Zasady leczenia POChP – przewlekłej obturacyjnej choroby płuc
Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) jest jednym z najpoważniejszych schorzeń układu oddechowego, dotykającym około 2 miliony Polaków. Jest to choroba przewlekła, charakteryzująca się trwałym ograniczeniem przepływu powietrza przez drogi oddechowe, co powoduje duszność, przewlekły kaszel i trudności w wykonywaniu codziennych czynności. POChP jest obecnie czwartą najczęstszą przyczyną zgonów na świecie, z prognozami wskazującymi na awans na trzecie miejsce do 2030 roku. Mimo że jest to choroba nieuleczalna, właściwe postępowanie terapeutyczne może znacząco spowolnić jej postęp, zmniejszyć częstość zaostrzeń i poprawić jakość życia pacjentów. Kompleksowe leczenie POChP obejmuje zarówno metody farmakologiczne, jak i niefarmakologiczne, dostosowane do indywidualnego stanu pacjenta i stopnia zaawansowania choroby. Kluczowe znaczenie ma wczesna diagnoza oraz wdrożenie odpowiednich działań profilaktycznych, w tym przede wszystkim zaprzestanie palenia tytoniu, które odpowiada za około 80-90% przypadków tej choroby.

Klasyfikacja POChP i ocena zaawansowania choroby
Właściwe leczenie POChP opiera się na dokładnej ocenie stanu pacjenta. Zgodnie z wytycznymi GOLD (Global Initiative for Chronic Obstructive Lung Disease), pacjentów z POChP klasyfikuje się do jednej z czterech grup (A, B, C, D) na podstawie trzech głównych parametrów:
- Nasilenia objawów – ocenianego przy pomocy kwestionariuszy, takich jak CAT (COPD Assessment Test) lub skali nasilenia duszności mMRC
- Stopnia obturacji oskrzeli – określanego na podstawie badania spirometrycznego (wartość FEV1)
- Ryzyka zaostrzeń – biorąc pod uwagę historię przebytych zaostrzeń
Badanie spirometryczne jest kluczowe dla diagnozy POChP. Obturację potwierdza stosunek FEV1/FVC poniżej 0,7 po podaniu leku rozszerzającego oskrzela. Na podstawie wartości FEV1 wyróżnia się cztery stopnie ciężkości obturacji:
- GOLD 1 (łagodna): FEV1 ≥ 80% wartości należnej
- GOLD 2 (umiarkowana): 50% ≤ FEV1 < 80% wartości należnej
- GOLD 3 (ciężka): 30% ≤ FEV1 < 50% wartości należnej
- GOLD 4 (bardzo ciężka): FEV1 < 30% wartości należnej
Klasyfikacja ABCD, uwzględniająca zarówno nasilenie objawów, jak i ryzyko zaostrzeń, stanowi podstawę do wyboru odpowiedniej terapii:
- Grupa A: małe nasilenie objawów, małe ryzyko zaostrzeń
- Grupa B: duże nasilenie objawów, małe ryzyko zaostrzeń
- Grupa C: małe nasilenie objawów, duże ryzyko zaostrzeń
- Grupa D: duże nasilenie objawów, duże ryzyko zaostrzeń
Zaprzestanie palenia – fundament skutecznego leczenia
Zaprzestanie palenia tytoniu jest bezwzględnie najskuteczniejszą metodą spowalniającą postęp POChP. Korzyści z rzucenia palenia są widoczne nawet w zaawansowanych stadiach choroby. Badania wykazują, że po zaprzestaniu palenia spadek funkcji płuc zbliża się do fizjologicznego tempa związanego z wiekiem.
Rzucenie palenia może być trudne, dlatego pacjentom zaleca się korzystanie z profesjonalnego wsparcia. Pomoc w zaprzestaniu palenia może obejmować:
- Terapię behawioralną i poradnictwo
- Nikotynową terapię zastępczą (plastry, gumy, pastylki)
- Leki wspomagające rzucenie palenia, takie jak:
- Wareniklina (Champix)
- Bupropion (Wellbutrin XR, Zyban)
- Cytyzyna (Tabex, Desmoxan)
Warto podkreślić, że bierne palenie również szkodzi osobom z POChP, dlatego pacjenci powinni unikać przebywania w zadymionych pomieszczeniach.
Ogólne zasady leczenia POChP
Aktywność fizyczna i rehabilitacja oddechowa
Regularna aktywność fizyczna jest niezwykle ważna dla pacjentów z POChP. Wbrew powszechnym obawom, odpowiednio dobrane ćwiczenia nie nasilają duszności, a wręcz przeciwnie – poprawiają wydolność organizmu i zmniejszają nasilenie objawów.
Rehabilitacja oddechowa jest istotnym elementem leczenia POChP, szczególnie dla pacjentów z grup B, C i D. Program rehabilitacji oddechowej powinien obejmować:
- Ćwiczenia wytrzymałościowe i siłowe
- Trening mięśni oddechowych
- Naukę technik oddychania (oddychanie przez „zasznurowane” usta, oddychanie przeponowe)
- Edukację pacjenta i wsparcie psychologiczne
Minimalny czas rehabilitacji oddechowej to 6-8 tygodni. Nawet jednorazowy udział w programie rehabilitacji przynosi korzyści, jednak efekty zanikają po zaprzestaniu ćwiczeń. Dlatego ważne jest, aby pacjent kontynuował ćwiczenia samodzielnie w domu.
Szczepienia ochronne
Każdy chory na POChP powinien być szczepiony przeciwko grypie co roku. Szczepienie zmniejsza ryzyko ciężkich powikłań grypy, w tym zapalenia płuc, które dla pacjentów z POChP może być szczególnie niebezpieczne.
Chorzy w wieku powyżej 65 lat powinni również otrzymać szczepionkę przeciwko pneumokokom, która zmniejsza ryzyko zachorowania na zapalenie płuc.
Właściwe odżywianie
Stan odżywienia ma istotny wpływ na przebieg POChP. Pacjenci powinni spożywać urozmaicone posiłki, o kaloryczności dostosowanej do ich masy ciała i poziomu aktywności fizycznej.
U pacjentów z zaawansowaną POChP często występuje niedożywienie i utrata masy ciała, co pogarsza rokowanie. Z kolei otyłość może nasilać objawy choroby. W obu przypadkach zalecana jest konsultacja z dietetykiem.
Edukacja pacjenta
Edukacja jest kluczowym elementem skutecznego leczenia POChP. Pacjent dobrze poinformowany o swojej chorobie będzie bardziej zaangażowany w leczenie i bardziej skłonny do przestrzegania zaleceń terapeutycznych.
Edukacja pacjenta powinna obejmować:
- Informacje o chorobie i jej przebiegu
- Naukę prawidłowego stosowania inhalatorów
- Rozpoznawanie i reagowanie na zaostrzenia
- Zasady samoopieki i modyfikacji stylu życia
W proces edukacji powinna być zaangażowana również rodzina pacjenta, która może zapewnić wsparcie w codziennym funkcjonowaniu, szczególnie u osób starszych i w zaawansowanych stadiach choroby.
Leczenie farmakologiczne POChP
Leczenie farmakologiczne POChP ma na celu zmniejszenie objawów, poprawę jakości życia i wydolności fizycznej pacjenta oraz zmniejszenie liczby i ciężkości zaostrzeń. Stosowane leki można podzielić na kilka głównych grup:
Leki rozszerzające oskrzela
Leki rozszerzające oskrzela są podstawą farmakoterapii POChP. Dzielimy je na:
Leki β2-adrenergiczne (β2-mimetyki)
- Krótko działające (SABA): działają szybko, ale efekt utrzymuje się 4-6 godzin. Stosowane doraźnie w przypadku nasilenia duszności. Przykłady: salbutamol (Ventolin), fenoterol (Berotec).
- Długo działające (LABA): ich efekt utrzymuje się 12-24 godziny, co pozwala na stosowanie raz lub dwa razy dziennie. Przykłady: formoterol (Oxodil, Zafiron), salmeterol (Serevent), indakaterol (Onbrez Breezhaler), olodaterol (Striverdi Respimat).
Leki antycholinergiczne (cholinolityki)
- Krótko działające (SAMA): działają do 8 godzin. Przykład: bromek ipratropium (Atrovent).
- Długo działające (LAMA): działają 24 godziny, są stosowane raz dziennie. Przykłady: tiotropium (Spiriva), glikopironium (Seebri Breezhaler), umeklidynium (Incruse).
Preparaty złożone β2-mimetyków i cholinolityków
Połączenie leków z obu grup może zapewnić lepszą skuteczność niż monoterapia. Przykłady:
- Formoterol + glikopironium
- Indakaterol + glikopironium (Ultibro Breezhaler)
- Wilanterol + umeklidynium (Anoro Ellipta)
- Olodaterol + tiotropium (Spiolto Respimat)
- Fenoterol + ipratropium (Berodual)
Metyloksantyny
Teofilina (Euphyllin, Theovent) wykazuje umiarkowane działanie rozszerzające oskrzela i przeciwzapalne. Ze względu na wąski indeks terapeutyczny i liczne działania niepożądane, jest stosowana jako lek trzeciego wyboru, gdy inne terapie są niedostępne lub nieskuteczne.
Leki przeciwzapalne
Glikokortykosteroidy wziewne (wGKS)
W odróżnieniu od astmy, w POChP glikokortykosteroidy wziewne nie są podstawą leczenia. Są zalecane dla pacjentów z ciężką i bardzo ciężką POChP (FEV1 <50%) oraz z częstymi zaostrzeniami, zawsze w połączeniu z długo działającym lekiem rozszerzającym oskrzela.
Przykłady preparatów łączonych wGKS + LABA:
- Flutikazon + salmeterol (Seretide, Salmex, Asaris)
- Budezonid + formoterol (Symbicort, Bufomix Easyhaler)
- Beklometazon + formoterol (Fostex, Formodual)
- Flutikazon + wilanterol (Relvar Ellipta)
Inhibitory fosfodiesterazy-4
Roflumilast (Daxas) jest lekiem przeciwzapalnym stosowanym u pacjentów z ciężką POChP, z przewlekłym zapaleniem oskrzeli i częstymi zaostrzeniami. Działa poprzez hamowanie enzymu fosfodiesterazy-4, co prowadzi do zmniejszenia stanu zapalnego w płucach.
Leki mukolityczne
Leki mukolityczne (rozrzedzające wydzielinę w oskrzelach) mogą być korzystne u niektórych pacjentów z grup C i D, u których występuje lepka, trudna do odkrztuszenia wydzielina. Wytyczne zalecają stosowanie karbocysteiny (Mukolina, Pectodrill), erdosteiny (Erdomed) lub acetylocysteiny (ACC, Tussicom).
Antybiotyki
Przewlekła antybiotykoterapia nie jest zalecana w stabilnej POChP. Antybiotyki stosuje się głównie w leczeniu bakteryjnych zaostrzeń choroby.
W niektórych przypadkach, u pacjentów z częstymi zaostrzeniami, lekarz może rozważyć profilaktyczne stosowanie azytromycyny lub erytromycyny.
Dobór leczenia w zależności od grupy pacjenta
Dobór leków zależy od klasyfikacji pacjenta do jednej z grup A, B, C lub D:
Grupa A (małe nasilenie objawów, małe ryzyko zaostrzeń)
- Pierwsza opcja: krótko działający lek rozszerzający oskrzela (SABA lub SAMA) stosowany doraźnie
- Alternatywnie: długo działający lek rozszerzający oskrzela (LABA lub LAMA)
Grupa B (duże nasilenie objawów, małe ryzyko zaostrzeń)
- Pierwsza opcja: długo działający lek rozszerzający oskrzela (LABA lub LAMA)
- Jeśli objawy utrzymują się: terapia dwoma lekami rozszerzającymi oskrzela (LABA + LAMA)
Grupa C (małe nasilenie objawów, duże ryzyko zaostrzeń)
- Pierwsza opcja: długo działający lek antycholinergiczny (LAMA)
- Alternatywnie: LABA + wziewny GKS lub LABA + LAMA
Grupa D (duże nasilenie objawów, duże ryzyko zaostrzeń)
- Pierwsza opcja: LAMA lub LABA + wziewny GKS (szczególnie u pacjentów z wysokim poziomem eozynofilów we krwi)
- Jeśli objawy utrzymują się lub występują zaostrzenia: rozważyć terapię trójlekową (LAMA + LABA + wGKS)
- Alternatywnie: dodanie roflumilastu u pacjentów z FEV1 <50% i przewlekłym zapaleniem oskrzeli
Leczenie zaostrzeń POChP
Zaostrzenia POChP to okresy nagłego pogorszenia objawów oddechowych, wymagające modyfikacji leczenia. Objawy zaostrzenia to nasilenie duszności, zwiększona objętość i/lub zmiana charakteru odkrztuszanej wydzieliny oraz nasilenie kaszlu.
Leczenie zaostrzeń obejmuje:
- Zwiększenie dawki lub częstości stosowania krótko działających leków rozszerzających oskrzela
- Antybiotykoterapię (w przypadku objawów infekcji bakteryjnej)
- Krótkotrwałe stosowanie glikokortykosteroidów doustnych (prednizon 40 mg przez 5-7 dni)
- W ciężkich przypadkach: hospitalizację, tlenoterapię, wentylację nieinwazyjną lub inwazyjną
Po zaostrzeniu konieczna jest modyfikacja leczenia podstawowego w celu zmniejszenia ryzyka kolejnych zaostrzeń.
Leczenie ciężkiej i bardzo ciężkiej POChP
Domowa tlenoterapia
U pacjentów z zaawansowaną POChP i przewlekłą niewydolnością oddechową stosuje się domową tlenoterapię (DLT). Wskazaniem do DLT jest:
- PaO2 ≤ 55 mmHg (SaO2 ≤ 88%) lub
- PaO2 55-60 mmHg (SaO2 ≤ 88%) oraz obecność nadciśnienia płucnego, obrzęków obwodowych sugerujących niewydolność serca lub policytemia
Tlenoterapia powinna być stosowana co najmniej 15 godzin dziennie, w tym przez całą noc. Przed rozpoczęciem DLT pacjent musi bezwzględnie zaprzestać palenia tytoniu.
Leczenie chirurgiczne
W wybranych przypadkach bardzo ciężkiej POChP można rozważyć:
- Bullektomię (usunięcie dużych pęcherzy rozedmowych)
- Operacyjne zmniejszenie objętości płuc
- Przeszczepienie płuc (w wyjątkowych przypadkach)
Wentylacja nieinwazyjna
U pacjentów z bardzo ciężką POChP i przewlekłą hiperkapnią (podwyższonym poziomem CO2 we krwi) można rozważyć domową wentylację nieinwazyjną.
Czy POChP można wyleczyć?
POChP jest chorobą nieuleczalną, ale odpowiednie leczenie może znacząco spowolnić jej postęp, zmniejszyć objawy i poprawić jakość życia. Największe korzyści przynosi zaprzestanie palenia tytoniu.
Jak długo trwa leczenie POChP?
Leczenie POChP jest przewlekłe i trwa przez całe życie. Rodzaj i intensywność terapii mogą się zmieniać w zależności od stanu pacjenta i postępu choroby.
Czy mogę uprawiać sport mając POChP?
Tak, regularna aktywność fizyczna jest bardzo zalecana pacjentom z POChP. Rodzaj i intensywność ćwiczeń powinny być dostosowane do indywidualnych możliwości pacjenta. Rehabilitacja oddechowa pod nadzorem specjalisty może pomóc w doborze odpowiednich ćwiczeń.
Czy inhalatory uzależniają?
Leki stosowane w inhalatorach do leczenia POChP nie powodują uzależnienia. Są to leki bezpieczne przy długotrwałym stosowaniu, a ich regularne przyjmowanie jest kluczowe dla skuteczności leczenia.
Jak prawidłowo stosować inhalator?
Prawidłowa technika inhalacji zależy od rodzaju inhalatora. Podstawowe zasady to:
- Przed inhalacją należy wykonać głęboki wydech (ale nie do inhalatora)
- Podczas inhalacji należy wziąć głęboki, powolny wdech (inhalatory ciśnieniowe) lub szybki, głęboki wdech (inhalatory proszkowe)
- Po inhalacji należy wstrzymać oddech na 5-10 sekund, a następnie wykonać powolny wydech
- W przypadku inhalatorów ciśnieniowych ważna jest koordynacja wdechu z uwolnieniem dawki leku
Zawsze należy poprosić lekarza lub farmaceutę o dokładne instrukcje dotyczące używania konkretnego inhalatora.
Jak często mogę stosować lek rozszerzający oskrzela w razie nasilenia duszności?
Krótko działające leki rozszerzające oskrzela (np. salbutamol) można stosować doraźnie w przypadku nasilenia duszności, zgodnie z zaleceniami lekarza – zazwyczaj 1-2 wdechy, nie częściej niż co 4-6 godzin. W przypadku braku poprawy po kilku dawkach lub nasilenia duszności należy pilnie skontaktować się z lekarzem.
Czy dieta ma wpływ na przebieg POChP?
Tak, odpowiednie odżywianie jest ważne w POChP. Pacjenci z niedowagą powinni zwiększyć podaż kalorii, a otyli – dążyć do redukcji masy ciała. Dieta powinna być bogata w antyoksydanty (owoce, warzywa), białko i witaminę D. W przypadku trudności z odżywianiem warto skonsultować się z dietetykiem.
Czy mogę się zaszczepić przeciwko COVID-19 mając POChP?
Tak, pacjenci z POChP są w grupie wysokiego ryzyka ciężkiego przebiegu COVID-19, dlatego szczepienie jest szczególnie zalecane. Należy skonsultować się z lekarzem prowadzącym, który pomoże wybrać najbardziej odpowiednią szczepionkę.
Jak rozpoznać zaostrzenie POChP?
Główne objawy zaostrzenia to:
- Nasilenie duszności (większa niż zwykle)
- Zwiększona objętość odkrztuszanej wydzieliny
- Zmiana charakteru wydzieliny (gęstsza, żółta lub zielona)
- Nasilony kaszel
- Uczucie ściskania w klatce piersiowej
- Obrzęki kończyn dolnych
- Zmęczenie, senność, splątanie (w ciężkich przypadkach)
W przypadku zaostrzenia należy pilnie skontaktować się z lekarzem.
Czy istnieją grupy wsparcia dla pacjentów z POChP?
Tak, w wielu miastach działają grupy wsparcia dla pacjentów z chorobami płuc, w tym z POChP. Informacji o takich grupach można szukać w poradniach pulmonologicznych, na oddziałach szpitalnych lub w organizacjach pacjenckich. Wsparcie można znaleźć również online, na forach i w grupach w mediach społecznościowych.