonsultować się z nefrologiem.
Kontrola czynności wątroby jest równie istotna. Aktywność aminotransferaz wątrobowych, stężenie bilirubiny oraz aktywność fosfatazy alkalicznej powinny być oznaczane przed rozpoczęciem leczenia, co dwa tygodnie w pierwszym miesiącu terapii, a następnie co miesiąc. Jeśli wystąpi stałe, progresywne zwiększenie aktywności aminotransferaz, którego nie można przypisać innym czynnikom, leczenie należy przerwać i ustalić przyczynę nieprawidłowości.
Comiesięczne kontrole stężenia ferrytyny w surowicy są kluczowe dla oceny skuteczności leczenia i dostosowania dawki leku. Ferrytyna jest białkiem magazynującym żelazo, a jej stężenie w surowicy odzwierciedla zapasy żelaza w organizmie. Celem terapii jest stopniowe zmniejszanie stężenia ferrytyny do wartości docelowych, które u pacjentów z obciążeniem żelazem spowodowanym transfuzjami wynoszą około pięciuset mikrogramów na litr, natomiast u pacjentów z talasemią niezależną od transfuzji około trzystu mikrogramów na litr.
Oprócz badań laboratoryjnych, zaleca się regularne badania obrazowe, takie jak rezonans magnetyczny, który pozwala na bezpośrednią ocenę zawartości żelaza w narządach, szczególnie w wątrobie i sercu. Badania te są szczególnie przydatne w przypadku wątpliwości diagnostycznych lub gdy wyniki stężenia ferrytyny nie korelują z obrazem klinicznym.
Jak każdy lek, deferazyroks może powodować działania niepożądane, chociaż nie u wszystkich pacjentów one występują. Najczęstsze działania niepożądane dotyczą przewodu pokarmowego i obejmują biegunkę, nudności, wymioty, ból brzucha, zaparcia oraz wzdęcia. Te objawy występują u około dwudziestu sześciu procent pacjentów i zazwyczaj są łagodne lub umiarkowane. W większości przypadków ustępują one samoistnie lub po zmniejszeniu dawki leku.
Zmiany skórne to kolejna często występująca grupa działań niepożądanych. Wysypka pojawia się u około siedmiu procent pacjentów, a świąd skóry może dotyczyć znacznej części leczonych. W rzadkich przypadkach mogą wystąpić cięższe reakcje skórne, takie jak rumień wielopostaciowy, zespół Stevensa-Johnsona czy toksyczne martwicze oddzielanie naskórka, które wymagają natychmiastowego przerwania leczenia i pilnej konsultacji lekarskiej.
Deferazyroks może wpływać na czynność nerek, co objawia się zwiększeniem stężenia kreatyniny we krwi, występowaniem białkomoczu czy w rzadkich przypadkach rozwoju nabytonego zespołu Fanconiego, charakteryzującego się zaburzeniami czynności kanalików nerkowych. Z tego powodu tak istotne jest regularne monitorowanie parametrów nerkowych podczas terapii.
Zmiany w parametrach wątrobowych, takie jak zwiększenie aktywności aminotransferaz czy stężenia bilirubiny, występują stosunkowo często i zazwyczaj są przemijające. W rzadkich przypadkach może dojść do rozwoju zapalenia wątroby wymagającego przerwania leczenia. Pacjenci z istniejącymi wcześniej zaburzeniami czynności wątroby wymagają szczególnej ostrożności i ścisłego monitorowania.
Inne działania niepożądane obejmują ból głowy, zawroty głowy, zmęczenie, gorączkę, obrzęki oraz zaburzenia wzroku i słuchu. Szczególnie u pacjentów otrzymujących duże dawki leku przy niskim stężeniu ferrytyny może dochodzić do uszkodzenia siatkówki oka oraz głuchoty neuroczuciowej. Z tego powodu zaleca się coroczne badania okulistyczne i audiometryczne u wszystkich pacjentów przyjmujących deferazyroks.
Istnieje kilka bezwzględnych przeciwwskazań do stosowania deferazyroksu, których obecność wyklucza możliwość rozpoczęcia terapii tym lekiem. Przede wszystkim dotyczy to nadwrażliwości na deferazyroks lub którykolwiek ze składników preparatu. Pacjenci, u których w przeszłości wystąpiły reakcje alergiczne po przyjęciu tego leku, nie powinni ponownie go otrzymywać.
Zaburzenia czynności nerek stanowią istotne przeciwwskazanie do stosowania deferazyroksu. Lek nie powinien być stosowany u pacjentów z klirensem kreatyniny poniżej sześćdziesięciu mililitrów na minutę, ponieważ u takich osób zwiększa się ryzyko gromadzenia leku i jego metabolitów w organizmie, co może prowadzić do nasilenia działań niepożądanych. Szczególnie ostrożni powinni być pacjenci z umiarkowanymi zaburzeniami czynności nerek, u których deferazyroks może być stosowany jedynie pod ścisłym nadzorem medycznym i przy regularnym monitorowaniu parametrów nerkowych.
Ciężkie zaburzenia czynności wątroby, sklasyfikowane jako klasa C według skali Childa i Pugha, również stanowią przeciwwskazanie do stosowania leku. U pacjentów z umiarkowanymi zaburzeniami czynności wątroby, klasa B według skali Childa i Pugha, deferazyroks może być stosowany, ale wymaga znaczącego zmniejszenia dawki początkowej i regularnego monitorowania parametrów wątrobowych.
Jednoczesne stosowanie innych leków chelatujących żelazo, takich jak deferoksamina czy deferypron, jest przeciwwskazane, ponieważ bezpieczeństwo takiego leczenia skojarzonego nie zostało ustalone. Nie zaleca się również stosowania deferazyroksu u pacjentów z zaawansowanym zespołem mielodysplastycznym lub nowotworem złośliwym w stadium zaawansowanym, ponieważ korzyść z leczenia może być ograniczona, a ryzyko działań niepożądanych zwiększone.
Szczególnej ostrożności wymaga stosowanie deferazyroksu u kobiet w ciąży. Badania na zwierzętach wykazały toksyczny wpływ leku na reprodukcję, dlatego w ramach ostrożności zaleca się, aby nie stosować tego leku w czasie ciąży, chyba że istnieje bezwzględna konieczność leczenia. Kobiety w wieku rozrodczym powinny stosować skuteczną antykoncepcję podczas terapii, przy czym należy pamiętać, że deferazyroks może zmniejszać skuteczność hormonalnych środków antykoncepcyjnych, co wymaga stosowania dodatkowych metod zapobiegania ciąży.
Deferazyroks może wchodzić w interakcje z wieloma innymi lekami, co wymaga szczególnej uwagi przy jednoczesnym stosowaniu różnych preparatów. Lek jest umiarkowanym inhibitorem enzymu CYP2C8, co oznacza, że może zwiększać stężenia we krwi innych leków metabolizowanych przez ten enzym. Szczególnie istotna jest interakcja z repaglinidem, lekiem stosowanym w leczeniu cukrzycy, którego stężenie może wzrosnąć ponad dwukrotnie, co zwiększa ryzyko hipoglikemii. Z tego powodu jednoczesne stosowanie deferazyroksu z repaglinidem nie jest zalecane.
Deferazyroks może również zwiększać stężenia symwastatyny, leku obniżającego cholesterol, co może prowadzić do nasilenia działań niepożądanych tego preparatu, w tym bóli mięśniowych i rabdomiolizy. Jeśli jednoczesne stosowanie tych leków jest konieczne, zaleca się ścisłe monitorowanie pacjenta i rozważenie zmniejszenia dawki symwastatyny.
Jednoczesne stosowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych, kortykosteroidów, doustnych bisfosfonianów czy leków przeciwzakrzepowych zwiększa ryzyko wystąpienia owrzodzeń i krwawień z przewodu pokarmowego. Pacjenci przyjmujący te leki wraz z deferazyroksem powinni być szczególnie uważnie obserwowani pod kątem objawów ze strony przewodu pokarmowego.
Leki wpływające na metabolizm deferazyroksu, takie jak induktory enzymu UGT, mogą zmniejszać skuteczność terapii chelatującej. Do tej grupy należą między innymi ryfampicyna, fenytoina, fenobarbital czy preparaty ziela dziurawca, które mogą przyspieszać metabolizm deferazyroksu i zmniejszać jego stężenie we krwi.
Ważna jest również interakcja z cyklosporyną, lekiem immunosupresyjnym stosowanym po przeszczepach narządów. Jednoczesne stosowanie deferazyroksu może zwiększać stężenie cyklosporyny we krwi, co wymaga częstszego monitorowania jej poziomu i ewentualnego dostosowania dawki.
Chociaż deferazyroks jest obecnie jednym z najczęściej stosowanych leków chelatujących żelazo, istnieją również inne opcje terapeutyczne dostępne dla pacjentów z przewlekłym obciążeniem żelazem. Wybór odpowiedniej metody chelatacji zależy od wielu czynników, w tym wieku pacjenta, stopnia obciążenia żelazem, schorzeń współistniejących oraz preferencji pacjenta.
Deferoksamina to pierwszy lek chelatujący żelazo, który był stosowany w praktyce klinicznej. Pomimo swojej skuteczności, główną wadą deferoksaminy jest konieczność podawania parenteralnego, zazwyczaj w formie powolnych infuzji podskórnych lub dożylnych przez osiem do dwunastu godzin dziennie, pięć do siedmiu razy w tygodniu. Ta forma podawania jest uciążliwa dla pacjentów i często prowadzi do słabego przestrzegania zaleceń lekarskich, szczególnie u młodzieży.
Deferypron to kolejny doustny lek chelatujący żelazo, który może być stosowany jako alternatywa dla deferazyroksu. Główną zaletą deferypronu jest jego zdolność do penetracji do mięśnia sercowego i skutecznego usuwania żelaza z serca, co może być szczególnie korzystne u pacjentów z kardiomiopatią związaną z obciążeniem żelazem. Jednak deferypron wymaga podawania trzy razy dziennie, co może być mniej wygodne niż jednorazowe dawkowanie deferazyroksu.
W niektórych przypadkach możliwe jest stosowanie terapii skojarzonej, łączącej różne leki chelatujące, aby osiągnąć synergistyczny efekt. Jednak takie podejście wymaga szczególnej ostrożności i powinno być realizowane tylko przez doświadczonych specjalistów, ponieważ bezpieczeństwo i skuteczność terapii skojarzonej nie zostały w pełni ustalone.
Leczenie farmakologiczne pacjentów z talasemią i innymi przewlekłymi niedokrwistościami wymaga kompleksowego podejścia, w którym terapia chelatująca żelazo stanowi tylko jeden z elementów. Podstawą leczenia talasemii major pozostają regularne transfuzje koncentratu krwinek czerwonych, które mają na celu utrzymanie odpowiedniego poziomu hemoglobiny i zapewnienie prawidłowego zaopatrzenia tkanek w tlen.
Deferazyroks stanowi główny filar terapii chelatującej w Polsce, stosowany zazwyczaj w dawkach od dziesięciu do trzydziestu miligramów na kilogram masy ciała na dobę, w zależności od stopnia obciążenia żelazem i częstości transfuzji. Lek ten charakteryzuje się dobrą tolerancją i wygodnym, jednokrotnym dawkowaniem w ciągu doby.
Deferoksamina, mimo swojej skuteczności, jest obecnie stosowana rzadziej ze względu na konieczność długotrwałych infuzji. Typowa dawka wynosi od dwudziestu do sześćdziesięciu miligramów na kilogram masy ciała na dobę, podawana najczęściej podskórnie przez osiem do dwunastu godzin. Lek ten pozostaje opcją dla pacjentów, którzy nie tolerują doustnych chelatów lub wymagają szczególnie intensywnej chelatacji.
Deferypron jest stosowany w dawce siedemdziesiąt pięć miligramów na kilogram masy ciała na dobę, podzielonej na trzy dawki. Lek ten wykazuje szczególną skuteczność w usuwaniu żelaza z mięśnia sercowego i może być preferowany u pacjentów z kardiomiopatią związaną z obciążeniem żelazem.
Oprócz terapii chelatującej, pacjenci z talasemią wymagają suplementacji kwasem foliowym, który jest niezbędny do prawidłowej erytropoezy. W przypadku niedoborów innych składników odżywczych może być konieczna suplementacja witaminami z grupy B, cynkiem czy witaminą D. Należy jednak unikać suplementacji żelazem oraz nadmiernych dawek witaminy C, która zwiększa wchłanianie żelaza z przewodu pokarmowego.
W niektórych przypadkach rozważane jest leczenie chirurgiczne, w tym splenektomia, czyli usunięcie śledziony u pacjentów, u których powiększona śledziona nasila niedokrwistość poprzez nadmierny rozpad krwinek czerwonych. Jednak zabieg ten zwiększa ryzyko infekcji, dlatego jest wykonywany tylko w wybranych sytuacjach.
Przeszczepienie allogenicznych krwiotwórczych komórek macierzystych pozostaje jedyną potencjalną metodą leczenia przyczynowego talasemii, jednak ze względu na ryzyko związane z przeszczepem oraz konieczność znalezienia zgodnego dawcy, opcja ta jest dostępna tylko dla wybranych pacjentów.
Ostatnie lata przyniosły znaczący postęp w zrozumieniu patofizjologii chorób związanych z przeciążeniem żelazem oraz w opracowywaniu nowych strategii terapeutycznych. Badania nad terapią genową w talasemii pokazują obiecujące wyniki, z możliwością korekcji defektu genetycznego odpowiedzialnego za nieprawidłową produkcję hemoglobiny. Pierwsze próby kliniczne wykazały, że pacjenci po terapii genowej mogą osiągnąć niezależność od transfuzji krwi, co automatycznie eliminuje problem gromadzenia się żelaza.
Rozwój terapii ukierunkowanych molekularnie otwiera nowe możliwości w leczeniu zespołów mielodysplastycznych i innych chorób szpiku kostnego prowadzących do niedokrwistości. Leki takie jak luspaterceptowy modulatory dojrzewania erytrocytów mogą zmniejszać zapotrzebowanie na transfuzje krwi, a tym samym ograniczać gromadzenie się żelaza w organizmie.
Badane są również nowe leki chelatujące żelazo, które mogłyby charakteryzować się jeszcze lepszym profilem bezpieczeństwa i skuteczności niż obecnie dostępne preparaty. Niektóre z tych substancji są w zaawansowanych fazach badań klinicznych i mogą w przyszłości stanowić alternatywę dla obecnie stosowanych metod chelatacji.
Coraz większe znaczenie przywiązuje się również do monitorowania obciążenia żelazem za pomocą nowoczesnych technik obrazowych, takich jak rezonans magnetyczny z oceną parametru T2 gwiazdka. Metody te pozwalają na bezpośredni, nieinwazyjny pomiar zawartości żelaza w narządach, co umożliwia precyzyjne dostosowanie intensywności terapii chelatującej do indywidualnych potrzeb pacjenta.
Skuteczność leczenia deferazyroksem w dużej mierze zależy od zaangażowania i współpracy pacjenta. Przestrzeganie zaleceń dotyczących regularnego przyjmowania leku, stawianie się na wyznaczone badania kontrolne oraz zgłaszanie wszelkich niepokojących objawów są kluczowe dla osiągnięcia optymalnych efektów terapeutycznych.
Pacjenci powinni być świadomi, że terapia chelatująca jest leczeniem długotrwałym, często prowadzonym przez wiele lat, a w przypadku pacjentów z talasemią major zazwyczaj przez całe życie. Regularne przyjmowanie leku o stałej porze każdego dnia pomaga w utrzymaniu odpowiedniego stężenia deferazyroksu we krwi i maksymalizacji jego skuteczności.
Istotne jest również przestrzeganie zaleceń dotyczących sposobu przyjmowania leku. Deferazyroks należy przyjmować na czczo lub z lekkim posiłkiem, unikając jego podawania wraz z posiłkami o wysokiej zawartości tłuszczów, które mogą znacząco zwiększać wchłanianie leku i prowadzić do nieprzewidywalnych stężeń we krwi.
Pacjenci powinni być poinformowani o możliwych działaniach niepożądanych i wiedzieć, w jakich sytuacjach należy niezwłocznie skontaktować się z lekarzem. Szczególnie niepokojące są objawy takie jak ciężka wysypka, trudności z oddychaniem, obrzęk twarzy, uporczywy ból brzucha, żółtaczka czy ciemne zabarwienie moczu, które mogą świadczyć o poważnych reakcjach niepożądanych wymagających natychmiastowej interwencji medycznej.
Deferazyroks to doustny lek chelatujący żelazo, stosowany w leczeniu przewlekłego obciążenia żelazem u pacjentów wymagających częstych transfuzji krwi. Lek wiąże nadmiar żelaza w organizmie i umożliwia jego wydalanie głównie z kałem, chroniąc w ten sposób narządy wewnętrzne przed toksycznym działaniem tego pierwiastka.
Deferazyroks jest przeznaczony przede wszystkim dla pacjentów z talasemią beta, niedokrwistością sierpowatokrwinkową, zespołami mielodysplastycznymi oraz innymi przewlekłymi niedokrwistościami wymagającymi regularnych transfuzji krwi. Lek może być stosowany również u pacjentów z zespołami talasemii niezależnymi od transfuzji, u których dochodzi do nadmiernego gromadzenia się żelaza pomimo braku konieczności przetoczeń.
Leczenie deferazyroksem jest zazwyczaj długotrwałe i może trwać wiele lat, a w przypadku pacjentów z talasemią major często przez całe życie. Czas trwania terapii zależy od stopnia obciążenia żelazem, częstości transfuzji oraz indywidualnej odpowiedzi na leczenie. Regularne monitorowanie stężenia ferrytyny pozwala na ocenę skuteczności terapii i ewentualne dostosowanie dawki lub rozważenie przerwania leczenia po osiągnięciu celów terapeutycznych.
Najczęstsze działania niepożądane obejmują zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego, takie jak biegunka, nudności, wymioty i ból brzucha, które występują u około jednej czwartej pacjentów. Często pojawia się również wysypka skórna i świąd. Lek może wpływać na czynność nerek i wątroby, dlatego konieczne jest regularne monitorowanie parametrów biochemicznych. Większość działań niepożądanych jest łagodna lub umiarkowana i ustępuje samoistnie lub po zmniejszeniu dawki leku.
Tak, deferazyroks może być stosowany u dzieci od drugiego roku życia, a w przypadku talasemii beta z częstymi transfuzjami od szóstego roku życia. Dawkowanie u dzieci jest podobne jak u dorosłych i obliczane jest na podstawie masy ciała. Podczas leczenia dzieci należy regularnie monitorować wzrost, rozwój seksualny oraz masę ciała, aby zapewnić prawidłowy rozwój młodego pacjenta.
Deferazyroks przyjmuje się raz na dobę, zawsze o tej samej porze, najlepiej na czczo lub z lekkim posiłkiem, około trzydzieści minut przed głównym posiłkiem. Tabletki można połykać w całości, popijając wodą, lub rozkruszyć i wymieszać z półpłynnym pokarmem, takim jak jogurt czy przecier jabłkowy. Nie należy rozpuszczać tabletek w mleku ani napojach gazowanych. Regularność przyjmowania leku jest kluczowa dla osiągnięcia optymalnych efektów terapeutycznych.
Deferazyroks może wchodzić w interakcje z wieloma lekami, dlatego przed rozpoczęciem terapii należy poinformować lekarza o wszystkich przyjmowanych preparatach, w tym lekach bez recepty, suplementach diety i ziołach. Szczególnie istotne są interakcje z lekami wpływającymi na czynność nerek i wątroby, niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi, kortykosteroidami oraz lekami przeciwzakrzepowymi. Lekarz oceni możliwe interakcje i w razie potrzeby dostosuje dawki lub zaleci alternatywne leki.
Deferazyroks nie jest zalecany do stosowania w czasie ciąży, chyba że istnieje bezwzględna konieczność leczenia. Badania na zwierzętach wykazały toksyczny wpływ na reprodukcję, dlatego kobiety w wieku rozrodczym powinny stosować skuteczną antykoncepcję podczas terapii. Należy pamiętać, że deferazyroks może zmniejszać skuteczność hormonalnych środków antykoncepcyjnych, co wymaga stosowania dodatkowych metod zapobiegania ciąży, takich jak prezerwatywy.
Jeśli pacjent zapomni przyjąć dawkę deferazyroksu, powinien przyjąć ją jak najszybciej po zauważeniu pominięcia, chyba że zbliża się już pora na kolejną zaplanowaną dawkę. W takim przypadku należy pominąć zapomnianą dawkę i kontynuować leczenie według normalnego schematu. Nie należy przyjmować podwójnej dawki w celu uzupełnienia pominiętej, ponieważ może to zwiększyć ryzyko działań niepożądanych.
Nie są znane specyficzne interakcje deferazyroksu z alkoholem, jednak nadmierne spożycie alkoholu może dodatkowo obciążać wątrobę, która jest jednym z narządów monitorowanych podczas terapii. Zaleca się ograniczenie spożycia alkoholu lub całkowitą abstynencję, szczególnie u pacjentów z istniejącymi zaburzeniami czynności wątroby. W przypadku wątpliwości należy skonsultować się z lekarzem prowadzącym.
Częstotliwość badań kontrolnych zależy od fazy leczenia. W pierwszym miesiącu terapii stężenie kreatyniny powinno być kontrolowane co tydzień, a aktywność aminotransferaz wątrobowych co dwa tygodnie. W dalszej części leczenia badania wykonuje się zazwyczaj co miesiąc. Stężenie ferrytyny powinno być kontrolowane comiesięcznie w celu oceny skuteczności terapii i ewentualnego dostosowania dawki. Zaleca się również coroczne badania wzroku i słuchu oraz okresowe badania obrazowe, takie jak rezonans magnetyczny, w celu oceny zawartości żelaza w narządach.
