Naproksen – lek o działaniu przeciwbólowym, przeciwzapalnym, przeciwgorączkowym zaliczany do grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ). Ponadto wykazuje działanie hamujące agregację płytek krwi. Mechanizm działania naproksenu polega na hamowaniu aktywności cyklooksygenazy COX-1 i COX-2, co skutkuje hamowaniem reakcji zapalnej. Wskazaniem do stosowania naproksenu jest leczenie bólu o umiarkowanym nasileniu (m.in. bolesne miesiączkowanie, bóle pleców), reumatoidalnego zapalenia stawów i innych chorób reumatycznych, ostrej dny moczanowej oraz leczenie ostrych zaburzeń mięśniowo-szkieletowych. Naproksen dostępny jest w postaci doustnej, doodbytniczej oraz w formie maści, żelu i kremu.
Możliwe działania niepożądane: dotyczą najczęściej przewodu pokarmowego i są to wrzody trawienne, perforacje i krwawienie z żołądka i/lub dwunastnicy, nudności, wymioty, biegunka, wzdęcia, niestrawność, ból brzucha.
Uwaga: Nie zaleca się stosowania jednocześnie dwóch i więcej leków z grupy NLPZ, ponieważ wiąże się to m.in. ze zwiększonym ryzykiem krwawień, owrzodzeń i perforacji przewodu pokarmowego.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Naproksen – przewodnik medyczny dla pacjentów
Naproksen to jedna z najważniejszych i najczęściej stosowanych substancji czynnych w grupie niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ). Jest to pochodna kwasu propionowego, która została wprowadzona do lecznictwa pod koniec lat 70. XX wieku i od tego czasu stanowi złoty standard w terapii bólu, stanów zapalnych oraz gorączki. Jako lek o wielokierunkowym działaniu, naproksen wyróżnia się szczególnie długim okresem działania – około 14 godzin u młodych osób, co oznacza, że zazwyczaj wystarczają dwie dawki na dobę dla utrzymania stałego efektu terapeutycznego. Ta wyjątkowa właściwość czyni go niezwykle wygodnym w użyciu dla pacjentów wymagających długotrwałego leczenia przeciwbólowego i przeciwzapalnego. Naproksen jest dostępny zarówno w formach recepturowych, jak i bez recepty, w różnych postaciach – od tabletek, przez żele, aż po czopki – co pozwala na dostosowanie terapii do indywidualnych potrzeb pacjenta.
Mechanizm działania naproksenu
Naproksen wywiera swoje działanie poprzez hamowanie aktywności dwóch kluczowych enzymów – cyklooksygenazy typu 1 (COX-1) oraz cyklooksygenazy typu 2 (COX-2). Te enzymy są odpowiedzialne za syntezę prostaglandyn z lipidów błon komórkowych, a prostaglandyny z kolei pełnią fundamentalną rolę w procesach zapalnych, odczuwania bólu i regulacji temperatury ciała.
Cyklooksygenaza typu 2 (COX-2) jest enzymem, którego aktywność gwałtownie wzrasta w tkankach objętych stanem zapalnym. Hamowanie tego enzymu przez naproksen prowadzi bezpośrednio do zmniejszenia produkcji prostaglandyn prozapalnych, co skutkuje działaniem przeciwbólowym, przeciwzapalnym i przeciwgorączkowym. Jednocześnie naproksen hamuje również cyklooksygenazę typu 1 (COX-1), która jest aktywna w warunkach fizjologicznych w wielu tkankach, szczególnie w płytkach krwi, gdzie odpowiada za syntezę tromboksanu. To właśnie blokowanie COX-1 w płytkach krwi jest podstawą przeciwagregacyjnego działania naproksenu, choć jego efekt przeciwpłytkowy jest słabszy i krótszy w porównaniu do kwasu acetylosalicylowego.
Dodatkowo naproksen wpływa na inne mediatory stanu zapalnego, hamuje uwalnianie enzymów proteolitycznych oraz ogranicza migrację leukocytów do miejsc zapalnych. Dzięki temu kompleksowemu mechanizmowi działania, naproksen skutecznie redukuje objawy odpowiedzi zapalnej, takie jak obrzęk, podwyższona temperatura ciała, ból i sztywność stawów.
Wskazania do stosowania naproksenu
Naproksen znajduje szerokie zastosowanie w leczeniu objawowym reumatoidalnego zapalenia stawów, młodzieńczego reumatoidalnego zapalenia stawów, zesztywniającego zapalenia stawów kręgosłupa oraz ostrego napadu dny moczanowej. Lek jest szczególnie ceniony w terapii chorób reumatycznych ze względu na swoje silne działanie przeciwzapalne i długi okres działania.
Główne wskazania medyczne obejmują:
- Reumatoidalne zapalenie stawów i inne choroby reumatyczne
- Choroba zwyrodnieniowa stawów (artoza)
- Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (choroba Bechterewa)
- Młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów
- Ostre napady dny moczanowej
- Zapalenie ścięgien i torebek stawowych
- Ostre bóle mięśniowo-stawowe
Wskazania w medycynie ogólnej:
- Bóle różnego pochodzenia o umiarkowanym nasileniu
- Bolesne miesiączkowanie (dysmenorrhea)
- Bóle głowy i migreny
- Bóle zębów
- Bóle pooperacyjne
- Urazy tkanek miękkich (skręcenia, stłuczenia, nadwyrężenia)
- Stany gorączkowe
Naproksen może być podawany dzieciom już od 2 roku życia, jednak wiek, od którego można stosować konkretne preparaty z naproksenem często różni się w zależności od danego produktu. W przypadku dzieci konieczne jest precyzyjne dostosowanie dawki do wieku i masy ciała pacjenta.
Formy dostępne i dawkowanie
Naproksen dostępny jest w Polsce w kilkunastu różnych preparatach, które można podzielić na formy dostępne bez recepty oraz na receptę. Naproksen bez recepty dostępny jest w postaci tabletek powlekanych oraz żelu do smarowania obolałego miejsca.
Preparaty dostępne bez recepty:
- Aleve (220 mg) – tabletki powlekane
- Naxii (220 mg) – tabletki powlekane
- Naproxen Aflofarm (200 mg) – tabletki
- Naproxen Hasco – żel 10%
- Naproxen EMO – żel do stosowania zewnętrznego
Preparaty dostępne na receptę:
- Apo-Napro (500 mg) – tabletki
- Naproxen 500 Hasco – tabletki
- Nalgesin Forte – tabletki powlekane
- Anapran (550 mg) – tabletki powlekane
- Naproxen Polfarmex – tabletki
Zasady dawkowania
Dorośli powinni przyjmować jednorazowo 220 mg naproksenu co 8 do 12 godzin, aż do ustąpienia objawów. U niektórych osób zastosowanie dawki początkowej 440 mg, a następnie 220 mg po upływie 12 godzin, może zwiększyć działanie przeciwbólowe. Maksymalna dawka dobowa naproksenu to 660 mg dla preparatów bez recepty.
W przypadku preparatów recepturowych dawkowanie jest bardziej zróżnicowane:
- Reumatoidalne zapalenie stawów: dawka początkowa 750-1000 mg na dobę, następnie 250-500 mg dwa razy dziennie
- Ostra dna moczanowa: pojedyncza dawka 750 mg, następnie 250 mg co osiem godzin do ustąpienia objawów
- Ostre bóle: zazwyczaj 500-1000 mg na dobę w dawkach podzielonych
Maksymalna dawka dobowa naproksenu wynosi 1250 mg dla wszystkich wskazań, jednak w praktyce klinicznej rzadko stosuje się tak wysokie dawki ze względu na zwiększone ryzyko działań niepożądanych.
Forma farmaceutyczna |
Dawka typowa |
Częstość podawania |
Maksymalna dawka dobowa |
Tabletki OTC (220mg) |
220 mg |
co 8-12 godzin |
660 mg |
Tabletki Rx (500mg) |
250-500 mg |
2 razy dziennie |
1250 mg |
Żel 10% |
Niewielka ilość |
2-3 razy dziennie |
– |
Leczenie farmakologiczne w różnych schorzeniach
Choroby reumatyczne
W leczeniu chorób reumatycznych naproksen często stosuje się w skojarzeniu z innymi substancjami czynnymi. Podstawowe leki modyfikujące przebieg choroby (DMARDs) to metotreksat, sulfasalazyna, leflunomid oraz hydroksychlorochiną. W ciężkich przypadkach reumatoidalnego zapalenia stawów wprowadza się leki biologiczne, takie jak adalimumab, etanercept czy infliksymab.
W terapii skojarzonej naproksen może być łączony z:
- Metotreksatem – podstawowym lekiem w RZS
- Sulfasalazną – szczególnie w zapaleniu stawów kręgosłupa
- Leflunomidem – jako alternatywa dla metotreksatu
- Prednizolonem – w okresach zaostrzeń (krótkotrwale)
- Tocilizumabem – w przypadkach opornych na konwencjonalne leczenie
Leczenie dny moczanowej
W ostrym napadzie dny moczanowej naproksen stosuje się w wysokich dawkach początkowych. Równolegle w leczeniu długoterminowym stosuje się:
- Allopurinol – podstawowy lek hipourykemiczny
- Febukstostat – w przypadku nietolerancji allopurinolu
- Kolchicynę – jako alternatywę w ostrych napadach
- Probenecyd – lek urykozuryczny
Terapia bólu przewlekłego
W leczeniu bólu przewlekłego naproksen może być stosowany z:
- Paracetamolem – bezpieczne połączenie o działaniu synergistycznym
- Tramadolem – w bólu umiarkowanym do silnego
- Gabapentynoidami (pregabalina, gabapentyna) – w bólu neuropatycznym
- Duloksetyną – w bólu przewlekłym z komponentą neuropatyczną
Przeciwwskazania i środki ostrożności
Naproksen nie powinien być stosowany przez osoby, które są uczulone na tę substancję czynną, kwas acetylosalicylowy lub inne niesteroidowe leki przeciwzapalne. Inne przeciwwskazania obejmują chorobę wrzodową żołądka lub dwunastnicy, krwawienie z przewodu pokarmowego, skazę krwotoczną, ciężką niewydolność serca, nerek lub wątroby.
Bezwzględne przeciwwskazania:
- Nadwrażliwość na naproksen, kwas acetylosalicylowy lub inne NLPZ
- Czynna choroba wrzodowa żołądka lub dwunastnicy
- Krwawienie z przewodu pokarmowego w wywiadzie
- Ciężka niewydolność serca, wątroby lub nerek
- Trzeci trymestr ciąży
- Ciężka skaza krwotoczna
Szczególną ostrożność należy zachować u osób:
- Z zaburzeniami krzepnięcia krwi lub stosujących antykoagulanty
- Z niewydolnością serca, wątroby lub nerek
- Z astmą oskrzelową lub alergią w wywiadzie
- W podeszłym wieku (powyżej 65 lat)
- Z chorobami układu krążenia
- Z nadciśnieniem tętniczym
- Z cukrzycą
- Palących tytoń
Ostrożność w stosowaniu naproksenu należy zachować również w przypadku palaczy. Dym nikotynowy wchodzi w często nieprzewidywalne interakcje z substancjami leczniczymi. W tym przypadku może dojść do zaostrzenia krwawień z przewodu pokarmowego.
Działania niepożądane
Najczęstsze działania niepożądane obejmują zawroty głowy, senność, ból głowy, wysypkę, siniaki oraz dolegliwości żołądkowo-jelitowe. Profil bezpieczeństwa naproksenu jest podobny do innych NLPZ, jednak lek ten uważany jest za lepiej tolerowany niż kwas acetylosalicylowy.
Najczęstsze działania niepożądane (>1% pacjentów):
- Zawroty i bóle głowy
- Niestrawność, ból brzucha, zgaga
- Nudności, wymioty
- Biegunka lub zaparcia
- Wysypka skórna
- Obrzęki
Działania niepożądane o średniej częstości (0,1-1%):
- Senność lub bezsenność
- Świąd skóry
- Wzdęcia
- Szumy uszne
- Kołatanie serca
- Nadciśnienie tętnicze
Rzadkie, ale poważne działania niepożądane (<0,1%):
- Wrzody trawienne i krwawienia z przewodu pokarmowego
- Perforacja żołądka lub dwunastnicy
- Zapalenie wątroby
- Niewydolność nerek
- Zespół nerczycowy
- Reakcje anafilaktyczne
- Zespół Stevensa-Johnsona
- Toksyczne oddzielanie się naskórka
Najpoważniejsze skutki uboczne naproksenu stosowanego doustnie to: zgaga, nudności, wymioty, zaparcia, biegunka czy wzdęcia. Poważniejszymi reakcjami, które mogą wystąpić są krwawienia z przewodu pokarmowego, stany zapalne, owrzodzenia, perforacje i niedrożności górnego i dolnego odcinka przewodu pokarmowego.
Interakcje z innymi lekami
Naproksen może wchodzić w liczne interakcje z innymi lekami, co wymaga szczególnej ostrożności przy jednoczesnym stosowaniu różnych substancji czynnych.
Najważniejsze interakcje lekowe:
Leki przeciwzakrzepowe:
- Warfaryna – zwiększone ryzyko krwawień
- Acenokumarol – nasilenie działania przeciwzakrzepowego
- Dabigatran, riwaroksaban – podwyższone ryzyko krwawień
Leki sercowo-naczyniowe:
- Inhibitory ACE (enalapril, perindopril, ramipril)
- Sartany (losartan, walsartan, telmisartan)
- Beta-blokery (metoprolol, bisoprolol)
- Diuretyki (furosemid, hydrochlorotiazyd)
Leki immunosupresyjne:
- Metotreksat – zwiększone stężenie i toksyczność
- Cyklosporyna – ryzyko nefrotoksyczności
- Takrolimus – zwiększone ryzyko uszkodzenia nerek
Leki przeciwdepresyjne z grupy SSRI – naproksen może obniżyć ich skuteczność. Zwiększenie ryzyka wystąpienia krwawienia związane z nasileniem działania leków przeciwzakrzepowych.
Inne istotne interakcje:
- Lit – zmniejszone wydalanie, ryzyko zatrucia
- Fenytoina – nasilenie działania przeciwpadaczkowego
- Digoksyna – zwiększenie stężenia glikozydu nasercowego
- Probenecyd – wydłużenie działania naproksenu
- Chinolony – zwiększone ryzyko drgawek
Grupa leków |
Przykłady substancji |
Typ interakcji |
Zalecenia |
Antykoagulanty |
Warfaryna, acenocumarol |
Zwiększone ryzyko krwawień |
Kontrola INR |
Inhibitory ACE |
Enalapril, ramipril |
Zmniejszenie skuteczności |
Monitoring ciśnienia |
Diuretyki |
Furosemid, HCTZ |
Ograniczenie działania |
Kontrola funkcji nerek |
Metotreksat |
– |
Zwiększenie toksyczności |
Monitoring stężenia MTX |
Czy naproksen można stosować długoterminowo?
Naproksen, podobnie jak inne NLPZ, powinien być stosowany w najmniejszej skutecznej dawce przez jak najkrótszy możliwy czas. Naproksen nie powinien być stosowany dłużej niż 10 dni w przypadku bólu lub dłużej niż 3 dni w przypadku gorączki, chyba że lekarz zdecyduje inaczej. Długotrwałe stosowanie wymaga regularnego monitorowania funkcji nerek, wątroby oraz obrazu krwi.
Czy naproksen można łączyć z paracetamolem?
Tak, naproksen można bezpiecznie łączyć z paracetamolem. Te dwa leki mają różne mechanizmy działania i nie konkurują ze sobą. Połączenie to często daje lepszy efekt przeciwbólowy niż stosowanie pojedynczych substancji w wyższych dawkach.
Kiedy najlepiej przyjmować naproksen – przed czy po posiłku?
Naproksen ogranicza produkcję ochronnego śluzu w żołądku. Dlatego należy go przyjmować w trakcie lub po posiłku. Stosowanie na pusty żołądek może prowadzić do podrażnienia żołądka, zgagi i mieć wpływ na wystąpienie choroby wrzodowej lub nadżerek w błonie śluzowej żołądka.
Czy naproksen można stosować w ciąży i podczas karmienia piersią?
Stosowanie naproksenu w trzecim trymestrze ciąży jest bezwzględnie przeciwwskazane ze względu na ryzyko wpływu leku na wcześniejsze zamknięcie przewodu tętniczego. W pierwszym i drugim trymestrze ciąży stosowanie jest niezalecane. Niewielkie ilości naproksenu przenikają do mleka matki. Kobiety karmiące powinny unikać stosowania leku, ponieważ naproksen przenika do mleka.
Jaka jest różnica między naproksenem a ibuprofenem?
Ibuprofen i naproksen są oba lekami przeciwzapalnymi z grupy NLPZ. Różnią się między innymi skutecznością i działaniem ubocznym. Ibuprofen jest bardziej skuteczny przeciw bólowi i gorączce, natomiast naproksen jest lepiej przeciwzapalny. Naproksen ma również dłuższy okres działania (12-14 godzin) w porównaniu do ibuprofenu (4-6 godzin).
Czy naproksen może wpływać na wyniki badań laboratoryjnych?
Pacjenci poddani terapii naproksenem mogą doświadczyć błędów i nieprawidłowości podczas przebiegu niektórych badań laboratoryjnych (np. czynności kory nadnerczy). Przed wykonaniem badań laboratoryjnych pacjent powinien powiedzieć lekarzowi, że przyjmuje naproksen, gdyż może on fałszować wyniki niektórych badań.
Co robić w przypadku przedawkowania naproksenu?
Przedawkowanie naproksenu może objawiać się zawrotami głowy, sennością, bólami w nadbrzuszu, uczuciem dyskomfortu w obrębie jamy brzusznej, zgagą, niestrawnością, nudnościami i wymiotami. W przypadku przedawkowania należy niezwłocznie skontaktować się z lekarzem lub udać do najbliższego szpitala. Leczenie polega na opróżnieniu żołądka i podaniu węgla aktywnego.
Czy naproksen w żelu jest bezpieczniejszy od tabletek?
Stosując preparaty z grupy NLPZ miejscowo, znacznie zmniejsza się ryzyko powikłań i działań niepożądanych. Żel z naproksenem nie jest lekiem do łagodzenia gorączki, jednak w porównaniu do tabletek powoduje najmniej skutków ubocznych, ponieważ mało wchłania się do krążenia ogólnego. Formy miejscowe są szczególnie zalecane u pacjentów z problemami żołądkowymi.
Bibliografia
- Angiolillo DJ, Weisman SM. Clinical Pharmacology and Cardiovascular Safety of Naproxen. Am J Cardiovasc Drugs. 2017 Apr;17(2):97-107. DOI: 10.1007/s40256-016-0200-5 PMID: 27826802
- Davies NM, Anderson KE. Clinical pharmacokinetics of naproxen. Clin Pharmacokinet. 1997 Apr;32(4):268-93. DOI: 10.2165/00003088-199732040-00002 PMID: 9113437