Adalimumab – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)
Adalimumab – lek o działaniu immunosupresyjnym. Mechanizm działania adalimumabu polega na wiązaniu się leku z ludzkim czynnikiem martwicy nowotworów (TNF) i blokowaniu jego aktywności. Lek zmniejsza również stężenie czynników zapalenia. Wskazaniem do stosowania adalimumabu jest leczenie młodzieńczego idiopatycznego zapalenia stawów (zazwyczaj w połączeniu z metotreksatem), reumatoidalnego zapalenia stawów, zesztywniającego zapalenia stawów kręgosłupa, ciężkiej przewlekłej łuszczycy zwyczajnej oraz choroby Leśniowskiego-Crohna.
Adalimumab dostępny jest w postaci roztworu do wstrzykiwań. Dawkowanie dobiera się indywidualnie do ciężkości choroby i stanu pacjenta.
Możliwe działania niepożądane (najczęstsze): bóle głowy, zawroty głowy, neurologiczne zaburzenia czucia, podrażnienie lub zapalenie oka, kaszel, ból jamy nosowo-gardłowej, ból brzucha, biegunka, nudności, owrzodzenie jamy ustnej, zwiększenie aktywności enzymów wątrobowych, bóle mięśniowo-szkieletowe, odczyn w miejscu wstrzyknięcia, gorączka, zmęczenie, zakażenia dolnych i górnych dróg oddechowych, limfopenia.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Adalimumab – przewodnik po substancji czynnej
Adalimumab to przełomowa substancja czynna, która zrewolucjonizowała leczenie chorób autoimmunologicznych. Jest to rekombinowane ludzkie przeciwciało monoklonalne, które działa poprzez blokowanie czynnika martwicy nowotworów alfa (TNF-α), kluczowego białka odpowiedzialnego za procesy zapalne w organizmie. Dzięki swojej wysokiej skuteczności i specyficzności działania, adalimumab znajduje zastosowanie w terapii wielu ciężkich schorzeń, w tym reumatoidalnego zapalenia stawów, choroby Leśniowskiego-Crohna, łuszczycy oraz innych chorób o podłożu zapalnym. Lek ten, dostępny pod różnymi nazwami handlowymi jak Humira, Yuflyma czy Hyrimoz, podawany jest podskórnie i może być stosowany zarówno u dorosłych, jak i u dzieci, oferując pacjentom szansę na znaczną poprawę jakości życia i kontrolę objawów chorobowych.
Mechanizm działania adalimumabu
Adalimumab to humanizowane przeciwciało monoklonalne, którego mechanizm działania polega na łączeniu się z czynnikiem TNF alfa (tumor necrosis factor α, czynnik martwicy nowotworów). TNF-alfa jest zaangażowany w wywoływanie stanu zapalnego w organizmie, a jego blokowanie pomaga zmniejszyć stan zapalny i złagodzić objawy związane z różnymi schorzeniami zapalnymi.
Czynnik martwicy nowotworów bierze udział w odpowiedzi immunologicznej organizmu na stan zapalny. Zwiększoną ilość TNF alfa odkryto w mazi stawowej osób cierpiących na choroby układu ruchu, między innymi w reumatoidalnym zapaleniu stawów, łuszczycowym zapaleniu stawów i zesztywniającym zapaleniu stawów kręgosłupa.
Adalimumab wiąże się swoiście z ludzkim czynnikiem martwicy nowotworów (TNF) i hamuje jego aktywność poprzez blokowanie jego wiązania z receptorami TNF p55 i p75 na powierzchni komórki. To precyzyjne działanie sprawia, że lek skutecznie przerywa proces zapalny u jego źródła.
Adalimumab ma również wpływ na inne cytokiny i chemokiny, co dodatkowo wspomaga jego działanie terapeutyczne. Działanie adalimumabu uniemożliwia oddziaływanie TNF alfa z komórkowymi receptorami p55 i p75. Adalimumab wpływa na reakcje biologiczne regulowane czynnikiem martwicy nowotworów TNF alfa, między innymi przemieszczanie się leukocytów do tkanki objętej stanem zapalnym.
Farmakokinetyka i właściwości leku
Wchłanianie i dystrybucja
Po podaniu s.c. lek jest wchłaniany i dystrybuowany powoli, tmax wynosi ok. 5 dni, średnia dostępność biologiczna – 64%. Adalimumab osiąga średnie stężenie maksymalne w surowicy krwi w ciągu 131 ± 56 godzin.
Adalimumab jest wchłaniany po podaniu podskórnym, osiągając maksymalne stężenie we krwi w ciągu 5 do 14 dni. Po wchłonięciu, substancja czynna jest szeroko dystrybuowana w organizmie. Stężenie w płynie maziowym stanowi 31–96% stężenia w surowicy.
Metabolizm i eliminacja
Metabolizm adalimumabu zachodzi głównie w wątrobie, a jego eliminacja z organizmu następuje głównie przez komórki układu immunologicznego. Czas półtrwania wynosi od 10 do 20 dni, co pozwala na stosunkowo rzadkie podawanie leku, zazwyczaj co dwa tygodnie.
Wskazania do stosowania adalimumabu
Adalimumab znajduje zastosowanie w leczeniu szerokiego spektrum chorób autoimmunologicznych i zapalnych:
Choroby układu ruchu
- Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) – leczenie czynnego RZS o umiarkowanym i ciężkim nasileniu u dorosłych, u których nie uzyskano wystarczającej odpowiedzi po zastosowaniu leków modyfikujących przebieg choroby, w tym metotreksatu
- Łuszczycowe zapalenie stawów – leczenie czynnego i postępującego łuszczycowego zapalenia stawów u dorosłych, gdy odpowiedź na stosowane wcześniej leki modyfikujące przebieg choroby okazała się niewystarczająca
- Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa – leczenie dorosłych chorych na ciężkie czynne zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa, gdy odpowiedź na stosowane tradycyjnie leczenie jest niewystarczająca
- Młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów – leczenie w skojarzeniu z metotreksatem czynnego wielostawowego młodzieńczego idiopatycznego zapalenia stawów, u pacjentów po 2. rż., gdy odpowiedź na jeden lub więcej leków modyfikujących przebieg choroby okazała się niewystarczająca
Choroby skóry
- Łuszczyca plackowata – leczenie umiarkowanej i ciężkiej przewlekłej postaci łuszczycy zwykłej (plackowatej) u dorosłych, którzy są kandydatami do leczenia systemowego
- Trądzik odwrócony (hidradenitis suppurativa) – adalimumab stosowany jest w terapii trądziku odwróconego (hidradenitis suppurativa, HS)
Choroby przewodu pokarmowego
- Choroba Leśniowskiego-Crohna – adalimumab został zatwierdzony do leczenia umiarkowanej do ciężkiej choroby Leśniowskiego-Crohna
- Wrzodziejące zapalenie jelita grubego – adalimumab może być skuteczny i dobrze tolerowany w wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego
Inne wskazania
- Zapalenie błony naczyniowej oka (uveitis) – adalimumab jest wskazany do leczenia nieinfekcyjnego zapalenia błony naczyniowej oka
Leczenie farmakologiczne chorób autoimmunologicznych
W terapii chorób autoimmunologicznych adalimumab często stosuje się w ramach kompleksowych schematów leczniczych. W Polsce dostępne są różne preparaty zawierające adalimumab, w tym preparaty oryginalne i biopodobne.
Główne grupy leków stosowanych w terapii chorób autoimmunologicznych:
Leki biologiczne – antagoniści TNF-α:
- Adalimumab (Humira, Yuflyma, Hyrimoz, Imraldi, Idacio)
- Infliksimab
- Etanercept
- Certolizumab pegol
- Golimumab
Inne leki biologiczne:
- Iksekizumab (antagonista IL-17)
- Sekukinumab (antagonista IL-17)
- Ustekinumab (antagonista IL-12/IL-23)
- Ryzankizumab (antagonista IL-23)
- Guselkumab (antagonista IL-23)
Leki modyfikujące przebieg choroby (DMARDs):
- Metotreksat
- Sulfasalazyna
- Leflunomid
- Hydroksychlorochina
W Polsce zarejestrowane w leczeniu RZS są leki blokujące aktywność TNF-α, do których zaliczamy: infliksymab (chimeryzowane mysio-ludzkie monoklonalne przeciwciało anty-TNF-α), etanercept (rozpuszczalny receptor TNF-α_Fc białko fuzyjne) oraz adalimumab (ludzkie przeciwciało monoklonalne anty-TNF-α).
Dawkowanie i sposób podawania
Dawkowanie adalimumabu jest zależne od jednostki chorobowej pacjenta i jednocześnie stosowanych leków. Adalimumab we wstrzyknięciach podskórnych może być podawany przez samego pacjenta po przeszkoleniu przez lekarza prowadzącego.
Standardowe dawkowanie według wskazań:
Wskazanie |
Dawka początkowa |
Dawka podtrzymująca |
Reumatoidalne zapalenie stawów |
– |
40 mg co 2 tygodnie |
Łuszczycowe zapalenie stawów |
– |
40 mg co 2 tygodnie |
Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa |
– |
40 mg co 2 tygodnie |
Łuszczyca plackowata |
80 mg |
40 mg co 2 tygodnie |
Choroba Leśniowskiego-Crohna |
160 mg |
80 mg po 2 tygodniach, następnie 40 mg co 2 tygodnie |
Wrzodziejące zapalenie jelita grubego |
160 mg |
80 mg po 2 tygodniach, następnie 40 mg co 2 tygodnie |
Zwykle stosowana dawka w reumatoidalnym zapaleniu stawów, łuszczycowym zapaleniu stawów i zesztywniającym zapaleniu stawów kręgosłupa wynosi 40 mg adalimumabu raz na 14 dni we wstrzyknięciu podskórnym. Analogiczne dawki podaje się w przypadku łuszczycy oraz zapalenia błony naczyniowej oka.
Dawkowanie u dzieci
Dzieci i młodzież w wieku od 2 lat o masie ciała 30 kg i powyżej – zalecana dawka to 40 mg co drugi tydzień. Dawkowanie zależy od masy ciała pacjenta i wynosi 20 mg lub 40 mg co drugi tydzień.
Przeciwwskazania
Adalimumabu nie można stosować u pacjentów wykazujących nadwrażliwość na tę substancję leczniczą, u osób cierpiących na poważne zaburzenia pracy serca (niewydolność serca klasa III/IV wg New York Heart Association) oraz u pacjentów przechodzących ciężkie zakażenia (gruźlica, posocznica, zakażenia oportunistyczne).
Główne przeciwwskazania obejmują:
- Nadwrażliwość na adalimumab lub substancje pomocnicze
- Czynna gruźlica lub inne ciężkie zakażenia
- Umiarkowana i ciężka niewydolność serca (klasa III/IV wg NYHA)
- Ciężkie zaburzenia immunologiczne
Działania niepożądane
Najczęstsze działania niepożądane
Najczęste działania niepożądane obejmują zakażenia górnych dróg oddechowych, ból w miejscu wstrzyknięcia, wysypkę i ból głowy. Reakcje w miejscu wstrzyknięcia, takie jak zaczerwienienie i ból, są bardzo częste i mogą wystąpić u nawet 80% przypadków.
Podczas terapii adalimumabem częste są zakażenia wirusowe i bakteryjne w obrębie górnych dróg oddechowych (zarówno górnych jak i dolnych dróg oddechowych), często występuje opryszczka i zakażenia drożdżakami. Lek sprzyja pojawieniu się zakażeń skóry, stawów i ran.
Poważne działania niepożądane
Inne działania niepożądane mogą obejmować poważne zakażenia, nowotwory, anafilaksję, reaktywację zapalenia wątroby typu B, nowy początek lub zaostrzenie chorób demielinizacyjnych (takich jak stwardnienie rozsiane), niewydolność serca, niewydolność wątroby i niedokrwistość aplastyczną.
Główne kategorie działań niepożądanych:
- Zakażenia – pacjenci przyjmujący adalimumab są bardziej narażeni na zakażenia, takie jak zapalenie górnych dróg oddechowych, zapalenie zatok czy zapalenie płuc
- Reakcje w miejscu wstrzyknięcia – u niektórych pacjentów mogą wystąpić reakcje w miejscu podania leku, takie jak rumień, świąd, ból lub obrzęk
- Zaburzenia hematologiczne – podczas stosowania antagonistów TNF odnotowywano przypadki pancytopenii, w tym niedokrwistości aplastycznej
- Nowotwory – istnieje zwiększone ryzyko wystąpienia nowotworów złośliwych, w tym chłoniaków, u pacjentów leczonych adalimumabem
Środki ostrożności i monitorowanie
Podczas terapii adalimumabem należy zachować szczególną ostrożność u osób które chorowały na gruźlicę, pacjentów z tendencją do nawracających zakażeń oraz osób biorących leki immunosupresyjne.
Monitorowanie przed i w trakcie leczenia:
- Wykluczenie gruźlicy – przed rozpoczęciem leczenia adalimumabem należy wykonać badania takie jak próba tuberkulinowa Mantoux i badanie RTG klatki piersiowej
- Monitorowanie zakażeń – przed leczeniem, w jego trakcie i przez 4 mies. po odstawieniu leku pacjenta należy monitorować pod kątem wystąpienia zakażeń, w tym gruźlicy
- Badania krwi – regularne kontrole morfologii krwi
- Monitorowanie funkcji wątroby – szczególnie u nosicieli HBV
Szczepienia
W trakcie leczenia adalimumabem nie należy stosować szczepionek zawierających żywe drobnoustroje. Przed rozpoczęciem leczenia adalimumabem, jeśli to tylko możliwe, zaleca się przeprowadzenie u dzieci wszystkich szczepień zgodnie z obowiązującym kalendarzem szczepień.
Stosowanie w ciąży i karmieniu piersią
Adalimumab należy do kategorii B według klasyfikacji FDA określającej bezpieczeństwo stosowania leków przez kobiety ciężarne. Brak jest badań na ludziach opisujących wpływ leku na płód. Zaleca się stosowanie antykoncepcji do pięciu miesięcy od zakończenia leczenia adalimumabem.
Adalimumab należy do kategorii L3 według klasyfikacji prof. Hyle’a określajcej bezpieczeństwo stosowania leków przez kobiety karmiące piersią. Ze względą na dostępne dane dotyczące przenikania immunoglobulin do mleka kobiecego przyjmuje się, że nie należy karmić podczas terapii adalimumabem i 5 miesięcy po jej zakończeniu.
Interakcje z innymi lekami
Nie zaleca się stosowania w skojarzeniu z innymi biologicznymi lekami modyfikującymi przebieg choroby (np. anakinra, abatacept) lub innymi antagonistami TNF, ze względą na możliwość zwiększenia ryzyka wystąpienia ciężkich zakażeń oraz działania toksycznego.
Główne interakcje:
- Inne leki immunosupresyjne – zwiększone ryzyko zakażeń
- Metotreksat – podczas stosowania w skojarzeniu z metotreksatem mniejszy jest odsetek powstających przeciwciał
- Żywe szczepionki – przeciwwskazane podczas terapii
Skuteczność kliniczna
Reumatoidalne zapalenie stawów
Skuteczność adalimumabu u chorych leczonych w przeszłości infliksymabem opisali także S.N. Nikas i wsp. W przedstawionym przez nich badaniu 75% chorych leczonych w przeszłości infliksymabem w porównaniu z 76% chorych nieotrzymujących w przeszłości leków biologicznych uzyskała poprawę ACR 20.
Łuszczyca
Po przeanalizowaniu zebranych danych okazało się, że średnia poprawa wg PASI wynosiła 74,3%, 81,6% w ocenie DLQI oraz 83,6% w NAPSI. Po 26 tygodniu leczenia uzyskano 75% poprawę wskaźnika nasilenia łuszczycy paznokci (NAPSI 75). Uzyskano współczynnik odpowiedzi NAPSI75 wynoszący 46,6% dla adalimumabu i wskaźnik odpowiedzi 3,4% dla placebo.
Choroba Leśniowskiego-Crohna
Więcej uczestników leczonych adalimumabem osiągnęło remisję lub poprawę objawów niż ci leczeni placebo. Częstość działań niepożądanych (adalimumab: 62%, placebo: 72%), poważnych działań niepożądanych (adalimumab: 2%, placebo: 5%) i przerwania badania z powodu działań niepożądanych (adalimumab: 1%, placebo: 3%) była niższa u uczestników otrzymujących adalimumab niż placebo.
Leki biopodobne
Leki biopodobne wykazują porównywalną przeżywalność i bezpieczeństwo stosowania adalimumabu w leczeniu łuszczycy wśród nowych pacjentów, jednak powodują one o 35 procent wyższy wskaźnik przerwania leczenia w stosunku do leczenia lekiem Humira.
Dostępne leki biopodobne adalimumabu w Polsce:
- Hyrimoz
- Imraldi
- Yuflyma
- Idacio
- Amgevita
- Hulio
Co to jest adalimumab i jak działa?
Adalimumab to rekombinowane ludzkie przeciwciało monoklonalne, które blokuje działanie czynnika martwicy nowotworów alfa (TNF-α). Poprzez to działanie zmniejsza procesy zapalne w organizmie i kontroluje objawy chorób autoimmunologicznych.
W jakich chorobach stosuje się adalimumab?
Adalimumab jest stosowany w leczeniu reumatoidalnego zapalenia stawów, łuszczycowego zapalenia stawów, zesztywniającego zapalenia stawów kręgosłupa, łuszczycy plackowatej, choroby Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejącego zapalenia jelita grubego oraz zapalenia błony naczyniowej oka.
Jak często podaje się adalimumab?
Najczęściej adalimumab podaje się podskórnie w dawce 40 mg co 2 tygodnie. W niektórych wskazaniach (jak choroba Leśniowskiego-Crohna) stosuje się dawki nasycające na początku leczenia.
Czy adalimumab można stosować u dzieci?
Tak, adalimumab może być stosowany u dzieci w wybranych wskazaniach, takich jak młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów czy choroba Leśniowskiego-Crohna, zazwyczaj od 2-6 roku życia w zależności od wskazania.
Jakie są najczęstsze działania niepożądane adalimumabu?
Najczęstsze działania niepożądane to zakażenia górnych dróg oddechowych, reakcje w miejscu wstrzyknięcia (ból, zaczerwienienie, obrzęk), bóle głowy oraz zwiększona podatność na infekcje.
Czy adalimumab zwiększa ryzyko zakażeń?
Tak, adalimumab poprzez działanie immunosupresyjne zwiększa ryzyko zakażeń, w tym gruźlicy. Dlatego przed rozpoczęciem leczenia konieczne jest wykluczenie czynnych zakażeń, szczególnie gruźlicy.
Czy można stosować adalimumab w ciąży?
Stosowanie adalimumabu w ciąży powinno odbywać się tylko gdy korzyści przewyższają ryzyko. Zaleca się stosowanie antykoncepcji do 5 miesięcy po zakończeniu leczenia.
Ile kosztuje leczenie adalimumabem?
W Polsce adalimumab jest dostępny w ramach programów lekowych NFZ dla większości wskazań. Koszt prywatnego leczenia jest bardzo wysoki (kilkadziesiąt tysięcy złotych rocznie).
Czy adalimumab ma interakcje z innymi lekami?
Główne interakcje dotyczą innych leków immunosupresyjnych. Nie należy stosować adalimumab z innymi lekami biologicznymi ani podawać żywych szczepionek podczas terapii.
Jak długo trwa leczenie adalimumabem?
Leczenie adalimumabem jest zazwyczaj długoterminowe, trwa latami. Decyzję o kontynuacji lub zakończeniu terapii podejmuje lekarz na podstawie odpowiedzi na leczenie i profilu bezpieczeństwa.
Czy adalimumab leczy chorobę czy tylko łagodzi objawy?
Adalimumab nie leczy przyczyny chorób autoimmunologicznych, ale skutecznie kontroluje proces zapalny, co prowadzi do znacznej poprawy objawów i spowolnienia progresji choroby, szczególnie niszczenia stawów w RZS.
Kiedy można spodziewać się poprawy po rozpoczęciu leczenia adalimumabem?
Pierwsze efekty można zauważyć już po kilku tygodniach, ale pełny efekt terapeutyczny rozwija się zwykle w ciągu 3-6 miesięcy od rozpoczęcia leczenia.
Bibliografia
- Jin J, Chang Y, Wei W. Clinical application and evaluation of anti-TNF-alpha agents for the treatment of rheumatoid arthritis. Acta Pharmacol Sin. 2010;31(9):1133-1140. DOI: 10.1038/aps.2010.134
- Gerriets V, Goyal A, Khaddour K. Tumor Necrosis Factor Inhibitors. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2023 Jul 3. PMID: 29494032