Feraccru to lek na receptę, który zawiera maltol żelazowy. Jest to lek stosowany w leczeniu niedoboru żelaza u dorosłych pacjentów, którzy nie tolerują doustnych preparatów żelaza lub u których doustne preparaty żelaza nie są skuteczne lub nie mogą być stosowane. Feraccru jest dostępny w postaci kapsułek.
Ferinject to lek w postaci roztworu do wstrzykiwań lub infuzji, który zawiera substancję czynną – żelazo. Jest stosowany w celu uzupełnienia niedoborów żelaza we krwi, szczególnie w sytuacjach, gdy leki doustne są nieskuteczne lub nie są tolerowane przez pacjenta. Lek jest dostępny na receptę.
Ferrum Lek to lek zawierający żelazo, dostępny na receptę. Jest stosowany w celu zapobiegania i leczenia niedoboru żelaza o różnej przyczynie, głównie w leczeniu niedokrwistości z niedoboru żelaza. Lek ten jest dostępny w różnych formach, takich jak tabletki do rozgryzania i żucia, syrop oraz roztwór do wstrzykiwań. Dawkowanie jest indywidualne i zależy od stopnia niedoboru żelaza.
Revalid to lek wspomagający leczenie niedoborów aminokwasów siarkowych i witamin oraz związanych z nimi schorzeń włosów i paznokci. Jest dostępny bez recepty.
Sorbifer Durules to lek w postaci tabletek o przedłużonym uwalnianiu, zawierający siarczan żelaza i kwas askorbowy. Substancje te dostarczają i ułatwiają wchłanianie żelaza przez organizm. Lek stosowany jest w leczeniu niedokrwistości z niedoboru żelaza, utajonego niedoboru żelaza oraz profilaktycznie w okresie ciąży. Jest dostępny na receptę.
Tardyferon-Fol to lek w postaci tabletek powlekanych o zmodyfikowanym uwalnianiu, który stosuje się w leczeniu niedoborów żelaza. Składnikiem czynnym leku jest Ferrosi sulfas (siarczan żelaza) oraz Acidum folicum (kwas foliowy). Lek jest dostępny na receptę. Wskazaniem do stosowania jest niedokrwistość z niedoboru żelaza oraz zapobieganie niedoborowi żelaza u kobiet w ciąży.
Tardysol to doustny roztwór zawierający siarczan żelaza, stosowany w leczeniu niedokrwistości z niedoboru żelaza u dzieci w wieku od 6 do 24 miesięcy. Tardysol jest dostępny wyłącznie na receptę.
Tardysol Baby to doustny roztwór zawierający siarczan żelaza, stosowany w leczeniu niedokrwistości z niedoboru żelaza u dzieci w wieku od 6 do 24 miesięcy. Tardysol Baby jest dostępny wyłącznie na receptę.
Venofer to lek zawierający żelazo w postaci kompleksu żelaza (III) wodorotlenku z sacharozą. Jest stosowany zarówno u osób dorosłych, jak i dzieci w leczeniu stanów wymagających uzupełnienia poziomu żelaza, gdy leki doustne są nieskuteczne lub poziom żelaza musi być bardzo szybko uzupełniony. Venofer jest stosowany w leczeniu przypadków niedoboru żelaza, które wymagają uzupełnienia, szczególnie jeśli istnieje kliniczna konieczność szybkiego uzupełnienia ogólnoustrojowego zapasu żelaza, u pacjentów nie tolerujących leczenia doustnymi preparatami żelaza lub u których nie jest możliwe podanie takich produktów leczniczych, a także jeśli doustne preparaty żelaza są nieskuteczne (np. czynna choroba zapalna jelit). Lek jest dostępny na receptę.
Witagin to tradycyjny produkt leczniczy roślinny stosowany jako środek wspomagający w stanach zmęczenia i wyczerpania fizycznego oraz w okresie rekonwalescencji. Zawiera zestaw witamin i minerałów, które uzupełniają niedobory tych związków powstałe z różnych przyczyn, takich jak niedożywienie, niewłaściwa dieta, zaburzenia wchłaniania czy zwiększone zapotrzebowanie. Lek jest dostępny bez recepty.
Żelazo – to składnik odżywczy niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Żelazo wchodzi w skład białek, takich jak hemoglobina i mioglobina odpowiedzialnych za transport i magazynowanie tlenu. Wzmacnia nasz układ odpornościowy i nerwowy oraz odpowiada za prawidłowy wzrost, rozwój i regenerację tkanek. Wskazaniem do stosowania żelaza jest leczenie niedokrwistości wynikającej z niedoboru żelaza, utajonego niedoboru żelaza u kobiet w wieku rozrodczym, młodzieży i osób w wieku podeszłym oraz niedoboru żelaza w celu uniknięcia niedokrwistości u kobiet w ciąży, połogu i karmienia piersią. 
Żelazo dostępne jest w postaci tabletek, tabletek do ssania, tabletek do żucia, kapsułek, zawiesiny doustnej, kropli, roztworu do wstrzykiwań oraz jako jeden ze składników różnego rodzaju preparatów witaminowo-mineralnych. Czas trwania leczenia żelazem zależy od stopnia jego niedoboru w organizmie i powinien trwać na tyle długo, aby skorygować niedokrwistość i uzupełnić niedobory żelaza w organizmie.
Niedobór żelaza może objawiać się sennością, apatią, zawrotami głowy, osłabieniem, zmęczeniem, bladością skóry, łamliwością włosów i paznokci, problemami z koncentracją, zmianą zachowania i anemią. Odpowiednio zbilansowana dieta dostarcza wystarczającej ilości tego pierwiastka potrzebnego do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Najwięcej żelaza znajdziemy w mięsie czerwonym, podrobach, jajach, otrębach pszennych, orzechach i warzywach strączkowych.
Możliwe działania niepożądane: ból brzucha, rozdęcie brzucha, niestrawność, nudności, wymioty, zaparcia, biegunka, odbarwione stolce, nietypowe stolce, zapalenie żołądka, wysypka rumieniowa, pokrzywka, świąd, reakcje nadwrażliwości.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Żelazo to jeden z najważniejszych mikroelementów dla prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka, bez którego niemożliwy byłby transport tlenu do komórek. Ten niezbędny pierwiastek wchodzi w skład hemoglobiny – białka odpowiedzialnego za przenoszenie tlenu z płuc do wszystkich tkanek organizmu. Niedobór żelaza dotyka miliardy ludzi na całym świecie, szczególnie kobiety w wieku rozrodczym, prowadząc do niedokrwistości i znacznych problemów zdrowotnych. Współczesna medycyna dysponuje szerokim arsenałem preparatów żelaza w różnych formach chemicznych, od tradycyjnych soli jak siarczan czy fumaran żelaza, po nowoczesne chelaty aminokwasowe charakteryzujące się lepszą przyswajalnością i tolerancją. Właściwe zrozumienie mechanizmów działania żelaza, jego metabolizmu oraz optymalnych strategii suplementacji jest kluczowe zarówno dla lekarzy, jak i pacjentów borykających się z niedoborami tego pierwiastka.
Żelazo jest mikroelementem o fundamentalnym znaczeniu dla życia, uczestniczącym w licznych procesach biochemicznych organizmu. Jego unikalne właściwości wynikają ze zdolności występowania w dwóch głównych stanach utlenienia: dwuwartościowym (Fe²⁺) i trójwartościowym (Fe³⁺), co umożliwia mu pełnienie funkcji katalitycznych w reakcjach redoks. Żelazo jest składnikiem ferroproteiny i enzymów kluczowych dla życia człowieka, a organizmy niemiesiączkujące zachowują żelazo bardzo efektywnie, tracąc mniej niż 0,1% całkowitej zawartości żelaza dziennie.
Główne funkcje żelaza w organizmie obejmują transport tlenu jako centralny atom hemu w hemoglobinie i mioglobinie, udział w łańcuchu oddechowym komórek jako składnik cytochromów, oraz katalityczne funkcje w enzymach takich jak katalaza i peroksydazy. Żelazo wpływa na wytwarzanie kwasu gamma-aminomasłowego odgrywającego znaczącą rolę w odporności na stres oraz jest niezbędne do prawidłowej pracy limfocytów odpowiedzialnych za reakcje odpornościowe.
Homeostaza żelaza jest ściśle regulowana przez zaawansowane mechanizmy molekularne. Adaptacja do niedoboru żelaza na poziomie tkanek jest kontrolowana przez białka regulatorowe żelaza (IRP) w celu zwiększenia pobierania i retencji żelaza, podczas gdy na poziomie systemowym supresja hormonu żelaza hepcydyny zwiększa uwalnianie żelaza do osocza przez enterocyty absorpcyjne i makrofagi recyklingujące.
Niedobór żelaza stanowi najbardziej rozpowszechniony niedobór składnika odżywczego na świecie. Niedokrwistość z niedoboru żelaza dotyka ponad 1,2 miliarda osób na świecie, a niedobór żelaza bez niedokrwistości występuje jeszcze częściej. W Stanach Zjednoczonych 1-4% mężczyzn ma niedobór żelaza, podczas gdy co najmniej 39% kobiet przed menopauzą i 8% kobiet po menopauzie cierpi na niedobór żelaza.
Przyczyny niedoboru żelaza można podzielić na kilka kategorii:
Objawy niedoboru żelaza rozwijają się stopniowo, od bezobjawowego wyczerpania zapasów do pełnoobjawowej niedokrwistości:
Objawy wczesne:
Objawy zaawansowane:
Właściwa diagnostyka niedoboru żelaza wymaga oceny kilku parametrów laboratoryjnych. Prawidłowe stężenie żelaza wynosi odpowiednio u mężczyzn 17,7-35,9 μmol/l (90-200 μg/dl), u kobiet 11,1-30,1 μmol/l (60-170 μg/dl). Jednak poziom żelaza nie jest dobrym wskaźnikiem jego niedoborów – aby sprawdzić jaki jest poziom tego pierwiastka należy oznaczyć poziom ferrytyny.
Ferrytyna – najważniejszy marker zapasów żelaza:
Hemoglobina i wskaźniki erytrocytarne:
Dodatkowe parametry:
Farmakoterapia niedoboru żelaza opiera się na preparatach żelaza dostępnych w formie doustnej i pozajelitowej. Wybór odpowiedniego preparatu zależy od stopnia niedoboru, tolerancji pacjenta i współistniejących schorzeń.
Sole żelaza dwuwartościowego charakteryzują się lepszym wchłanianiem niż preparaty trójwartościowe:
Siarczan żelaza (II)
Fumaran żelaza (II)
Glukonian żelaza (II)
Chelaty aminokwasowe
Kompleksy z polimaltozaną
Żelazo mikronizowane
Dawkowanie lecznicze:
Dawkowanie profilaktyczne:
Optymalizacja wchłaniania:
Wskazania do żelaza dożylnego obejmują kliniczną potrzebę szybkiego uzupełnienia całkowitych zapasów żelaza, brak możliwości zastosowania preparatów doustnych, nieskuteczność lub nietolerancję preparatów podawanych doustnie.
Nowoczesne preparaty dożylne jak karboxymaltoza żelaza czy dekstran żelaza charakteryzują się lepszym profilem bezpieczeństwa niż starsze preparaty. Wskazania do żelaza dożylnego rozszerzają się dzięki zwiększonej świadomości, że nowoczesne związki są bezpieczniejsze i lepiej tolerowane niż „stare” preparaty.
Najczęstsze skutki uboczne dotyczą przewodu pokarmowego:
Częste działania niepożądane:
Sposoby minimalizacji działań niepożądanych:
Objawy przedawkowania:
Leczenie przedawkowania:
Żelazo może zmniejszać wchłanianie niektórych leków: antybiotyków (tetracykliny, chinolony), lewotyroniny, leków w chorobie Parkinsona, penicylaminy. Należy zachować co najmniej 2-godzinny odstęp między podaniem tych leków i preparatu żelaza.
Bardzo często stosowane inhibitory pompy protonowej (omeprazol, pantoprazol) zmniejszają wchłanianie żelaza – dlatego żelazo należy przyjmować 2 godziny przed lub 4 godziny po ich przyjęciu.
Substancje zmniejszające wchłanianie:
Substancje zwiększające wchłanianie:
Forma hemowa dostępna w produktach zwierzęcych (czerwone mięso, podroby, wątroba) wchłania się w około 25-35% i jest formą mało wrażliwą na inne czynniki pokarmowe w odróżnieniu od formy niehemowej.
Najlepsze źródła żelaza hemowego:
Bogate źródła roślinne:
Suplementacja żelaza w II i III trymestrze ciąży i podczas laktacji może być wskazana, ale musi być poprzedzona badaniem morfologii krwi w celu ustalenia odpowiedniej dawki. Transfuzja jest zalecana u kobiet w ciąży z poziomem hemoglobiny poniżej 6 g/dl z powodu potencjalnie nieprawidłowego utlenowania płodu.
Gdy występuje we wczesnym dzieciństwie, szczególnie jeśli jest ciężka i długotrwała, niedokrwistość z niedoboru żelaza może powodować deficyty neurorozwojowe i poznawcze, które mogą nie zawsze być w pełni odwracalne nawet po korekci niedoboru.
Niewydolność serca: W niewydolności serca niedokrwistość z niedoboru żelaza jest jedną z najczęstszych chorób współistniejących i może wynikać z wielu czynników włączając zmniejszony apetyt, zwiększone straty żelaza z przewodu pokarmowego przez leki przeciwpłytkowe czy przeciwzakrzepowe.
Choroby nowotworowe: Niedokrwistość z niedoboru żelaza wiąże się z wieloma typami nowotworów, włączając przewodu pokarmowego, płuc, układu moczowo-płciowego, piersi i hematologiczne. U chorych na nowotwory niedobór żelaza wiąże się ze zmęczeniem i osłabieniem niezależnie od obecności niedokrwistości.
Skuteczność leczenia:
Kontrole laboratoryjne:
Nie ma twardych dowodów na to, że któraś z form soli żelaza jest bardziej skuteczna w uzupełnianiu niedoborów od innych. Siarczan żelaza wydaje się być najbardziej efektywny, ale u niektórych pacjentów inne związki (fumaran, glukonian) mogą być lepiej tolerowane. Chelaty aminokwasowe charakteryzują się lepszą tolerancją i mniejszymi interakcjami, ale są droższe.
Wapń utrudnia wchłanianie żelaza, dlatego nie poleca się jednoczesnego stosowania suplementów wapnia i żelaza, np. w formie multiwitaminy. Również sole mineralne wapnia czy fosforu ograniczają wchłanianie żelaza. Tabletek z żelazem nie należy popijać kawą lub herbatą.
Suplementacja żelaza w tabletkach może powodować zabarwienia stolca na ciemny lub czarny kolor. Taki skutek uboczny przyjmowania żelaza nie stanowi powodu do niepokoju i jest całkowicie normalną reakcją organizmu. Ciemne zabarwienie wynika z niewchłoniętego żelaza wydalanego z kałem.
W przypadku leczenia niedokrwistości z niedoboru żelaza terapia trwa zazwyczaj 4-6 miesięcy. U dorosłych leczenie powinno być kontynuowane przez trzy miesiące po korekcie niedokrwistości w celu uzupełnienia zapasów żelaza. Trwała poprawa wyników może przyjść dopiero po 3 miesiącach leczenia.
Tak, nadmiar żelaza może być szkodliwy. Przedawkowanie żelaza wiąże się ze wzrostem ryzyka wystąpienia cukrzycy i insulinooporności oraz może prowadzić do uszkodzenia wątroby. Dlatego suplementacja powinna odbywać się pod kontrolą lekarską z regularnymi badaniami krwi.
Żelazo dożylne stosuje się w przypadku klinicznej potrzeby szybkiego uzupełnienia zapasów żelaza, braku możliwości zastosowania preparatów doustnych, nieskuteczności lub nietolerancji preparatów doustnych. Jest szczególnie wskazane u pacjentów z przewlekłymi chorobami nerek wymagających erytropoetyny.
Suplementacja żelaza w II i III trymestrze ciąży jest często wskazana, ale musi być poprzedzona badaniem morfologii krwi. Zalecane dzienne dawki dla kobiet w ciąży wynoszą 27-30 mg żelaza elementarnego. Żelazo kategorii C może być stosowane, gdy korzyści przewyższają ryzyko.
Jeśli żelazo powoduje dolegliwości żołądkowo-jelitowe, można spróbować przyjmować je w trakcie jedzenia (mimo że zmniejsza to wchłanianie o około 40%), zmniejszyć dawkę jednorazową lub przejść na preparaty o przedłużonym uwalnianiu. Alternatywnie można rozważyć zmianę na lepiej tolerowane formy jak chelaty aminokwasowe.
Przyczyny braku skuteczności mogą obejmować: złe wchłanianie z powodu chorób przewodu pokarmowego, jednoczesne stosowanie leków zmniejszających wchłanianie (inhibitory pompy protonowej), trwające krwawienia, nieprawidłowe dawkowanie lub niestosowanie się do zaleceń przyjmowania na czczo.
Tak, wegetarianie są bardziej narażeni na niedobór żelaza, ponieważ żelazo z produktów roślinnych (niehemowe) wchłania się tylko w 3-8%, podczas gdy żelazo z mięsa (hemowe) w 20-40%. Wegetarianie powinni łączyć produkty bogate w żelazo z witaminą C i unikać substancji zmniejszających wchłanianie.
Przed rozpoczęciem suplementacji należy wykonać morfologię krwi z rozmazem, oznaczenie poziomu ferrytyny (najważniejszy wskaźnik zapasów żelaza), żelaza w surowicy oraz zdolności wiązania żelaza (TIBC). W przypadkach niedoboru u mężczyzn i kobiet po menopauzie konieczne jest poszukanie źródła krwawienia.
