Witamina D3 – ile naprawdę trzeba przyjmować i w jakiej postaci?

Witamina D3, potocznie nazywana „witaminą słońca”, to jeden z najważniejszych składników odżywczych dla naszego organizmu, którego niedobory dotykają aż 90% Polaków. Mimo powszechnej dostępności preparatów z cholekalcyferolem, wciąż panuje duże zamieszanie co do właściwego dawkowania, wyboru odpowiedniej postaci oraz bezpieczeństwa stosowania. Aktualne wytyczne z 2023 roku znacząco podwyższyły zalecane dawki – z 800-2000 IU do nawet 4000 IU dziennie dla seniorów powyżej 75. roku życia. Jednak sama znajomość dawki to nie wszystko. Równie istotne jest zrozumienie różnic między dostępnymi formami witaminy D3, właściwe interpretowanie wyników badań laboratoryjnych oraz umiejętność rozpoznawania objawów niedoboru i przedawkowania. W tym artykule przedstawiamy najnowsze wytyczne suplementacji, wyjaśniamy różnice między cholekalcyferolem a kalcyfediolem, omawiamy dostępne formy preparatów oraz podpowiadamy, jak bezpiecznie i skutecznie uzupełniać niedobory tej kluczowej witaminy.

Czym dokładnie jest witamina D3 i jak działa w organizmie?

Witamina D3, nazywana również cholekalcyferolem, to jedna z najważniejszych substancji dla prawidłowego funkcjonowania ludzkiego organizmu. W przeciwieństwie do większości witamin, które musimy dostarczać wyłącznie z pożywieniem, witamina D3 może być syntetyzowana przez nasz organizm w skórze pod wpływem promieniowania UVB.

Proces powstawania witaminy D3 w organizmie jest wieloetapowy i fascynujący. Gdy skóra zostaje wystawiona na działanie promieni słonecznych o długości fali 280-300 nm, 7-dehydrocholesterol (prekursor znajdujący się w komórkach skóry) przekształca się w cholekalcyferol. Następnie witamina D3 zostaje transportowana do wątroby, gdzie ulega pierwszej hydroksylacji do kalcyfediolu [25(OH)D3] – formy magazynowej witaminy D. W ostatnim etapie kalcyfediol jest przekształcany w nerkach do kalcytriolu [1,25(OH)2D3] – najbardziej aktywnej biologicznie formy witaminy D.

Witamina D3 pełni w organizmie znacznie więcej funkcji niż początkowo sądzono. Oprócz klasycznej roli w gospodarce wapniowo-fosforanowej, wpływa na ekspresję ponad 1000 genów. Receptory dla witaminy D (VDR) znajdują się w niemal wszystkich komórkach organizmu, co tłumaczy jej szerokie działanie plejotropowe.

Najważniejsze funkcje witaminy D3 w organizmie to regulacja wchłaniania wapnia i fosforu z przewodu pokarmowego, wspieranie mineralizacji kości i zębów, modulacja odpowiedzi immunologicznej oraz wpływ na różnicowanie i apoptozę komórek. Badania wskazują również na jej rolę w zapobieganiu chorobom autoimmunologicznym, nowotworom, chorobom sercowo-naczyniowym oraz w utrzymaniu prawidłowego nastroju.

Aktualne wytyczne dawkowania witaminy D3 w Polsce – rewolucyjne zmiany

W 2023 roku grupa polskich ekspertów opublikowała zaktualizowane wytyczne dotyczące suplementacji witaminy D, które znacząco zwiększyły zalecane dawki w porównaniu do poprzednich zaleceń. Te nowe rekomendacje uwzględniają najnowsze badania naukowe oraz specyfikę polskiej populacji.

Zgodnie z najnowszymi wytycznymi, profilaktyka niedoborów witaminy D w Polsce opiera się na stosowaniu dwóch głównych form: cholekalcyferolu jako leku pierwszego wyboru oraz kalcyfediolu jako leku drugiego wyboru, stosowanego gdy cholekalcyferol nie przynosi oczekiwanych rezultatów lub gdy konieczne jest szybkie zwiększenie stężenia 25(OH)D we krwi.

Zalecane dawki dla poszczególnych grup wiekowych:

Niemowlęta (0-12 miesięcy):

• 0-6 miesięcy: 400 IU/dobę cholekalcyferolu, niezależnie od sposobu karmienia
• 6-12 miesięcy: 400-600 IU/dobę z uwzględnieniem spożycia witaminy D w diecie

Dzieci i młodzież:

• 1-10 lat: 600-1000 IU/dobę (15-25 μg/dobę) w zależności od masy ciała
• 11-18 lat: 1000-2000 IU/dobę (25-50 μg/dobę) w zależności od masy ciała i innych czynników ryzyka

Dorośli:

• 19-65 lat: 1000-2000 IU/dobę (25-50 μg/dobę)
• 65-75 lat: 1000-2000 IU/dobę
• Powyżej 75 lat: 2000-4000 IU/dobę

Ważnym novum w najnowszych wytycznych jest uwzględnienie masy ciała pacjenta. U osób z nadwagą i otyłością zaleca się zazwyczaj podwójną dawkę cholekalcyferolu w stosunku do dawek zalecanych dla osób o prawidłowej masie ciała. Wynika to z faktu, że witamina D jako substancja rozpuszczalna w tłuszczach może być „uwięziona” w tkance tłuszczowej, co zmniejsza jej biodostępność.

Różnice między cholekalcyferolem a kalcyfediolem – który wybrać?

Na polskim rynku dostępne są preparaty zawierające dwie główne formy witaminy D3: cholekalcyferol i kalcyfediol. Znajomość różnic między nimi jest kluczowa dla świadomego wyboru odpowiedniego preparatu.

Cholekalcyferol to naturalna postać witaminy D3, będąca prohormonem, który musi przejść procesy metaboliczne w wątrobie i nerkach, aby stać się aktywny biologicznie. Jest to forma preferowana w większości przypadków ze względu na jej fizjologiczny charakter i dobre udokumentowanie bezpieczeństwa długoterminowego stosowania.

Kalcyfediol to 25-hydroksywitamina D3, będąca pierwszym metabolitem cholekalcyferolu powstającym w wątrobie. Charakteryzuje się około 1,5 raza większą siłą działania w porównaniu z cholekalcyferolem i szybszym osiąganiem odpowiedniego stężenia we krwi.

Według aktualnych wytycznych, cholekalcyferol należy traktować jako lek pierwszego wyboru zarówno w profilaktyce, jak i leczeniu niedoboru witaminy D. Kalcyfediol powinien być stosowany jako lek drugiego wyboru w następujących sytuacjach:

• gdy zastosowanie cholekalcyferolu nie poprawia stężenia 25(OH)D w surowicy
• gdy wymagany jest natychmiastowy wzrost stężenia 25(OH)D w surowicy
• u pacjentów z chorobami wątroby upośledzającymi metabolizm witaminy D
• w niektórych stanach chorobowych wymagających szybkiej normalizacji poziomu witaminy D

Formy preparatów witaminy D3 dostępne w Polsce

Na polskim rynku farmaceutycznym dostępna jest szeroka gama preparatów z witaminą D3 w różnych postaciach, co pozwala na dobór optymalnej formy suplementacji dla każdego pacjenta.

Krople z witaminą D3

Krople to najczęściej wybierana forma dla niemowląt i małych dzieci. Dostępne są w dwóch wariantach: jako tradycyjne krople z pipetą dozującą oraz jako kapsułki twist-off, z których wyciśka się zawartość. Większość preparatów w kroplach zawiera cholekalcyferol rozpuszczony w oleju (słonecznikowym, lnianym, MCT lub z krokosza barwierskiego), co zapewnia lepsze wchłanianie.

Popularne preparaty w kroplach to Vigantol (20 000 IU/ml), D-Vitum w różnych stężeniach (400-4000 IU), Ibuvit D3, czy Devikap. Zaletą kropli jest możliwość precyzyjnego dozowania, jednak wymaga to uważności w odmierzaniu właściwej ilości preparatu.

Kapsułki miękkie i twarde

Kapsułki to preferowana forma dla dorosłych ze względu na wygodę stosowania i precyzyjne dawkowanie. Kapsułki miękkie zawierają witaminę D3 rozpuszczoną w oleju, co zapewnia lepszą biodostępność niż kapsułki twarde. Dostępne są w dawkach od 1000 do 4000 IU.

Najpopularniejsze preparaty w kapsułkach to Ibuvit D3 (2000 i 4000 IU), D-Vitum Forte, Vigantoletten Max, Dekristol, czy preparaty marek własnych aptek. Kapsułki charakteryzują się szybszą rozpuszczalnością niż tabletki i są łatwiejsze do połknięcia.

Tabletki i tabletki do żucia

Tabletki z witaminą D3 to forma szczególnie popularna wśród osób preferujących preparaty bez oleju. Dostępne są jako tabletki do połykania, do żucia, do ssania oraz musujące. Ważne jest, aby tabletki przyjmować z posiłkiem zawierającym tłuszcz, ponieważ nie zawierają one bazy olejowej.

Przykładowe preparaty to Vigalex w różnych stężeniach, Vitamin D3 Krka, Naturell Witamina D3 do ssania, czy Detritin. Tabletki do żucia i ssania są szczególnie odpowiednie dla dzieci starszych i osób mających problemy z połykaniem.

Aerozole i spraye

Stosunkowo nową formą są preparaty w aerozolu aplikowane na błonę śluzową jamy ustnej. Charakteryzują się szybką absorpcją i wygodnym stosowaniem. Dostępne są preparaty takie jak D-Vitum w aerozolu czy Witamina D3 dla dzieci MCT w sprayu.

Badanie poziomu witaminy D3 – interpretacja wyników

Właściwa ocena stanu zaopatrzenia organizmu w witaminę D wymaga wykonania badania laboratoryjnego oznaczającego stężenie 25-hydroksywitaminy D [25(OH)D] w surowicy krwi. Jest to najlepszy marker odzwierciedlający zasoby witaminy D w organizmie.

Interpretacja wyników badania

Przyjęte w Polsce normy interpretacyjne wyników badania 25(OH)D są następujące:

Niedobór ciężki: poniżej 10 ng/ml (25 nmol/l)

• Wymaga natychmiastowego wdrożenia leczenia wysokimi dawkami
• Kontrola efektów po 1-3 miesiącach terapii

Niedobór znaczny: 10-20 ng/ml (25-50 nmol/l)

• Konieczna jest korekta dawki suplementacji lub jej wdrożenie
• Jeśli pacjent już otrzymuje leczenie, należy sprawdzić jego skuteczność

Stężenie niewystarczające (suboptymalne): 20-30 ng/ml (50-75 nmol/l)

• Wskazana korekta dawki lub rozpoczęcie suplementacji
• Często występuje u osób z nieregularną suplementacją

Stężenie optymalne: 30-50 ng/ml (75-125 nmol/l)

• Brak niedoborów, zalecane dawki profilaktyczne
• Cel terapeutyczny dla większości pacjentów

Stężenie wysokie: 50-100 ng/ml (125-250 nmol/l)

• Wskazanie do korekty dawki lub czasowego przerwania suplementacji
• Powyżej 75 ng/ml zaleca się zaprzestanie suplementacji na 1-2 miesiące

Stężenie toksyczne: powyżej 100 ng/ml (250 nmol/l)

• Bezwzględne przerwanie suplementacji
• Konieczność oceny poziomu wapnia i monitorowania comiesięcznego

Kiedy wykonać badanie poziomu witaminy D?

Według aktualnych wytycznych, nie ma wskazań do rutynowego oznaczania 25(OH)D w populacji ogólnej. Badanie jest wskazane w określonych grupach ryzyka:

• Kobiety planujące ciążę, w ciąży i karmiące
• Dzieci i młodzież z czynnikami ryzyka niedoboru
• Osoby starsze, szczególnie po 65. roku życia
• Pacjenci z osteoporozą lub innymi chorobami kości
• Osoby z chorobami autoimmunologicznymi
• Pacjenci z zespołami złego wchłaniania
• Osoby stosujące leki wpływające na metabolizm witaminy D

Badanie należy wykonać przed rozpoczęciem leczenia wysokimi dawkami oraz do kontroli skuteczności terapii po 3-6 miesiącach suplementacji.

Leczenie farmakologiczne niedoborów witaminy D3

W przypadku stwierdzonych niedoborów witaminy D, obok suplementów diety, dostępne są również leki zawierające cholekalcyferol, które charakteryzują się ściśle określonym składem i działaniem.

Preparaty lecznicze z cholekalcyferolem

Vigantol (20 000 IU/ml) – krople doustne stosowane w leczeniu i profilaktyce niedoborów witaminy D. Jeden ml preparatu zawiera 20 000 IU cholekalcyferolu. Preparat przeznaczony dla wszystkich grup wiekowych, od noworodków po osoby starsze.

Vigantoletten – dostępne w dawkach 1000 IU i 2000 IU (Vigantoletten Max) w postaci tabletek. Stosowane w profilaktyce i leczeniu niedoborów witaminy D u dorosłych i dzieci powyżej 6. roku życia.

Dekristol – seria preparatów dostępna w różnych postaciach: kapsułki miękkie (1000 IU), kapsułki twarde Forte (4000 IU), krople Dekristolvit oraz kapsułki Pro. Przeznaczone do leczenia i profilaktyki stanów niedoboru.

Devikap – dostępny w postaci kapsułek miękkich i kropli, zawierający różne stężenia cholekalcyferolu. Stosowany głównie u dzieci i osób dorosłych w profilaktyce niedoborów.

Preparaty z kalcyfediolem

Dedrogyl – zawiera kalcyfediol (25-hydroksywitaminę D3) w dawce odpowiadającej 266 μg (około 10 600 IU aktywności cholekalcyferolu). Stosowany jako lek drugiego wyboru w przypadkach wymagających szybkiego zwiększenia stężenia 25(OH)D.

Schematy leczenia niedoborów

W przypadku niedoboru witaminy D stosuje się różne schematy terapeutyczne w zależności od nasilenia deficytu:

Niedobór łagodny do umiarkowanego:

• Cholekalcyferol 2000-4000 IU dziennie przez 8-12 tygodni
• Następnie dawka podtrzymująca według zaleceń profilaktycznych

Niedobór ciężki:

• Cholekalcyferol 6000-10 000 IU dziennie przez 8 tygodni
• Alternatywnie: 50 000 IU raz w tygodniu przez 6-8 tygodni
• Kontrola poziomu 25(OH)D po zakończeniu leczenia

Terapia podtrzymująca:

• Dawki zgodne z zaleceniami profilaktycznymi dla danej grupy wiekowej
• Regularna kontrola poziomu 25(OH)D co 6-12 miesięcy

Grupy szczególnego ryzyka niedoboru witaminy D3

Niektóre grupy pacjentów są szczególnie narażone na niedobory witaminy D i wymagają zwiększonej uwagi oraz często wyższych dawek suplementacyjnych.

Kobiety w ciąży i karmiące

Kobiety w ciąży mają zwiększone zapotrzebowanie na witaminę D ze względu na rozwój układu kostnego płodu. Niedobory mogą prowadzić do powikłań ciążowych, przedwczesnych porodów oraz problemów z mineralizacją kości u dziecka. Zalecana dawka to 1500-2000 IU dziennie przez całą ciążę i okres karmienia piersią.

Osoby starsze

Po 65. roku życia zdolność skóry do syntezy witaminy D znacząco maleje, a jednocześnie wzrasta ryzyko osteoporozy i złamań. Seniorzy często spędzają mniej czasu na zewnątrz i mają ograniczoną dietę. Zalecane dawki to 1000-2000 IU dla osób 65-75 lat i 2000-4000 IU powyżej 75. roku życia.

Dzieci i młodzież

Intensywny wzrost i rozwój układu kostnego w tych grupach wiekowych zwiększa zapotrzebowanie na witaminę D. Szczególnie narażone są dzieci z ograniczoną ekspozycją na słońce, na diecie eliminacyjnej lub z nadwagą.

Osoby z chorobami przewlekłymi

Pacjenci z zespołami złego wchłaniania (choroba Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, celiakia), chorobami wątroby, nerek oraz przyjmujący niektóre leki (glikokortykosteroidy, leki przeciwpadaczkowe) mają zwiększone ryzyko niedoborów i często wymagają wyższych dawek.

Osoby z ciemną pigmentacją skóry

Melanina ogranicza syntezę witaminy D w skórze, dlatego osoby o ciemniejszej karnacji mieszkające w krajach o umiarkowanym klimacie są szczególnie narażone na niedobory.

Bezpieczeństwo stosowania i ryzyko przedawkowania

Chociaż niedobory witaminy D są powszechne, ważne jest świadomość potencjalnych zagrożeń związanych z jej nadmiarem. Witamina D jako substancja rozpuszczalna w tłuszczach może kumulować się w organizmie, prowadząc do toksycznych efektów.

Objawy przedawkowania witaminy D

Toksyczność witaminy D wynika głównie z nadmiernego wchłaniania wapnia i rozwoju hiperkalcemii. Objawy przedawkowania obejmują:

Objawy wczesne:

• Nudności i wymioty
• Utrata apetytu
• Nadmierne pragnienie i wielomocz
• Bóle głowy
• Ogólne osłabienie i zmęczenie

Objawy zaawansowane:

• Zaburzenia rytmu serca
• Kamicę nerkową
• Wapnienie tkanek miękkich
• Zaburzenia psychiczne
• Pogorszenie czynności nerek

Czynniki ryzyka przedawkowania

Przedawkowanie witaminy D może wystąpić w następujących sytuacjach:

• Stosowanie bardzo wysokich dawek (powyżej 10 000 IU dziennie przez dłuższy czas)
• Jednoczesne przyjmowanie kilku preparatów zawierających witaminę D
• Zaburzenia metabolizmu witaminy D (sarkoidoza, pierwotna nadczynność przytarczyc)
• Nadwrażliwość na witaminę D

Górne bezpieczne dawki

Według aktualnych wytycznych, górna bezpieczna dawka witaminy D wynosi:

• Dzieci 1-3 lata: 2500 IU/dzień
• Dzieci 4-8 lat: 3000 IU/dzień
• Dzieci 9-18 lat: 4000 IU/dzień
• Dorośli: 4000 IU/dzień (dla osób powyżej 75 lat może być zwiększona do 4000 IU pod kontrolą lekarską)

Stężenie 25(OH)D w surowicy powyżej 100 ng/ml uznaje się za potencjalnie toksyczne i wymaga przerwania suplementacji oraz kontroli poziomu wapnia.

Interakcje z lekami i suplementami

Witamina D3 może wchodzić w interakcje z różnymi lekami i suplementami, co należy uwzględnić podczas planowania terapii.

Leki zmniejszające skuteczność witaminy D

Glikokortykosteroidy – długotrwałe stosowanie osłabia działanie witaminy D i zwiększa zapotrzebowanie na jej suplementację.

Leki przeciwpadaczkowe (fenytoina, karbamazepina, barbiturany) – przyspieszają metabolizm witaminy D, prowadząc do jej szybszego rozkładu.

Rifampicyna – antybiotyk stosowany w leczeniu gruźlicy, który indukuje enzymy metabolizujące witaminę D.

Leki, których działanie może być nasilone przez witaminę D

Glikozydy naparstnicy – witamina D zwiększa wchłanianie wapnia, co może potęgować kardiotoksyczność tych leków.

Diuretyki tiazydowe – połączenie z witaminą D może prowadzić do hiperkalcemii.

Korzystne kombinacje

Witamina K2 – synergistyczne działanie w metabolizmie kostnym, zapobiega odkładaniu się wapnia w tkankach miękkich.

Magnez – niezbędny do aktywacji witaminy D, niedobór magnezu może ograniczać skuteczność suplementacji.

Wapń – w niektórych przypadkach zalecane jest łączne podawanie, szczególnie u osób z osteoporozą.

Naturalne źródła witaminy D3 w diecie

Chociaż suplementacja jest często konieczna, warto również znać naturalne źródła witaminy D3 w pożywieniu, które mogą wspierać utrzymanie odpowiedniego poziomu tej witaminy.

Najlepsze źródła pokarmowe

Tłuste ryby morskie to najbogatsze naturalne źródło witaminy D3:

• Łosoś: 360-700 IU/100g
• Sardynki: 270-480 IU/100g
• Makrela: 400-500 IU/100g
• Tuńczyk: 200-250 IU/100g

Inne źródła zwierzęce:

• Żółtka jaj: 40-50 IU/sztukę
• Wątroba wołowa: 40-50 IU/100g
• Ser żółty: 5-30 IU/100g

Produkty wzbogacane:

• Mleko wzbogacone: 100-150 IU/250ml
• Margaryny wzbogacane: 400-500 IU/100g
• Płatki śniadaniowe wzbogacane: 40-100 IU/porcję

Synteza skórna

W Polsce efektywna synteza skórna witaminy D jest możliwa tylko od maja do września, między godziną 10:00 a 15:00, przy braku zachmurzenia. U osób o jasnej karnacji wystarczy 15-minutowa ekspozycja odkrytych przedramion i podudzi na słońce (bez filtrów przeciwsłonecznych), aby wytworzyć równowartość 2000-4000 IU witaminy D.

W okresie jesienno-zimowym synteza skórna jest praktycznie niemożliwa, dlatego konieczna jest suplementacja lub zwiększone spożycie produktów bogatych w witaminę D.

Witamina D3 a inne witaminy i składniki odżywcze

Optymalna suplementacja witaminy D3 powinna uwzględniać jej współdziałanie z innymi składnikami odżywczymi, które wpływają na jej metabolizm i działanie.

Witamina K2

Kombinacja witaminy D3 z witaminą K2 (menachinon-7) jest szczególnie korzystna dla zdrowia kości. Podczas gdy witamina D3 zwiększa wchłanianie wapnia, witamina K2 kieruje go do kości i zapobiega jego odkładaniu w naczyniach krwionośnych i innych tkankach miękkich. Zalecany stosunek to około 100 μg K2 na każde 2500-5000 IU witaminy D3.

Magnez

Magnez jest kofaktorem niezbędnym do aktywacji witaminy D. Niedobór magnezu może prowadzić do oporności na witaminę D i zmniejszenia skuteczności suplementacji. Zaleca się równoczesne uzupełnianie niedoborów magnezu, szczególnie u osób z wysokimi dawkami witaminy D3.

Witamina A

Witaminy A i D działają synergistycznie w wielu procesach metabolicznych. Jednak długotrwałe przyjmowanie wysokich dawek witaminy A może interferować z działaniem witaminy D. Optymalny stosunek to około 3:1 (witamina A do witaminy D).

Kwasy omega-3

Kwasy tłuszczowe omega-3 mogą wspierać wchłanianie witaminy D3 i wzmacniać jej przeciwzapalne działanie. Preparaty łączące te składniki są szczególnie korzystne dla zdrowia sercowo-naczyniowego.

Monitoring skuteczności suplementacji

Skuteczność suplementacji witaminy D3 powinna być regularnie monitorowana za pomocą badań laboratoryjnych i obserwacji klinicznej.

Schemat kontroli

Pierwsza kontrola: po 3 miesiącach regularnej suplementacji

• Ocena stężenia 25(OH)D
• Ewentualna korekta dawki

Kontrole następne: co 6-12 miesięcy

• Utrzymanie stężenia w zakresie optymalnym (30-50 ng/ml)
• Monitorowanie bezpieczeństwa terapii

Kontrole dodatkowe: w przypadku:

• Zmiany dawki suplementacji
• Występowania objawów niedoboru lub przedawkowania
• Wprowadzenia nowych leków wpływających na metabolizm witaminy D

Objawy poprawy stanu witaminy D

Poprawa stanu zaopatrzenia w witaminę D może objawiać się:

• Zwiększoną energią i lepszym samopoczuciem
• Poprawą nastroju, szczególnie w okresie jesienno-zimowym
• Zmniejszeniem częstości infekcji
• Poprawą jakości snu
• Zmniejszeniem bólów mięśniowych i kostnych

Bibliografia

1. Płudowski P, Kos-Kudła B, Walczak M, Fal A, Zozulińska-Ziółkiewicz D, Sieroszewski P, Peregud-Pogorzelski J, Lauterbach R, Targowski T, Lewiński A, Spaczyński R, Wielgoś M, Pinkas J, Jackowska T, Helwich E, Mazur A, Ruchała M, Zygmunt A, Szalecki M, Bossowski A, Czech-Kowalska J, Wójcik M, Pyrżak B, Żmijewski MA, Abramowicz P, Konstantynowicz J, Marcinowska-Suchowierska E, Bleizgys A, Karras SN, Grant WB, Carlberg C, Pilz S, Holick MF, Misiorowski W. Guidelines for Preventing and Treating Vitamin D Deficiency: A 2023 Update in Poland. Nutrients. 2023;15(3):695. DOI: 10.3390/nu15030695 PMID: 36771403
2. Quesada-Gomez JM, Bouillon R. Is calcifediol better than cholecalciferol for vitamin D supplementation? Osteoporos Int. 2018;29(8):1697-1711. DOI: 10.1007/s00198-018-4520-y PMID: 29713796
3. Demay MB, Pittas AG, Bikle DD, Diab DL, Kiely ME, Lazaretti-Castro M, Lips P, Mitchell DM, Murad MH, Powers S, Rao SD, Scragg R, Tayek JA, Valent AM, Walsh JME, McCartney CR. Vitamin D for the Prevention of Disease: An Endocrine Society Clinical Practice Guideline. J Clin Endocrinol Metab. 2024;109(8):1907-1947. DOI: 10.1210/clinem/dgae290 PMID: 38828931
4. Giustina A, Bilezikian JP, Adler RA, Banfi G, Bikle DD, Binkley NC, Bollerslev J, Bouillon R, Brandi ML, Casanueva FF, di Filippo L, Donini LM, Ebeling PR, El-Hajj Fuleihan G, Fassio A, Frara S, Jones G, Marcocci C, Martineau AR, Minisola S, Napoli N, Procopio M, Rizzoli R, Schafer AL, Sempos CT, Ulivieri FM, Virtanen JK. Consensus Statement on Vitamin D Status Assessment and Supplementation: Whys, Whens, and Hows. Endocr Rev. 2024;45(5):625-654. DOI: 10.1210/endrev/bnae009 PMID: 38676447
5. Holick MF, Binkley NC, Bischoff-Ferrari HA, Gordon CM, Hanley DA, Heaney RP, Murad MH, Weaver CM. Evaluation, treatment, and prevention of vitamin D deficiency: an Endocrine Society clinical practice guideline. J Clin Endocrinol Metab. 2011;96(7):1911-1930. DOI: 10.1210/jc.2011-0385 PMID: 21646368