Trawoprost – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)
Trawoprost – lek stosowany w jaskrze należący do grupy leków tzw. analogów prostaglandyn. Mechanizm działania trawoprostu polega na zwiększaniu odpływu cieczy wodnistej, która znajduje się w przedniej części oka, dzięki czemu następuje obniżenie ciśnienia wewnątrzgałkowego. Wskazaniem do stosowania leku jest leczenie podwyższonego ciśnienia wewnątrzgałkowego u pacjentów z jaskrą z otwartym kątem przesączania lub nadciśnieniem ocznym. Lek może być stosowany u dzieci z jaskrą dziecięcą.
Trawoprost dostępny jest w postaci kropli do oczu. Lek podaje się raz dziennie po jednej kropli do chorego oka lub oczu. Efekt leczniczy zaczyna się po około 2 godzinach od zakroplenia i utrzymuje się przez 24 godziny. Zaleca się podawanie leku wieczorem.
Możliwe działania niepożądane: przekrwienie gałki ocznej, ból oka, uczucie dyskomfortu, podrażnienie oka, nadmierne zabarwienie tęczówki, suchość oka, świąd oka. Niezbyt często może pojawić się ból głowy, zawroty głowy, kołatania serca, światłowstręt, zapalenie tęczówki, zapalenie powiek oraz zaburzenia pola widzenia.
Uwaga: Zaleca się przestrzeganie szczególnych warunków higieny w trakcie aplikacji trawoprostu oraz innych leków okulistycznych, aby nie doszło do zanieczyszczenia leku w butelce.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Trawoprost – substancja czynna w leczeniu jaskry
Trawoprost to syntetyczny analog prostaglandyny F2α, który odgrywa kluczową rolę w nowoczesnym leczeniu jaskry i nadciśnienia wewnątrzgałkowego. Ta substancja czynna, wprowadzona na rynek w 2001 roku, zrewolucjonizowała podejście do terapii przeciwjaskrowej dzięki wysokiej skuteczności w obniżaniu ciśnienia wewnątrzgałkowego oraz korzystnemu profilowi dawkowania – zaledwie jednej kropli raz dziennie. Trawoprost działa poprzez aktywację receptorów prostaglandynowych FP, zwiększając odpływ cieczy wodnistej z oka, co skutecznie redukuje ciśnienie wewnątrzgałkowe o 25-35% w stosunku do wartości początkowej. Charakteryzuje się wysoką selektywnością działania oraz pełnym agonizmem na receptory prostanoidowe, co przekłada się na większą skuteczność i mniejsze ryzyko działań niepożądanych w porównaniu z innymi analogami prostaglandyn. W Polsce trawoprost dostępny jest pod różnymi nazwami handlowymi, takimi jak Travatan, Rozatrav, Travoprost Genoptim czy Vizitrav.
Mechanizm działania trawoprostu
Trawoprost ma budowę zbliżoną do naturalnej prostaglandyny F2α. Mechanizm działania trawoprostu polega na ułatwieniu odpływu cieczy wodnistej przez dodatkową drogę odpływu, naczyniówkowo-twardówkową, choć nie jest on jeszcze do końca wyjaśniony przez badaczy.
Trawoprost jest prolekiem, który po podaniu miejscowym do oka jest wchłaniany przez rogówkę i następnie hydrolizowany do swojej aktywnej postaci – wolnego kwasu trawoprostowego. Poprzez wiązanie się z receptorem FP, trawoprost zwiększa odpływ cieczy wodnistej poprzez siateczkę beleczkową oraz drogi naczyniówkowo-twardówkowe, tym samym redukując ciśnienie wewnątrzgałkowe.
W warunkach fizjologicznych drogą niekonwencjonalną odpływa około 10% cieczy wodnistej. Pochodne prostaglandyn, w tym trawoprost, zwiększają ten odpływ nawet do 50%. Pobudzają receptory prostaglandynowe w ciele rzęskowym, co prowadzi do aktywacji metaloproteinaz, które powodują przebudowę substancji międzykomórkowej, poszerzając w ten sposób przestrzenie między włóknami mięśnia rzęskowego, wzmagając odpływ cieczy wodnistej tą drogą.
Substancja ta wyróżnia się na tle innych analogów prostaglandyn poprzez:
- Pełny agonizm receptorowy: Trawoprost charakteryzuje się tym, że jest pełnym agonistą na receptorach prostaglandynowych
- Wysoką selektywność: Jest również wysoce selektywny z niewielkim lub żadnym powinowactwem do innych receptorów prostanoidowych czy nieprostanoidowych w oku
- Skuteczność czasową: Obniżenie ciśnienia wewnątrzgałkowego rozpoczyna się około 2 godziny po zakropleniu, a najsilniejsze działanie występuje po 12 godzinach. Obniżenie ciśnienia utrzymuje się co najmniej przez 24 godziny
Wskazania do stosowania trawoprostu
Trawoprost jest wskazany w obniżaniu podwyższonego ciśnienia wewnątrzgałkowego u dorosłych z nadciśnieniem wewnątrzgałkowym lub jaskrą z otwartym kątem przesączania oraz u dzieci po ukończeniu 2. miesiąca życia i młodzieży z nadciśnieniem wewnątrzgałkowym lub jaskrą wieku dziecięcego.
Główne zastosowania obejmują:
- Jaskrę pierwotną otwartego kąta – najczęstszą postać jaskry u dorosłych
- Nadciśnienie wewnątrzgałkowe – jako stan poprzedzający rozwój jaskry
- Jaskrę dziecięcą – u pacjentów powyżej 2 miesiąca życia
- Terapię skojarzoną – w połączeniu z innymi lekami przeciwjaskrowymi
Trawoprost wykazuje szczególnie wysoką skuteczność w takich postaciach jaskry wtórnej, jak jaskra barwnikowa czy pseudoeksfoliacyjna, w których następuje wyższa niż w jaskrze pierwotnej otwartego kąta blokada odprowadzania cieczy wodnistej z gałki ocznej wskutek nagromadzenia w obszarze beleczkowania barwnika lub materiału pseudoeksfoliacyjnego.
Dawkowanie i sposób stosowania
Standardowe dawkowanie trawoprostu wynosi 1 kropla do worka spojówkowego raz na dobę, najlepiej wieczorem. Nie zaleca się stosowania częściej niż raz dziennie, ponieważ częstsze stosowanie może powodować zmniejszenie skuteczności działania.
Ważne zasady stosowania:
- Jednokrotne dawkowanie: Nie przekraczać dawki jednej kropli dziennie
- Pora podania: Zalecane stosowanie wieczorem dla optymalnej skuteczności
- Odstęp między lekami: W przypadku stosowania innych leków okulistycznych należy zachować kilkuminutowy odstęp między podaniem kolejnych leków
- Soczewki kontaktowe: Należy je usunąć przed zakropleniem i odczekać co najmniej 15 minut przed ponownym założeniem
Po zakropleniu preparatu zaleca się uciśnięcie kanału nosowo-łzowego (czyli miejsca między wewnętrznym kącikiem oka a nosem) i delikatne zamknięcie powieki, co może zmniejszyć układowe wchłanianie leków podawanych do oka i ograniczyć ich ogólne działania niepożądane.
Skuteczność kliniczna w porównaniu z innymi lekami
Prostaglandyny to grupa leków przeciwjaskrowych o najsilniejszym efekcie hipotensyjnym – redukują ciśnienie wewnątrzgałkowe o 25-35% w stosunku do wartości początkowej. Najsilniejszym działaniem hipotensyjnym w zakresie ciśnienia wewnątrzgałkowego charakteryzują się: latanoprost, bimatoprost i trawoprost, jednak spośród tych trzech preparatów najsilniejszy wydaje się bimatoprost.
Substancja czynna |
Redukcja ciśnienia wewnątrzgałkowego |
Częstość podawania |
Status terapeutyczny |
Trawoprost 0,004% |
25-30% |
1x dziennie |
Leki pierwszego wyboru |
Latanoprost 0,005% |
25-30% |
1x dziennie |
Leki pierwszego wyboru |
Bimatoprost 0,03% |
30-35% |
1x dziennie |
Leki pierwszego wyboru |
Timolol 0,5% |
20-25% |
2x dziennie |
Leki drugiego wyboru |
W kontrolowanych badaniach klinicznych trawoprost 0,004% stosowany raz dziennie wykazywał większą redukcję ciśnienia wewnątrzgałkowego niż timolol 0,5% stosowany dwa razy dziennie oraz równą lub większą redukcję niż latanoprost 0,005% stosowany raz dziennie. Badania sugerują, że trawoprost był bardziej skuteczny u pacjentów rasy czarnoskórej niż u białych o prawie 2 mmHg.
Dane dotyczące rytmu dobowego pokazują, że czas działania trawoprostu przekracza 24-godzinny okres dawkowania. Statystycznie istotne i klinicznie ważne redukcje względem wartości wyjściowych obserwuje się do 63 godzin po ostatniej dawce trawoprostu, co daje trawoprostowi przewagę nad latanoprostem w kontroli ciśnienia wewnątrzgałkowego pod koniec każdego okresu dawkowania.
Działania niepożądane
Bardzo często występującym działaniem niepożądanym jest przekrwienie gałki ocznej – obserwuje się je u więcej niż 1 na 10 osób stosujących trawoprost. Jest to najczęstszy objaw niepożądany związany z całą grupą analogów prostaglandyn.
Częste działania niepożądane (u mniej niż 1 na 10 osób):
- Zmiany koloru tęczówki (zabarwionej części oka)
- Ból oka, uczucie dyskomfortu w oku
- Suchość oka, świąd oka, podrażnienie oka
Charakterystyczne zmiany kosmetyczne:
Trawoprost może powodować stopniową zmianę koloru oka poprzez zwiększanie ilości brązowego pigmentu w tęczówce. Zmiana zabarwienia tęczówki jest spowodowana zwiększeniem zawartości melaniny w melanocytach, które odpowiadają za kolor oka. Opisane zmiany częściej dotyczą pacjentów z mieszanym kolorem oczu. Jednostronne leczenie może spowodować stałą różnobarwność oczu.
Substancja może również powodować stopniową zmianę wyglądu rzęs, w tym zwiększenie długości, grubości, zabarwienia i liczby rzęs. Te zmiany często są odbierane pozytywnie przez pacjentów, szczególnie kobiety. Mechanizm tych zmian polega na stymulacji melanocytów w mieszkach włosowych rzęs oraz pobudzaniu mieszków do fazy aktywnego wzrostu (anagen).
Rzadkie działania niepożądane:
Do rzadkich działań niepożądanych należą: zapalenie tęczówki lub błony naczyniowej, torbielowaty obrzęk plamki głównie u osób predysponowanych, z afakią czy pseudofakią oraz możliwość reaktywacji opryszczkowego zapalenia rogówki.
Przeciwwskazania i ostrzeżenia
Głównym przeciwwskazaniem do stosowania trawoprostu jest nadwrażliwość na tę substancję czynną. Nie należy stosować trawoprostu u kobiet w ciąży ani u kobiet karmiących piersią ze względu na potencjalne ryzyko dla płodu i noworodka.
Szczególną ostrożność należy zachować w przypadku:
- Stanów zapalnych oka: Trawoprost nie jest wskazany w jaskrach wtórnych, przebiegających z udziałem czynników zapalnych, ponieważ wykazuje niewielkie powinowactwo do prozapalnych receptorów prostaglandynowych typu E i może nasilać stany zapalne
- Afakii i pseudofakii: Należy zachować ostrożność u chorych z bezsoczewkowością lub z rozdarciem torebki tylnej soczewki
- Predyspozycji do stanów zapalnych: Pacjenci z predyspozycjami do stanów zapalnych tęczówki lub błony naczyniowej oka powinni zachować szczególną ostrożność
Ze względu na możliwość transdermalnego wchłaniania trawoprostu zaleca się ostrożne stosowanie preparatu. Szczególną ostrożność powinny zachować kobiety w ciąży lub planujące ciążę. Skórę po kontakcie z lekiem należy natychmiast przemyć odpowiednią ilością wody.
Leczenie farmakologiczne jaskry – miejsce trawoprostu
Wprowadzenie na rynek w 1996 roku analogów prostaglandyn, wśród których pierwszym był latanoprost, a następnie trawoprost w 2001 roku, zrewolucjonizowało farmakoterapię jaskry. Prostaglandyny, obecnie leki pierwszego wyboru w leczeniu jaskry, bardzo szybko zajęły dotychczasowe miejsce beta-blokerów dzięki swojej wysokiej skuteczności i prostemu dawkowaniu.
W nowoczesnej farmakoterapii jaskry dostępnych jest pięć głównych grup leków:
- Analogi prostaglandyn (leki pierwszego wyboru):
- Trawoprost – wysoka skuteczność, doskonała tolerancja
- Latanoprost – pierwszy analog prostaglandyny, szeroko stosowany
- Bimatoprost – najsilniejszy efekt hipotensyjny
- Tafluprost – pierwszy analog bez konserwantów
- Beta-blokery (leki drugiego wyboru):
- Timolol – złoty standard wśród beta-blokerów
- Betaksolol – selektywny beta-bloker
- Lewobunolol – długie działanie
- Inhibitory anhydrazy węglanowej:
- Dorzolamid – miejscowe zastosowanie
- Brynzolamid – lepsza tolerancja
- Acetazolamid – stosowany doustnie w ostrych stanach
- Alfa-2 agoniści:
- Brymonidyna – podwójny mechanizm działania
- Apraklonidyna – stosowana krótkoterminowo
- Parasympatomimetyki:
- Pilokarpina – najstarszy lek przeciwjaskrowy
Preparaty złożone z trawoprostem
Obecnie na rynku dostępne są preparaty złożone łączące trawoprost z innymi substancjami czynnymi, głównie z timololem. Połączenie trawoprost + timolol charakteryzuje się synergistycznym działaniem hipotensyjnym, zmniejszeniem liczby zakropleń z dwóch do jednego dziennie oraz lepszą tolerancją dzięki mniejszym dawkom poszczególnych składników.
Najsilniejsze działanie terapeutyczne wykazują połączenia β-blokerów z przedstawicielami wszystkich innych grup oraz inhibitorów anhydrazy węglanowej z α-2 agonistami. Wybór preparatu złożonego powinien mieć charakter indywidualny i uwzględniać rodzaj jaskry i przyczynę ją wywołującą.
Historia i rozwój trawoprostu
Trawoprost jest syntetyczną pochodną kloprostenolu, o działaniu podobnym do naturalnych prostaglandyn. Pierwszy raz został dopuszczony do obrotu w Stanach Zjednoczonych w roku 2001, a podmiotem rejestrującym była spółka Alcon Universal. Rok później substancję czynną wprowadziła na rynek szwajcarski firma Novartis Pharma Schweiz AG.
Rozwój trawoprostu był odpowiedzią na potrzebę stworzenia analogu prostaglandyny o większej selektywności i skuteczności niż istniejące wówczas opcje terapeutyczne. Badania wykazały, że trawoprost wyróżnia się pełnym agonizmem na receptorach FP oraz wysoką selektywnością, co przekłada się na lepszy profil bezpieczeństwa.
Innowacje w formulacjach z trawoprostem
Współczesne preparaty z trawoprostem dostępne są w różnych formulacjach dostosowanych do potrzeb pacjentów:
- Klasyczne krople z konserwantem (chlorek benzalkoniowy) – standardowa formulacja
- Preparaty bez konserwantów – szczególnie zalecane przy długotrwałym leczeniu i u pacjentów z zespołem suchego oka
- Systemy wielodawkowe – zapobiegające kontaminacji bez użycia konserwantów
- Preparaty z ulepszonymi konserwantami – np. Sofzia (ionic buffered preservative)
Stosowanie leków bez konserwantów znacząco poprawia komfort życia pacjenta jaskrą oraz jego dostosowanie się do zaleceń lekarza. Terapia tego typu może być szczególnie cenna u pacjentów z grup ryzyka wystąpienia działań niepożądanych konserwantów oraz u pacjentów młodych, mających przed sobą wiele lat leczenia.
Czy trawoprost można stosować u dzieci?
Trawoprost może być stosowany u dzieci i młodzieży w wieku od 2 miesięcy do poniżej 18 lat w takim samym dawkowaniu, jak u dorosłych. Jednak dane pochodzące od najmłodszych pacjentów (od 2 miesięcy do poniżej 3 lat) są ograniczone. U dzieci poniżej 2 miesięcy życia nie określono bezpieczeństwa stosowania ani skuteczności substancji.
Czy trawoprost zmienia kolor oczu na stałe?
Zmiany w zabarwieniu tęczówki postępują powoli i przez długi czas mogą pozostać niezauważone. W typowym obrazie przebarwienia, brązowe zabarwienie wokół źrenicy rozchodzi się koncentrycznie w kierunku obwodowym, ale zdarza się, że cała tęczówka lub jej fragmenty stają się silniej zabarwione na brązowo. Po przerwaniu leczenia nie obserwowano dalszego zwiększania zawartości brązowego barwnika w tęczówce, ale zmiany które już nastąpiły są trwałe.
Jak długo trwa leczenie trawoprostem?
Leczenie jaskry trawoprostem jest przewlekłe i trwa zwykle przez całe życie pacjenta od momentu postawienia diagnozy. Jaskra jest schorzeniem o charakterze przewlekłym, a raz wdrożone leczenie farmakologiczne trwa zwykle wiele lat, często do końca życia pacjenta. Nie należy przerywać leczenia bez konsultacji z lekarzem, ponieważ może to doprowadzić do utraty kontroli nad ciśnieniem wewnątrzgałkowym.
Czy można prowadzić samochód podczas stosowania trawoprostu?
Trawoprost nie wykazuje istotnego wpływu na zdolność prowadzenia pojazdów i obsługę maszyn. Jednak po zastosowaniu preparatów okulistycznych może wystąpić przemijający okres nieostrego widzenia. W przypadku pojawienia się zaburzeń widzenia po aplikacji preparatu zawierającego trawoprost należy wstrzymać się z prowadzeniem pojazdu do ustąpienia objawów.
Czy trawoprost można łączyć z innymi lekami przeciwjaskrowymi?
Tak, trawoprost można łączyć z innymi lekami przeciwjaskrowymi. Substancja wykazuje addytywne działanie z innymi grupami leków hipotensyjnych. Podczas stosowania kilku preparatów okulistycznych należy zawsze zachować przynajmniej pięciominutowy odstęp pomiędzy preparatami. Maści i żele zazwyczaj podaje się na końcu.
Czy trawoprost może wpływać na wzrost rzęs?
Tak, trawoprost może powodować stopniową zmianę wyglądu rzęs, w tym zwiększenie długości, grubości, zabarwienia i liczby rzęs. Efekt ten występuje przez stymulację melanocytów w mieszkach włosowych oraz pobudzanie mieszków do fazy aktywnego wzrostu. Ten mechanizm jest wykorzystywany w kosmetycznych preparatach do wzrostu rzęs.
Co robić w przypadku przedawkowania trawoprostem?
W przypadku przedawkowania mogą wystąpić objawy takie jak przekrwienie gałki ocznej, ból oka, podrażnienie oka oraz zmiany w zabarwieniu tęczówki i rzęs. W przypadku przypadkowego przedawkowania należy wypłukać oko ciepłą wodą i skontaktować się z lekarzem. Ogólnoustrojowa ekspozycja na trawoprost po podaniu miejscowym jest bardzo mała.
Czy można stosować trawoprost w ciąży i podczas karmienia piersią?
Stosowanie trawoprostu w okresie trwania ciąży nie jest zalecane ze względu na potencjalne ryzyko dla płodu. Nie należy również stosować trawoprostu w okresie karmienia piersią, ponieważ może przenikać do mleka matki. Kobiety w wieku rozrodczym powinny skonsultować się z lekarzem przed rozpoczęciem terapii.
Bibliografia
- Whitson JT. Travoprost–a new prostaglandin analogue for the treatment of glaucoma. Expert Opin Pharmacother. 2002;3(7):965-977. DOI: 10.1517/14656566.3.7.965 PMID: 12083996
- Netland PA, Landry T, Sullivan EK, Andrew R, Silver L, Weiner A, Mallick S, Dickerson J, Bergamini MV, Robertson SM, Davis AA; Travoprost Study Group. Travoprost compared with latanoprost and timolol in patients with open-angle glaucoma or ocular hypertension. Am J Ophthalmol. 2001;132(4):472-484. DOI: 10.1016/s0002-9394(01)01177-1 PMID: 11589866