Flutykazon – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)
Flutykazon – lek o działaniu przeciwzapalnym i przeciwalergicznym, zaliczany do grupy kortykosteroidów. Mechanizm działania flutykazonu polega na hamowaniu stanu zapalnego. Lek redukuje podrażnienie, świąd, przekrwienie błon śluzowych, wzmożone wydzielanie śluzu w drogach oddechowych oraz obrzęk. Flutykazon stosuje się w leczeniu astmy od łagodnej do ciężkiej, przewlekłej chorobie obturacyjnej płuc, chorobach skóry (m.in liszaj, toczeń rumieniowaty, łojotokowe zapalenie skóry) oraz w profilaktyce i leczeniu alergicznego zapalenia błony śluzowej nosa oraz całorocznego zapalenia błony śluzowej nosa.
Flutykazon dostępny jest w postaci aerozolu wziewnego, proszku do inhalacji, aerozolu i kropli do nosa, maści/kremu oraz zawiesiny do nebulizacji. Występuje również w połączeniu z innymi substancjami takimi jak salmeterol oraz azelastyna.
Możliwe działania niepożądane: mogą być różne w zależności od drogi podania. Po podaniu wziewnym mogą wystąpić m.in. drożdżyca jamy ustnej i gardła, chrypka, bezgłos, zapalenie płuc. Flutykazon stosowany na skórę może powodować świąd i miejscowe pieczenie skóry. Po podaniu donosowym może wystąpić ból głowy, krwawienie z nosa oraz wrażenie nieprzyjemnego zapachu i smaku.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Flutykazon – skuteczny kortykosteroid w leczeniu astmy, alergii i chorób skóry
Flutykazon należy do grupy syntetycznych glikokortykosteroidów (kortykosteroidów) o wysokiej selektywności i potężnym działaniu przeciwzapalnym. Jest to jeden z najczęściej przepisywanych leków w medycynie współczesnej, zajmujący 26. miejsce wśród najczęściej stosowanych preparatów w Stanach Zjednoczonych z ponad 21 milionami recept rocznie. Substancja ta została po raz pierwszy opatentowana w 1980 roku, a zatwierdzenie do użytku medycznego otrzymała w 1990 roku. Dzięki swojemu unikalnemu mechanizmowi działania i szerokim możliwościom terapeutycznym, flutykazon stanowi obecnie podstawę leczenia wielu stanów zapalnych, w tym astmy oskrzelowej, alergicznego nieżytu nosa, przewlekłej obturacyjnej choroby płuc oraz różnorodnych dermatoz o charakterze zapalnym.
Kluczową cechą flutykasonu jest jego wysoka selektywność wobec receptorów glikokortykosteroidowych przy znikomym powinowactwie do receptorów androgenowych, estrogenowych czy mineralokortykosteroidowych. Ta właściwość przekłada się na silne działanie przeciwzapalne i naczyniozkurczowe przy minimalizacji niepożądanych efektów systemowych. Lek dostępny jest w różnorodnych postaciach farmaceutycznych, obejmujących aerozole do inhalacji, aerozole donosowe, krople do nosa, kremy i maści do stosowania miejscowego, co pozwala na precyzyjne dopasowanie terapii do specyficznych potrzeb klinicznych pacjenta.
Mechanizm działania i farmakologia
Flutykazon wywiera swoje terapeutyczne efekty poprzez aktywację receptorów glikokortykosteroidowych znajdujących się w cytoplazmie komórek docelowych. Po związaniu z receptorem, kompleks lek-receptor przemieszcza się do jądra komórkowego, gdzie wpływa na transkrypcję genów odpowiedzialnych za produkcję białek zapalnych. Mechanizm ten obejmuje zarówno działania genomowe, jak i niegenomowe.
Główne działania genomowe flutykasonu polegają na modulacji syntezy białek poprzez:
- Hamowanie transkrypcji genów kodujących cytokiny prozapalne (IL-1, IL-4, IL-5, TNF-α)
- Supresję syntezy cząsteczek adhezyjnych
- Redukcję produkcji mediatorów zapalnych (histamina, leukotrieny, prostaglandyny)
- Hamowanie aktywności jądrowego czynnika transkrypcyjnego NF-κB
Działania niegenomowe, choć mniej poznane, obejmują szybkie efekty związane z interakcjami z błonami komórkowymi i systemami przekazywania sygnałów wewnątrzkomórkowych.
W kontekście leczenia astmy oskrzelowej flutykazon zmniejsza stan zapalny dróg oddechowych, redukuje nadreaktywność oskrzeli oraz ogranicza produkcję śluzu. Skutkuje to poprawą przepływu powietrza, zmniejszeniem częstości zaostrzeń astmy oraz lepszą ogólną funkcją układu oddechowego.
Postacie farmaceutyczne i zastosowania kliniczne
Preparaty wziewne
Flutykazon w postaci aerozoli lub proszków do inhalacji stanowi podstawę terapii podtrzymującej w leczeniu astmy oskrzelowej i POChP. W Polsce dostępne są preparaty pod nazwami handlowymi:
- Flixotide – aerozol dozowany pod ciśnieniem
- Flutixon – kapsułki do inhalacji
- Asaris – preparat kombinowany z salmeterolem (250 µg + 50 µg)
- Salmex – preparat kombinowany z salmeterolem (500 µg + 50 µg)
Preparaty wziewne charakteryzują się wysoką skutecznością miejscową przy minimalnym wchłanianiu systemowym. Jedynie 10-20% wdychanej dawki dociera do płuc, podczas gdy pozostała część trafia do przewodu pokarmowego, gdzie jest w znacznej mierze metabolizowana podczas pierwszego przejścia przez wątrobę.
Preparaty donosowe
Aerozole i krople donosowe z flutykazonem znajdują szerokie zastosowanie w leczeniu:
- Alergicznego nieżytu nosa (sezonowego i całorocznego)
- Niealergicznego nieżytu nosa
- Polipów nosa
- Przewlekłego zapalenia zatok z polipami nosowymi lub bez nich
W Polsce dostępne preparaty donosowe to:
- Flixonase – aerozol donosowy na receptę
- Avamys – flutykazon furan, aerozol donosowy
- Fanipos – krople do nosa
- OtriAllergy Control – jedyny preparat dostępny bez recepty
Preparaty do stosowania miejscowego
Cutivate (krem i maść) stosowany jest w leczeniu stanów zapalnych skóry, takich jak:
- Atopowe zapalenie skóry
- Egzema
- Łuszczyca
- Kontaktowe zapalenie skóry
Wskazania do stosowania
Postać leku |
Główne wskazania |
Dodatkowe zastosowania |
Aerozol wziewny |
Astma oskrzelowa, POChP |
Eozynofilowe zapalenie przełyku (off-label) |
Aerozol donosowy |
Alergiczny nieżyt nosa, polipy nosa |
Przewlekłe zapalenie zatok |
Preparaty miejscowe |
Dermatozy zapalne |
Łuszczyca, egzema atopowa |
Skuteczność kliniczna i badania naukowe
Liczne badania kliniczne potwierdzają wysoką skuteczność flutykasonu w różnych wskazaniach medycznych. W badaniach kontrolowanych placebo obejmujących ponad 3000 pacjentów z astma, flutykazon w dawkach 100-500 µg na dobę wykazywał istotnie lepszą skuteczność niż placebo w zakresie:
- Poprawy wartości FEV₁ (natężonej objętości wydechowej jednosekundowej)
- Zwiększenia porannego szczytowego przepływu wydechowego (PEFR)
- Redukcji częstości używania leków ratunkowych
- Zmniejszenia częstości nocnych przebudzeń z powodu objawów astmy
Zależność dawka-odpowiedź
Meta-analiza badań wykazała, że krzywa zależności dawka-odpowiedź dla flutykasonu zaczyna się wyrównywać przy dawkach 100-200 µg/dobę i osiąga maksimum skuteczności przy około 500 µg/dobę. Oznacza to, że:
- 80% korzyści uzyskiwanych przy dawce 1000 µg/dobę osiąga się już przy dawkach 70-170 µg/dobę
- 90% maksymalnej skuteczności uzyskuje się przy dawkach 100-250 µg/dobę
Ta zależność częściowo wyjaśnia, dlaczego dodanie długodziałającego agonisty receptorów β₂ (jak salmeterol) jest bardziej skuteczne niż zwiększanie dawki samego kortykosteroidu.
Terapia skojarzona
W leczeniu astmy o umiarkowanym i ciężkim nasileniu często stosuje się flutykazon w kombinacji z salmeterolem. Badania wykazują, że pacjenci leczeni samym flutykazonem mają o 21% wyższe ryzyko ciężkich zaostrzeń astmy w porównaniu z pacjentami otrzymującymi terapię skojarzoną flutykazon + salmeterol.
Dawkowanie i sposób stosowania
Preparaty wziewne
Dorośli i młodzież powyżej 12. roku życia:
- Dawka początkowa: 100-250 µg dwa razy dziennie
- Dawka podtrzymująca: 50-100 µg dwa razy dziennie
- Dawka maksymalna: 500 µg dwa razy dziennie
Dzieci 4-12 lat:
- Dawka początkowa: 50-100 µg dwa razy dziennie
Ważne wskazówki dotyczące stosowania inhalatorów:
- Po inhalacji należy wypłukać usta wodą w celu zapobiegania kandydiazie jamy ustnej
- Przed pierwszym użyciem lub po dłuższej przerwie konieczne jest „napompowanie” urządzenia
- Dla inhalatorów suchego proszku nie należy używać nakładek spacerowych
- Lek należy stosować regularnie, także w okresach braku objawów
Preparaty donosowe
Dorośli:
- Flixonase: 2 dawki do każdego nozdrza raz dziennie (rano)
- Avamys: 2 dawki do każdego nozdrza raz dziennie
- Po uzyskaniu poprawy dawka może być zmniejszona do 1 dawki do każdego nozdrza
Dzieci powyżej 4 lat (Flixonase) lub 2 lat (Avamys):
- 1 dawka do każdego nozdrza raz dziennie
Skutki uboczne i bezpieczeństwo stosowania
Skutki uboczne preparatów wziewnych
Częste (występujące u więcej niż 1 na 100 pacjentów):
- Kandydiaza jamy ustnej i gardła
- Chrypka głosu
- Podrażnienie gardła
- Kaszel
- Infekcje górnych dróg oddechowych
Rzadkie ale poważne:
- Reakcje alergiczne (wysypka, pokrzywka, obrzęk)
- Paradoksalny skurcz oskrzeli
- Zaburzenia widzenia (zaćma, jaskra)
- Supresja osi podwzgórze-przysadka-nadnercza
Skutki uboczne preparatów donosowych
Najczęstsze:
- Krwawienia z nosa
- Suchość i podrażnienie nosa
- Uczucie pieczenia lub kichania po aplikacji
- Ból gardła
- Ból głowy
Poważne (rzadkie):
- Perforacja przegrody nosowej
- Owrzodzenia jamy nosowej
- Zaburzenia wzroku
- Zaburzenia wzrostu u dzieci przy długotrwałym stosowaniu
Skutki uboczne preparatów miejscowych
Przy stosowaniu na skórę mogą wystąpić:
- Pieczenie i swędzenie w miejscu aplikacji
- Suchość skóry
- Podrażnienia skórne
- Przy długotrwałym stosowaniu: zanik skóry, rozstępy, teleangiektazje
Postać preparatu |
Najczęstsze skutki uboczne |
Skutki uboczne wymagające uwagi |
Wziewny |
Kandydioza jamy ustnej, chrypka |
Paradoksalny skurcz oskrzeli, zaburzenia wzroku |
Donosowy |
Krwawienie z nosa, suchość |
Perforacja przegrody, zaburzenia wzrostu |
Miejscowy |
Podrażnienie skóry |
Zanik skóry, rozstępy |
Przeciwwskazania i ostrzeżenia
Przeciwwskazania bezwzględne
- Nadwrażliwość na flutykazon lub którykolwiek składnik preparatu
- Czynne zakażenia grzybicze, wirusowe lub bakteryjne dróg oddechowych (dla preparatów wziewnych)
- Czynna gruźlica płuc (dla preparatów wziewnych)
- Ostra infekcja nosa i zatok (dla preparatów donosowych)
Szczególne środki ostrożności
Ciąża i karmienie piersią: Flutykazon został zaklasyfikowany jako lek kategorii C w ciąży zgodnie z poprzednią klasyfikacją FDA. Obecne dowody wskazują na potencjalne korzyści bezpieczeństwa dla kobiet w ciąży. Może być rozważany jako opcja w leczeniu nieżytu nosa w ciąży ze względu na korzystny profil bezpieczeństwa.
Dzieci:
- Długotrwałe stosowanie może wpływać na tempo wzrostu
- Konieczne jest regularne monitorowanie wzrostu i wagi
- U dzieci zwiększone ryzyko infekcji (ospa wietrzna, odra)
Pacjenci w podeszłym wieku:
- Nie ma różnic w skuteczności i bezpieczeństwie w porównaniu z młodszymi pacjentami
- Należy zachować ostrożność u pacjentów z problemami wątroby, nerek lub serca
Interakcje lekowe
Flutykazon jest metabolizowany przez enzym cytochrom P450 3A4 (CYP3A4), co prowadzi do istotnych interakcji z lekami wpływającymi na aktywność tego enzymu.
Silne inhibitory CYP3A4 (PRZECIWWSKAZANE):
- Ritonawir – może prowadzić do zespołu Cushinga i niewydolności nadnerczy
- Ketokonazol – zwiększa stężenie flutykasonu i ryzyko działań systemowych
- Itrakonazol – podobny mechanizm jak ketokonazol
Umiarkowane inhibitory CYP3A4 (wymagają ostrożności):
- Klarytromycyna
- Flukonazol
- Sądzenie grejpfrutowy
Induktory CYP3A4:
- Karbamazepina
- Fenytoina
- Ryfampicyna
Leczenie farmakologiczne schorzeń z zastosowaniem flutykasonu
Astma oskrzelowa
W leczeniu astmy oskrzelowej flutykazon stanowi lek pierwszego wyboru w terapii podtrzymującej. Zgodnie z wytycznymi międzynarodowymi, stosowany jest w ramach terapii skojarzonej wraz z długodziałającymi agonistami receptorów β₂-adrenergicznych.
Główne substancje czynne stosowane w leczeniu astmy w Polsce:
- Flutykazon (Flixotide, preparaty kombinowane)
- Budezonid (Pulmicort, Symbicort)
- Beklometazon (Beclomet, Foster)
- Cyklezonid (Alvesco)
- Mometazon (Asmanex)
Alergiczny nieżyt nosa
W terapii alergicznego nieżytu nosa flutykazon wykazuje wysoką skuteczność porównywalną z innymi kortykosteroidami donosowymi.
Substancje czynne pierwszego wyboru w leczeniu alergicznego nieżytu nosa:
- Flutykazon (Flixonase, Avamys, OtriAllergy Control)
- Mometazon (Nasonex)
- Budezonid (Tafen Nasal)
- Beklometazon (Beconase, Nasobec)
Dermatozy zapalne
W leczeniu dermatoz zapalnych flutykazon klasyfikowany jest jako kortykosteroid o średniej sile działania (klasa III według skali europejskiej).
Inne kortykosteroidy miejscowe o podobnej sile działania:
- Betametazon (Betnovate, Diprosone)
- Prednikarban (Dermatop)
- Metyloprednizolon (Advantan)
Monitorowanie terapii
Parametry do kontroli podczas długotrwałej terapii:
Dzieci i młodzież:
- Wzrost i waga (co 3-6 miesięcy)
- Rozwój psychomotoryczny
- Funkcja osi podwzgórze-przysadka-nadnercza
Dorośli:
- Funkcja układu oddechowego (spirometria)
- Badanie okulistyczne (przy długotrwałym stosowaniu)
- Gęstość mineralna kości (przy terapii wysokimi dawkami)
- Kontrola glikemii u diabetyków
Wszyscy pacjenci:
- Objawy infekcji opportunistycznych
- Kontrola ciśnienia tętniczego
- Ocena skuteczności leczenia
Czy flutykazon można stosować podczas ciąży?
Obecne dowody naukowe wskazują, że flutykazon może być bezpiecznie stosowany w ciąży. Ze względu na minimalną absorpcję systemową, szczególnie w przypadku preparatów donosowych i wziewnych, ryzyko dla płodu jest niskie. Jednak zawsze należy skonsultować stosowanie z lekarzem, który oceni stosunek korzyści do ryzyka.
Jak długo można stosować flutykazon bez przerwy?
Długość terapii zależy od postaci preparatu i wskazania. Preparaty wziewne w astmie mogą być stosowane przewlekle pod kontrolą lekarza. Preparaty donosowe dostępne bez recepty nie powinny być używane dłużej niż 6 miesięcy u dorosłych i 2 miesiące u dzieci bez konsultacji z lekarzem. Preparaty miejscowe należy stosować najkrócej jak to możliwe.
Dlaczego po zastosowaniu inhalatora trzeba płukać usta?
Płukanie ust po inhalacji zapobiega rozwojowi kandydiazie jamy ustnej i gardła, która jest najczęstszym skutkiem ubocznym stosowania kortykosteroidów wziewnych. Lek osadzający się w jamie ustnej może prowadzić do miejscowego obniżenia odporności i rozwoju infekcji grzybiczej.
Czy flutykazon uzależnia?
Nie, flutykazon nie powoduje uzależnienia w rozumieniu farmakologicznym. Jest to kortykosteroid o działaniu przeciwzapalnym, a nie psychoaktywnym. Przy nagłym przerwaniu długotrwałej terapii wysokimi dawkami może wystąpić zespół odstawienia związany z supresją osi podwzgórze-przysadka-nadnercza, ale nie jest to uzależnienie.
Co robić, jeśli po zastosowaniu flutykasonu wystąpił paradoksalny skurcz oskrzeli?
Paradoksalny skurcz oskrzeli to rzadka, ale poważna reakcja niepożądana. W przypadku jego wystąpienia należy natychmiast zaprzestać stosowania leku i zastosować krótkodziałający agonistę receptorów β₂ (np. salbutamol). Konieczna jest pilna konsultacja z lekarzem w celu zmiany terapii.
Czy można łączyć różne postacie flutykasonu jednocześnie?
Łączenie różnych postaci flutykasonu (np. wziewnej i donosowej) jest możliwe, ale wymaga ostrożności ze względu na zwiększone ryzyko działań systemowych. Zawsze należy poinformować lekarza o wszystkich stosowanych preparatach zawierających kortykosteroidy, aby uniknąć przedawkowania.
Jakie są różnice między flutykazonem propionianem a furanianem?
Flutykazon furan (Avamys) to nowsza forma leku o dłuższym czasie działania, co pozwala na podawanie raz dziennie. Ma większe powinowactwo do receptorów i dłuższy czas zatrzymywania w tkankach oddechowych. Flutykazon propionian wymaga częstszego dawkowania, ale ma dłuższą historię stosowania i więcej danych o bezpieczeństwie.
Kiedy spodziewać się poprawy po rozpoczęciu terapii flutykazonem?
Pierwsze efekty można zauważyć już po 24 godzinach od rozpoczęcia leczenia, jednak pełna skuteczność rozwija się stopniowo w ciągu 2-4 tygodni regularnego stosowania. W przypadku preparatów donosowych poprawa objawów może być widoczna już po kilku dniach, ale maksymalny efekt osiąga się po 2-3 tygodniach.
Bibliografia
- van As A, Bronsky EA, Dockhorn RJ, Grossman J, Lumry W, Meltzer EO, Seltzer JM, Rogenes PR. Once daily fluticasone propionate is as effective for perennial allergic rhinitis as twice daily beclomethasone diproprionate. J Allergy Clin Immunol. 1993;91(6):1146-54. DOI: 10.1016/0091-6749(93)90317-9 PMID: 8509578
- Given JT, Cheema AS, Dreykluft T, Stillerman A, Silvey M, Wu W, Snowise NG, Philpot E. Fluticasone furoate nasal spray is effective and well tolerated for perennial allergic rhinitis in adolescents and adults. Am J Rhinol Allergy. 2010;24(6):444-50. DOI: 10.2500/ajra.2010.24.3534 PMID: 21144223