Pulsoksymetr – co to jest i jak korzystać?

Pulsoksymetr to niewielkie urządzenie elektroniczne, które w nieinwazyjny i bezbolesny sposób umożliwia pomiar saturacji krwi (SpO2) oraz tętna. Jego popularność znacząco wzrosła podczas pandemii COVID-19, jednak jego zastosowanie jest znacznie szersze – stanowi nieocenioną pomoc dla pacjentów z chorobami układu oddechowego i krążenia. Według badań, nawet 20-30% pacjentów z przewlekłymi chorobami płuc może doświadczać niedotlenienia, a regularne monitorowanie saturacji pozwala na wczesne wykrycie nieprawidłowości i szybką interwencję medyczną. Niskie wartości saturacji krwi (poniżej 90%) mogą świadczyć o poważnej niewydolności oddechowej, co stanowi bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia i życia. Warto wiedzieć, jak prawidłowo korzystać z pulsoksymetru oraz jak interpretować jego wyniki, aby skutecznie monitorować stan zdrowia w warunkach domowych.

Czym jest pulsoksymetr i jak działa?

Pulsoksymetr to elektroniczne urządzenie medyczne służące do przezskórnego pomiaru wysycenia krwi tętniczej tlenem (saturacji) oraz częstotliwości pracy serca (tętna). Jest to metoda nieinwazyjna, bezbolesna i dająca wyniki niemal natychmiastowo, co czyni ją niezwykle praktyczną zarówno w warunkach klinicznych, jak i domowych.

Zasada działania pulsoksymetru opiera się na wykorzystaniu zjawiska spektrofotometrii. Urządzenie emituje dwa rodzaje światła o różnych długościach fal:

• Światło czerwone (660 nanometrów)
• Światło podczerwone (940 nanometrów)

Te dwa rodzaje promieniowania przechodzą przez tkanki (najczęściej palec) i są w różnym stopniu pochłaniane przez hemoglobinę – białko odpowiedzialne za transport tlenu we krwi. Co istotne, hemoglobina wysycona tlenem (oksyhemoglobina) i hemoglobina bez tlenu (hemoglobina zredukowana) pochłaniają te fale światła w odmienny sposób. Oksyhemoglobina absorbuje więcej promieniowania podczerwonego, a mniej czerwonego, podczas gdy z hemoglobiną zredukowaną jest odwrotnie.

Analizując różnice w pochłanianiu obu rodzajów światła, pulsoksymetr oblicza stosunek hemoglobiny utlenowanej do całkowitej ilości hemoglobiny, co daje nam wartość saturacji wyrażoną w procentach. Dodatkowo, urządzenie wykrywa pulsacyjny przepływ krwi tętniczej, co pozwala na pomiar tętna.

Rodzaje pulsoksymetrów

Na rynku dostępnych jest kilka typów pulsoksymetrów, różniących się konstrukcją, zastosowaniem i dodatkowymi funkcjami:

Pulsoksymetry napalcowe

To najbardziej popularna i kompaktowa forma tego urządzenia. Przypominają klips, który zakłada się na palec (najczęściej wskazujący lub środkowy). Są łatwe w obsłudze, przenośne i zasilane bateryjnie, co czyni je idealnymi do użytku domowego. Wyniki pomiaru wyświetlane są na wbudowanym ekranie, zwykle w ciągu kilku sekund od założenia.

Pulsoksymetry napalcowe są najczęściej wybierane przez pacjentów do samodzielnego monitorowania saturacji w domu, a także przez personel medyczny do szybkiej oceny stanu pacjenta.

Pulsoksymetry stacjonarne

Są to bardziej zaawansowane urządzenia, używane głównie w szpitalach, na oddziałach intensywnej terapii i salach operacyjnych. Poza pomiarem saturacji i tętna, często posiadają dodatkowe funkcje, takie jak monitorowanie oddechu czy ciśnienia tętniczego. Mogą być połączone z systemem alarmowym, który informuje personel medyczny o przekroczeniu ustalonych wartości granicznych.

Pulsoksymetry dla dzieci i niemowląt

Specjalnie zaprojektowane do użytku u najmłodszych pacjentów, u których standardowe napalcowe urządzenia mogą nie pasować. Często mają formę opaski zakładanej na stopę lub nadgarstek. Występują również modele ze specjalnymi czujnikami dostosowanymi do anatomii niemowląt czy wcześniaków, zapewniając dokładniejsze pomiary w tej grupie wiekowej.

Pulsoksymetry nadgarstkowe

Coraz większą popularność zyskują urządzenia noszone na nadgarstku, często zintegrowane z inteligentnymi zegarkami lub opaskami monitorującymi aktywność. Umożliwiają one ciągły pomiar saturacji i tętna, choć ich dokładność może być nieco niższa niż w przypadku profesjonalnych urządzeń medycznych.

Wyniki pomiarów pulsoksymetrem – jak je interpretować?

Prawidłowa interpretacja wyników pomiaru pulsoksymetrem jest kluczowa dla właściwej oceny stanu zdrowia. Oto główne parametry mierzone przez urządzenie i ich typowe wartości:

Saturacja (SpO2)

Wartość saturacji podawana jest w procentach i określa, jaka część hemoglobiny we krwi jest wysycona tlenem. Dla osób zdrowych normy są następujące:

• 95-99% – wartość prawidłowa dla większości dorosłych i dzieci
• 94-98% – wartość prawidłowa dla osób powyżej 70. roku życia
• 98-100% – typowa wartość podczas stosowania tlenoterapii

Niższe wartości saturacji mogą wskazywać na problemy z układem oddechowym lub krążenia:

• 91-94% – lekkie obniżenie, które wymaga powtórzenia pomiaru i ewentualnej konsultacji lekarskiej
• 86-90% – umiarkowane obniżenie, wskazujące na niedotlenienie wymagające oceny medycznej
• Poniżej 85% – poważne niedotlenienie, które może wymagać natychmiastowej interwencji medycznej

U osób palących papierosy wartości saturacji mogą być nieco niższe niż u niepalących, jednak nadal powinny przekraczać 90%.

Tętno

Pulsoksymetr mierzy również częstość akcji serca, podawaną w uderzeniach na minutę (bpm):

• 60-80 uderzeń/min – typowe spoczynkowe tętno u dorosłych
• 40-60 uderzeń/min – może występować u osób aktywnych fizycznie lub sportowców
• Powyżej 100 uderzeń/min w spoczynku (tachykardia) – może wskazywać na stres, gorączkę, odwodnienie lub inne problemy zdrowotne
• Poniżej 50 uderzeń/min u osób nieprzystosowanych do wysiłku (bradykardia) – może wymagać oceny lekarskiej

Warto pamiętać, że zarówno wartości saturacji, jak i tętna mogą się zmieniać w zależności od aktywności fizycznej, wysokości nad poziomem morza, temperatury otoczenia oraz indywidualnych uwarunkowań zdrowotnych.

Jak prawidłowo korzystać z pulsoksymetru w warunkach domowych?

Aby uzyskać wiarygodne wyniki pomiarów, należy przestrzegać kilku podstawowych zasad:

Przygotowanie do pomiaru

1. Upewnij się, że urządzenie ma sprawne baterie.
2. Usuń lakier do paznokci (szczególnie ciemny) lub sztuczne paznokcie, które mogą zakłócać pomiar.
3. Zbyt długie paznokcie również mogą utrudniać prawidłowe przeprowadzenie badania, dlatego warto je skrócić.
4. Umyj i osusz ręce – pomiar powinien być wykonywany na suchej skórze.
5. Zdejmij wszelkie opatrunki z palca, na którym będzie wykonywany pomiar.
6. Upewnij się, że dłonie są ciepłe – zimne dłonie mogą zafałszować wynik.

Wykonanie pomiaru

1. Usiądź wygodnie i odpocznij przez kilka minut, aby tętno ustabilizowało się.
2. Włącz urządzenie (niektóre modele włączają się automatycznie po otwarciu zacisku).
3. Otwórz zacisk pulsoksymetru i umieść palec (najczęściej wskazujący lub środkowy) wewnątrz urządzenia, z paznokciem skierowanym do góry.
4. Palec powinien być umieszczony tak, aby czubek znajdował się przy czujnikach (w środkowej części pulsoksymetru).
5. Zwolnij zacisk, pozwalając mu objąć palec, ale nie naciskaj zbyt mocno.
6. Pozostań w bezruchu podczas pomiaru – ruch może zakłócić odczyt.
7. Po kilku sekundach na wyświetlaczu pojawią się wyniki pomiaru saturacji i tętna.
8. Niektóre urządzenia sygnalizują zakończenie pomiaru dźwiękiem.

Czynniki wpływające na dokładność pomiaru

Wiele czynników może wpływać na dokładność pomiaru pulsoksymetrem:

• Ruch podczas badania – nawet niewielkie drżenie może zaburzyć wynik
• Niska temperatura dłoni – powoduje skurcz naczyń krwionośnych i utrudnia pomiar
• Lakier do paznokci i sztuczne paznokcie – absorbują światło w sposób podobny do hemoglobiny
• Silne światło zewnętrzne – może zakłócać pracę czujników optycznych
• Niski przepływ krwi przez tkankę – występuje np. przy wstrząsie, hipotermii lub chorobach naczyń obwodowych
• Nieprawidłowe umieszczenie czujnika
• Obecność karboksyhemoglobiny (np. u osób zatrutych tlenkiem węgla) lub methemoglobiny – dają fałszywie zawyżone wyniki saturacji

Pulsoksymetr a COVID-19

Pandemia COVID-19 znacząco zwiększyła zainteresowanie pulsoksymetrami, gdyż zakażenie koronawirusem SARS-CoV-2 może prowadzić do niewydolności oddechowej, często bez wyraźnych objawów subiektywnych. Zjawisko to, określane jako „cicha hipoksja” lub „szczęśliwa hipoksja”, polega na tym, że pacjent nie odczuwa subiektywnie duszności mimo znacznego spadku saturacji krwi tlenem.

Regularne monitorowanie saturacji u pacjentów z COVID-19 pozwala na:

• Wczesne wykrycie rozwijającej się niewydolności oddechowej
• Obiektywną ocenę ciężkości choroby
• Podjęcie decyzji o ewentualnej hospitalizacji
• Monitorowanie skuteczności leczenia

W pierwszym stadium COVID-19 saturacja zazwyczaj utrzymuje się powyżej 95%. Spadek poniżej tej wartości może wskazywać na rozwijającą się niewydolność oddechową i powinien skłonić pacjenta do kontaktu z lekarzem. Saturacja poniżej 90% jest wskazaniem do pilnej konsultacji medycznej, gdyż może wymagać tlenoterapii lub hospitalizacji.

W 2021 roku polskie Ministerstwo Zdrowia opublikowało zalecenia dotyczące postępowania u osób z COVID-19 leczonych w domu, rekomendując stałe monitorowanie saturacji za pomocą pulsoksymetru u wszystkich pacjentów z dusznością spoczynkową, a szczególnie u osób powyżej 60. roku życia. Zalecano pomiar dwa razy dziennie i zapisywanie wyników.

Na co zwrócić uwagę przy zakupie pulsoksymetru?

Wybierając pulsoksymetr do użytku domowego, warto zwrócić uwagę na kilka istotnych aspektów:

1. Certyfikacja medyczna – urządzenie powinno posiadać certyfikat CE jako wyrób medyczny, co gwarantuje jego dokładność i niezawodność.
2. Dokładność pomiaru – dobrej jakości pulsoksymetry mają dokładność w zakresie ±2% dla saturacji i ±2 uderzenia na minutę dla tętna.
3. Czytelny wyświetlacz – ekran powinien być dobrze widoczny w różnych warunkach oświetlenia, a wyniki łatwe do odczytania. Niektóre modele oferują różne opcje wyświetlania i możliwość regulacji jasności.
4. Intuicyjna obsługa – zwłaszcza dla osób starszych ważne jest, aby urządzenie było proste w użyciu, najlepiej z jednym przyciskiem lub włączające się automatycznie.
5. System alarmowy – przydatna funkcja, która ostrzega o spadku saturacji poniżej ustawionego poziomu lub nieprawidłowym tętnie.
6. Rodzaj zasilania – pulsoksymetry mogą być zasilane bateriami (zwykle dwie baterie AAA) lub posiadać wbudowany akumulator. Warto sprawdzić, jak długo urządzenie może działać na jednym zestawie baterii.
7. Funkcja oszczędzania energii – automatyczne wyłączanie po zakończeniu pomiaru lub po kilku sekundach bezczynności.
8. Dodatkowe funkcje – niektóre modele oferują funkcje takie jak pomiar wskaźnika perfuzji (PI), krzywa pletyzmograficzna, pamięć pomiarów czy możliwość transmisji danych do smartfona.

Zastosowanie pulsoksymetru w różnych grupach pacjentów

Pulsoksymetry znajdują zastosowanie w wielu grupach pacjentów, u których monitoring saturacji jest kluczowy dla oceny stanu zdrowia:

Pacjenci z chorobami układu oddechowego

Osoby z astmą, przewlekłą obturacyjną chorobą płuc (POChP), mukowiscydozą czy innymi przewlekłymi chorobami płuc mogą korzystać z pulsoksymetru do monitorowania skuteczności leczenia i wczesnego wykrywania zaostrzeń. Spadek saturacji może poprzedzać inne objawy zaostrzenia choroby, co pozwala na szybsze wdrożenie odpowiedniego leczenia.

Pacjenci z chorobami układu krążenia

U osób z niewydolnością serca, chorobą wieńcową czy nadciśnieniem płucnym pulsoksymetr pomaga monitorować stan układu krążenia, który ma bezpośredni wpływ na transport tlenu w organizmie. Obniżona saturacja może wskazywać na pogorszenie wydolności serca.

Pacjenci z bezdechem sennym

Regularne pomiary saturacji mogą pomóc w monitorowaniu skuteczności leczenia bezdechu sennego. Spadki saturacji w nocy są charakterystyczne dla tej choroby i mogą prowadzić do przewlekłego niedotlenienia organizmu.

Pacjenci po zabiegach operacyjnych

Monitorowanie saturacji jest standardem opieki pooperacyjnej, szczególnie po zabiegach w znieczuleniu ogólnym. Pulsoksymetr pomaga wykryć ewentualne powikłania oddechowe związane z anestezją czy bólem pooperacyjnym.

Sportowcy trenujący na dużych wysokościach

Alpiniści, narciarze wysokogórscy czy lotnicy mogą wykorzystywać pulsoksymetry do monitorowania adaptacji organizmu do warunków wysokogórskich, gdzie stężenie tlenu w powietrzu jest niższe.

Bibliografia

1. Luks AM, Swenson ER. Pulse oximetry for monitoring patients with COVID-19 at home: Potential pitfalls and practical guidance. Ann Am Thorac Soc. 2020;17(9):1040-1046. DOI: 10.1513/AnnalsATS.202005-418FR PMID: 32521167
2. Jubran A. Pulse oximetry. Critical Care. 2015;19(1):272. DOI: 10.1186/s13054-015-0984-8 PMID: 26179876
3. Nitzan M, Romem A, Koppel R. Pulse oximetry: fundamentals and technology update. Medical Devices: Evidence and Research. 2014;7:231-239. DOI: 10.2147/MDER.S47319 PMID: 25031547
4. Shah SA, Velardo C, Farmer A, Tarassenko L. Exacerbations in Chronic Obstructive Pulmonary Disease: Identification and Prediction Using a Digital Health System. J Med Internet Res. 2017;19(3). DOI: 10.2196/jmir.7207 PMID: 28270380