Aprepitant Accord to lek zawierający substancję czynną aprepitant, który jest wybiórczym antagonistą receptorów neurokininowych 1 substancji P. Jest dostępny na receptę. Lek jest stosowany do zapobiegania nudnościom i wymiotom związanym z chemioterapią przeciwnowotworową o dużym i umiarkowanym ryzyku wymiotów u dorosłych i młodzieży w wieku od 12 lat. Preparat stosuje się w leczeniu skojarzonym.
Aprepitant Ethypharm to lek na receptę, który zawiera substancję czynną – aprepitant. Należy do grupy leków zwanych antagonistami receptora neurokininowego 1 (NK1). Jest stosowany u osób dorosłych i młodzieży w wieku od 12 lat w celu zapobiegania nudnościom i wymiotom wywołanym przez chemioterapię (leczenie przeciwnowotworowe) wywołującą silne i umiarkowane nudności i wymioty. Lek ten blokuje sygnały pochodzące z obszaru mózgu odpowiedzialnego za nudności i wymioty, co prowadzi do zmniejszenia częstości występowania tych objawów.
Aprepitant Stada to lek, który zawiera substancję czynną aprepitant. Jest stosowany do zapobiegania nudnościom i wymiotom związanym z chemioterapią przeciwnowotworową o dużym i umiarkowanym ryzyku wymiotów u dorosłych i młodzieży w wieku od 12 lat. Preparat stosuje się w leczeniu skojarzonym. Lek jest dostępny na receptę.
Aprepitant Teva to lek, który należy do grupy leków zwanych antagonistami receptora neurokininowego 1 (NK1). Jest stosowany w celu zapobiegania nudnościom i wymiotom związanym z chemioterapią przeciwnowotworową o dużym i umiarkowanym ryzyku wymiotów u dorosłych i młodzieży w wieku od 12 lat. Lek jest dostępny na receptę.
Aprepitant Viatris zawiera aprepitant, należący do antagonistów receptora neurokininowego 1 (NK1). Lek ten blokuje sygnały w mózgu odpowiedzialne za nudności i wymioty, zmniejszając ich częstotliwość. Stosowany u dorosłych i młodzieży od 12 lat, w połączeniu z innymi lekami, aby zapobiegać nudnościom i wymiotom wywołanym przez chemioterapię przeciwnowotworową. Idealny do skutecznej ochrony przed nieprzyjemnymi objawami chemioterapii.
Emend to lek na receptę, który zawiera substancję czynną aprepitant. Jest to wybiórczy antagonista receptorów neurokininowych 1 substancji P. Lek jest stosowany do zapobiegania nudnościom i wymiotom związanym z chemioterapią przeciwnowotworową o dużym i umiarkowanym ryzyku wymiotów u dorosłych i młodzieży w wieku od 12 lat. Preparat stosuje się w leczeniu skojarzonym.
Ivemend to lek, którego substancją czynną jest fosaprepitant. Jest on przekształcany w organizmie w aprepitant i należy do grupy leków zwanych „antagonistami receptora neurokininy 1 (NK1)”. Działanie leku polega na hamowaniu sygnałów przekazywanych do obszaru mózgu, który kontroluje występowanie nudności i wymiotów. U dorosłych, a także dzieci i młodzieży w wieku 6 miesięcy i starszych, Ivemend stosuje się w skojarzeniu z innymi lekami w celu zapobiegania wystąpieniu nudności i wymiotów wywołanych chemioterapią. Lek jest dostępny na receptę.
Ondalek to lek, który zawiera substancję czynną ondansetronu. Działa on przeciwwymiotnie i jest stosowany w celu zapobiegania nudnościom i wymiotom wywołanym chemioterapią lub radioterapią u dorosłych oraz u dzieci w wieku 6 miesięcy i starszych. Dodatkowo, Ondalek jest używany do zapobiegania nudnościom i wymiotom po operacji chirurgicznej u dorosłych oraz u dzieci powyżej 1 miesiąca życia. Jest dostępny na receptę.
Ondansetron Arrow to lek, który zawiera substancję czynną ondansetron. Jest to silny, bardzo specyficzny inhibitor receptorów 5-HT3, który działa przeciwwymiotnie. Lek jest stosowany w zapobieganiu i leczeniu nudności i wymiotów związanych z chemioterapią oraz radioterapią nowotworów lub okresem pooperacyjnym. Ondansetron Arrow jest dostępny na receptę.
Ondansetron B. Braun to lek w postaci roztworu do wstrzykiwań lub infuzji, który zawiera substancję czynną ondansetron. Jest stosowany w zapobieganiu nudnościom i wymiotom oraz w ich objawowym leczeniu. Ondansetron ogranicza działanie serotoniny, naturalnie występującej w układzie pokarmowym, nerwowym oraz w płytkach krwi substancji o wielorakim działaniu, która może powodować odruch wymiotny. Lek jest dostępny na receptę.
Ondansetron Claris to lek przeciwwymiotny, który zawiera substancję czynną ondansetron. Jest stosowany w zapobieganiu i leczeniu nudności i wymiotów wywołanych chemioterapią cytotoksyczną i radioterapią, a także w zapobieganiu nudnościom i wymiotom pooperacyjnym. Lek jest dostępny na receptę.
Ondansetron Kabi to lek przeciwwymiotny, który pomaga zapobiegać i łagodzić nudności oraz wymioty wywołane chemioterapią, radioterapią, a także zabiegami chirurgicznymi. Działa poprzez blokowanie receptorów serotoniny, które są odpowiedzialne za odczuwanie mdłości. Skutecznie wspiera pacjentów w radzeniu sobie z tymi nieprzyjemnymi skutkami terapii nowotworowych i operacji.
Ondansetron Pfizer to lek, który zawiera substancję czynną ondansetron. Jest to silny, wysoce selektywny antagonista receptorów serotoninowych 5-HT3. Stosowany jest w zapobieganiu i leczeniu nudności i wymiotów wywołanych chemioterapią cytotoksyczną i radioterapią oraz w okresie pooperacyjnym. Lek jest dostępny na receptę.
Ondansetron-1A Pharma to lek w postaci tabletek powlekanych, który zawiera substancję czynną – ondansetron. Jest stosowany w zapobieganiu oraz leczeniu nudności i wymiotów u pacjentów poddawanych chemioterapii cytotoksycznej lub radioterapii oraz u pacjentów w okresie pooperacyjnym. Lek jest dostępny na receptę.
Ondatran to lek zawierający substancję czynną ondansetron, który jest silnym, selektywnym antagonistą receptora serotoninowego 5-HT3. Jego dokładny mechanizm działania w zapobieganiu i hamowaniu nudności i wymiotów nie jest znany. Stosowany jest w zapobieganiu i hamowaniu nudności i wymiotów wywołanych chemioterapią i radioterapią nowotworów oraz w zapobieganiu i leczeniu nudności i wymiotów okresu pooperacyjnego. Ondatran jest lekiem na receptę.
Torecan to lek, który zawiera substancję czynną tietyloperazynę. Jest to lek przeciwwymiotny, który hamuje reakcję organizmu na bodźce, które pobudzają nudności i wymioty. Lek oddziałuje także na ośrodki w ośrodkowym układzie nerwowym, które regulują i koordynują bodźce z narządu równowagi w uchu wewnętrznym i aparatu lokomocyjnego, przez co łagodzi różne postacie zawrotów głowy. Jest przeznaczony do leczenia i zapobiegania wymiotom po zabiegach w narkozie, chemio i radioterapii, po zastosowaniu leków o działaniu wymiotnym, w zaburzeniach żołądkowo-jelitowych i wydzielania żółci, w nieleczonej ciężkiej niewydolności nerek (mocznicy), w migrenie, zwiększonym nadciśnieniu wewnątrzczaszkowym, urazach głowy. Torecan jest dostępny na receptę.
Zofran to lek dostępny na receptę, który zawiera substancję czynną ondansetron. Jest to lek przeciwwymiotny, który działa poprzez blokowanie receptorów serotoninowych 5-HT3 w układzie nerwowym. Zofran jest stosowany w celu zapobiegania i hamowania nudności oraz wymiotów wywołanych chemioterapią i radioterapią nowotworów, a także po operacjach. W przypadku dzieci i młodzieży powyżej 6. miesiąca życia, Zofran jest wskazany do zapobiegania i hamowania nudności oraz wymiotów wywołanych chemioterapią nowotworów.
Zofran Zydis to lek przeciwwymiotny dostępny na receptę. Jego substancją czynną jest ondansetron, który wybiórczo blokuje receptory serotoninowe 5-HT3, ograniczając w ten sposób działanie serotoniny, substancji naturalnie występującej w organizmie, która może wywoływać nudności i wymioty. Lek jest stosowany w zapobieganiu i leczeniu nudności i wymiotów związanych z chemioterapią oraz radioterapią nowotworów lub okresem pooperacyjnym.
Nudności i wymioty to jedne z najbardziej uciążliwych dolegliwości, które mogą znacząco obniżyć jakość życia pacjentów. Choć odruch wymiotny stanowi naturalną reakcję obronną organizmu na szkodliwe substancje czy zaburzenia przewodu pokarmowego, długotrwałe wymioty prowadzą do poważnych konsekwencji zdrowotnych, takich jak odwodnienie, zaburzenia elektrolitowe czy niedożywienie. W farmakoterapii nudności i wymiotów wykorzystuje się różnorodne grupy leków o odmiennych mechanizmach działania, dostosowanych do przyczyny objawów i stanu pacjenta. Od prostych preparatów przeciwhistaminowych stosowanych w chorobie lokomocyjnej, przez zaawansowane antagonisty receptorów serotoninowych używane w terapii przeciwnowotworowej, po leki prokinetyczne wspomagające motorykę przewodu pokarmowego – współczesna medycyna oferuje szerokie spektrum możliwości terapeutycznych. Dobór odpowiedniego leku przeciwwymiotnego wymaga dokładnej oceny przyczyny dolegliwości oraz uwzględnienia indywidualnych potrzeb i przeciwwskazań pacjenta.
Odruch wymiotny jest złożonym procesem fizjologicznym kontrolowanym przez dwa główne ośrodki w mózgu. Pierwszy z nich to ośrodek wymiotny zlokalizowany w rdzeniu przedłużonym, który koordynuje wszystkie aspekty odruchu wymiotnego. Drugi ośrodek, zwany strefą chemoreceptorową (area postrema), znajduje się w obrębie komory czwartej mózgu i charakteryzuje się słabo rozwiniętą barierą krew-mózg, co umożliwia mu monitorowanie stężenia różnych substancji we krwi.
W obszarze strefy chemoreceptorowej znajdują się receptory dla wielu neuroprzekaźników, które mogą wyzwolić odruch wymiotny. Do najważniejszych należą receptory dopaminowe typu D2, serotoninowe 5-HT3, muskarynowe M1, histaminowe H1 oraz receptory dla neurokinin. Pobudzenie tych receptorów przez odpowiednie substancje prowadzi do aktywacji ośrodka wymiotnego i w konsekwencji do wystąpienia nudności oraz wymiotów.
Impulsy do ośrodka wymiotnego mogą docierać z różnych źródeł. Układ przedsionkowy w uchu wewnętrznym, odpowiedzialny za równowagę, odgrywa kluczową rolę w wywoływaniu wymiotów podczas choroby lokomocyjnej. Przewód pokarmowy wysyła sygnały poprzez nerw błędny, szczególnie gdy dochodzi do podrażnienia błony śluzowej żołądka czy jelit. Kora mózgowa może inicjować wymioty w odpowiedzi na bodźce czuciowe, takie jak nieprzyjemne zapachy czy widoki, a także pod wpływem emocji, takich jak strach czy silny stres.
Wymioty mogą być reakcją zarówno na bodźce fizjologiczne, jak i patologiczne. Do najczęstszych przyczyn zaliczamy zatrucia pokarmowe, które stanowią naturalną reakcję obronną organizmu mającą na celu szybkie pozbycie się toksyn z przewodu pokarmowego. Infekcje wirusowe i bakteryjne, zwłaszcza rotawirusy u dzieci, często prowadzą do uporczywych wymiotów.
Choroby przewodu pokarmowego stanowią kolejną istotną grupę przyczyn. Choroba wrzodowa żołądka, zapalenia jelit, choroba refluksowa przełyku, zapalenie wyrostka robaczkowego czy niedrożność jelit mogą wywoływać uporczywe nudności i wymioty. Choroby wątroby, takie jak marskość czy ostra niewydolność wątroby, również manifestują się tymi objawami.
Schorzenia ośrodkowego układu nerwowego, w tym migrena, guzy mózgu, zapalenie opon mózgowych, czy zwiększone ciśnienie śródczaszkowe po urazach głowy, często prowadzą do wymiotów o charakterze centralnym. Zaburzenia hormonalne, szczególnie we wczesnej ciąży, są częstą przyczyną porannych nudności i wymiotów u kobiet w pierwszym trymestrze.
Leki stanowią jedną z najczęstszych przyczyn wymiotów. Szczególnie cytostatyki stosowane w chemioterapii nowotworów, opioidy używane w leczeniu bólu, niektóre antybiotyki oraz leki znieczulające mogą wywoływać silne nudności i wymioty jako działanie niepożądane. Radioterapia, podobnie jak chemioterapia, prowadzi do uwalniania serotoniny w jelicie cienkim, co inicjuje odruch wymiotny.
Choroby nerek, zwłaszcza kamica nerkowa oraz przewlekła niewydolność nerek z towarzyszącą mocznicą, manifestują się uporczywymi nudnościami. Zaburzenia metaboliczne, takie jak kwasica ketonowa w cukrzycy czy hiperkaliemia, również mogą prowadzić do wymiotów. Choroba lokomocyjna, występująca podczas podróży różnymi środkami transportu, jest wynikiem konfliktu między sygnałami docierającymi z układu wzrokowego i przedsionkowego.
Antagoniści receptorów serotoninowych 5-HT3, zwani potocznie setronami, stanowią jedną z najskuteczniejszych grup leków przeciwwymiotnych, szczególnie w kontekście wymiotów wywołanych chemioterapią i radioterapią. Mechanizm ich działania opiera się na blokowaniu receptorów serotoninowych zarówno w ośrodkowym układzie nerwowym (w obszarze strefy chemoreceptorowej), jak i na obwodzie (w zakończeniach nerwu błędnego oraz w przewodzie pokarmowym).
Do najważniejszych przedstawicieli tej grupy należy ondansetron, który był pierwszym lekiem z tej klasy wprowadzonym do praktyki klinicznej w 1991 roku. Ondansetron jest dostępny w wielu postaciach farmaceutycznych – tabletek powlekanych, tabletek ulegających rozpadowi w jamie ustnej, czopków, syropu oraz roztworu do wstrzykiwań. Ta różnorodność form pozwala na elastyczne dostosowanie drogi podania do stanu pacjenta.
Granisetron charakteryzuje się wysokim powinowactwem do wszystkich podtypów receptorów 5-HT3 i jest dostępny w postaci tabletek, roztworu do wstrzykiwań, a także plastrów przeskórnych, które zapewniają przedłużone działanie leku. Tropisetron oraz dolasetron to kolejne leki z tej grupy, przy czym dolasetron został wycofany z niektórych rekomendacji ze względu na zwiększone ryzyko zaburzeń rytmu serca.
Szczególne miejsce zajmuje palonosetron, będący antagonistą drugiej generacji. Wyróżnia się znacznie dłuższym czasem półtrwania wynoszącym około czterdziestu godzin, co przekłada się na lepszą skuteczność w zapobieganiu zarówno wczesnym, jak i opóźnionym wymiotom po chemioterapii. Palonosetron jako jedyny z tej grupy został zarejestrowany przez FDA do stosowania w wymiotach opóźnionych, występujących między drugą a trzecią dobą od podania chemioterapeutyku.
Setrony stosuje się głównie w zapobieganiu i leczeniu nudności i wymiotów wywołanych chemioterapią przeciwnowotworową, radioterapią oraz w wymiotach pooperacyjnych. Są one szczególnie skuteczne w hamowaniu wymiotów wczesnych, występujących w ciągu pierwszych dwudziestu czterech godzin od podania cytostatyku. W przypadku chemioterapii o wysokim potencjale emetogennym setrony stosuje się w skojarzeniu z glikokortykosteroidami, najczęściej deksametazonem, oraz antagonistami receptorów NK1, takimi jak aprepitant. Taka kombinacja leków stanowi obecnie terapię pierwszego rzutu u pacjentów otrzymujących silnie emetogenne cytostatyki.
Leki z grupy setronów są na ogół dobrze tolerowane przez pacjentów. Do najczęstszych działań niepożądanych należą bóle i zawroty głowy, które występują u około dziesięciu procent pacjentów. Zaparcia stanowią kolejne częste działanie niepożądane, wynikające z hamowania perystaltyki jelitowej poprzez blokadę receptorów serotoninowych w przewodzie pokarmowym. Rzadziej obserwuje się czkawkę, uczucie gorąca, nagłe zaczerwienienie skóry oraz zmęczenie.
Istotnym aspektem bezpieczeństwa stosowania setronów jest ich wpływ na układ sercowo-naczyniowy. Szczególnie ondansetron w dawkach dożylnych może powodować wydłużenie odstępu QT w zapisie elektrokardiograficznym, co zwiększa ryzyko niebezpiecznych zaburzeń rytmu serca typu torsade de pointes. Z tego powodu należy zachować ostrożność u pacjentów z wrodzonym zespołem długiego QT, z zaburzeniami elektrolitowymi, niewydolnością serca czy u osób przyjmujących inne leki wydłużające odstęp QT.
Metoklopramid stanowi jeden z najczęściej stosowanych leków przeciwwymiotnych należący do grupy pochodnych benzamidu. Jego działanie opiera się na wielotorowym mechanizmie obejmującym zarówno efekty ośrodkowe, jak i obwodowe. W ośrodkowym układzie nerwowym metoklopramid blokuje receptory dopaminowe D2 w strefie chemoreceptorowej oraz w ośrodku wymiotnym rdzenia przedłużonego. Dodatkowo wykazuje antagonizm wobec receptorów serotoninowych 5-HT3 oraz działa jako agonista receptorów 5-HT4, co przyczynia się do jego właściwości prokinetycznych.
Działanie prokinetyczne metoklopramidu polega na nasileniu perystaltyki przełyku, żołądka i dwunastnicy, zwiększeniu napięcia dolnego zwieracza przełyku oraz przyspieszeniu opróżniania żołądka. Co istotne, te efekty nie są związane ze zwiększeniem wydzielania soku żołądkowego. Metoklopramid zamyka mięsień zwieracz wpustu i rozkurcza odźwiernik, co ułatwia przejście treści pokarmowej z żołądka do dwunastnicy.
Substancja ta jest stosowana przede wszystkim w zapobieganiu nudnościom i wymiotom u dorosłych po zabiegach chirurgicznych oraz w związku z radioterapią. U młodzieży i dzieci powyżej pierwszego roku życia metoklopramid może być stosowany jako lek drugiego rzutu w zapobieganiu wymiotom po chemioterapii i radioterapii. Lek znajduje również zastosowanie w objawowym leczeniu nudności i wymiotów związanych z ostrym napadem migreny, ponieważ nie tylko hamuje wymioty, ale także zwiększa wchłanianie leków przeciwbólowych z przewodu pokarmowego.
Dawkowanie u dorosłych wynosi zazwyczaj dziesięć miligramów trzy razy dziennie, przy czym maksymalna dawka dobowa nie powinna przekraczać trzydziestu miligramów lub 0,5 mg na kilogram masy ciała. Bardzo ważne jest zachowanie co najmniej sześciogodzinnego odstępu między kolejnymi dawkami. Leczenie metoklopramidem powinno być krótkotrwałe i nie przekraczać pięciu dni, ze względu na ryzyko poważnych działań niepożądanych przy długotrwałym stosowaniu.
Metoklopramid może powodować szereg działań niepożądanych, szczególnie ze strony układu nerwowego. Do najczęstszych należą senność, zmęczenie i niepokój. Poważniejsze powikłania obejmują zaburzenia pozapiramidowe, takie jak ostre dystonie, dyskinezy, objawy parkinsonizmu oraz akatyzja. Te objawy występują częściej u dzieci i młodych dorosłych i mogą pojawić się nawet po jednorazowym podaniu leku. Długotrwałe stosowanie metoklopramidu, przekraczające trzy miesiące, może prowadzić do dyskinezy późnej, która jest często nieodwracalna, szczególnie u osób starszych.
Ze względu na zwiększone ryzyko zaburzeń pozapiramidowych metoklopramid jest przeciwwskazany u dzieci poniżej pierwszego roku życia. Inne przeciwwskazania obejmują obecność guza chromochłonnego, krwawienie z przewodu pokarmowego, perforację lub mechaniczną niedrożność jelit, padaczkę oraz objawy choroby Parkinsona. Metoklopramid nie powinien być stosowany równocześnie z lewodopą czy agonistami receptorów dopaminowych ze względu na antagonistyczne działanie.
Domperydon jest kolejnym lekiem prokinetycznym o działaniu przeciwwymiotnym. W odróżnieniu od metoklopramidu, domperydon słabo penetruje przez barierę krew-mózg, dlatego jego działanie ujawnia się głównie na obwodzie. W strefie chemoreceptorowej pnia mózgu bariera ta jest słabo rozwinięta, co pozwala lekowi wywierać działanie przeciwwymiotne, jednak jest ono słabsze niż w przypadku metoklopramidu. Domperydon znajduje zastosowanie w krótkotrwałych wymiotach o różnej etiologii oraz ze względu na działanie prokinetyczne może być stosowany w dyspepsji, gastroparezie i chorobie refluksowej przełyku. U pacjentów z chorobą Parkinsona domperydon może być podawany w celu zapobiegania wymiotom wywołanym przez lewodopę, ponieważ nie nasila objawów parkinsonizmu tak jak metoklopramid.
Leki przeciwhistaminowe pierwszej generacji stanowią klasę leków przeciwwymiotnych znajdujących szerokie zastosowanie w leczeniu choroby lokomocyjnej oraz wymiotów wywołanych zaburzeniami układu przedsionkowego. Ich mechanizm działania opiera się na blokowaniu receptorów histaminowych H1 w układzie przedsionkowym i w ośrodkach równowagi w móżdżku, co hamuje przekazywanie sygnałów prowadzących do wystąpienia nudności i wymiotów. Dodatkowo leki te wykazują umiarkowane działanie antycholinergiczne, które przyczynia się do ich skuteczności przeciwwymiotnej.
Dimenhydrynat jest lekiem pierwszego wyboru w zapobieganiu i leczeniu choroby lokomocyjnej. Stanowi on połączenie difenhydraminy z inną substancją i jest dostępny bez recepty w postaci tabletek po pięćdziesiąt miligramów. Dimenhydrynat silnie hamuje ośrodek wymiotny w rdzeniu przedłużonym oraz odruchy błędnikowe, a jego działanie parasympatykolityczne prowadzi do zmniejszenia napięcia mięśni przewodu pokarmowego, co pomaga uniknąć dyskomfortu brzusznego podczas podróży.
Lek należy przyjąć około trzydziestu minut przed rozpoczęciem podróży. U dorosłych i osób powyżej czternastego roku życia dawka jednorazowa wynosi od pięćdziesięciu do stu miligramów, którą można powtarzać co cztery do sześciu godzin, nie przekraczając maksymalnej dawki dobowej wynoszącej czterysta miligramów. U dzieci w wieku od sześciu do czternastu lat stosuje się dawkę pięćdziesięciu miligramów co sześć do ośmiu godzin, przy maksymalnej dawce dobowej sto pięćdziesiąt miligramów. Dimenhydrynat nie jest zalecany u dzieci poniżej szóstego roku życia.
Prometazyna to pochodna fenotiazyny o silnych właściwościach przeciwhistaminowych i przeciwwymiotnych. Jej działanie utrzymuje się nawet do dwunastu godzin, co czyni ją skutecznym rozwiązaniem w dłuższych podróżach. Prometazyna jest dostępna wyłącznie na receptę w postaci drażetek oraz syropu, który może być stosowany u dzieci od drugiego roku życia. Lek ten wykazuje również działanie uspokajające, co może być korzystne u pacjentów z lękiem związanym z podróżowaniem, ale jednocześnie może ograniczać zdolność prowadzenia pojazdów.
Cynaryzyna i hydroksyzyna to kolejne leki przeciwhistaminowe stosowane w leczeniu wymiotów. Cynaryzyna działa przez cztery do pięciu godzin po jednorazowym podaniu i jest skuteczna w chorobie lokomocyjnej oraz zawrotach głowy związanych z zaburzeniami krążenia mózgowego. Hydroksyzyna jest stosowana głównie do zmniejszania napięcia wewnętrznego i stanów lękowych, a jej działanie przeciwwymiotne ma charakter pośredni.
Leki przeciwhistaminowe pierwszej generacji charakteryzują się profilem działań niepożądanych związanych z ich mechanizmem działania. Najczęściej występującym objawem jest senność i zmęczenie, wynikające z blokowania receptorów histaminowych w ośrodkowym układzie nerwowym. Inne działania niepożądane obejmują suchość w jamie ustnej, zaburzenia widzenia, trudności w oddawaniu moczu oraz zaparcia, będące następstwem działania antycholinergicznego. Ze względu na wpływ na sprawność psychomotoryczną osoby przyjmujące te leki powinny unikać prowadzenia pojazdów i obsługi maszyn.
Tietylperazyna jest pochodną fenotiazyny o właściwościach zbliżonych do chlorpromazyny, działającą jako antagonista receptorów dopaminergicznych. Jej mechanizm przeciwwymiotny opiera się na wpływie na ośrodek wymiotny w tworze siatkowatym rdzenia przedłużonego oraz na chemoreceptorową strefę wyzwalającą odruch wymiotny w komorze czwartej mózgu. Lek prawdopodobnie hamuje również aferentne impulsy układu autonomicznego poprzez nerw błędny.
Tietylperazyna znajduje zastosowanie w objawowym leczeniu nudności i wymiotów różnego pochodzenia, szczególnie po chemioterapii cytotoksycznej, radioterapii, po zastosowaniu leków o działaniu toksycznym oraz po zabiegach chirurgicznych. Lek jest dostępny w postaci tabletek po 6,5 mg, czopków oraz roztworu do wstrzykiwań, co pozwala na elastyczny dobór drogi podania w zależności od stanu pacjenta.
Działanie przeciwwymiotne tietylperazyny występuje około trzydziestu minut po podaniu doustnym i utrzymuje się przez około cztery godziny. W zapobieganiu wymiotom pooperacyjnym lek podaje się domięśniowo w dawce 6,5 mg na pół godziny przed końcem zabiegu operacyjnego. Zwykłe dawkowanie wynosi 6,5 mg przyjmowane od jednego do trzech razy dziennie, w zależności od nasilenia objawów.
Tietylperazyna jest przeciwwskazana u dzieci poniżej piętnastego roku życia ze względu na zwiększone ryzyko wystąpienia pozapiramidowych działań niepożądanych. Inne przeciwwskazania obejmują ciężką depresję ośrodkowego układu nerwowego, zaburzenia świadomości, klinicznie istotne niedociśnienie tętnicze, ciążę oraz okres karmienia piersią. U dzieci i młodzieży z objawami zespołu Reye’a lek jest bezwzględnie przeciwwskazany.
Działania niepożądane tietylperazyny wynikają głównie z jej właściwości dopaminolitycznych i obejmują objawy pozapiramidowe, takie jak dystonie, dyskinezy oraz objawy parkinsonizmu. Lek wywiera znaczny wpływ na zdolność prowadzenia pojazdów i obsługiwania urządzeń mechanicznych, ponieważ może wydłużać czas reakcji i zmniejszać sprawność psychofizyczną. Inne działania niepożądane obejmują działanie hipotensyjne, senność oraz możliwość maskowania objawów innych chorób układu pokarmowego i ośrodkowego układu nerwowego.
Substancja P, będąca neuropeptydem występującym w ośrodkowym i obwodowym układzie nerwowym, odgrywa istotną rolę w przebiegu wymiotów, szczególnie tych opóźnionych, występujących po chemioterapii. Antagoniści receptorów NK1 dla substancji P stanowią stosunkowo nową, ale bardzo skuteczną grupę leków przeciwwymiotnych.
Aprepitant jest najczęściej stosowanym lekiem z tej grupy. Działa poprzez blokowanie receptorów NK1 zarówno w ośrodkowym układzie nerwowym, jak i na obwodzie. Aprepitant znajduje zastosowanie w zapobieganiu nudnościom i wymiotom wywołanym przez chemioterapeutyki o wysokim i umiarkowanym potencjale emetogennym, takie jak cisplatyna, cyklofosfamid czy antracykliny. Jest również skuteczny w zapobieganiu wymiotom pooperacyjnym.
W profilaktyce wymiotów związanych z chemioterapią aprepitant podaje się według specjalnego schematu przez trzy kolejne dni. W pierwszym dniu pacjent przyjmuje sto dwadzieścia pięć miligramów na około godzinę przed podaniem chemioterapii, a w kolejnych dwóch dniach po osiemdziesiąt miligramów rano. Aprepitant jest zwykle stosowany w skojarzeniu z antagonistą receptorów 5-HT3 (najczęściej ondansetronem) oraz deksametazonem, tworząc terapię skojarzoną pierwszego rzutu u pacjentów otrzymujących silnie emetogenne cytostatyki.
Fosaprepitant stanowi dożylną pochodną aprepitantu i może być stosowany u pacjentów, którzy nie mogą przyjmować leków doustnie. Netupitant i rolapitant to nowsze leki z tej grupy, znajdujące się obecnie w badaniach klinicznych lub dopiero wprowadzane do praktyki klinicznej.
Do najczęstszych działań niepożądanych aprepitantu należą zmęczenie, jadłowstręt, bóle i zawroty głowy, niestrawność, biegunka, zaparcia oraz czkawka. Leki z tej grupy są na ogół dobrze tolerowane, a ich stosowanie znacząco poprawia jakość życia pacjentów poddawanych chemioterapii poprzez skuteczną kontrolę wymiotów zarówno wczesnych, jak i opóźnionych.
Deksametazon jest glikokortykosteroidem szeroko stosowanym jako lek wspomagający w terapii przeciwwymiotnej, szczególnie u pacjentów poddawanych chemioterapii. Choć dokładny mechanizm jego działania przeciwwymiotnego nie jest do końca poznany, przypuszcza się, że wynika on z wpływu na różne receptory w ośrodkowym układzie nerwowym oraz z działania przeciwzapalnego redukującego podrażnienie błony śluzowej przewodu pokarmowego.
Deksametazon jest stosowany głównie w skojarzeniu z innymi lekami przeciwwymiotnymi, takimi jak antagoniści receptorów 5-HT3 czy antagoniści receptorów NK1. Połączenie deksametazonu z ondansetronem i aprepitantem stanowi standardową terapię pierwszego rzutu u chorych otrzymujących chemioterapeutyki o wysokim potencjale emetogennym. Deksametazon zwiększa skuteczność innych leków przeciwwymiotnych i pozwala na lepszą kontrolę wymiotów zarówno ostrych, jak i opóźnionych.
Lek podaje się zwykle doustnie lub dożylnie w dawkach od ośmiu do dwudziestu miligramów, w zależności od protokołu leczenia i potencjału emetogennego stosowanych cytostatyków. Przy krótkotrwałym stosowaniu deksametazon jest dobrze tolerowany. Działania niepożądane przy krótkotrwałym użyciu mogą obejmować zmiany nastroju, bezsenność, wzrost apetytu oraz przejściowy wzrost poziomu glukozy we krwi. Długotrwałe stosowanie wiąże się z poważniejszymi powikłaniami charakterystycznymi dla terapii kortykosteroidowej.
Olanzapina, będąca atypowym lekiem przeciwpsychotycznym i pochodną tiepiny, znalazła zastosowanie w terapii przeciwwymiotnej dzięki swojemu szerokiemu spektrum działania na różne receptory. Wykazuje powinowactwo do receptorów serotoninowych (5-HT2A/2C, 5-HT3, 5-HT6), dopaminowych (D1, D2, D3, D4, D5), cholinergicznych muskarynowych oraz histaminowych H1. Ta wielotorowa aktywność czyni ją skuteczną w zapobieganiu nudnościom i wymiotom u pacjentów poddawanych chemioterapii, szczególnie w sytuacjach gdy standardowe leczenie jest niewystarczające.
Dawka dobowa olanzapiny w terapii przeciwwymiotnej wynosi zwykle od pięciu do dwudziestu miligramów. U starszych pacjentów oraz osób z niewydolnością nerek lub wątroby zaleca się rozpoczęcie od mniejszych dawek. Do najczęstszych działań niepożądanych należą suchość w jamie ustnej, zawroty głowy, senność oraz przyrost masy ciała. Wadą olanzapiny jest brak postaci do podawania pozajelitowego, co ogranicza jej stosowanie u pacjentów z silnymi wymiotami uniemożliwiającymi przyjmowanie leków doustnie.
Benzodiazepiny, takie jak lorazepam i midazolam, rzadko są stosowane jako samodzielne leki przeciwwymiotne, jednak mogą być łączone z innymi preparatami, szczególnie gdy wymioty nie poddają się standardowemu leczeniu. Stosuje się je głównie w wymiotach wywołanych chemioterapią lub pojawiających się po operacjach, wykorzystując ich działanie anksjolityczne i sedacyjne.
Kannabinoidy, w tym dronabinol i nabilon, mogą być stosowane w profilaktyce i leczeniu nudności oraz wymiotów u pacjentów poddawanych chemioterapii, gdy inne leki okazują się nieskuteczne. Ich mechanizm działania przeciwwymiotnego nie jest do końca poznany, ale przypuszcza się, że związany jest z oddziaływaniem na receptory kannabinoidowe zlokalizowane w ośrodku wymiotnym lub w jego pobliżu. Stosowanie kannabinoidów jest ograniczone ze względu na trudne do przewidzenia działania niepożądane oraz ograniczenia prawne w wielu krajach.
Preparaty ziołowe, szczególnie zawierające imbir lekarski (Zingiber officinale), stanowią alternatywę dla pacjentów poszukujących naturalnych metod łagodzenia nudności i wymiotów. Imbir wykazuje udokumentowane działanie przeciwwymiotne, chroni błonę śluzową żołądka i wspomaga motorykę przewodu pokarmowego. Może być stosowany w chorobie lokomocyjnej, łagodnych wymiotach ciążowych oraz u dzieci powyżej szóstego roku życia. Dostępny jest w różnych formach – od świeżego kłącza, przez herbaty i syropy, po standaryzowane kapsułki i tabletki.
Chemioterapia przeciwnowotorowa stanowi jedno z najczęstszych wskazań do stosowania leków przeciwwymiotnych. Nudności i wymioty indukowane chemioterapią dzieli się na ostre, występujące w ciągu pierwszych dwudziestu czterech godzin od podania cytostatyku, oraz opóźnione, pojawiające się między drugą a piątą dobą po leczeniu. Niektóre chemioterapeutyki, takie jak cisplatyna, cyklofosfamid w wysokich dawkach czy antracykliny, charakteryzują się wysokim potencjałem emetogennym i bez odpowiedniej profilaktyki wywołują wymioty u ponad dziewięćdziesięciu procent pacjentów.
Współczesne protokoły profilaktyki wymiotów po chemioterapii wykorzystują terapię skojarzoną. W przypadku chemioterapeutyków o wysokim potencjale emetogennym standardem jest połączenie antagonisty receptorów 5-HT3 (ondansetron, granisetron lub palonosetron), antagonisty receptorów NK1 (aprepitant) oraz deksametazonu. Taka kombinacja zapewnia optymalną ochronę przed wymiotami zarówno ostrymi, jak i opóźnionymi. U pacjentów otrzymujących chemioterapeutyki o umiarkowanym potencjale emetogennym stosuje się zwykle dwulekową terapię z pominięciem antagonisty receptorów NK1.
Radioterapia, szczególnie obejmująca okolicę brzucha oraz całego ciała, również może wywoływać nudności i wymioty poprzez uwalnianie serotoniny w jelicie cienkim. W profilaktyce wymiotów indukowanych radioterapią stosuje się głównie antagonistów receptorów 5-HT3, często w połączeniu z deksametazonem. Palonosetron ze względu na długi czas działania jest szczególnie przydatny w wielodniowych kursach radioterapii.
Nudności i wymioty w okresie pooperacyjnym stanowią częste powikłanie znieczulenia ogólnego i zabiegów chirurgicznych, dotykające nawet trzydziestu procent pacjentów. Czynniki ryzyka obejmują płeć żeńską, młody wiek, historię choroby lokomocyjnej lub wymiotów pooperacyjnych w przeszłości, stosowanie opioidów w leczeniu bólu pooperacyjnego oraz rodzaj zabiegu operacyjnego (szczególnie operacje laparoskopowe, ginekologiczne oraz operacje ucha środkowego).
W zapobieganiu wymiotom pooperacyjnym stosuje się różne strategie farmakologiczne. Antagoniści receptorów 5-HT3, głównie ondansetron w dawce czterech do ośmiu miligramów dożylnie, są lekami pierwszego wyboru. Lek podaje się zwykle przed zakończeniem zabiegu operacyjnego lub we wczesnym okresie pooperacyjnym. Alternatywnie można zastosować deksametazon w dawce czterech do ośmiu miligramów, który oprócz działania przeciwwymiotnego wykazuje także właściwości przeciwzapalne.
Metoklopramid, pomimo szerokiego stosowania w przeszłości, jest obecnie zalecany jako lek drugiego rzutu w wymiotach pooperacyjnych ze względu na umiarkowaną skuteczność i ryzyko działań niepożądanych. Tietylperazyna podana domięśniowo na pół godziny przed końcem zabiegu skutecznie zapobiega wymiotom pooperacyjnym, jednak jej stosowanie jest ograniczone u młodszych pacjentów. U pacjentów z wysokim ryzykiem wymiotów pooperacyjnych zaleca się profilaktykę z użyciem dwóch lub więcej leków o różnych mechanizmach działania.
Choroba lokomocyjna, zwana także kinetozą, występuje podczas podróży różnymi środkami transportu i jest wynikiem konfliktu między sygnałami docierającymi z układu wzrokowego, przedsionkowego i proprioceptywnego. Najczęściej dotyka dzieci w wieku od dwóch do dwunastu lat, chociaż może występować również u dorosłych. Objawy obejmują nudności, wymioty, zawroty głowy, bladość skóry, zimne poty oraz ogólne uczucie dyskomfortu.
W farmakologicznej profilaktyce choroby lokomocyjnej leki przeciwhistaminowe pierwszej generacji stanowią podstawę terapii. Dimenhydrynat jest lekiem dostępnym bez recepty i może być stosowany u dzieci od szóstego roku życia oraz u dorosłych. Lek należy przyjąć około trzydziestu minut przed rozpoczęciem podróży. Prometazyna, cynaryzyna oraz meklizyna to inne skuteczne opcje terapeutyczne, dostępne na receptę.
W badaniach klinicznych wykazano, że leki przeciwhistaminowe pierwszej generacji z umiarkowaną pewnością skuteczniej zapobiegają chorobie lokomocyjnej niż placebo – skuteczność wynosi około czterdziestu procent dla leków przeciwhistaminowych w porównaniu z dwudziestoma pięcioma procentami dla placebo. Należy jednak pamiętać, że stosowanie tych leków wiąże się z ryzykiem działania sedacyjnego, które występuje u około sześćdziesięciu sześciu procent pacjentów przyjmujących leki przeciwhistaminowe w porównaniu z czterdziestoma czterema procentami w grupie placebo.
U dzieci poniżej szóstego roku życia, u których nie można zastosować leków przeciwhistaminowych, preparaty zawierające imbir stanowią bezpieczną alternatywę. Dostępne są w formie odpowiedniej dla dzieci, takiej jak pastylki do ssania, lizaki czy syropy. Preparaty ziołowe z imbirem są również skuteczne u dorosłych, chociaż w badaniach klinicznych nie wykazano istotnej statystycznej przewagi nad placebo.
Nudności i wymioty często towarzyszą napadom migreny, znacząco pogarszając jakość życia pacjentów i utrudniając przyjmowanie leków przeciwbólowych. Zaburzenia motoryki przewodu pokarmowego podczas napadu migreny prowadzą do opóźnionego opróżniania żołądka, co zmniejsza wchłanianie doustnie podawanych leków.
Metoklopramid odgrywa szczególną rolę w leczeniu migreny, ponieważ nie tylko działa przeciwwymiotnie, ale także zwiększa wchłanianie leków przeciwbólowych, takich jak paracetamol czy niesteroidowe leki przeciwzapalne, poprzez przyspieszenie opróżniania żołądka i poprawę motoryki dwunastnicy. Dawka dziesięciu miligramów metoklopramidu podana na początku napadu migreny może znacząco poprawić skuteczność terapii przeciwbólowej. Lek działa szybko, bo już po piętnastu do sześćdziesięciu minutach od podania doustnego, a jego działanie utrzymuje się przez kilka godzin.
Antagoniści receptorów 5-HT3, szczególnie ondansetron, również znajdują zastosowanie w leczeniu nudności i wymiotów towarzyszących migrenie, chociaż nie są tak często stosowane jak metoklopramid ze względu na brak wpływu na motorykę przewodu pokarmowego. W niektórych przypadkach, szczególnie gdy metoklopramid jest przeciwwskazany lub źle tolerowany, ondansetron może stanowić skuteczną alternatywę.
Nudności i wymioty w ciąży występują u około siedemdziesięciu procent kobiet, najczęściej w pierwszym trymestrze. U większości pacjentek mają one łagodny przebieg i ustępują samoistnie po dwunastym do czternastego tygodniu ciąży. Jednak u około czternastu procent ciężarnych rozwijają się niepowściągliwe wymioty ciężarnych (hyperemesis gravidarum), stan wymagający hospitalizacji i leczenia dożylnego ze względu na ryzyko odwodnienia, zaburzeń elektrolitowych i niedożywienia.
Leczenie wymiotów w ciąży powinno zawsze rozpoczynać się od metod niefarmakologicznych. Zaleca się unikanie produktów spożywczych wyzwalających objawy, spożywanie małych, częstych posiłków, unikanie silnych zapachów oraz odpowiednie nawodnienie. Techniki takie jak akupresura punktu P6 na nadgarstku czy stosowanie opasek uciskowych mogą przynieść ulgę niektórym pacjentkom.
Gdy metody niefarmakologiczne okazują się niewystarczające, można rozważyć farmakoterapię. Pirydoksyna (witamina B6) w dawce dziesięciu do dwudziestu pięciu miligramów trzy do czterech razy dziennie stanowi bezpieczną opcję pierwszego rzutu. Preparaty zawierające imbir również mogą być stosowane, ponieważ chroniące błonę śluzową żołądka i wspomagają motorykę przewodu pokarmowego.
W przypadkach umiarkowanych do ciężkich niezbędne może być zastosowanie leków przeciwwymiotnych na receptę. Metoklopramid, doksylamina w połączeniu z pirydoksyną oraz niektóre leki przeciwhistaminowe, takie jak dimenhydrynat czy prometazyna, należą do substancji uznawanych za względnie bezpieczne w ciąży. Antagoniści receptorów 5-HT3, szczególnie ondansetron, są czasami zalecane w niepowściągliwych wymiotach ciężarnych, chociaż dostępne dane dotyczące ich bezpieczeństwa w ciąży są ograniczone.
Kortykosteroidy, głównie metylprednizolon, mogą być stosowane w najcięższych przypadkach niepowściągliwych wymiotów ciężarnych, gdy inne metody leczenia zawiodły. Decyzję o ich zastosowaniu podejmuje lekarz prowadzący ciążę po dokładnej ocenie stosunku korzyści do ryzyka. Większość leków przeciwwymiotnych nie powinna być stosowana w pierwszym trymestrze ciąży bez ścisłych wskazań medycznych.
Wymioty mogą towarzyszyć wielu innym schorzeniom i sytuacjom klinicznym, wymagając odpowiedniego leczenia objawowego. W gastroparezie cukrzycowej, charakteryzującej się opóźnionym opróżnianiem żołądka u pacjentów z długotrwałą cukrzycą, metoklopramid stanowi lek z wyboru ze względu na swoje właściwości prokinetyczne. Poprawia on motorykę żołądka i przyspiesza przejście pokarmu do dwunastnicy.
W chorobie refluksowej przełyku leki prokinetyczne, takie jak metoklopramid czy domperydon, mogą być stosowane jako leczenie wspomagające w celu zwiększenia napięcia dolnego zwieracza przełyku i przyspieszenia opróżniania żołądka, co zmniejsza ryzyko zarzucania kwaśnej treści do przełyku. W przewlekłej niewydolności nerek z towarzyszącą mocznicą wymioty stanowią częsty problem wymagający leczenia objawowego antagonistami receptorów dopaminowych.
W opiece paliatywnej leki przeciwwymiotne odgrywają kluczową rolę w poprawie komfortu pacjentów. Wymioty mogą być wywołane przez opioidowe leki przeciwbólowe, progresję choroby nowotworowej, przerzuty do mózgu zwiększające ciśnienie śródczaszkowe, hiperkaliemię czy inne zaburzenia metaboliczne. Dobór odpowiedniego leku przeciwwymiotnego powinien uwzględniać przyczynę wymiotów, preferowane drogi podania oraz interakcje z innymi stosowanymi lekami.
Bezpieczne stosowanie leków przeciwwymiotnych wymaga uwzględnienia wielu czynników, w tym przyczyny wymiotów, wieku i stanu klinicznego pacjenta, chorób współistniejących oraz potencjalnych interakcji lekowych. Nie wszystkie wymioty wymagają farmakoterapii – w przypadku krótkotrwałych, łagodnych wymiotów spowodowanych zatruciem pokarmowym czy infekcją wirusową wystarczające jest odpowiednie nawodnienie i obserwacja.
Długość terapii przeciwwymiotnej powinna być ograniczona do niezbędnego minimum. Metoklopramid ze względu na ryzyko dyskinezy późnej powinien być stosowany nie dłużej niż pięć dni, chyba że korzyści z dłuższego leczenia wyraźnie przewyższają ryzyko. Leki przeciwhistaminowe pierwszej generacji mogą być stosowane dłużej, ale należy pamiętać o ich działaniu sedacyjnym i wpływie na sprawność psychomotoryczną. Tietylperazyna u osób starszych nie powinna być stosowana dłużej niż dwa miesiące ze względu na kumulację działań niepożądanych.
Szczególnej ostrożności wymagają grupy pacjentów o zwiększonym ryzyku działań niepożądanych. Dzieci, osoby starsze, pacjenci z zaburzeniami czynności nerek lub wątroby oraz osoby przyjmujące wiele leków wymagają modyfikacji dawkowania i ścisłego monitorowania. U pacjentów z zaburzeniami czynności nerek klirens wielu leków przeciwwymiotnych jest zmniejszony, co może prowadzić do ich kumulacji i zwiększenia ryzyka toksyczności.
Interakcje lekowe stanowią istotny aspekt bezpieczeństwa stosowania leków przeciwwymiotnych. Metoklopramid może zmieniać wchłanianie innych leków poprzez wpływ na motorykę przewodu pokarmowego, co wymaga dostosowania czasu ich podawania. Leki wydłużające odstęp QT, takie jak antagoniści receptorów 5-HT3, nie powinny być stosowane równocześnie z innymi preparatami o podobnym działaniu, w tym niektórymi antybiotykami, lekami przeciwarytmicznymi czy trójpierścieniowymi lekami przeciwdepresyjnymi.
Prowadzenie pojazdów i obsługiwanie maszyn podczas stosowania większości leków przeciwwymiotnych jest ograniczone ze względu na ich wpływ na ośrodkowy układ nerwowy. Leki przeciwhistaminowe pierwszej generacji, neuroleptyki oraz benzodiazepiny powodują senność i zmniejszają czujność, co zwiększa ryzyko wypadków. Pacjenci powinni być poinformowani o tych ograniczeniach i unikać prowadzenia pojazdów w trakcie leczenia.
Monitorowanie skuteczności i bezpieczeństwa terapii przeciwwymiotnej jest kluczowe dla optymalizacji leczenia. Należy regularnie oceniać częstość i nasilenie wymiotów, stan nawodnienia pacjenta, równowagę elektrolitową oraz obecność działań niepożądanych. W przypadku braku poprawy lub pogorszenia stanu pacjenta konieczna jest ponowna ocena przyczyny wymiotów i modyfikacja leczenia.
Niezależnie od stosowanej farmakoterapii, kluczowym elementem leczenia wymiotów jest odpowiednie nawodnienie i uzupełnianie elektrolitów. Długotrwałe wymioty prowadzą do utraty płynów, elektrolitów oraz kwasu solnego z żołądka, co może skutkować odwodnieniem, hiponatremią, hipokalemią, hipochloremią oraz zasadowicą metaboliczną.
U pacjentów z łagodnymi wymiotami, którzy tolerują płyny doustne, zaleca się częste przyjmowanie małych ilości płynów, najlepiej w temperaturze pokojowej lub chłodnych, co zmniejsza odruch wymiotny. Odpowiednie są woda mineralna, herbaty ziołowe, roztwory elektrolitowe dostępne w aptekach czy domowe roztwory zawierające sól, cukier i sok cytrynowy. Unikać należy napojów gazowanych, kofeinowych oraz bardzo słodkich, które mogą nasilać nudności.
W przypadku uporczywych wymiotów uniemożliwiających przyjmowanie płynów doustnie lub u pacjentów z objawami znacznego odwodnienia, konieczne jest nawadnianie dożylne. Stosuje się roztwory krystaloidów, takich jak sól fizjologiczna czy płyn Ringera, z dodatkiem potasu po ocenie jego stężenia w surowicy. Monitorowanie podstawowych parametrów biochemicznych, w tym stężenia elektrolitów, funkcji nerek oraz równowagi kwasowo-zasadowej, jest niezbędne dla bezpiecznego prowadzenia terapii.
U dzieci ryzyko odwodnienia jest szczególnie wysokie ze względu na większą zawartość wody w organizmie i szybszy metabolizm. Objawy odwodnienia u dzieci obejmują zmniejszoną częstość oddawania moczu, zapad ciemiączka u niemowląt, suchość błon śluzowych, osłabienie oraz drażliwość. W takich przypadkach konieczna jest natychmiastowa konsultacja lekarska i często hospitalizacja w celu dożylnego uzupełnienia płynów.
Bezpieczeństwo leków przeciwwymiotnych u dzieci zależy od wieku dziecka oraz rodzaju stosowanej substancji. Dimenhydrynat może być stosowany u dzieci od szóstego roku życia jako lek dostępny bez recepty w zapobieganiu chorobie lokomocyjnej. Metoklopramid jest dopuszczony u dzieci powyżej pierwszego roku życia, ale wyłącznie jako lek drugiego rzutu w zapobieganiu wymiotom po chemioterapii i radioterapii ze względu na zwiększone ryzyko zaburzeń pozapiramidowych. Tietylperazyna jest przeciwwskazana u dzieci poniżej piętnastego roku życia. Antagoniści receptorów 5-HT3, szczególnie ondansetron, mogą być stosowani u dzieci w zapobieganiu wymiotom pooperacyjnym oraz po chemioterapii. U młodszych dzieci preferowane są metody niefarmakologiczne oraz preparaty zawierające imbir. W każdym przypadku stosowania leków przeciwwymiotnych u dzieci konieczna jest konsultacja z lekarzem oraz ścisłe przestrzeganie zaleceń dotyczących dawkowania.
Leczenie wymiotów w ciąży zawsze powinno rozpoczynać się od metod niefarmakologicznych, takich jak dieta, unikanie wyzwalających czynników czy akupresura. Pirydoksyna (witamina B6) oraz preparaty z imbirem uważane są za bezpieczne opcje pierwszego rzutu. Jeśli farmakoterapia jest konieczna, metoklopramid, doksylamina z pirydoksyną oraz niektóre leki przeciwhistaminowe, takie jak dimenhydrynat, należą do substancji stosowanych w ciąży po dokładnej ocenie ryzyka i korzyści przez lekarza. Antagoniści receptorów 5-HT3, szczególnie ondansetron, są czasami przepisywane w niepowściągliwych wymiotach ciężarnych, chociaż dane dotyczące bezpieczeństwa są ograniczone. Tietylperazyna jest bezwzględnie przeciwwskazana w ciąży. Każda farmakoterapia w ciąży wymaga konsultacji z lekarzem prowadzącym i powinna być stosowana wyłącznie gdy potencjalne korzyści przewyższają ryzyko dla płodu.
Czas stosowania leków przeciwwymiotnych zależy od przyczyny wymiotów oraz rodzaju stosowanej substancji. Metoklopramid ze względu na ryzyko dyskinezy późnej powinien być stosowany nie dłużej niż pięć dni, chyba że dłuższe leczenie jest absolutnie konieczne i korzyści przewyższają ryzyko. Leki przeciwhistaminowe pierwszej generacji stosowane w chorobie lokomocyjnej można przyjmować przez kilka dni podczas podróży. Tietylperazyna u osób powyżej siedemdziesięciu pięciu lat nie powinna być stosowana dłużej niż dwa miesiące. Antagoniści receptorów 5-HT3 mogą być stosowani przez okres trwania chemioterapii czy radioterapii zgodnie z protokołem leczenia. W przypadku krótkotrwałych wymiotów spowodowanych zatruciem pokarmowym czy infekcją wirusową stosowanie leków przeciwwymiotnych często nie jest w ogóle konieczne, a wystarczające jest odpowiednie nawodnienie. Decyzja o długości terapii powinna być podejmowana przez lekarza na podstawie oceny przyczyny wymiotów i stanu klinicznego pacjenta.
Łączenie leków przeciwwymiotnych z alkoholem jest zdecydowanie odradzane. Alkohol może nasilać działanie sedacyjne leków przeciwhistaminowych pierwszej generacji, neuroleptycznych pochodnych fenotiazyny oraz metoklopramidu, prowadząc do nadmiernej senności, zaburzeń koordynacji ruchowej i zwiększonego ryzyka upadków. Alkohol może również nasilać działanie depresyjne na ośrodkowy układ nerwowy i zwiększać ryzyko działań niepożądanych, takich jak zawroty głowy czy zaburzenia świadomości. Dodatkowo alkohol sam w sobie może wywoływać nudności i wymioty, szczególnie przy nadmiernym spożyciu, co zmniejsza skuteczność terapii przeciwwymiotnej. W trakcie przyjmowania jakichkolwiek leków przeciwwymiotnych należy całkowicie unikać spożywania alkoholu.
Pilna konsultacja lekarska jest konieczna w wielu sytuacjach związanych z wymiotami. Wymioty utrzymujące się dłużej niż dwadzieścia cztery do czterdziestu ośmiu godzin u dorosłych lub powyżej dwunastu godzin u dzieci wymagają oceny lekarskiej, szczególnie gdy towarzyszą im objawy odwodnienia. Obecność krwi w wymiocinach, wymioty o barwie kawy czy ciemnej krwi wskazują na możliwość krwawienia z przewodu pokarmowego i stanowią wskazanie do natychmiastowej konsultacji. Silny ból brzucha, gorączka powyżej trzydziestu ośmiu stopni Celsjusza, zaburzenia świadomości, sztywność karku czy objawy neurologiczne mogą sugerować poważne schorzenia wymagające pilnej interwencji medycznej. U dzieci objawy takie jak zapad ciemiączka, brak łez podczas płaczu, znacznie zmniejszona częstość oddawania moczu czy wyraźne osłabienie wymagają natychmiastowego zgłoszenia się do lekarza. Pacjenci po chemioterapii, którzy pomimo stosowania leków przeciwwymiotnych nie uzyskują ulgi, powinni skontaktować się z onkologiem w celu modyfikacji leczenia. Każdy przypadek wymiotów o niejasnej przyczynie, nawracających wymiotów czy wymiotów towarzyszących innym niepokojącym objawom wymaga diagnostyki lekarskiej.
Główną różnicą między lekami przeciwwymiotnymi dostępnymi bez recepty a tymi wymagającymi recepty jest ich potencjał działań niepożądanych oraz zakres wskazań. Dimenhydrynat jest jedynym lekiem przeciwwymiotnym dostępnym bez recepty w Polsce i może być stosowany przez dorosłych oraz dzieci od szóstego roku życia w zapobieganiu chorobie lokomocyjnej oraz łagodnych wymiotach. Leki dostępne wyłącznie na receptę, takie jak metoklopramid, antagoniści receptorów 5-HT3, tietylperazyna czy aprepitant, charakteryzują się silniejszym działaniem przeciwwymiotnym, ale wiążą się z większym ryzykiem poważnych działań niepożądanych. Są one stosowane w bardziej zaawansowanych przypadkach, takich jak wymioty po chemioterapii, radioterapii, zabiegach chirurgicznych czy w przypadkach gdy przyczyną wymiotów są choroby wymagające specjalistycznego leczenia. Preparaty ziołowe zawierające imbir dostępne są jako suplementy diety bez recepty i mogą być stosowane jako wsparcie w łagodnych wymiotach oraz chorobie lokomocyjnej. Wybór odpowiedniego leku powinien być zawsze konsultowany z lekarzem lub farmaceutą, którzy ocenią przyczynę wymiotów i dobierze najwłaściwszą opcję terapeutyczną.
Większość leków przeciwwymiotnych nie powoduje uzależnienia fizycznego ani psychicznego w tradycyjnym rozumieniu tego pojęcia. Antagoniści receptorów serotoninowych, metoklopramid, leki przeciwhistaminowe czy pochodne fenotiazyny nie wykazują potencjału uzależniającego. Wyjątek stanowią benzodiazepiny, takie jak lorazepam czy midazolam, które przy długotrwałym stosowaniu mogą prowadzić do rozwoju tolerancji i uzależnienia, jednak w terapii wymiotów są one stosowane jedynie krótkotrwale i w specyficznych sytuacjach. Kannabinoidy stosowane jako leki przeciwwymiotne również mogą teoretycznie prowadzić do uzależnienia przy długotrwałym stosowaniu, ale ich użycie jest ograniczone do szczególnych przypadków wymiotów opornych na inne leczenie. Długotrwałe stosowanie niektórych leków przeciwwymiotnych, szczególnie metoklopramidu, może prowadzić do powstawania nieodwracalnych zaburzeń pozapiramidowych, co jest poważnym powikłaniem, ale nie stanowi uzależnienia w klasycznym znaczeniu. Najważniejsze jest przestrzeganie zaleceń lekarza dotyczących dawkowania i czasu trwania terapii oraz nieużywanie leków przeciwwymiotnych bez wyraźnego wskazania medycznego.
