Witamina C lewoskrętna – mit czy rzeczywistość?

Witamina C jest jednym z najpopularniejszych suplementów na świecie, znanym przede wszystkim ze swojego korzystnego wpływu na układ odpornościowy. W ostatnich latach na rynku pojawiło się wiele produktów reklamowanych jako „witamina C lewoskrętna”, które często są sprzedawane po wyższych cenach i opisywane jako „naturalna”, „prawdziwa” czy „lepsza” forma witaminy C. Czym jest ten tajemniczy związek? Czy rzeczywiście istnieje taka forma witaminy C, która ma wyjątkowe właściwości zdrowotne, a której nie znajdziemy w standardowych suplementach? W tym artykule rozstrzygniemy ten problem, wyjaśniając chemiczne i biologiczne fakty stojące za nomenklaturą witaminy C oraz jej rzeczywistym działaniem w organizmie.

Witamina C – podstawowe informacje

Witamina C, znana również jako kwas L-askorbinowy, jest niezbędnym składnikiem odżywczym, którego organizm ludzki nie potrafi samodzielnie syntetyzować. Jest to związek rozpuszczalny w wodzie, który musi być dostarczany z pożywieniem lub suplementami.

Organizm człowieka, podobnie jak organizmy innych naczelnych, świnek morskich i niektórych gatunków nietoperzy, utracił zdolność do samodzielnej produkcji witaminy C z powodu mutacji genu kodującego enzym odpowiedzialny za ostatni etap syntezy kwasu askorbinowego. Dlatego regularne dostarczanie tego składnika z dietą jest dla nas absolutnie konieczne.

Witamina C pełni w organizmie liczne funkcje:

• Jest silnym przeciwutleniaczem neutralizującym wolne rodniki
• Uczestniczy w syntezie kolagenu, kluczowego białka dla zdrowia skóry, kości, chrząstek i naczyń krwionośnych
• Wspomaga wchłanianie żelaza niehemowego (pochodzenia roślinnego)
• Bierze udział w produkcji neuroprzekaźników
• Wspiera funkcje układu odpornościowego
• Pomaga w regeneracji witaminy E
• Uczestniczy w metabolizmie białek

Tajemnicza „witamina C lewoskrętna” – wyjaśnienie nieporozumienia

Aby zrozumieć, skąd wzięło się określenie „witamina C lewoskrętna”, musimy zagłębić się nieco w świat chemii organicznej, a konkretnie w zjawisko zwane stereochemią.

Stereochemia zajmuje się przestrzennym ułożeniem atomów w cząsteczkach chemicznych. Niektóre cząsteczki mogą istnieć w różnych formach, które mają identyczny skład atomowy, ale różnią się trójwymiarowym ułożeniem atomów. Takie różne formy nazywamy izomerami.

W przypadku kwasu askorbinowego (witaminy C) w nazwie pojawia się przedrostek „L-„, co prowadzi do nieporozumienia. Wielu myśli, że „L” oznacza „lewoskrętny”, ale to nieprawidłowa interpretacja.

Co oznacza „L” w kwasie L-askorbinowym?

Przedrostek „L-” pochodzi od łacińskiego słowa „laevus” (lewy) i odnosi się do konfiguracji przestrzennej cząsteczki, a dokładniej do położenia grupy hydroksylowej (-OH) przy określonym atomie węgla w cząsteczce, która w projekcji Fischera znajduje się po lewej stronie. Jest to oznaczenie tzw. konfiguracji względnej. Istnieje także kwas D-askorbinowy (od łac. „dexter” – prawy), w którym grupa hydroksylowa znajduje się po prawej stronie.

Czym jest skręcalność optyczna?

Skręcalność optyczna to zupełnie inne zjawisko fizyczne, które polega na zdolności niektórych związków do skręcania płaszczyzny światła spolaryzowanego. Związki skręcające tę płaszczyznę w prawo nazywamy prawoskrętnymi i oznaczamy znakiem (+), a skręcające w lewo – lewoskrętnymi, oznaczanymi znakiem (-).

I tutaj pojawia się kluczowa informacja: kwas L-askorbinowy, czyli witamina C, skręca płaszczyznę światła spolaryzowanego w prawo, czyli jest związkiem prawoskrętnym! Zatem określenie „witamina C lewoskrętna” jest wewnętrznie sprzeczne – to oksymoron, jak „mokry suchy” czy „jasna ciemność”.

Cztery formy kwasu askorbinowego

Cząsteczka kwasu askorbinowego ma dwa centra stereogeniczne (asymetryczne atomy węgla), co daje możliwość istnienia czterech różnych stereoizomerów:

Forma kwasu askorbinowego	Skręcalność optyczna	Aktywność witaminowa
Kwas L-askorbinowy	Prawoskrętny (+)	100% (witamina C)
Kwas D-askorbinowy	Lewoskrętny (-)	Brak
Kwas L-izoaskorbinowy	Prawoskrętny (+)	~5%
Kwas D-izoaskorbinowy	Lewoskrętny (-)	Brak

Tylko pierwsza forma, kwas L-askorbinowy, wykazuje pełną aktywność biologiczną witaminy C. Pozostałe formy mogą mieć właściwości przeciwutleniające, ale nie aktywują enzymów niezbędnych do syntezy kolagenu, co jest kluczową rolą witaminy C w organizmie.

Prawda o „lewoskrętnej witaminie C”

W świetle powyższych faktów naukowych, termin „witamina C lewoskrętna” nie ma uzasadnienia chemicznego ani biologicznego. Jest to termin błędny, który powstał prawdopodobnie z pomylenia znaczenia przedrostka „L-” z pojęciem skręcalności optycznej.

W rzeczywistości każda prawdziwa witamina C, niezależnie od źródła – czy to naturalna z owoców i warzyw, czy syntetyczna w tabletkach – jest chemicznie identycznym związkiem o nazwie kwas L-askorbinowy, który skręca płaszczyznę światła spolaryzowanego w prawo.

Skąd się wziął mit witaminy C lewoskrętnej?

Pojęcie „witamina C lewoskrętna” stało się popularnym chwytem marketingowym, używanym głównie do promocji droższych suplementów witaminy C. Producenci reklamują je jako „naturalną”, „lepiej przyswajalną” lub „bardziej aktywną” formę witaminy C, często bez żadnego naukowego poparcia takich twierdzeń.

Ten marketingowy zabieg wykorzystuje niewiedzę konsumentów w zakresie chemii i biochemii. Dzięki dodaniu tajemniczego określenia „lewoskrętna”, produkt wydaje się wyjątkowy i warty wyższej ceny.

Naturalna a syntetyczna witamina C

Innym częstym nieporozumieniem jest przekonanie, że witamina C pochodzenia naturalnego (z owoców i warzyw) różni się od witaminy C syntetycznej (w tabletkach). Z chemicznego punktu widzenia, kwas L-askorbinowy to zawsze ten sam związek, niezależnie od źródła.

Jednak produkty naturalne oferują pewną przewagę – zawierają, oprócz witaminy C, także inne biologicznie aktywne związki, takie jak bioflawonoidy, które mogą działać synergistycznie z witaminą C, wzmacniając jej działanie przeciwutleniające i inne korzyści zdrowotne.

Warto jednak podkreślić, że sam kwas L-askorbinowy jest chemicznie identyczny niezależnie od tego, czy pochodzi z pomarańczy, czy z laboratorium. Jego struktura molekularna i działanie biologiczne pozostają takie same.

Dzienne zapotrzebowanie na witaminę C

Zalecane dzienne spożycie witaminy C różni się w zależności od wieku, płci i stanu fizjologicznego:

Grupa	Zalecane dzienne spożycie (mg)
Niemowlęta
0-6 miesięcy	20
7-12 miesięcy	20
Dzieci
1-3 lata	40
4-6 lat	50
7-9 lat	50
Młodzież
Chłopcy (10-12 lat)	50
Chłopcy (13-18 lat)	75
Dziewczęta (10-12 lat)	50
Dziewczęta (13-18 lat)	65
Dorośli
Mężczyźni (powyżej 19 lat)	90
Kobiety (powyżej 19 lat)	75
Kobiety w ciąży	85
Kobiety karmiące	120
Palacze	Dodatkowe 35 mg

Zapotrzebowanie na witaminę C wzrasta również w stanach stresowych, podczas intensywnego wysiłku fizycznego, w przebiegu infekcji oraz u osób narażonych na bierne palenie.

Naturalne źródła witaminy C

Witamina C występuje w wielu produktach spożywczych, szczególnie w świeżych owocach i warzywach. Oto niektóre z najlepszych źródeł:

Zawartość witaminy C w wybranych produktach

Produkt	Zawartość witaminy C (mg/100g)
Owoce
Acerola	1000-2000
Dzika róża	250-800
Czarna porzeczka	150-300
Kiwi	84
Truskawki	46-90
Pomarańcze	30-50
Grejpfruty	30-70
Warzywa
Natka pietruszki	269
Papryka czerwona	125-200
Brokuły	65-150
Brukselka	65-145
Kalafior	40-90
Szpinak	50-60
Kapusta	30-36

Warto pamiętać, że zawartość witaminy C w owocach i warzywach zależy od wielu czynników, w tym od odmiany, warunków uprawy, dojrzałości w momencie zbioru oraz czasu i warunków przechowywania. Witamina C jest wrażliwa na ciepło, światło i tlen, dlatego jej zawartość zmniejsza się podczas gotowania, przechowywania i obróbki termicznej.

Jak zachować witaminę C w żywności?

Aby zmaksymalizować zawartość witaminy C w spożywanych owocach i warzywach, warto stosować się do kilku prostych zasad:

• Spożywać świeże owoce i warzywa jak najszybciej po zakupie
• Przechowywać je w chłodnym, ciemnym miejscu
• Myć owoce i warzywa przed krojeniem, aby zminimalizować wypłukiwanie witaminy C
• Używać minimalnej ilości wody podczas gotowania
• Preferować krótsze metody gotowania, takie jak gotowanie na parze czy w mikrofalówce
• Nie trzymać przygotowanych potraw w cieple przez dłuższy czas
• Używać noży ze stali nierdzewnej, ponieważ żelazo przyspiesza rozkład witaminy C

Suplementacja witaminy C – zalety i zagrożenia

Suplementacja witaminy C może być korzystna w okresach zwiększonego zapotrzebowania lub gdy dieta nie dostarcza wystarczającej ilości tego składnika. Jednakże nie jest ona pozbawiona potencjalnych zagrożeń.

Potencjalne korzyści i zagrożenia suplementacji

Korzyści	Zagrożenia
Wsparcie układu odpornościowego, szczególnie w okresach zwiększonego ryzyka infekcji	Problemy żołądkowo-jelitowe (biegunka, nudności, skurcze) przy wysokich dawkach
Poprawa wchłaniania żelaza u osób z jego niedoborem	Zwiększone ryzyko kamieni nerkowych u osób predysponowanych
Wsparcie w syntezie kolagenu, co może poprawić stan skóry i tkanki łącznej	Możliwe interakcje z niektórymi lekami przeciwnowotworowymi i przeciwzakrzepowymi
Działanie przeciwutleniające, chroniące komórki przed stresem oksydacyjnym	Fałszywe poczucie bezpieczeństwa, prowadzące do zaniedbywania zbilansowanej diety

Witamina C jest stosunkowo bezpieczna nawet w wysokich dawkach, ponieważ jest rozpuszczalna w wodzie, a jej nadmiar jest wydalany z moczem. Jednakże, długotrwałe przyjmowanie wysokich dawek (powyżej 2000 mg dziennie) może prowadzić do działań niepożądanych.

Witamina C a efektywność wchłaniania

Wchłanianie witaminy C z przewodu pokarmowego zależy od przyjmowanej dawki. Przy małych dawkach (do 200 mg) wchłania się około 70-90% przyjętej witaminy. Przy wysokich dawkach (powyżej 1000 mg) wchłanianie spada do około 50% lub mniej.

Dawka witaminy C	Procent wchłaniania
30-180 mg	70-90%
1000 mg	~50%
>2000 mg	<50%

Oznacza to, że przyjmowanie ogromnych dawek witaminy C, tzw. „megadawek”, jest mało efektywne, ponieważ większość wchłania się słabo i zostaje wydalona z organizmu. Bardziej efektywne jest przyjmowanie mniejszych dawek wielokrotnie w ciągu dnia, co zapewnia lepsze wchłanianie i utrzymanie stałego poziomu witaminy C we krwi.

Wpływ witaminy C na układ odpornościowy i przeziębienia

Witamina C od dawna jest kojarzona z zapobieganiem i leczeniem przeziębień, co w dużej mierze wynika z pionierskich prac Linusa Paulinga, dwukrotnego laureata Nagrody Nobla. Jednak współczesne badania naukowe nieco modyfikują ten pogląd.

Systematyczny przegląd badań klinicznych wykazał, że regularne przyjmowanie witaminy C nie zmniejsza ryzyka zachorowania na przeziębienie w przeciętnej populacji, choć może skrócić czas trwania objawów o około 8% u dorosłych i 14% u dzieci. Suplementacja witaminy C może jednak być skuteczna w zapobieganiu przeziębieniom u osób narażonych na intensywny wysiłek fizyczny lub ekstremalnie niskie temperatury.

Witamina C odgrywa rzeczywiście istotną rolę w funkcjonowaniu układu odpornościowego, wpływając na funkcje komórek odpornościowych, ale jej wpływ na infekcje dróg oddechowych jest bardziej złożony niż pierwotnie sądzono.

Witamina C w medycynie

Nowe badania nad witaminą C otwierają interesujące możliwości jej zastosowania w medycynie, wykraczające poza tradycyjne spojrzenie na tę witaminę.

Witamina C w onkologii

Wysokie dawki witaminy C podawane dożylnie są badane jako potencjalna terapia wspomagająca w leczeniu nowotworów. W przeciwieństwie do suplementacji doustnej, dożylne podanie umożliwia osiągnięcie bardzo wysokich stężeń witaminy C we krwi, co może wykazywać działanie przeciwnowotworowe poprzez generowanie nadtlenku wodoru, który jest toksyczny dla komórek nowotworowych. Badania kliniczne w tym zakresie są jednak wciąż w toku, a witamina C nie jest uznawana za standardową terapię przeciwnowotworową.

Witamina C w leczeniu sepsy

Badania sugerują, że dożylne podawanie wysokich dawek witaminy C może poprawić wyniki leczenia pacjentów z ciężką sepsą i wstrząsem septycznym. Działanie to może wynikać z właściwości przeciwutleniających witaminy C oraz jej wpływu na funkcje śródbłonka naczyniowego.

Witamina C w medycynie regeneracyjnej

Ze względu na swoją rolę w syntezie kolagenu, witamina C jest badana pod kątem potencjalnego zastosowania w medycynie regeneracyjnej, szczególnie w leczeniu ran, oparzeń i uszkodzeń tkanek.

Podsumowanie – co z tą witaminą lewoskrętną?

Pojęcie „witamina C lewoskrętna” to błędne określenie, wynikające z nieporozumienia chemicznego. Witamina C (kwas L-askorbinowy) jest zawsze prawoskrętna, niezależnie od źródła – czy to naturalnego z owoców i warzyw, czy syntetycznego z suplementów. Witamina C jest niezbędnym składnikiem odżywczym o wielu ważnych funkcjach w organizmie, od wspomagania układu odpornościowego po syntezę kolagenu. Najlepszym źródłem witaminy C jest zbilansowana dieta bogata w świeże owoce i warzywa.

Suplementacja witaminy C może być korzystna w okresach zwiększonego zapotrzebowania, ale nie zastąpi zdrowej diety i należy ją stosować z rozwagą, zwłaszcza w przypadku wysokich dawek. Najważniejsze jest, aby decyzje dotyczące suplementacji opierać na faktach naukowych, a nie na marketingowych hasłach o „magicznych” właściwościach nieistniejących form witaminy C.

Bibliografia

1. Carr AC, Maggini S. Vitamin C and Immune Function. Nutrients. 2017;9(11):1211. DOI: 10.3390/nu9111211 PMID: 29099763
2. Hemilä H, Chalker E. Vitamin C for preventing and treating the common cold. Cochrane Database Syst Rev. 2013;(1):CD000980. DOI: 10.1002/14651858.CD000980.pub4 PMID: 23440782
3. Padayatty SJ, Levine M. Vitamin C: the known and the unknown and Goldilocks. Oral Dis. 2016;22(6):463-493. DOI: 10.1111/odi.12446 PMID: 26808119
4. Chambial S, Dwivedi S, Shukla KK, John PJ, Sharma P. Vitamin C in Disease Prevention and Cure: An Overview. Indian J Clin Biochem. 2013;28(4):314-328. DOI: 10.1007/s12291-013-0375-3 PMID: 24426232
5. Szymańska-Pasternak J, Janicka A, Bober J. Witamina C jako oręż w walce z rakiem. Onkol Prakt Klin. Via Medica 2011;7(1):9-23. URL: https://journals.viamedica.pl/oncology_in_clinical_practice/article/download/9154/7781