Choragon 5000 to lek w postaci proszku i rozpuszczalnika do sporządzania roztworu do wstrzykiwań domięśniowych. Zawiera ludzką gonadotropinę kosmówkową (HCG), która stymuluje owulację u kobiet oraz produkcję testosteronu u mężczyzn. Jest stosowany w leczeniu niepłodności u kobiet i mężczyzn, a także u dzieci w przypadku opóźnionego dojrzewania płciowego oraz przy niezstąpieniu jednego lub obu jąder. Lek jest dostępny na receptę.
Chorapur to lek dostępny na receptę, który zawiera gonadotropinę kosmówkową jako substancję czynną. Jest to hormon otrzymywany z moczu kobiet ciężarnych. Lek stosowany jest w leczeniu niepłodności u kobiet i mężczyzn, a także u dzieci w przypadku opóźnionego dojrzewania płciowego. U kobiet, u których nie występuje jajeczkowanie lub występuje rzadko, Chorapur stosuje się w celu wywołania owulacji i indukcji luteinizacji, po stymulacji wzrostu pęcherzyków. U mężczyzn Chorapur stosuje się do przywracania płodności w przypadkach hipogonadyzmu hipogonadotropowego.
Pregnyl to lek zawierający ludzką gonadotropinę kosmówkową (hCG), która należy do gonadotropin. Kontroluje ona czynności narządów płciowych. U kobiet stosuje się go w celu indukcji owulacji, monitorowania stymulacji jajników w celu uzyskania komórek jajowych do zapłodnienia pozaustrojowego oraz zapobiegania niewydolności ciałka żółtego. U mężczyzn stosowany jest w celu stymulacji komórek Leydiga, aby pobudzić produkcję testosteronu. Pregnyl jest dostępny na receptę.
Zivafert to lek zawierający ludzką gonadotropinę kosmówkową, naturalny hormon odpowiedzialny za płodność i rozmnażanie. Jest on pozyskiwany z ludzkiego moczu i należy do rodziny gonadotropin. Lek jest stosowany w celu wspomagania rozwoju i dojrzewania kilku pęcherzyków, z których każdy zawiera komórkę jajową, u kobiet poddawanych technikom wspomaganego rozrodu, takim jak zapłodnienie in vitro. Zivafert jest dostępny na receptę.
Gonadotropina kosmówkowa – syntetycznie otrzymywany hormon, budową zbliżony do podjednostki α gonadotropin wydzielanych przez przysadkę mózgową. Mechanizm działania gonadotropiny kosmówkowej polega na stymulowaniu biosyntezy steroidów płciowych w jajnikach i jądrach. Wskazaniem do stosowania leku jest przywracanie płodności w przypadku hipogonadyzmu hipogonadotropowego u mężczyzn oraz wywołanie owulacji i indukcji luteinizacji, po stymulacji wzrostu pęcherzyków u kobiet. Gonadotropinę kosmówkową stosuje się również u dzieci w leczeniu wnętrostwa oraz u mężczyzn przed rozpoczęciem stymulacji w celach diagnostycznych.
Gonadotropina kosmówkowa dostępna jest w postaci roztworu do wstrzykiwań. Lek podaje się domięśniowo.
Możliwe działania niepożądane: ginekomastia, ból głowy, uderzenia gorąca, nudności, ból brzucha, wymioty, wykwity skórne, trądzik, łagodna lub umiarkowana postać OHSS, obrzęk piersi, ból jąder, reakcje w miejscu wstrzyknięcia.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Gonadotropina kosmówkowa, znana również jako hCG (z angielskiego human chorionic gonadotropin), to hormon białkowy o fundamentalnym znaczeniu dla prawidłowego przebiegu ciąży, a jednocześnie substancja czynna wykorzystywana w leczeniu wielu schorzeń endokrynologicznych i ginekologicznych. Ten niezwykły związek, produkowany naturalnie przez rozwijający się zarodek i łożysko, pełni kluczową rolę w podtrzymywaniu ciąży we wczesnych jej etapach, ale znajduje również szerokie zastosowanie w medycynie reprodukcyjnej, leczeniu niepłodności oraz diagnostyce nowotworowej. Gonadotropina kosmówkowa jest jednym z pierwszych sygnałów biochemicznych obecności zarodka w organizmie kobiety – można ją wykryć we krwi już 6-12 dni po zapłodnieniu, co czyni ją podstawą wszystkich testów ciążowych dostępnych zarówno w laboratoriach, jak i aptekach. Hormon ten wykazuje podobieństwo strukturalne i funkcjonalne do hormonu luteinizującego (LH), co pozwala na jego terapeutyczne wykorzystanie w stymulacji owulacji u kobiet oraz wspomaganiu produkcji testosteronu u mężczyzn. Medyczne zastosowanie gonadotropiny kosmówkowej obejmuje nie tylko wspomagane techniki rozrodu, ale także diagnostykę i monitorowanie niektórych nowotworów, co czyni ten hormon nieocenionym narzędziem we współczesnej medycynie.
Gonadotropina kosmówkowa należy do rodziny glikoproteinowych hormonów przysadki, w skład której wchodzą także hormon luteinizujący (LH), hormon folikulotropowy (FSH) oraz tyreotropina (TSH). Wszystkie te hormony charakteryzują się podobną strukturą dwupodjednostkową, co determinuje ich biologiczne właściwości i sposób działania.
Cząsteczka hCG zbudowana jest z dwóch podjednostek – alfa i beta – połączonych ze sobą wiązaniami niekowalencyjnymi. Podjednostka alfa jest identyczna dla wszystkich gonadotropin i tyreotropiny, co oznacza, że nie wykazuje specyficzności hormonalnej. Składa się ona ze 92 aminokwasów i zawiera dwa łańcuchy oligosacharydowe przyłączone wiązaniami N-glikozydowymi. Z kolei podjednostka beta jest unikalna dla gonadotropiny kosmówkowej i odpowiada za swoiste działanie biologiczne hormonu. Zawiera ona 145 aminokwasów i jest większa od podjednostek beta innych gonadotropin.
Kluczowym elementem struktury hCG jest glikozylacja – proces przyłączania reszt cukrowych do łańcucha białkowego. Oligosacharydy stanowią aż 25-40% całkowitej masy hormonu i obejmują takie cukry jak acetyloglukozamina, mannoza, galaktoza, fukoza oraz kwas sialowy. Glikozylacja zachodzi poprzez tworzenie wiązań N-glikozydowych z resztami asparaginy oraz wiązań O-glikozydowych z resztami seryny i treoniny. Stopień i rodzaj glikozylacji ma istotny wpływ na aktywność biologiczną hormonu, jego czas półtrwania w organizmie oraz zdolność do wiązania się z receptorami.
We krwi i innych płynach ustrojowych można wykryć różne formy molekularne hCG. Oprócz biologicznie aktywnej formy nienaruszonej występują także: nacięta forma dimeru, wolna podjednostka beta (β-hCG), nacięta podjednostka beta oraz fragment rdzeniowy beta. Te różne formy molekularne powstają w wyniku modyfikacji potranslacyjnych i mogą mieć różne znaczenie diagnostyczne, szczególnie w kontekście diagnostyki nowotworowej.
Produkcja gonadotropiny kosmówkowej rozpoczyna się niemal natychmiast po zapłodnieniu komórki jajowej. Już w momencie zagnieżdżenia się blastocysty w błonie śluzowej macicy – co następuje około 6-12 dni po zapłodnieniu – komórki syncytiotrofoblastu (zewnętrznej warstwy rozwijającego się zarodka) zaczynają wydzielać hCG do krwi matki. To sprawia, że gonadotropina kosmówkowa jest najwcześniejszym biochemicznym markerem ciąży, wyprzedzającym wszelkie kliniczne objawy.
Podstawową i najważniejszą funkcją hCG we wczesnej ciąży jest podtrzymywanie aktywności ciałka żółtego ciążowego. W normalnym cyklu miesiączkowym, gdy nie dochodzi do zapłodnienia, ciałko żółte – struktura powstająca w jajniku po uwolnieniu komórki jajowej – podlega spontanicznej regresji około 14 dni po owulacji. Zanik ciałka żółtego prowadzi do gwałtownego spadku poziomu progesteronu, co inicjuje menstruację. Jednak gdy dojdzie do zapłodnienia, hCG wydzielany przez zarodek stanowi biochemiczny sygnał jego obecności i zapobiega tej regresji.
Gonadotropina kosmówkowa wiąże się z receptorami LH/hCG na powierzchni komórek ciałka żółtego, pobudzając je do dalszej produkcji progesteronu. Ten hormon jest absolutnie niezbędny dla utrzymania ciąży – przygotowuje błonę śluzową macicy do przyjęcia zarodka, hamuje skurcze mięśnia macicy i blokuje wystąpienie menstruacji. Dzięki działaniu hCG stężenie progesteronu we wczesnej ciąży utrzymuje się na wysokim poziomie przez pierwsze 10-12 tygodni, aż do momentu gdy łożysko staje się w pełni funkcjonalne i przejmuje rolę głównego producenta progesteronu.
Oprócz podstawowej funkcji luteotropowej, gonadotropina kosmówkowa odgrywa szereg innych, nie mniej istotnych ról w rozwoju ciąży. Hormon ten uczestniczy w procesie implantacji zarodka, wspierając przemiany w endometrium i ułatwiając zagnieżdżenie. Wykazuje działanie immunomodulujące – osłabia miejscową odpowiedź immunologiczną matki, dzięki czemu płód nie jest rozpoznawany jako ciało obce i nie dochodzi do jego odrzucenia przez układ odpornościowy. hCG stymuluje także angiogenezę, czyli powstawanie nowych naczyń krwionośnych w okolicy implantacji, co jest niezbędne dla prawidłowego ukrwienia rozwijającego się zarodka.
Gonadotropina kosmówkowa wpływa również na metabolizm energetyczny matki, zwiększając wchłanianie substancji odżywczych z jej krwi i modyfikując metabolizm węglowodanów oraz tłuszczów. Te zmiany metaboliczne umożliwiają gromadzenie energii niezbędnej do rozwoju płodu. W późniejszych etapach ciąży hCG pobudza rozwój płodu, uczestnicząc w aktywacji jego gruczołów dokrewnych – tarczycy, nadnerczy, zapoczątkowuje dojrzewanie jąder u płodów męskich i jajników u płodów żeńskich, wspiera działanie grasicy, nerek i wątroby.
Stężenie gonadotropiny kosmówkowej we krwi kobiety ciężarnej wykazuje charakterystyczną dynamikę zmian. W pierwszych tygodniach po zapłodnieniu następuje bardzo szybki wzrost poziomu hormonu – stężenie hCG podwaja się średnio co 48-72 godziny. Ten wykładniczy wzrost jest na tyle charakterystyczny, że służy jako jeden ze wskaźników prawidłowego rozwoju ciąży we wczesnym jej okresie.
Szczyt wydzielania gonadotropiny kosmówkowej przypada na okres między 10. a 13. tygodniem ciąży, licząc od pierwszego dnia ostatniej miesiączki. W tym czasie stężenie hCG we krwi może osiągać wartości przekraczające 100 000 mIU/ml, a u niektórych kobiet nawet więcej. Po osiągnięciu maksimum poziom hormonu zaczyna stopniowo spadać. Od około 14. tygodnia ciąży, gdy łożysko przejmuje już funkcję wydzielania progesteronu i nie jest już tak zależne od ciałka żółtego, stężenie hCG obniża się kilkukrotnie w porównaniu z wartościami szczytowymi.
Mimo tego spadku, gonadotropina kosmówkowa pozostaje wykrywalna we krwi matki przez całą ciążę, utrzymując się na stosunkowo wysokim, choć znacznie niższym niż w pierwszym trymestrze poziomie. Nawet w ciążach donoszonych hCG może być wykrywany we krwi kobiety jeszcze przez 30 dni po porodzie, stopniowo zanikając w okresie połogu.
Normy stężenia hCG różnią się nieznacznie między laboratoriami, ale ogólnie przyjmuje się, że poziom poniżej 5 mIU/ml oznacza brak ciąży, podczas gdy wartość powyżej 5 mIU/ml potwierdza jej obecność. W poszczególnych tygodniach ciąży przyjmuje się następujące zakresy referencyjne: 3. tydzień: 5-50 mIU/ml, 4. tydzień: 5-426 mIU/ml, 5. tydzień: 18-7340 mIU/ml, 6. tydzień: 1080-56500 mIU/ml, a w kolejnych tygodniach wartości te dalej rosną aż do szczytu między 10. a 12. tygodniem.
Gonadotropina kosmówkowa jest podstawowym markerem biochemicznym wykorzystywanym w diagnostyce ciąży. Testy ciążowe, zarówno te laboratoryjne wykonywane z krwi, jak i dostępne bez recepty testy moczu, opierają się na wykrywaniu obecności podjednostki beta hCG. Podjednostka ta jest specyficzna dla gonadotropiny kosmówkowej i nie występuje w innych hormonach, co zapewnia wysoką swoistość testów.
Testy ciążowe z krwi są bardziej czułe niż testy moczu i pozwalają na wykrycie ciąży już 1-2 dni po zagnieżdżeniu się zarodka, czyli około 11-12 dni po zapłodnieniu. Testy moczu, choć nieco mniej czułe, mogą wykryć ciążę już po 7 dniach od zapłodnienia, ale dla uzyskania najbardziej wiarygodnych wyników zaleca się wykonanie testu w dniu spodziewanej miesiączki lub kilka dni po jej oczekiwanym terminie.
W diagnostyce prenatalnej oznaczanie poziomu hCG ma również inne, niezwykle istotne zastosowanie. Pomiar stężenia wolnej podjednostki beta gonadotropiny kosmówkowej jest jednym z elementów testu podwójnego (PAPP-A), który wykonuje się między 11. a 14. tygodniem ciąży w celu oceny ryzyka chromosomowych wad płodu. Nieprawidłowe wartości beta-hCG w połączeniu z innymi markerami mogą wskazywać na zwiększone ryzyko trisomii 21 (zespołu Downa), trisomii 18 (zespołu Edwardsa) czy innych aberracji chromosomowych.
Monitorowanie poziomu hCG w trakcie ciąży pozwala także na wykrywanie różnych patologii. Zbyt niskie stężenie hormonu lub brak odpowiedniego przyrostu jego wartości może wskazywać na ciążę pozamaciczną, zagrożenie poronieniem, obumarcie zarodka czy niewydolność łożyska. Z kolei nadmiernie wysokie wartości mogą sugerować ciążę bliźniaczą lub mnogą, ale także ciążę zaśniadową – patologiczny stan, w którym dochodzi do nieprawidłowego rozwoju trofoblastu.
Szczególnie istotne jest monitorowanie hCG w przypadku ciąży biochemicznej – określenia używanego dla bardzo wczesnych poronień występujących przed 6. tygodniem ciąży. W takiej sytuacji poziom hCG początkowo wzrasta potwierdzając zapłodnienie, ale następnie szybko spada lub nie wykazuje prawidłowej dynamiki wzrostu, co sygnalizuje nieprawidłowy rozwój lub obumarcie zarodka.
Jednym z najważniejszych zastosowań oznaczania hCG poza diagnostyką ciąży jest jego wykorzystanie jako markera nowotworowego. Gonadotropina kosmówkowa może być wytwarzana przez niektóre komórki nowotworowe, co czyni jej pomiar cennym narzędziem w diagnostyce, monitorowaniu leczenia i wykrywaniu nawrotów określonych typów nowotworów.
U kobiet podwyższone stężenie hCG przy wykluczeniu ciąży może wskazywać na ciążową chorobę trofoblastyczną – grupę schorzeń obejmujących zaśniad groniasty (całkowity i częściowy), zaśniad inwazyjny, rak kosmówki oraz guz miejsca łożyskowego. Są to nowotwory wywodzące się z komórek trofoblastu, które fizjologicznie produkują hCG. Oznaczanie poziomu gonadotropiny kosmówkowej ma kluczowe znaczenie w diagnostyce różnicowej tych schorzeń oraz w ocenie skuteczności leczenia – spadek stężenia hCG świadczy o prawidłowej odpowiedzi na terapię, podczas gdy jego wzrost lub utrzymywanie się na wysokim poziomie sugeruje progresję choroby lub nawrót.
U mężczyzn obecność hCG we krwi jest silnym sygnałem patologii nowotworowej. Gonadotropina kosmówkowa jest wydzielana przez niektóre nowotwory jądra, szczególnie przez nienasieniaki – grupę guzów obejmującą rak zarodkowy, guz pęcherzyka żółtkowego, nabłoniak kosmówkowy i potworniaka. Wartość referencyjna beta-hCG u mężczyzn wynosi poniżej 2 mIU/ml, a każde przekroczenie tej wartości wymaga dalszej diagnostyki. Nasieniaki rzadziej podwyższają poziom hCG i zasadniczo nie wpływają na poziom alfa-fetoproteiny (AFP), podczas gdy nienasieniaki mogą podnosić poziom obu tych markerów. Stężenie hCG wraz z AFP i dehydrogenazą mleczanową (LDH) pomaga ustalić typ nowotworu, ocenić jego zaawansowanie oraz monitorować skuteczność leczenia.
Inne nowotwory, które mogą powodować wzrost stężenia hCG to: niektóre raki jajnika (szczególnie guzy zarodkowe), rak wątroby, niektóre nowotwory neuroendokrynne, a także niektóre nowotwory przewodu pokarmowego i płuc. We wszystkich tych przypadkach hCG służy nie tylko do diagnostyki, ale przede wszystkim do monitorowania odpowiedzi na leczenie i wczesnego wykrywania nawrotów choroby.
Gonadotropina kosmówkowa znajduje szerokie zastosowanie w leczeniu niepłodności u kobiet, gdzie wykorzystuje się jej właściwości mimetyczne w stosunku do hormonu luteinizującego. Głównym wskazaniem do stosowania hCG jest indukcja owulacji u kobiet z niepłodnością spowodowaną całkowitym brakiem owulacji (anovulacją) lub upośledzeniem dojrzewania pęcherzyków jajnikowych. Hormon ten stosuje się również w technikach wspomaganego rozrodu, takich jak zapłodnienie in vitro (IVF) oraz zapłodnienie metodą ICSI.
Protokół leczenia gonadotropinami w przypadku indukcji owulacji zazwyczaj przebiega wieloetapowo. W pierwszej fazie pacjentka otrzymuje leki stymulujące wzrost pęcherzyków jajnikowych – mogą to być takie substancje jak klomifen, menotropiny (preparaty zawierające FSH i LH) lub rekombinowany FSH. Leczenie rozpoczyna się zwykle między 2. a 4. dniem cyklu i trwa około tygodnia. W tym czasie lekarz prowadzący regularnie monitoruje odpowiedź jajników za pomocą badania ultrasonograficznego oraz oznaczeń stężenia estradiolu w surowicy krwi.
Gdy pęcherzyki Graafa osiągną odpowiednie wymiary – zazwyczaj 17-20 mm średnicy – podaje się pojedynczą dawkę gonadotropiny kosmówkowej. Dawka ta wynosi najczęściej 5000-10000 jednostek międzynarodowych (IU) preparatu otrzymywanego z moczu kobiet ciężarnych lub 250 mikrogramów rekombinowanej gonadotropiny (co odpowiada około 6500 IU). Podanie hCG symuluje naturalny przedowulacyjny skok LH i wywołuje pęknięcie dojrzałego pęcherzyka oraz uwolnienie komórki jajowej – owulację – która następuje zazwyczaj po 38-42 godzinach od wstrzyknięcia.
W dniu podania gonadotropiny kosmówkowej oraz w dniu następnym zaleca się parze odbycie stosunku płciowego, co maksymalizuje szansę na zapłodnienie. Alternatywnie, w przypadku procedur wspomaganego rozrodu, w odpowiednim czasie wykonuje się zabieg pobrania komórek jajowych (w przypadku IVF) lub inseminację nasieniem.
Gonadotropina kosmówkowa jest także stosowana w tzw. suplementacji fazy lutealnej po transferze zarodków. W takiej sytuacji niewielkie dawki hCG podawane po zabiegu stymulują ciałka żółte do produkcji progesteronu, co sprzyja zagnieżdżeniu się zarodka i wczesnemu rozwojowi ciąży.
Leczenie gonadotropinami wymaga bardzo starannego monitorowania ze względu na ryzyko powikłań, przede wszystkim zespołu hiperstymulacji jajników (OHSS – ovarian hyperstimulation syndrome). Jest to potencjalnie poważne powikłanie, w którym jajniki nadmiernie reagują na stymulację hormonalną, powiększają się, a w ich obrębie powstają liczne torbiele. W ciężkich przypadkach może dojść do pękania torbieli, krwawienia do jamy otrzewnowej, gromadzenia płynu w jamie brzusznej (wodobrzusza) i klatce piersiowej, zaburzeń elektrolitowych i zakrzepowo-zatorowych. Wczesne objawy OHSS obejmują ból brzucha, wzdęcia, nudności, wymioty, nagły przyrost masy ciała oraz bolesność piersi.
Choć gonadotropina kosmówkowa kojarzona jest głównie z ciążą i zdrowiem kobiet, znajduje ona również istotne zastosowanie w leczeniu schorzeń endokrynologicznych i andrologicznych u mężczyzn. Mechanizm działania hCG u mężczyzn opiera się na jej podobieństwie strukturalnym i funkcjonalnym do hormonu luteinizującego, który w organizmie męskim odpowiada za stymulację komórek Leydiga w jądrach do produkcji testosteronu.
Głównym wskazaniem do stosowania gonadotropiny kosmówkowej u mężczyzn jest leczenie hipogonadyzmu hipogonadotropowego – stanu, w którym jądra nie produkują odpowiedniej ilości testosteronu z powodu niedoboru hormonów gonadotropowych (LH i FSH) wydzielanych przez przysadkę mózgową. Może to być spowodowane zaburzeniami na poziomie podwzgórza, przysadki lub wynikać z działania innych czynników hamujących oś podwzgórze-przysadka-jądra. Objawy niedoboru testosteronu obejmują zaburzenia libido, zaburzenia erekcji, brak typowego męskiego owłosienia, brak mutacji głosu, kobiecą sylwetkę ciała oraz niedobór masy mięśniowej.
W leczeniu hipogonadyzmu gonadotropina kosmówkowa stosowana jest w dawce 1500-2000 IU, podawana domięśniowo lub podskórnie 2-3 razy w tygodniu. Terapia ta stymuluje produkcję testosteronu przez jądra, jednocześnie zachowując ich aktywność i wielkość. Jest to istotna zaleta w porównaniu z klasyczną terapią zastępczą testosteronem (TRT), która poprzez mechanizm ujemnego sprzężenia zwrotnego hamuje wydzielanie LH i FSH, co prowadzi do zaniku jąder i upośledzenia spermatogenezy.
Gonadotropina kosmówkowa znajduje również zastosowanie w leczeniu męskiej niepłodności. U mężczyzn z hipogonadyzmem hipogonadotropowym hCG stymuluje nie tylko produkcję testosteronu, ale także wspiera proces tworzenia plemników (spermatogenezę). W protokołach leczenia niepłodności hCG często łączy się z preparatami zawierającymi FSH lub gonadotropinę menopauzalną (hMG), co pozwala na kompleksową stymulację obu procesów – steroidogenezy i gametogenezy.
Kolejnym wskazaniem jest leczenie wnętrostwa u chłopców, gdy przyczyna nie ma charakteru anatomicznego, lecz hormonalny. Gonadotropina kosmówkowa stymuluje zstąpienie jąder do moszny poprzez zwiększenie produkcji testosteronu i jego miejscowe działanie. Preparat stosuje się również w diagnostyce różnicowej wnętrostwa i wrodzonego braku jąder u dzieci oraz do oceny funkcji jąder przed rozpoczęciem terapii hormonalnej.
W ostatnich latach szczególne zainteresowanie wzbudza stosowanie gonadotropiny kosmówkowej w skojarzeniu z terapią zastępczą testosteronem. Standardowa TRT, choć skutecznie eliminuje objawy niedoboru testosteronu, prowadzi do supresji własnej produkcji hormonów przez jądra i może powodować ich atrofię oraz niepłodność. Dodanie małych dawek hCG (250-500 IU 2-3 razy w tygodniu) do protokołu TRT pozwala utrzymać aktywność jąder, zachować ich wielkość i w wielu przypadkach zachować płodność. Ta strategia terapeutyczna staje się coraz popularniejsza, szczególnie u młodszych mężczyzn planujących w przyszłości potomstwo.
Na polskim rynku farmaceutycznym dostępnych jest kilka preparatów zawierających gonadotropinę kosmówkową jako substancję czynną. Różnią się one źródłem pochodzenia hormonu, formą farmaceutyczną oraz dawkowaniem, co pozwala na dostosowanie terapii do indywidualnych potrzeb pacjenta.
| Preparat | Dawkowanie | Sposób podania | Pochodzenie hCG |
|---|---|---|---|
| Pregnyl | 1500 IU, 5000 IU | i.m. lub s.c. | Pozyskiwany z moczu kobiet ciężarnych |
| Choragon | 5000 IU | i.m. lub s.c. | Pozyskiwany z moczu kobiet ciężarnych |
| Ovitrelle | 250 μg (≈6500 IU) | s.c. | Rekombinowana choriogonadotropina alfa |
| Chorapur | 1500 IU, 5000 IU | i.m. lub s.c. | Pozyskiwany z moczu kobiet ciężarnych |
Pregnyl jest jednym z najczęściej stosowanych preparatów gonadotropiny kosmówkowej w Polsce. Dostępny jest w dawkach 1500 IU oraz 5000 IU w postaci proszku do sporządzania roztworu do wstrzykiwań. Preparat zawiera gonadotropinę kosmówkową pochodzącą z oczyszczonego moczu kobiet ciężarnych. Przed podaniem należy rozpuścić proszek w dołączonym rozpuszczalniku, a tak przygotowany roztwór podać niezwłocznie domięśniowo lub podskórnie. Lek należy przechowywać w lodówce w temperaturze 2-15°C.
Ovitrelle to rekombinowana forma gonadotropiny kosmówkowej wytwarzana metodą inżynierii genetycznej. Zawiera choriogonadotropinę alfa w dawce 250 mikrogramów (co odpowiada mniej więcej 6500 IU gonadotropiny pochodzącej z moczu). Preparat dostępny jest w postaci gotowego roztworu w ampułko-strzykawce, co ułatwia jego samodzielne podawanie przez pacjentki. Główną zaletą rekombinowanej hCG jest stała jakość i brak ryzyka zanieczyszczeń białkami pochodzącymi z moczu.
Choragon oraz Chorapur to kolejne preparaty zawierające naturalną gonadotropinę kosmówkową pozyskiwaną z moczu ciężarnych kobiet. Dostępne są w różnych dawkach, co pozwala na elastyczne dostosowanie terapii do wskazań klinicznych.
Wszystkie preparaty gonadotropiny kosmówkowej dostępne są wyłącznie na receptę i powinny być stosowane pod ścisłym nadzorem lekarza specjalisty – ginekologa, endokrynologa lub androloga. Samodzielne stosowanie tych leków bez nadzoru medycznego niesie ze sobą poważne ryzyko powikłań.
Stosowanie gonadotropiny kosmówkowej, jak każdej terapii hormonalnej, może wiązać się z wystąpieniem działań niepożądanych. Ich nasilenie i częstość występowania zależą od dawki, czasu trwania leczenia oraz indywidualnej wrażliwości pacjenta.
U kobiet najczęstsze działania niepożądane obejmują objawy związane ze stymulacją jajników: ból brzucha, wzdęcia, nudności, wymioty oraz bolesność piersi. W miejscu wstrzyknięcia mogą pojawić się miejscowe reakcje – zaczerwienienie, ból, obrzęk lub wysypka. Mogą także występować objawy ogólne takie jak bóle głowy, zmęczenie, wahania nastroju, drażliwość czy niepokój.
Najpoważniejszym powikłaniem leczenia gonadotropinami u kobiet jest zespół hiperstymulacji jajników. W łagodnej postaci charakteryzuje się powiększeniem jajników i niewielkim dyskomfortem brzusznym. Umiarkowana postać wiąże się już z obecnością płynu w jamie brzusznej, nudnościami, wymiotami i nagłym przyrostem masy ciała. Ciężka postać OHSS jest stanem zagrażającym życiu i wymaga hospitalizacji – może dojść do masywnego wodobrzusza, wysięku w jamie opłucnej, zaburzeń krzepnięcia, niewydolności nerek, a w skrajnych przypadkach zgonu. Zespół ten występuje częściej u kobiet z zespołem policystycznych jajników, bardzo młodych pacjentek oraz przy użyciu wysokich dawek gonadotropin.
U mężczyzn stosowanie gonadotropiny kosmówkowej może prowadzić do zatrzymania płynów w tkankach, widocznego jako obrzęk kostek lub stóp. Zwiększone wytwarzanie androgenów pod wpływem hCG może prowadzić do ginekomastii (powiększenia piersi), trądziku, nasilonego owłosienia czy agresywnego zachowania. U chłopców przed okresem pokwitania istnieje ryzyko przedwczesnego dojrzewania płciowego i zahamowania wzrostu, dlatego leczenie w tej grupie wiekowej wymaga szczególnie starannego monitorowania.
Istnieją także doniesienia o możliwości pogorszenia przebiegu niektórych chorób współistniejących. U pacjentów z chorobami serca, nadciśnieniem tętniczym, chorobami nerek, padaczką czy migreną stosowanie hCG może prowadzić do zaostrzenia objawów. Hormon ten wykazuje także słabą aktywność tyreotropową i może wywoływać przejściową tyreotoksykozę ciążową, która jednak zazwyczaj ustępuje samoistnie.
W rzadkich przypadkach możliwe są reakcje alergiczne, od łagodnych reakcji skórnych po ciężkie reakcje anafilaktyczne z obrzękiem naczynioruchowym. W przypadku wystąpienia objawów alergii należy natychmiast przerwać stosowanie preparatu i zgłosić się po pomoc lekarską.
Ważne jest również, że stosowanie gonadotropiny kosmówkowej może wpływać na wyniki badań laboratoryjnych. Przez około 10 dni po podaniu preparatu możliwe są fałszywie dodatnie wyniki testów ciążowych opartych na wykrywaniu hCG w moczu lub surowicy. Hormon ten może także interferować z wynikami oznaczania innych gonadotropin metodami immunologicznymi.
Istnieją określone sytuacje kliniczne, w których stosowanie gonadotropiny kosmówkowej jest przeciwwskazane ze względu na bezpieczeństwo pacjenta. U kobiet bezwzględnymi przeciwwskazaniami są: uczulenie na hCG lub inne składniki preparatu, podejrzenie lub obecność nowotworów hormonozależnych (rak jajnika, piersi, szyjki macicy), wady rozwojowe narządów płciowych uniemożliwiające zajście w ciążę, włókniaki macicy uniemożliwiające ciążę oraz niewyjaśnione krwawienia z dróg rodnych.
U mężczyzn nie należy stosować gonadotropiny kosmówkowej w przypadku uczulenia na substancję czynną, obecności lub podejrzenia nowotworów hormonozależnych (rak gruczołu krokowego, rak piersi), ciężkich zaburzeń funkcji wątroby czy nerek oraz w przypadku niedrożności anatomicznej jako przyczyny wnętrostwa.
Przed rozpoczęciem leczenia gonadotropiną kosmówkową konieczne jest dokładne określenie przyczyny niepłodności i wykluczenie innych zaburzeń hormonalnych, takich jak zaburzenia czynności tarczycy, nadnerczy, przysadki czy hiperprolaktynemia. U kobiet należy również ocenić czy istnieją przeciwwskazania do zajścia w ciążę wynikające z chorób ogólnoustrojowych.
Szczególnej ostrożności wymaga stosowanie hCG u pacjentek z zespołem policystycznych jajników ze względu na zwiększone ryzyko hiperstymulacji jajników. Ostrożność wskazana jest także u osób z chorobami układu krążenia, nadciśnieniem, padaczką, migreną czy zaburzeniami krzepnięcia.
Pomimo ograniczonych danych z badań klinicznych dotyczących interakcji gonadotropiny kosmówkowej z innymi lekami, obserwacje kliniczne wskazują na kilka istotnych interakcji farmakodynamicznych. Klomifen – lek często stosowany w stymulacji owulacji – może nasilać odpowiedź jajników na hCG, co zwiększa ryzyko zespołu hiperstymulacji. Dlatego u pacjentek otrzymujących tę kombinację niezbędne jest szczególnie staranne monitorowanie.
Agoniści GnRH (gonadoliberyny), stosowani w protokołach wspomaganego rozrodu w celu kontrolowania cyklu jajnikowego, mogą wymagać zwiększenia dawki hCG dla uzyskania odpowiedniej odpowiedzi jajnikowej. Z kolei łączenie gonadotropiny kosmówkowej z lekami stosowanymi w terapii nowotworów hormonozależnych, takimi jak tamoksyfen, jest przeciwwskazane.
Istotne jest również, że hCG może wpływać na wyniki testów antydopingowych, dając wynik dodatni. Jest to szczególnie istotne dla osób uprawiających sport wyczynowo.
Leczenie gonadotropiną kosmówkową wymaga regularnego monitorowania za pomocą badań obrazowych i laboratoryjnych. U kobiet poddawanych stymulacji owulacji konieczne jest systematyczne wykonywanie badań ultrasonograficznych w celu oceny liczby, wielkości i tempa wzrostu pęcherzyków jajnikowych. Badanie to pozwala na dostosowanie dawkowania leków oraz określenie optymalnego momentu podania hCG. Równocześnie oznacza się stężenie estradiolu w surowicy krwi, które odzwierciedla aktywność hormonalną rozwijających się pęcherzyków.
U mężczyzn leczonych gonadotropiną kosmówkową monitoruje się poziom testosteronu we krwi, funkcję jąder oraz w przypadku leczenia niepłodności – parametry nasienia (spermiogram). Regularnie ocenia się także wielkość jąder za pomocą badania palpacyjnego i ultrasonograficznego.
U wszystkich pacjentów, niezależnie od płci, należy regularnie kontrolować podstawowe parametry biochemiczne, funkcję wątroby i nerek oraz w razie potrzeby parametry gospodarki hormonalnej tarczycy i nadnerczy.
Tak, po zastosowaniu iniekcji gonadotropiny kosmówkowej test ciążowy może wykazać wynik fałszywie dodatni. Dzieje się tak, ponieważ testy ciążowe wykrywają obecność hCG w moczu lub krwi, a podana egzogennie gonadotropina pozostaje w organizmie przez około 10 dni. Aby uniknąć fałszywie dodatnich wyników, zaleca się odczekanie minimum 10-14 dni od podania leku przed wykonaniem testu ciążowego. W tym czasie podana gonadotropina zostanie wyeliminowana z organizmu i wynik testu będzie odzwierciedlał rzeczywisty stan.
Absolutnie nie. Pomimo pojawiających się od czasu do czasu pseudonaukowych twierdzeń o rzekomych właściwościach odchudzających gonadotropiny kosmówkowej, nie ma żadnych wiarygodnych dowodów naukowych potwierdzających takie działanie. hCG nie wpływa na metabolizm tłuszczów, nie zwiększa spalania tkanki tłuszczowej ani nie zmniejsza apetytu. Stosowanie gonadotropiny kosmówkowej w celu redukcji masy ciała jest nie tylko nieskuteczne, ale przede wszystkim niebezpieczne i może prowadzić do poważnych powikłań zdrowotnych. Preparaty hCG są lekami na receptę i powinny być stosowane wyłącznie zgodnie ze wskazaniami medycznymi pod nadzorem lekarza.
Tak, leczenie gonadotropiną kosmówkową, szczególnie w ramach stymulacji owulacji, istotnie zwiększa ryzyko zajścia w ciążę mnogą (bliźniaczą lub większą). Dzieje się tak, ponieważ gonadotropiny stosowane w pierwszej fazie leczenia mogą stymulować dojrzewanie kilku pęcherzyków jednocześnie, a następnie podana hCG może wywołać uwolnienie więcej niż jednej komórki jajowej. Ciąża mnoga wiąże się z większym ryzykiem powikłań położniczych zarówno dla matki, jak i dla dzieci, dlatego w trakcie leczenia tak istotne jest staranne monitorowanie ultrasonograficzne i dostosowywanie dawek leków tak, aby zminimalizować to ryzyko.
Gonadotropina kosmówkowa stosowana jest właśnie w celu wywołania owulacji i ułatwienia zajścia w ciążę, więc pacjentki mogą zajść w ciążę natychmiast po zakończeniu cyklu leczenia – zazwyczaj w tym samym cyklu, w którym podano hCG. W protokołach indukcji owulacji stosunek płciowy zalecany jest w dniu podania gonadotropiny i dzień później, gdy następuje owulacja. W przypadku procedur wspomaganego rozrodu transfer zarodków odbywa się kilka dni po pobraniu komórek jajowych, które dojrzały pod wpływem hCG. Nie ma konieczności odczekiwania kolejnych cykli – terapia ma na celu bezpośrednie zwiększenie szans na zapłodnienie.
Tak, gonadotropina kosmówkowa może interferować z wynikami niektórych badań laboratoryjnych. Najważniejsze to wpływ na testy ciążowe – przez około 10 dni po podaniu preparatu możliwe są fałszywie dodatnie wyniki. Hormon może także zakłócać oznaczanie innych gonadotropin (LH, FSH) metodami immunologicznymi oraz wykazywać słabą aktywność tyreotropową, co może prowadzić do przejściowych zmian w badaniach funkcji tarczycy. Ponadto, hCG daje dodatni wynik testów antydopingowych, co jest istotne dla osób uprawiających sport zawodowo. Przed wykonaniem badań laboratoryjnych należy poinformować personel medyczny o stosowaniu gonadotropiny kosmówkowej.
Tak, gonadotropina kosmówkowa jest stosowana u mężczyzn jako alternatywa lub uzupełnienie klasycznej terapii zastępczej testosteronem. hCG stymuluje komórki Leydiga w jądrach do produkcji własnego testosteronu, jednocześnie zachowując aktywność jąder i spermatogenezę. Jest to szczególnie korzystne u młodszych mężczyzn planujących potomstwo, ponieważ w przeciwieństwie do egzogennego testosteronu, który może prowadzić do niepłodności i zaniku jąder, hCG utrzymuje ich prawidłową funkcję. Leczenie to jednak musi odbywać się pod ścisłym nadzorem lekarza endokrynologa lub androloga, z regularnym monitorowaniem poziomu hormonów i funkcji jąder.
Nie, gonadotropina kosmówkowa nie jest wskazana do stosowania u kobiet w prawidłowo przebiegającej ciąży. Głównym zastosowaniem tego hormonu jest właśnie wspomaganie zajścia w ciążę poprzez indukcję owulacji. Po potwierdzeniu ciąży terapia hCG jest zazwyczaj zakończona, ponieważ organizm kobiety ciężarnej sam produkuje wystarczającą ilość tego hormonu. Kontynuowanie podawania egzogennej gonadotropiny nie jest konieczne i może nieść ryzyko niepożądanych efektów. Jedynym wyjątkiem może być suplementacja wczesnej fazy lutealnej bezpośrednio po transferze zarodków w procedurach in vitro, ale to zawsze odbywa się przed biochemicznym potwierdzeniem ciąży.
Koszt leczenia gonadotropiną kosmówkową zależy od wielu czynników: rodzaju preparatu, dawkowania, czasu trwania terapii oraz wskazań klinicznych. Pojedyncza ampułka preparatu takiego jak Pregnyl (5000 IU) kosztuje około 50-100 złotych. W przypadku indukcji owulacji zazwyczaj stosuje się jedną lub dwie ampułki w cyklu, natomiast w leczeniu męskiej niepłodności czy hipogonadyzmu terapia jest długotrwała i wymaga regularnych iniekcji przez wiele miesięcy. W ramach procedur in vitro finansowanych przez NFZ koszty leków są pokrywane w ramach programu leczenia niepłodności. W przypadku leczenia prywatnego całkowity koszt terapii może wynosić od kilkuset do kilku tysięcy złotych, w zależności od protokołu leczenia.
