Farmakologiczne metody wspomagające rzucanie palenia
Rzucanie palenia to jeden z najtrudniejszych, ale zarazem najbardziej korzystnych dla zdrowia kroków, jakie może podjąć palacz. Według najnowszych danych, w Polsce około 8 milionów osób codziennie pali papierosy, a każdego roku z powodu chorób odtytoniowych umiera około 70 tysięcy Polaków. Jest to nałóg o charakterze zarówno fizycznym, jak i psychicznym, obejmujący uzależnienie od nikotyny, która wpływa na układ nerwowy, powodując wyrzut dopaminy – hormonu szczęścia. Choć sama silna wola jest kluczowa w procesie walki z nałogiem, wiele osób potrzebuje dodatkowego wsparcia. Na szczęście współczesna medycyna oferuje szereg skutecznych metod farmakologicznych, które znacząco zwiększają szanse na powodzenie w rzucaniu palenia, łagodząc objawy odstawienia i zmniejszając głód nikotynowy. Niniejszy artykuł przedstawia kompleksowe omówienie dostępnych preparatów wspomagających oraz praktyczne porady, jak zwiększyć szanse na sukces w walce z nałogiem tytoniowym.

Dlaczego warto rzucić palenie?
Palenie tytoniu jest główną przyczyną chorób, które można było zapobiec. Dym tytoniowy zawiera około 7 tysięcy substancji chemicznych, z których ponad 70 ma udowodnione działanie rakotwórcze. Regularne palenie papierosów skraca życie średnio o 10-15 lat. Według danych epidemiologicznych, każdego roku w Polsce z powodu chorób wywołanych paleniem tytoniu umiera blisko 85 tysięcy osób.
Korzyści z rzucenia palenia są widoczne praktycznie natychmiast i narastają z czasem:
- Po 20 minutach od zgaszenia ostatniego papierosa do normy wraca tętno i ciśnienie krwi
- Po 24 godzinach zaczynają oczyszczać się płuca
- Po 2-3 dniach następuje regeneracja zmysłów smaku i węchu, a nikotyna zostaje usunięta z organizmu
- Po 5 dniach spada ilość dwutlenku węgla we krwi, a zwiększa się natlenienie
- Po 2 tygodniach wzmacnia się układ krążenia
- Po 1-9 miesiącach ustępuje tzw. „kaszel palacza” i poprawia się wydolność układu oddechowego
- Po roku ryzyko choroby niedokrwiennej serca spada o połowę
- Po 5 latach o połowę zmniejsza się ryzyko zachorowania na raka płuc, jamy ustnej, przełyku i krtani
- Po 10-15 latach ryzyko wielu chorób spada do poziomu osób niepalących
Zmniejszenie ryzyka zachorowania na nowotwór złośliwy płuca obserwuje się już po kilku latach od zaprzestania palenia. Według brytyjskich badaczy, rzucenie palenia w wieku 60 lat daje zysk dodatkowych 3 lat życia, a w wieku 50 lat – nawet 9 lat dłużej.
Warto również wspomnieć o korzyściach ekonomicznych – przy obecnych cenach papierosów, osoba paląca paczkę dziennie może zaoszczędzić ponad 6000 złotych rocznie, a w najbliższych latach kwota ta będzie rosnąć ze względu na planowane podwyżki akcyzy.
Mechanizm uzależnienia od nikotyny
Nikotynizm jest uznawany przez Międzynarodową Klasyfikację Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 za chorobę przewlekłą i nawracającą. Uzależnienie od tytoniu ma charakter złożony i wieloaspektowy.
Nikotyna zawarta w papierosach bardzo szybko przedostaje się do mózgu przez płuca i krwiobieg, gdzie wiąże się z receptorami nikotynowymi acetylocholinowymi. Powoduje to wydzielanie dopaminy – neuroprzekaźnika odpowiedzialnego za uczucie przyjemności i nagrody. Ten mechanizm jest podstawą uzależnienia fizycznego.
Przy regularnym paleniu mózg przyzwyczaja się do stałych dawek nikotyny, a gdy jej poziom spada, pojawiają się nieprzyjemne objawy odstawienia, takie jak:
- Drażliwość i niepokój
- Problemy ze snem
- Trudności z koncentracją
- Zwiększony apetyt
- Silne pragnienie zapalenia papierosa (głód nikotynowy)
Równocześnie rozwija się uzależnienie psychiczne, związane z przyzwyczajeniem do samego rytuału palenia, który często kojarzy się z określonymi sytuacjami, takimi jak przerwa w pracy, kawa, stres czy spotkania towarzyskie.
Farmakologiczne metody wspomagające rzucanie palenia
Metody farmakologiczne znacząco zwiększają skuteczność prób rzucenia palenia. Szacuje się, że odpowiednio dobrana farmakoterapia może nawet podwoić lub potroić szanse na powodzenie w porównaniu z próbami bez wspomagania. Dostępne są zarówno preparaty bez recepty, jak i leki wydawane z przepisu lekarza.
Nikotynowa Terapia Zastępcza (NTZ)
Nikotynowa Terapia Zastępcza jest jedną z najlepiej przebadanych i najpowszechniej stosowanych metod wspomagających rzucanie palenia. Leczenie nikotyną stosowane jest z powodzeniem od ponad 30 lat i polega na dostarczaniu organizmowi czystej nikotyny w stopniowo zmniejszanych dawkach, co pomaga złagodzić objawy zespołu abstynencji w momencie zaprzestania palenia papierosów.
Przyjmując czystą nikotynę w formie NTZ, pacjent uwalnia się od tysięcy szkodliwych substancji zawartych w dymie tytoniowym, jednocześnie łagodząc objawy odstawienia. NTZ dostępna jest w różnych formach:
Gumy nikotynowe
Gumy nikotynowe (np. Nicorette, Nicopass) występują w dwóch dawkach (2 i 4 mg) i różnych smakach. Prawidłowe stosowanie gumy powoduje, że zawarta w niej nikotyna przedostaje się przez błonę śluzową jamy ustnej do krwi. Stężenie nikotyny, które nigdy nie jest tak wysokie jak po zapaleniu papierosa, powoduje wytłumienie objawów abstynencji.
Technika stosowania gumy jest kluczowa dla jej skuteczności. Należy żuć ją powoli, a gdy pojawi się mrowienie, umieścić ją między dziąsłem a policzkiem. Gdy uczucie minie, można znów delikatnie pożuć i powtarzać ten cykl przez około 30 minut.
Plastry nikotynowe
Plastry (np. Niquitin, Nicorette) dostarczają stałą dawkę nikotyny przez 16 lub 24 godziny, w zależności od rodzaju. Dostępne są w różnych dawkach (dla plastrów 24-godzinnych: 7, 14, 21 mg; dla plastrów 16-godzinnych: 5, 10, 15 mg).
Plastry nakleja się na czystą, suchą, nieowłosioną skórę górnej części ciała. Pełna kuracja trwa około 10 tygodni, podczas których stopniowo zmniejsza się dawkę nikotyny. Dawkę należy dostosować do intensywności nałogu – osoby palące więcej niż 10 papierosów dziennie zaczynają od najwyższej dawki.
Pastylki do ssania
Pastylki nikotynowe (np. Nicorette, Niquitin) dostępne są w dawkach 2 i 4 mg. Dla osób, które wypalają pierwszego papierosa po upływie 30 minut od przebudzenia, odpowiednia jest dawka 2 mg. Dawka 4 mg przeznaczona jest dla tych, którzy sięgają po papierosa wcześniej.
Pastylkę umieszcza się w ustach i przesuwa od czasu do czasu z jednej strony jamy ustnej na drugą, aż się rozpuści (około 20-30 minut). Podczas stosowania nie należy jeść ani pić.
Aerozol do stosowania w jamie ustnej
Aerozol nikotynowy (np. Nicorette Spray) zapewnia szybkie dostarczenie nikotyny. Jedna dawka zawiera 1 mg nikotyny. Należy unikać wdychania podczas rozpylania. Produkt dostępny jest w różnych wariantach smakowych.
Leki niezawierające nikotyny
Cytyzyna
Cytyzyna (dostępna w preparatach Tabex, Desmoxan, Recigar) to substancja roślinna o strukturze podobnej do nikotyny. Działa ona na te same receptory w mózgu co nikotyna, zmniejszając objawy odstawienia, a jednocześnie blokując przyjemność z palenia.
Leczenie cytyzyną rozpoczyna się jeszcze w trakcie palenia (około 5 dni przed planowanym rzuceniem) i prowadzi się według schematu stopniowego zmniejszania dawki. Pełna kuracja trwa 25 dni, z następującym schematem dawkowania:
- 1-3 dzień: 1 tabletka co 2 godziny (6 tabletek na dobę)
- 4-12 dzień: 1 tabletka co 2,5 godziny (5 tabletek na dobę)
- 13-16 dzień: 1 tabletka co 3 godziny (4 tabletki na dobę)
- 17-20 dzień: 1 tabletka co 4 godziny (3 tabletki na dobę)
- 21-25 dzień: 1 tabletka co 6 godzin (2 tabletki na dobę)
Między 1 a 5 dniem powinno nastąpić całkowite zaprzestanie palenia papierosów.
Bupropion
Bupropion (Zyban) to lek przeciwdepresyjny, który działa na tzw. układ nagrody w mózgu. Łagodzi objawy odstawienia nikotyny i zmniejsza chęć zapalenia papierosa. Jest to lek dostępny na receptę.
Leczenie bupropionem rozpoczyna się jeszcze w trakcie palenia, aby osiągnąć terapeutyczny poziom leku w momencie rzucenia palenia. Przez pierwsze 3 dni przyjmuje się 1 tabletkę (150 mg) dziennie, a od czwartego dnia zwiększa się dawkę do 2 tabletek (2 x 150 mg) dziennie, z zachowaniem co najmniej 8-godzinnego odstępu między dawkami. Pierwsza próba rzucenia palenia powinna nastąpić w drugim tygodniu leczenia. Terapia trwa minimum 7 tygodni, a w razie potrzeby może być przedłużona do roku.
Bupropion jest szczególnie korzystny dla osób obawiających się przyrostu masy ciała po rzuceniu palenia, gdyż badania kliniczne wykazały mniejszy przyrost wagi u pacjentów stosujących ten lek.
Wareniklina
Wareniklina (Champix) działa podobnie do cytyzyny, wiążąc się z receptorami nikotynowymi w mózgu. Ma działanie podwójne – z jednej strony częściowo pobudza receptory, co zmniejsza objawy odstawienia, z drugiej blokuje wiązanie nikotyny, przez co palenie staje się mniej przyjemne. Jest to lek dostępny na receptę.
Leczenie warenikliną rozpoczyna się 1-2 tygodnie przed planowanym rzuceniem palenia. Standardowy schemat dawkowania to:
- Dni 1-3: 0,5 mg raz dziennie
- Dni 4-7: 0,5 mg dwa razy dziennie
- Od 8 dnia: 1 mg dwa razy dziennie
Standardowa terapia trwa 12 tygodni, ale może być przedłużona o kolejne 12 tygodni u osób, które z powodzeniem rzuciły palenie.
Jak wybrać odpowiednią metodę farmakologiczną?
Wybór odpowiedniej metody farmakologicznej powinien uwzględniać indywidualne potrzeby i preferencje pacjenta, poziom uzależnienia, wcześniejsze próby rzucenia palenia oraz ewentualne przeciwwskazania zdrowotne.
Poziom uzależnienia od nikotyny
Stopień uzależnienia od nikotyny można ocenić za pomocą testu Fagerströma lub odpowiadając na proste pytania:
- Czy budzisz się w nocy, aby zapalić papierosa?
- Czy w ciągu 30 minut po przebudzeniu zapalasz pierwszego papierosa?
- Czy palisz 20 lub więcej papierosów dziennie?
Jeśli odpowiedź na co najmniej dwa z tych pytań jest twierdząca, oznacza to silne uzależnienie fizyczne od nikotyny, co sugeruje, że Nikotynowa Terapia Zastępcza może być dobrym wyborem.
Indywidualne preferencje
- Osoby, które potrzebują stałego poziomu nikotyny w organizmie, mogą preferować plastry
- Ci, którzy potrzebują szybkiego zmniejszenia głodu nikotynowego, mogą wybrać spray
- Osoby przyzwyczajone do częstego trzymania czegoś w ustach mogą preferować gumy lub pastylki
- Pacjenci z przeciwwskazaniami do stosowania nikotyny lub preferujący leki niezawierające nikotyny mogą rozważyć cytyzynę lub leki na receptę
Konsultacja ze specjalistą
Przed rozpoczęciem stosowania jakiejkolwiek metody farmakologicznej warto skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą, szczególnie w przypadku:
- Chorób sercowo-naczyniowych
- Nadciśnienia tętniczego
- Cukrzycy
- Chorób wątroby lub nerek
- Ciąży lub karmienia piersią
- Stosowania innych leków
Lekarz pomoże także wykluczyć przeciwwskazania do stosowania danego leku oraz dobrać odpowiednie dawkowanie.
Przygotowanie do rzucenia palenia
Odpowiednie przygotowanie znacznie zwiększa szanse na powodzenie. Zaleca się:
- Ustalenie konkretnej daty rzucenia palenia – tzw. „Dzień Zero”
- Zapisanie powodów, dla których chcesz rzucić palenie
- Określenie sytuacji, które wyzwalają chęć zapalenia papierosa
- Usunięcie z otoczenia wszystkich przyborów związanych z paleniem
- Poinformowanie rodziny i przyjaciół o planach rzucenia palenia i poproszenie o wsparcie
- Zaplanowanie alternatywnych aktywności na trudne momenty
- Przygotowanie metod radzenia sobie ze stresem
- Skonsultowanie się z lekarzem w sprawie wyboru odpowiedniej metody farmakologicznej
Niefarmakologiczne metody wspomagające
Choć metody farmakologiczne znacząco zwiększają szanse na rzucenie palenia, najlepsze efekty osiąga się łącząc je z metodami niefarmakologicznymi:
Wsparcie specjalistów i edukacja
Poradnictwo prowadzone przez lekarzy, pielęgniarki, psychologów czy doradców ds. rzucania palenia może być bardzo skuteczne. W Polsce działają specjalistyczne poradnie pomocy palącym oraz Telefoniczna Poradnia Pomocy Palącym (numer znajduje się na każdej paczce papierosów).
Terapia behawioralna
Terapia behawioralna pomaga zidentyfikować i zmienić wzorce zachowań związane z paleniem. Obejmuje techniki relaksacyjne, strategie unikania sytuacji wysokiego ryzyka oraz metody radzenia sobie z głodem nikotynowym i stresem.
Aktywność fizyczna
Regularna aktywność fizyczna pomaga łagodzić objawy abstynencji, zmniejsza chęć zapalenia papierosa oraz zapobiega przyrostowi masy ciała. Szczególnie zalecane są ćwiczenia aerobowe, które poprawiają wydolność płuc.
Odpowiednia dieta
Dieta bogata w warzywa, owoce i produkty pełnoziarniste może pomóc w walce z nałogiem oraz wspierać regenerację organizmu. Warto zadbać o:
- Produkty bogate w witaminę C, która jest intensywnie zużywana przez organizm palaczy
- Odpowiednie nawodnienie
- Produkty bogate w błonnik, które pomagają w regulacji pracy jelit, często zaburzonej po odstawieniu nikotyny
- Produkty zawierające kwasy omega-3, które zmniejszają ryzyko chorób sercowo-naczyniowych i nowotworów
Metoda Allena Carra
Metoda „Easyway To Stop Smoking” autorstwa Allena Carra koncentruje się na zmianie sposobu myślenia o paleniu. Zamiast postrzegać rzucenie palenia jako wyrzeczenie, pacjent uczy się rozpoznawać iluzję przyjemności związanej z paleniem, co zmniejsza poczucie straty i lęk przed abstynencją.
Podsumowanie
Rzucanie palenia to wyzwanie, które wymaga determinacji, odpowiedniego przygotowania i często wsparcia farmakologicznego. Dostępne dzisiaj metody farmakologiczne znacząco zwiększają szanse na sukces, oferując różnorodne opcje dopasowane do indywidualnych potrzeb każdego palacza.
Kluczem do skutecznego rzucenia palenia jest kompleksowe podejście, łączące farmakoterapię z metodami behawioralnymi, wsparciem społecznym oraz zdrowym stylem życia. Należy pamiętać, że rzucanie palenia to proces, który może wymagać kilku prób, ale korzyści zdrowotne, finansowe i społeczne czynią ten wysiłek niezwykle wartościowym.
Jeśli zamierzasz rzucić palenie, skonsultuj się z lekarzem lub farmaceutą, którzy pomogą dobrać najbardziej odpowiednią dla Ciebie metodę wspomagającą. Pamiętaj – na rzucenie palenia nigdy nie jest za późno, a każdy dzień bez papierosa to krok w kierunku zdrowszego i dłuższego życia.
Czy można stosować różne formy Nikotynowej Terapii Zastępczej jednocześnie?
Tak, coraz częściej zaleca się łączenie różnych form NTZ. Typowym połączeniem jest stosowanie plastrów nikotynowych (zapewniających stały poziom nikotyny) z szybko działającymi formami, takimi jak gumy czy aerozole (na wypadek nagłego głodu nikotynowego). Takie podejście może zwiększyć skuteczność terapii, jednak łączna dawka nikotyny nie powinna przekraczać zalecanej. Przed zastosowaniem takiej kombinacji warto skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą.
Jak długo należy stosować farmakoterapię wspomagającą rzucanie palenia?
Czas trwania terapii zależy od zastosowanej metody i indywidualnych potrzeb pacjenta. Dla większości form NTZ zaleca się stopniowe zmniejszanie dawki przez okres 8-12 tygodni. W przypadku cytyzyny standardowa kuracja trwa 25 dni. Leczenie bupropionem powinno trwać minimum 7 tygodni, a warenikliną – 12 tygodni. W trudnych przypadkach terapia może być przedłużona po konsultacji z lekarzem.
Czy farmakoterapia jest skuteczna u wszystkich osób?
Skuteczność farmakoterapii różni się w zależności od indywidualnych cech pacjenta, poziomu uzależnienia oraz wybranej metody. Badania pokazują, że odpowiednio dobrana farmakoterapia może zwiększyć szanse na rzucenie palenia 2-3 razy w porównaniu z próbami bez wspomagania. Niemniej jednak, kluczowa pozostaje motywacja pacjenta i gotowość do zmiany.
Czy po rzuceniu palenia zawsze dochodzi do przyrostu masy ciała?
Przyrost masy ciała po rzuceniu palenia jest częstym, ale nie nieuniknionym zjawiskiem. Średnio osoby rzucające palenie przybierają na wadze 2-5 kg, jednak można temu zapobiec poprzez:
- Regularne ćwiczenia fizyczne
- Zbilansowaną dietę
- Stosowanie niektórych leków, jak bupropion, który może ograniczać przyrost masy ciała
Czy leki wspomagające rzucanie palenia można stosować w ciąży?
Kwestia stosowania leków wspomagających rzucanie palenia w ciąży wymaga indywidualnej oceny korzyści i ryzyka. Ogólnie zaleca się, aby kobiety w ciąży rzucały palenie bez farmakoterapii. Jeśli jest to niemożliwe, niektóre formy NTZ mogą być rozważone po konsultacji z lekarzem jako mniejsze zło w porównaniu z kontynuowaniem palenia. Cytyzyna, wareniklina i bupropion nie są zalecane w ciąży.
Co zrobić w przypadku nawrotu palenia?
Nawroty są częścią procesu rzucania palenia – większość byłych palaczy podejmowało kilka prób, zanim osiągnęli trwały sukces. W przypadku nawrotu należy:
- Nie poddawać się i traktować nawrót jako naukę na przyszłość
- Przeanalizować, co było przyczyną powrotu do palenia
- Skonsultować się z lekarzem w celu dostosowania metody leczenia
- Wzmocnić strategie radzenia sobie z trudnymi sytuacjami
- Rozważyć dodatkowe wsparcie psychologiczne
Czy e-papierosy są dobrą metodą na rzucenie palenia?
Kwestia stosowania e-papierosów jako metody rzucania palenia tradycyjnych papierosów jest kontrowersyjna. Choć e-papierosy zawierają mniej substancji toksycznych niż tradycyjne papierosy, wciąż dostarczają nikotynę i inne potencjalnie szkodliwe substancje. Obecnie brakuje długoterminowych badań potwierdzających ich bezpieczeństwo i skuteczność jako metody rzucania palenia. Oficjalne stanowisko większości organizacji zdrowotnych zaleca stosowanie sprawdzonych metod farmakologicznych i behawioralnych.
Jak radzić sobie z silnym głodem nikotynowym?
W przypadku nasilonych objawów głodu nikotynowego pomocne mogą być:
- Głębokie oddychanie i techniki relaksacyjne
- Wypicie szklanki wody lub soku
- Krótka aktywność fizyczna, jak spacer czy rozciąganie
- Zajęcie rąk (ściskanie piłeczki, rysowanie)
- Żucie gumy (zwykłej lub nikotynowej)
- Zastosowanie szybko działającej formy NTZ (spray, guma)
- Odwrócenie uwagi poprzez rozmowę z kimś lub zajęcie się ciekawym zadaniem
Pamiętaj, że napad głodu nikotynowego zwykle trwa tylko kilka minut, a z czasem stają się one rzadsze i mniej intensywne.