Trastuzumab – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)
Trastuzumab – lek o działaniu przeciwnowotworowym. Mechanizm działania trastuzumabu polega na hamowaniu rozrastania się komórek nowotworowych. Wskazaniem do stosowania leku jest leczenie raka piersi z przerzutami, raka piersi we wczesnym stadium oraz raka żołądka z przerzutami.
Trastuzumab dostępny jest w postaci roztworu do wstrzykiwań oraz proszku do sporządzania koncentratu roztworu do infuzji. Lek stosuje się w monoterapii i leczeniu skojarzonym z innymi lekami przeciwnowotworowymi.
Możliwe działania niepożądane (najczęstsze): zakażenia pasożytnicze (np. półpasiec, grypa, zakażenie dróg moczowych), gorączka, niedokrwistość, neutropenia, małopłytkowość, nadwrażliwość, zmniejszenie masy ciała, jadłowstręt, bezsenność, lęk, depresja, zaburzenia myślenia, drżenie, zawroty głowy, ból głowy, parestezje, zaburzenia smaku, senność, zapalenie spojówek, zwiększone wydzielanie łez, kołatanie serca, uderzenia gorąca, niedociśnienie, duszność, kaszel, łysienie, obrzęk twarzy, rumień, wysypka.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Trastuzumab – przełomowa terapia celowana w leczeniu HER2-dodatnich nowotworów
Trastuzumab to humanizowane przeciwciało monoklonalne, które zrewolucjonizowało leczenie chorych na raka piersi z nadekspresją receptora HER2. Od momentu wprowadzenia do praktyki klinicznej w 1998 roku, lek ten znacząco poprawił rokowanie pacjentów z HER2-dodatnim rakiem piersi, wydłużając czas przeżycia i zmniejszając ryzyko nawrotu choroby. Substancja ta, znana również pod nazwą handlową Herceptin, stanowi przykład precyzyjnej medycyny, gdzie terapia jest dostosowana do specyficznych cech molekularnych nowotworu. Trastuzumab jest produktem biologicznym wytwarzanym w hodowli komórkowej metodami inżynierii genetycznej, co wpływa na jego unikalny profil działania i wysoką skuteczność w leczeniu celowanym. Jego mechanizm działania opiera się na selektywnym wiązaniu z receptorem HER2, co umożliwia precyzyjne zahamowanie sygnałów proliferacji komórek nowotworowych. W Polsce lek jest dostępny w ramach programów lekowych, zapewniając pacjentom dostęp do tej innowacyjnej terapii w różnych stadiach choroby nowotworowej.
Mechanizm działania trastuzumabu
Trastuzumab jest rekombinowanym, humanizowanym przeciwciałem monoklonalnym IgG1, uzyskiwanym z kultur tkankowych komórek jajnika chomika chińskiego metodami inżynierii genetycznej. Wybiórczo i z dużym powinowactwem łączy się z subdomeną IV – okolicą okołobłonową zewnątrzkomórkowej domeny receptora ludzkiego naskórkowego czynnika wzrostu 2 (HER2), hamując niezależne od ligandu przekazywanie sygnału przez HER2 i zapobiegając proteolitycznemu rozszczepieniu domeny zewnątrzkomórkowej.
Działanie trastuzumabu można podzielić na kilka kluczowych mechanizmów:
Blokada receptorów HER2
Trastuzumab wiąże się z zewnątrzkomórkową domeną receptora HER2, co uniemożliwia jego aktywację przez endogenne ligandy. To z kolei prowadzi do zahamowania kaskady sygnałowej, która normalnie wspiera wzrost komórek nowotworowych. Receptor HER2 odgrywa kluczową rolę w kontroli podziałów komórkowych i wzrostu guza, dlatego jego blokada prowadzi do zatrzymania proliferacji komórek rakowych.
Mechanizm immunologiczny
Trastuzumab może również aktywować układ odpornościowy, co prowadzi do cytotoksyczności komórek T i komórek NK (natural killer), które eliminują komórki nowotworowe. Działanie to jest częściowo wynikiem aktywacji dopełniacza, co prowadzi do lizy komórek nowotworowych. Lek jest również silnym mediatorem cytotoksyczności komórkowej zależnej od przeciwciał (ADCC).
Wpływ na cykl komórkowy
In vitro i w badaniach na zwierzętach trastuzumab hamuje proliferację komórek, które wykazują nadekspresję receptora HER2. Hamowanie to następuje poprzez wpływ na szlak sygnałowy PTEN-PI3K/AKT, co ostatecznie indukuje apoptozę komórki nowotworowej.
Epidemiologia i znaczenie kliniczne HER2
Nadekspresję HER2 obserwuje się w 20–30% przypadków pierwotnych nowotworów złośliwych piersi. Pacjentki z rakiem piersi wykazującym nadekspresję receptora HER2 cechuje krótszy czas przeżycia bez objawów choroby w porównaniu z pacjentkami z nowotworami bez nadekspresji HER2.
Szacuje się, że u 18-20% kobiet chorych na raka piersi rozpoznaje się podtyp HER2 dodatni. Przed wprowadzeniem trastuzumabu, HER2-dodatni rak piersi charakteryzował się szczególnie agresywnym przebiegiem i gorszym rokowaniem. Nadekspresja receptora HER2 wiąże się z:
- Szybszym wzrostem nowotworu
- Większą skłonnością do przerzutowania
- Gorszą odpowiedzią na standardową chemioterapię
- Krótszym czasem przeżycia bez objawów choroby
Farmakokinetyka trastuzumabu
Wchłanianie i dystrybucja
Trastuzumab podawany jest dożylnie, co zapewnia jego bezpośrednie dostarczenie do krwiobiegu, omijając proces wchłaniania z przewodu pokarmowego. Po podaniu dożylnym, trastuzumab rozkłada się w organizmie, osiągając najwyższe stężenie w osoczu.
Metabolizm i eliminacja
Trastuzumab jest metabolizowany głównie w wątrobie, a proces ten jest związany z enzymami układu cytochromu P450, choć nie jest to główny szlak eliminacji. Po związaniu z receptorem HER2, trastuzumab metabolizowany jest wewnątrzkomórkowo do mniejszych peptydów i aminokwasów. Proces wydalania trastuzumabu jest złożony i pośredniczą w nim w sposób dawkozależny komórki nabłonka.
Okres półtrwania
Parametr |
Wartość |
Średni okres półtrwania |
28 dni |
Zakres przy niższych dawkach |
5-8 dni |
Całkowita eliminacja |
7 miesięcy |
Farmakokinetyka jest nieliniowa, całkowity klirens leku zwiększa się wraz ze zmniejszaniem się stężenia, w związku z tym nie można przewidzieć stałej wartości dla okresu półtrwania trastuzumabu. Okres półtrwania trastuzumabu wynosi średnio 28 dni, ale przy stosowaniu niższych dawek może być on krótszy.
Wskazania do stosowania trastuzumabu
Rak piersi
Trastuzumab jest stosowany w różnych stadiach raka piersi z nadekspresją receptora HER2:
Wczesny rak piersi
Lek jest wskazany do leczenia chorych z HER2-dodatnim rakiem piersi we wczesnym stadium: (1) po operacji, chemioterapii (neoadiuwantowej lub adiuwantowej) oraz radioterapii (jeżeli jest stosowana); (2) w skojarzeniu z paklitakselem lub docetakselem po chemioterapii adiuwantowej z doksorubicyną i cyklofosfamidem; (3) w skojarzeniu z chemioterapią adiuwantową z użyciem docetakselu i karboplatyny; (4) w skojarzeniu z neoadiuwantową chemioterapią.
Rak piersi z przerzutami
Trastuzumab jest wskazany w leczeniu chorych z HER2-dodatnim rakiem piersi z przerzutami: (1) w monoterapii u chorych, którzy otrzymali dotychczas co najmniej dwa schematy chemioterapii z powodu choroby nowotworowej z przerzutami; (2) w skojarzeniu z paklitakselem u chorych z przeciwwskazaniami do stosowania antracyklin; (3) w skojarzeniu z docetakselem u chorych nieotrzymujących dotychczas chemioterapii.
Rak żołądka
W skojarzeniu z kapecytabiną lub 5-fluorouracylem i cisplatyną jest wskazany w leczeniu pacjentów z HER2-dodatnim gruczolakorakiem żołądka z przerzutami lub połączenia żołądkowo-przełykowego, których nie poddawano wcześniej terapii przeciwnowotworowej z powodu choroby rozsianej.
Dawkowanie i sposób podawania
Schematy dawkowania w raku piersi
Schemat tygodniowy:
- Dawka nasycająca: 4 mg/kg masy ciała
- Dawka podtrzymująca: 2 mg/kg masy ciała raz w tygodniu
Schemat 3-tygodniowy:
- Dawka nasycająca: 8 mg/kg masy ciała
- Dawka podtrzymująca: 6 mg/kg masy ciała co 3 tygodnie
Forma podskórna:
- 600 mg co 3 tygodnie, zamiennie w lewe i prawe udo, niezależnie od masy ciała; nie ma konieczności podawania dawki nasycającej.
Czas trwania leczenia
U osób z rakiem piersi z przerzutami lub rakiem żołądka z przerzutami lek stosuje się do czasu progresji choroby, u osób z wczesnym rakiem piersi – przez 1 rok lub do wystąpienia nawrotu choroby.
Leczenie farmakologiczne raka piersi HER2-dodatniego
Terapia systemowa
W leczeniu HER2-dodatniego raka piersi stosuje się kompleksowe podejście terapeutyczne obejmujące różne grupy leków. Podstawą terapii celowanej jest trastuzumab, który może być stosowany w monoterapii lub w skojarzeniu z innymi substancjami czynnymi.
Terapia skojarzona
Kombinacje z chemioterapią:
- Paklitaksel – taksan stosowany w skojarzeniu z trastuzumabem w pierwszej linii leczenia
- Docetaksel – alternatywny taksan o podobnej skuteczności
- Karboplatyna – lek platynowy stosowany w schematach adiuwantowych
- Doksorubicyna i cyklofosfamid – schemat AC stosowany przed trastuzumabem
Podwójna blokada HER2:
- Pertuzumab – drugie przeciwciało monoklonalne anty-HER2 stosowane w skojarzeniu z trastuzumabem
- Możliwość zastosowania tzw. podwójnej blokady w leczeniu wczesnego HER2 dodatniego raka piersi pojawiła się w Polsce w listopadzie 2019 roku.
Terapia hormonalna:
- Anastrozol – inhibitor aromatazy u kobiet po menopauzie
- Letrozol – alternatywny inhibitor aromatazy
- Egzemestan – steroidowy inhibitor aromatazy
Leki nowej generacji
Koniugaty przeciwciało-lek:
- Trastuzumab emtanzyna (T-DM1) – koniugat trastuzumabu z cytostatykiem DM1
- Trastuzumab derukstekan – lek dostępny w II–IV linii leczenia chorych z powodu nieoperacyjnego lub zaawansowanego HER2-dodatniego raka piersi po zastosowaniu co najmniej jednej linii terapii anty-HER2, objęty refundacją od listopada 2023 roku.
Inhibitory kinaz tyrozynowych:
- Lapatynib – doustny inhibitor EGFR i HER2
- Tukatynib – selektywny inhibitor HER2
Działania niepożądane
Najczęstsze działania niepożądane
Częste działania niepożądane obejmują gorączkę, infekcje, kaszel, ból głowy, problemy ze snem i wysypkę. Najczęściej występujące to: reakcje alergiczne, w tym wysypka, świąd i pokrzywka; objawy ze strony układu pokarmowego, takie jak biegunka, nudności i wymioty; problemy z sercem, w tym niewydolność serca; infekcje, które mogą być wynikiem osłabienia układu odpornościowego.
Reakcje związane z wlewem
Trastuzumab stosowany w postaci wlewu dożylnego może powodować nagłe spadki ciśnienia, duszność, skurcz oskrzeli, świsty, nadciśnienie, tachyarytmię nadkomorową, obniżoną saturację tlenem, zespół zaburzeń oddechowych, anafilaksję, obrzęk naczynioruchowy i pokrzywkę.
Kardiotoksyczność
Jednym z najpoważniejszych działań niepożądanych trastuzumabu jest wpływ na funkcję serca:
- Zmniejszenie frakcji wyrzutowej lewej komory (LVEF)
- Niewydolność serca – zwiększone ryzyko niewydolności serca (RR = 5.11) i spadku frakcji wyrzutowej lewej komory (RR = 1.83)
- Kardiomiopatia
- Zaburzenia rytmu serca
Zaburzenia oddechowe
Podczas leczenia trastuzumabem należy zachować ostrożność ze względu na możliwość wystąpienia ciężkich zaburzeń ze strony układu oddechowego, niekiedy zakończone zgonem. Ponadto zgłaszano przypadki śródmiąższowej choroby płuc, zespołu ostrej niewydolności oddechowej, zapalenia płuc, wysięku opłucnowego, zaburzeń oddechowych, ostrego obrzęku płuc i niewydolności oddechowej.
Przeciwwskazania i ostrzeżenia
Bezwzględne przeciwwskazania
- Uczulenie na trastuzumab lub jakikolwiek składnik leku
- Ciężka duszność spoczynkowa z powodu powikłań zaawansowanej choroby nowotworowej
- Ciężkie reakcje nadwrażliwości na białka mysie
Szczególne środki ostrożności
Choroby serca: Należy zachować ostrożność podczas leczenia pacjentów z ryzykiem powikłań sercowo-naczyniowych: w podeszłym wieku, z zastoinową niewydolnością serca, z nadciśnieniem tętniczym, udokumentowaną chorobą wieńcową, z frakcją wyrzutową lewej komory ≤55%.
Zaburzenia oddechowe: Do czynników ryzyka rozwoju śródmiąższowej choroby płuc należą wcześniejsze lub równoległe terapie przeciwnowotworowe obejmujące m.in. taksany, gemcytabinę, winorelbinę i radioterapię.
Monitorowanie podczas terapii
Kontrola funkcji serca
Regularne monitorowanie funkcji serca jest kluczowe podczas terapii trastuzumabem:
- Przed rozpoczęciem leczenia – ocena LVEF metodą ECHO lub MUGA
- Co 3 miesiące podczas leczenia
- Co 6 miesięcy przez 2 lata po zakończeniu terapii
- Raz w roku przez 5 lat u pacjentów, którzy otrzymywali antracykliny
Kryteria przerwania leczenia
W razie zmniejszenia frakcji wyrzutowej o 10% do <50% należy wstrzymać leczenie i powtórzyć pomiar w ciągu ok. 3 tygodni. Jeśli nie wystąpi poprawa lub frakcja wyrzutowa lewej komory będzie się dalej zmniejszać bądź rozwinie się objawowa niewydolność serca, leczenie należy zakończyć.
Interakcje lekowe
Interakcje z antracyklinami
Pacjenci z rakiem piersi z przerzutami, którzy wcześniej byli leczeni antracyklinami, są również narażeni na ryzyko wystąpienia zaburzeń czynności serca w trakcie terapii trastuzumabem. Jeśli to możliwe, należy unikać stosowania antracyklin przez 7 miesięcy po zakończeniu podawania trastuzumabu.
Inne znaczące interakcje
- Taksany – zwiększone ryzyko śródmiąższowego zapalenia płuc
- Inhibitory aromatazy – możliwość współstosowania u kobiet po menopauzie
- Leki przeciwnadciśnieniowe – mogą być czynnikiem ryzyka kardiotoksyczności
Zastosowanie w ciąży i karmieniu piersią
Nie zaleca się stosowania trastuzumabu w ciąży oraz zachodzenie w ciążę w okresie do 7 miesięcy od zakończenia terapii. Kobietom w okresie rozrodczym w trakcie leczenia jak i po jego zakończeniu (okres 7 miesięcy) poleca się stosowanie skutecznej antykoncepcji.
Obserwowano przypadki uszkodzenia płodu, gdy kobieta przyjmowała lek w ciąży, w tym upośledzenie rozwoju i (lub) czynności nerek związanych z małowodziem, z których niektóre związane były ze śmiertelnym niedorozwojem płuc płodu.
Czym jest trastuzumab?
Trastuzumab to humanizowane przeciwciało monoklonalne stosowane w leczeniu nowotworów z nadekspresją receptora HER2, głównie raka piersi i raka żołądka. Jest to lek biologiczny wytwarzany metodami inżynierii genetycznej.
W jakich przypadkach stosuje się trastuzumab?
Trastuzumab stosuje się wyłącznie u pacjentów z potwierdzoną nadekspresją receptora HER2 w komórkach nowotworowych. Główne wskazania to HER2-dodatni rak piersi (zarówno wczesny jak i zaawansowany) oraz HER2-dodatni rak żołądka z przerzutami.
Jak długo trwa leczenie trastuzumabem?
Czas leczenia zależy od stadium choroby: w przypadku wczesnego raka piersi standardowo stosuje się terapię przez 1 rok, natomiast w raku zaawansowanym leczenie kontynuuje się do progresji choroby lub wystąpienia nieakceptowalnej toksyczności.
Jakie są najpoważniejsze działania niepożądane trastuzumabu?
Najpoważniejsze działania niepożądane to kardiotoksyczność (niewydolność serca, zmniejszenie frakcji wyrzutowej), ciężkie zaburzenia oddechowe oraz reakcje alergiczne związane z podaniem wlewu. Dlatego konieczne jest regularne monitorowanie funkcji serca.
Czy trastuzumab można stosować w ciąży?
Trastuzumab nie jest zalecany w ciąży ze względu na ryzyko uszkodzenia płodu, w tym rozwoju małowodzia i niedorozwoju płuc. Kobiety w wieku rozrodczym powinny stosować skuteczną antykoncepcję podczas leczenia i przez 7 miesięcy po jego zakończeniu.
Czy trastuzumab jest refundowany w Polsce?
Tak, trastuzumab jest dostępny w Polsce w ramach programu lekowego B.9.FM „Leczenie chorych na raka piersi” oraz odpowiednich programów dla raka żołądka. Refundacją objęte są zarówno forme dożylne jak i podskórne leku.
Jakie badania należy wykonać przed rozpoczęciem leczenia?
Przed rozpoczęciem terapii konieczne jest potwierdzenie nadekspresji HER2 metodą immunohistochemiczną (IHC) lub hybrydyzacji fluorescencyjnej in situ (FISH), a także ocena funkcji serca (ECHO lub MUGA) oraz podstawowe badania laboratoryjne.
Czy trastuzumab można łączyć z innymi lekami przeciwnowotworowymi?
Tak, trastuzumab często stosuje się w skojarzeniu z chemioterapią (paklitaksel, docetaksel, karboplatyna) lub innymi lekami celowanymi (pertuzumab). Należy jednak unikać jednoczesnego stosowania z antracyklinami ze względu na zwiększone ryzyko kardiotoksyczności.
Bibliografia
- Early Breast Cancer Trialists’ Collaborative Group (EBCTCG). Trastuzumab for early-stage, HER2-positive breast cancer: a meta-analysis of 13 864 women in seven randomised trials. Lancet Oncol. 2021;22(8):1139-1150. DOI: 10.1016/S1470-2045(21)00288-6 PMID: 34339645
- Wu Q, Yang Z, Nie Y, Shi Y, Fan D. Multi-drug resistance in cancer chemotherapeutics: mechanisms and lab-to-clinic translation. Cancer Lett. 2014;347(2):159-166. DOI: 10.3390/cancers10100342 PMID: 30241301