Znieczulenie ogólne – informacje ogólne, czy narkoza jest bezpieczna?

Znieczulenie ogólne, zwane potocznie narkozą, to stan całkowitego, kontrolowanego i odwracalnego zniesienia bólu, świadomości oraz często napięcia mięśniowego. Jest to najczęściej stosowana technika znieczulenia podczas zabiegów operacyjnych, umożliwiająca przeprowadzenie nawet najbardziej inwazyjnych procedur bez cierpienia pacjenta. Współczesne metody znieczulenia ogólnego, dzięki postępowi w dziedzinie anestezjologii, stały się znacznie bezpieczniejsze i bardziej przewidywalne, jednak wciąż wymagają starannego przygotowania oraz nadzoru wykwalifikowanego personelu medycznego. Rodzaj stosowanego znieczulenia uzależniony jest od szeregu czynników, w tym charakteru i czasu trwania zabiegu, historii choroby pacjenta, jego aktualnego stanu zdrowia oraz indywidualnych preferencji, o ile istnieje możliwość wyboru.

Czym jest znieczulenie ogólne?

Znieczulenie ogólne to stan głębokiego uśpienia, w którym pacjent traci świadomość i nie odczuwa bólu. Przypomina fizjologiczny sen, jednak jest od niego znacznie głębszy, wywołany farmakologicznie. W trakcie narkozy pacjent nie jest w stanie samodzielnie oddychać, dlatego często konieczne jest wspomaganie lub zastępowanie oddechu. Dodatkowo znieczulenie ogólne powoduje:

• Amnezję (niepamięć wydarzeń)
• Analgezję (zniesienie bólu)
• Arefleksję (zahamowanie odruchów)
• Zwiotczenie mięśni szkieletowych (gdy jest to wymagane podczas zabiegu)

Znieczulenie ogólne ma na celu zapewnienie komfortu pacjentowi oraz umożliwienie chirurgowi spokojnego przeprowadzenia zabiegu operacyjnego.

Rodzaje znieczulenia ogólnego

Obecnie wyróżnia się kilka metod znieczulenia ogólnego:

1. Znieczulenie całkowicie dożylne (TIVA – Total Intravenous Anesthesia) – polega na podaniu wszystkich leków wyłącznie drogą dożylną. Najczęściej stosowane leki to:
   • Anestetyki nasenne (propofol, ketamina, tiopental, etomidat)
   • Opioidy przeciwbólowe (fentanyl, remifentanyl, alfentanyl, sufentanyl)
   • Leki zwiotczające mięśnie (miwakurium, rokuronium, atrakurium)
2. Znieczulenie całkowicie wziewne (VIMA – Volatile Induction and Maintenance Anesthesia) – opiera się na wykorzystaniu anestetyków w postaci lotnej, podawanych przez specjalistyczną aparaturę z wykorzystaniem masek twarzowych i rurek do dróg oddechowych. Do najczęściej stosowanych należą:
   • Sewofluran
   • Izofluran
   • Desfluran
   • Podtlenek azotu
3. Znieczulenie ogólne złożone – najbardziej popularna w praktyce klinicznej kombinacja anestetyków dożylnych i wziewnych. Charakteryzuje się wyższym profilem bezpieczeństwa dzięki możliwości zastosowania mniejszych dawek poszczególnych leków, co przekłada się na redukcję działań niepożądanych.
4. Anestezja bezopioidowa (OFA – Opioid Free Anesthesia) – nowocześniejsze podejście polegające na znieczuleniu bez użycia opioidów lub z ich znacznym ograniczeniem. Wykorzystuje się tu inne środki, takie jak klonidyna, deksmedetomidyna, lidokaina czy ketamina. Zaletami są zmniejszona nadwrażliwość na ból pooperacyjny, większa stabilność układu krążenia oraz minimalizacja typowych dla opioidów działań niepożądanych.

Przebieg znieczulenia ogólnego

Całość procesu znieczulenia ogólnego można podzielić na kilka etapów:

1. Przygotowanie do zabiegu

Przed każdym zabiegiem odbywa się konsultacja anestezjologiczna, podczas której lekarz anestezjolog:

• Ocenia stan zdrowia pacjenta na podstawie wywiadu, badania fizykalnego i dokumentacji medycznej
• Kwalifikuje pacjenta do znieczulenia i wybiera najodpowiedniejszą metodę
• Omawia z pacjentem dostępne techniki znieczulenia
• Informuje o potencjalnym ryzyku i działaniach niepożądanych

Pacjent przed planowanym zabiegiem powinien pozostać na czczo przez co najmniej 6 godzin (w przypadku pokarmów stałych) oraz 2 godziny (w przypadku klarownych płynów). Ma to na celu zmniejszenie ryzyka zachłyśnięcia treścią pokarmową podczas znieczulenia.

2. Indukcja znieczulenia

Wprowadzenie do znieczulenia ogólnego rozpoczyna się od podania pacjentowi tlenu o wysokim stężeniu przez maskę twarzową, aby zapewnić odpowiednią rezerwę tlenową. Następnie podawane są leki:

1. Leki nasenne – powodujące utratę świadomości
2. Leki przeciwbólowe – znoszące odczuwanie bólu
3. Leki zwiotczające – jeśli są konieczne do przeprowadzenia zabiegu

Podczas zasypiania pacjent stopniowo traci świadomość, co trwa najczęściej kilka minut. Po utracie przytomności lekarz anestezjolog zabezpiecza drogi oddechowe poprzez wprowadzenie rurki intubacyjnej do tchawicy lub założenie maski krtaniowej, co umożliwia kontrolowanie oddechu pacjenta.

3. Podtrzymanie znieczulenia

W trakcie całej operacji funkcje życiowe pacjenta są dokładnie monitorowane przez zespół anestezjologiczny. Standardowo kontrolowane są:

• Praca serca (EKG)
• Ciśnienie tętnicze krwi
• Saturacja (wysycenie krwi tlenem)
• Stężenie dwutlenku węgla w wydychanym powietrzu
• Głębokość znieczulenia

W zależności od potrzeb, pacjent otrzymuje płyny dożylne w formie kroplówek oraz dodatkowe leki, w tym środki zapobiegające wymiotom po operacji. Personel anestezjologiczny nieustannie czuwa nad głębokością znieczulenia i natychmiast reaguje w przypadku zaobserwowania jakichkolwiek nieprawidłowości.

4. Wybudzanie

Po zakończeniu operacji przerywa się podawanie leków wpływających na stan świadomości. Pacjent stopniowo się wybudza, zaczyna samodzielnie oddychać i odzyskuje przytomność. Kiedy jest to możliwe, usuwana jest rurka intubacyjna lub maska krtaniowa.

Pacjent zostaje przetransportowany do sali wybudzeń lub sali pooperacyjnej, gdzie personel medyczny monitoruje jego stan do czasu pełnego wybudzenia. W tym okresie pacjent może doświadczać różnych dolegliwości, takich jak ból, nudności czy dezorientacja, które są odpowiednio leczone przez personel medyczny.

Bezpieczeństwo i możliwe działania niepożądane

Znieczulenie ogólne jest obecnie stosunkowo bezpieczną procedurą, jednak jak każda ingerencja medyczna, niesie ze sobą pewne ryzyko. Częstość występowania poszczególnych powikłań zależy od stanu zdrowia pacjenta, wieku oraz rodzaju zabiegu.

Częste i mniej poważne działania niepożądane:

1. Nudności i wymioty pooperacyjne – dotyczą około 30% pacjentów, częściej występują u kobiet, osób z chorobą lokomocyjną oraz tych, którzy doświadczyli nudności i wymiotów po wcześniejszych znieczuleniach. W przypadku zwiększonego ryzyka stosuje się profilaktycznie leki przeciwwymiotne.
2. Powikłania związane z intubacją – chrypka i ból gardła po znieczuleniu są stosunkowo częste i mogą dotyczyć nawet co drugiego pacjenta. Rzadziej występują uszkodzenia warg, języka czy zębów podczas intubacji (około 1 na 2000 znieczuleń).
3. Ból pooperacyjny – naturalna konsekwencja zabiegu, leczona odpowiednio dobranymi lekami przeciwbólowymi.
4. Dezorientacja i senność – utrzymujące się przez kilka godzin po zabiegu.

Rzadkie, ale poważniejsze powikłania:

1. Powikłania płucne – ryzyko zachłyśnięcia treścią pokarmową i w konsekwencji zapalenia płuc (około 1 na 4000 planowych znieczuleń). Dlatego tak ważne jest pozostanie na czczo przed zabiegiem.
2. Hipertermia złośliwa – niezwykle rzadka reakcja na niektóre leki znieczulające (około 1 na 100 000 znieczuleń), w której dochodzi do nagłego wzrostu temperatury ciała i uszkodzenia mięśni. Predyspozycje do hipertermii złośliwej mogą być dziedziczone.
3. Reakcje alergiczne – w tym anafilaksja, czyli gwałtowna reakcja alergiczna występująca podczas około 1 na 15 000 znieczuleń.
4. Problemy z wybudzeniem – niezwykle rzadkie w przypadku zabiegów planowych. Ryzyko zgonu jako powikłania znieczulenia jest minimalne (około 1 na 250 000 znieczuleń).

Przygotowanie do znieczulenia ogólnego

Aby zminimalizować ryzyko powikłań i zapewnić bezpieczny przebieg zabiegu, pacjent powinien odpowiednio przygotować się do znieczulenia ogólnego:

1. Przeprowadzić wymagane badania – najczęściej obejmują one morfologię krwi, badania biochemiczne, elektrokardiogram (EKG), a u osób po 40. roku życia również RTG klatki piersiowej.
2. Poinformować lekarza o wszystkich przyjmowanych lekach – niektóre leki mogą wchodzić w interakcje ze środkami znieczulającymi lub zwiększać ryzyko krwawienia.
3. Na co najmniej tydzień przed zabiegiem zaprzestać przyjmowania leków rozrzedzających krew (np. aspiryny), o ile lekarz nie zaleci inaczej.
4. Pozostać na czczo przez 6 godzin przed zabiegiem (w przypadku jedzenia) i 2 godziny (w przypadku klarownych płynów).
5. Zaprzestać palenia tytoniu i spożywania alkoholu na co najmniej 24 godziny przed zabiegiem.
6. Usunąć biżuterię, protezy zębowe, szkła kontaktowe i makijaż przed zabiegiem.
7. Zapewnić sobie transport do domu – po znieczuleniu ogólnym nie wolno prowadzić pojazdów przez 24 godziny.

Opieka po znieczuleniu ogólnym

Pierwsze 24 godziny po znieczuleniu ogólnym są kluczowe dla bezpieczeństwa pacjenta. W tym czasie pacjent:

1. Nie powinien prowadzić pojazdów ani obsługiwać maszyn
2. Nie powinien spożywać alkoholu
3. Nie powinien podejmować ważnych decyzji
4. Nie powinien zajmować się dziećmi lub innymi osobami zależnymi
5. Powinien unikać publikowania treści w mediach społecznościowych

Pacjent może odczuwać senność, dezorientację, mieć problemy z koncentracją oraz doświadczać nudności i bólu. Ważne jest, aby miał zapewnioną opiekę osoby dorosłej, która pomoże mu bezpiecznie wrócić do domu i będzie towarzyszyć w pierwszych godzinach po zabiegu.

Bibliografia

1. Gan TJ, Belani KG, Bergese S, Chung F, Diemunsch P, Habib AS, Jin Z, Kovac AL, Meyer TA, Urman RD, Apfel CC, Ayad S, Beagley L, Candiotti K, Englesakis M, Hedrick TL, Kranke P, Lee S, Lipman D, Minkowitz HS, Morton J, Philip BK. Fourth Consensus Guidelines for the Management of Postoperative Nausea and Vomiting. Anesthesia & Analgesia. 2020;131(2):411-448. DOI: 10.1213/ANE.0000000000004833 PMID: 32467512
2. Jin Z, Gan TJ, Bergese SD. Prevention and Treatment of Postoperative Nausea and Vomiting (PONV): A Review of Current Recommendations and Emerging Therapies. Therapeutics and Clinical Risk Management. 2020;16:1305-1317. DOI: 10.2147/TCRM.S256234 PMID: 33408475
3. Alghamdi AS, Chowdhury T. The elderly in the post-anesthesia care unit. Saudi Journal of Anesthesia. 2023;17(4):540-549. DOI: 10.4103/sja.sja_528_23 PMID: 37779571
4. Yap A, Lopez-Olivo MA, Dubowitz J, Hiller J, Riedel B. Anesthetic technique and cancer outcomes: a meta-analysis of total intravenous versus volatile anesthesia. Canadian Journal of Anesthesia. 2019;66(5):546-561. DOI: 10.1007/s12630-019-01330-x PMID: 30834506