Topiramat – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)
Topiramat – lek o działaniu przeciwpadaczkowym. Mechanizm działania topiramatu nie jest do końca wyjaśniony. Lek działa m.in. poprzez zwiększanie aktywności kwasu gamma-aminomasłowego (GABA) oraz wpływa na równowagę kwasowo-zasadową. Wskazaniem do stosowania topiramatu jest leczenie częściowych napadów padaczkowych, uogólnionych napadów kloniczno-tonicznych, napadów padaczkowych towarzyszących zespołowi Lennoxa-Gastauta. Lek stosuje się również w zapobieganiu migreny u dorosłych, u których inne metody leczenia nie są skuteczne.
Topiramat dostępny jest w postaci tabletek powlekanych i kapsułek. Leczenie należy rozpocząć od najmniejszej dostępnej dawki i w razie konieczności stopniowo zwiększać do uzyskania skutecznej dla pacjenta dawki.
Możliwe działania niepożądane: zmniejszenie masy ciała, zmniejszenie apetytu, jadłowstręt, nudności, wymioty, biegunka, zaparcia, ból brzucha, niestrawność, zmęczenie, drażliwość, złe samopoczucie, zaburzenia chodu, niedokrwistość, gorączka, zawroty głowy, szumy uszne, zaburzenia pamięci, senność, ból ucha, częstomocz, łysienie, zaburzenia widzenia, wysypka, świąd.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Topiramat – substancja czynna o szerokim spektrum działania w neurologii
Topiramat to nowoczesny lek przeciwpadaczkowy o unikalnej strukturze chemicznej i złożonym mechanizmie działania, który od przełomu XX i XXI wieku rewolucjonizuje podejście do leczenia padaczki oraz profilaktyki migreny. Ta substancja czynna, będąca pod względem chemicznym monocukrem z podstawnikiem sulfaminianowym, stanowi kluczowy element współczesnej farmakoterapii zaburzeń neurologicznych u pacjentów w każdym wieku. Dzięki swojemu wielokierunkowym właściwościom farmakologicznym, topiramat skutecznie kontroluje napady padaczkowe różnego typu, a jednocześnie wykazuje udowodnioną skuteczność w zapobieganiu napadom migrenowym. Jego zastosowanie obejmuje zarówno monoterapię, jak i leczenie skojarzone, co czyni go niezwykle wszechstronnym narzędziem terapeutycznym w rękach lekarzy neurologów, pediatrów i specjalistów medycyny rodzinnej. Zarejestrowany w Polsce w 1998 roku do leczenia padaczki, topiramat szybko zyskał uznanie jako jeden z najważniejszych leków przeciwpadaczkowych nowej generacji, oferując pacjentom nowe możliwości kontroli objawów przy jednocześnie akceptowalnym profilu bezpieczeństwa.
Mechanizm działania topiramatu
Topiramat wyróżnia się wśród leków przeciwpadaczkowych swoim złożonym i wielokierunkowym mechanizmem działania. Dokładny mechanizm działania przeciwdrgawkowego jest złożony i nie do końca poznany. Lek blokuje kanały sodowe zależne od napięcia błonowego, zwiększa aktywność kwasu gamma-aminomasłowego (GABA), wykazuje antagonizm wobec receptora dla kwasu glutaminowego, wpływa na równowagę kwasowo-zasadową.
Topiramat działa na kilka sposobów, co czyni go skutecznym w leczeniu padaczki i migreny. Jego mechanizm działania obejmuje: Inhibicję kanałów sodowych: Topiramat blokuje kanały sodowe w neuronach, co prowadzi do zmniejszenia nadmiernej aktywności elektrycznej, która może prowadzić do napadów. Modulację receptorów GABA: Substancja ta zwiększa działanie kwasu gamma-aminomasłowego (GABA), neuroprzekaźnika, który hamuje aktywność neuronów, co również przyczynia się do zmniejszenia ryzyka napadów. Inhibicję receptorów glutaminianowych: Topiramat zmniejsza działanie glutaminianu, który jest neuroprzekaźnikiem pobudzającym, co może zmniejszać nadmierną aktywność neuronalną.
Substancja ta działa również poprzez hamowanie anhydrazy węglanowej, co może przyczyniać się do jej działania przeciwpadaczkowego, choć znaczenie kliniczne tego mechanizmu pozostaje przedmiotem dalszych badań. Topiramat wpływa również na anhydrazę węglanową. Hamując różne izoenzymy anhydrazy węglanowej może wykazywać działanie przeciwpadaczkowe – na chwilę obecną nie wiadomo czy mechanizm ten jest istotny klinicznie.
Farmakokinetyka topiramatu
Topiramat wchłaniany jest z przewodu pokarmowego w około 80%. Obecność pokarmu nie wpływa znacząco na proces wchłania, który postępuje dość szybko – maksymalne stężenie topiramatu we krwi stwierdzane jest po około 2 godzinach od przyjęcia tabletki. Substancja charakteryzuje się stosunkowo niskim wiązaniem z białkami osocza.
Stan stacjonarny u pacjentów z prawidłową czynnością nerek ustala się po 4 dniach leczenia, a w ciężkiej niewydolności nerek po 10–15 dniach. U dzieci średni klirens leku (wielkość opisująca wydalanie leku) jest większy o ok. 50% w porównaniu z dorosłymi chorymi na padaczkę. Podając taką samą dawkę dziecku, należy się spodziewać, że osoczowe stężenie leku w stanie równowagi będzie o ok. 33% mniejsze niż u dorosłych.
Topiramat jest wydalany głównie przez nerki w postaci niezmienionej. Topiramat wydalany jest głównie przez nerki w postaci niezmienionej (około 70–80%). Charakteryzuje się długim okresem półtrwania (19–23 godzin). Ta właściwość czyni go podatnym na interakcje u pacjentów z niewydolnością nerek i wymaga dostosowania dawkowania w tej grupie chorych.
Wskazania do stosowania
Leczenie padaczki
Topiramat ma szerokie zastosowanie w terapii różnych typów padaczki. Wskazaniami do stosowania topiramatu są: monoterapia (leczenie za pomocą jednego leku) lub leczenie uzupełniające napadów częściowych lub wtórnie uogólnionych napadów toniczno-klonicznych; leczenie uzupełniające drgawek związanych z zespołem Lennoxa i Gastauta lub z pierwotnie uogólnionymi napadami toniczno-klonicznymi.
Szczególnie istotną rolę odgrywa topiramat w leczeniu zespołu Lennoxa-Gastauta, który stanowi jedną z najcięższych form dziecięcej encefalopatii padaczkowej. W wypadku obu zespołów częstość i liczba napadów padaczkowych ma wpływ na funkcjonowanie pacjenta, a co się z tym wiąże, jego rozwój ruchowy i poznawczy – dlatego też skuteczna kontrola napadów jest kluczowa dla rozwoju dziecka.
Profilaktyka migreny
Ponadto lek stosuje się w zapobieganiu migrenie u osób dorosłych po dokładnym rozważeniu innych alternatywnych metod leczenia. Topiramat nie jest przeznaczony do leczenia ostrego napadu migreny, ale do jego zapobiegania, znacząco redukując częstotliwość i nasilenie ataków.
Dawkowanie i sposób stosowania
Dawkowanie topiramatu musi być starannie dobrane indywidualnie dla każdego pacjenta, z uwzględnieniem wieku, wskazania oraz funkcji nerek i wątroby. Topiramat stosuje się doustnie, niezależnie od posiłku, w dawkach dobowych uzależnionych od jednostki chorobowej i wieku pacjenta: monoterapia padaczki u dorosłych: dawka początkowa to 25 mg, którą następnie stopniowo zwiększa się w okresach tygodniowych o 25–50 mg (maksymalna dawka dobowa 500 mg); monoterapia padaczki u dzieci > 6 lat: zaleca się dawkę dobową do 100 mg (2 mg/kg m.c. na dobę); leczenie uzupełniające napadów padaczkowych u dorosłych : dawka dobowa 200–400 mg dobowo, u dzieci > 6 lat: 1–3 mg na kilogram masy ciała na dobę; migrena: dawka dobowa 100–200 mg; nie należy stosować u dzieci w tej jednostce chorobowej.
Tabela 1: Dawkowanie topiramatu w różnych wskazaniach
Wskazanie |
Grupa pacjentów |
Dawka początkowa |
Dawka docelowa |
Uwagi |
Monoterapia padaczki |
Dorośli |
25 mg/dobę |
Do 500 mg/dobę |
Zwiększanie o 25-50 mg tygodniowo |
Monoterapia padaczki |
Dzieci >6 lat |
Wg masy ciała |
2 mg/kg/dobę |
Maksymalnie 100 mg/dobę |
Terapia uzupełniająca |
Dorośli |
25-50 mg/dobę |
200-400 mg/dobę |
Stopniowe zwiększanie dawki |
Terapia uzupełniająca |
Dzieci >2 lat |
Wg masy ciała |
1-3 mg/kg/dobę |
Pod kontrolą lekarza |
Profilaktyka migreny |
Dorośli |
25 mg/dobę |
100-200 mg/dobę |
Nie stosować u dzieci |
Leczenie farmakologiczne w zespole Lennoxa-Gastauta
Zespół Lennoxa-Gastauta stanowi szczególne wyzwanie terapeutyczne ze względu na swoją lekooporność i różnorodność typów napadów. Oznacza to, ze wymaga złożonej terapii farmakologicznej. Do najczęściej stosowanych leków przeciwpadaczkowych zalicza się pochodne kwasu walproinowego, lamotryginę, rufinamid, topiramat i felbamat.
W leczeniu tego zespołu wykorzystuje się następujące substancje czynne:
- Kwas walproinowy – często lek pierwszego wyboru
- Lamotrygina – szczególnie skuteczna w napadach atonicznych
- Topiramat – w monoterapii lub terapii skojarzonej
- Rufinamid – specjalnie zarejestrowany dla zespołu Lennoxa-Gastauta
- Clobazam – z grupy benzodiazepin o długim działaniu
- Kannabidiol – nowoczesna opcja terapeutyczna
- Felbamat – stosowany w przypadkach opornych
Najlepsze efekty leczenia uzyskuje się przy stosowaniu leków przeciwpadaczkowych o szerokim spektrum działania, jak: kwas walproinowy, lamotrygina, topiramat i zonisamid oraz felbamat.
Działania niepożądane
Najczęstsze działania niepożądane
Topiramat może powodować różnorodne działania niepożądane, których częstość i nasilenie często zależą od dawki i indywidualnej wrażliwości pacjenta. Podczas badań z podwójnie ślepą próbą i kontrolą placebo zaobserwowano, że niektóre działania niepożądane występują częściej u dzieci i młodzieży niż u osób dorosłych.
Do najczęstszych działań niepożądanych należą:
- Zaburzenia kognitywne (trudności z koncentracją, spowolnienie myślenia)
- Mrowienie i drętwienie kończyn
- Senność i zmęczenie
- Utrata apetytu i zmniejszenie masy ciała
- Zawroty głowy
- Nudności i wymioty
Poważne działania niepożądane
Niezbyt często (może wystąpić u mniej niż 1 na 100 osób) – np. kwasica metaboliczna, zmniejszone lub brak pocenia się, myśli lub próby samookaleczenia, utrata części pola widzenia – te objawy wymagają natychmiastowej konsultacji lekarskiej.
Kwasica metaboliczna
Obserwuje się także przypadki ciężkiej kwasicy metabolicznej ( zmniejszenie stężenia wodorowęglanu w surowicy krwi, poprzez działanie topiramatu na anhydrazę węglanową), objawiające się dusznością, jadłowstrętem, nudnościami, wymiotami, nadmiernym zmęczeniem, tachykardią, arytmią i charakterystycznym oddechem Kussmaula.
Kamienie nerkowe
Ponieważ topiramat wpływa na równowagę kwasowo-zasadową może zwiększać ryzyko tworzenia kamieni nerkowych u osób predysponowanych (czynnikami zwiększającymi ryzyko są płeć męska, wiek 20–50 lat, zwiększone wydalanie wapnia z moczem, kamica nerkowa w wywiadzie), co jest związane ze słabym hamowaniem enzymów dehydratazy (anhydrazy) węglanowej.
Przeciwwskazania i ostrzeżenia specjalne
Ciąża i kobiety w wieku rozrodczym
Jednym z najważniejszych ograniczeń w stosowaniu topiramatu są przeciwwskazania dotyczące kobiet w wieku rozrodczym. Przegląd danych pozwolił na stwierdzenie, że stosowanie topiramatu u kobiet w ciąży zwiększa ryzyko wad wrodzonych. Kobiety chorujące na padaczkę, które stosują lek z powodu napadów drgawkowych, zaleca się unikanie zajścia w ciążę i konsultację lekarza, jeśli chcą zajść w ciążę.
Topiramat jest przeciwwskazany w następujących stanach: – u kobiet w wieku rozrodczym niestosujących wysoce skutecznej antykoncepcji. Jedynym wyjątkiem jest kobieta, dla której nie ma odpowiedniej alternatywy, ale która planuje ciążę i która jest w pełni poinformowana o ryzyku związanym z przyjmowaniem topiramatu w czasie ciąży.
Ryzyko teratogenne
Najnowsze badania wykazały istotne ryzyko dla rozwoju płodu. Zalecenia są następstwem przeglądu dostępnych danych dokonanego przez PRAC, w tym trzech niedawnych badań obserwacyjnych. Dwa z tych badań sugerują, że u dzieci urodzonych przez matki chore na padaczkę, które były narażone na działanie topiramatu, ryzyko wystąpienia zaburzeń neurorozwojowych, w szczególności zaburzeń ze spektrum autyzmu, niepełnosprawności intelektualnej lub zespołu nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD), może być od 2 do 3 razy większe w porównaniu z dziećmi urodzonymi przez matki chore na padaczkę, ale nieprzyjmujące leków zawierających topiramat.
Interakcje lekowe
Topiramat może wchodzić w liczne interakcje z innymi lekami, co wymaga szczególnej ostrożności przy jednoczesnym stosowaniu różnych substancji. Szczególnie istotne są interakcje z lekami takimi jak np. fenytoina, karbamazepina, kwas walproinowy, dziurawiec zwyczajny, doustne środki antykoncepcyjne, lit, rysperydon czy hydrochlorotiazyd.
Lista najważniejszych interakcji:
- Fenytoina – może zmniejszać stężenie topiramatu
- Karbamazepina – obniża skuteczność topiramatu
- Kwas walproinowy – może zwiększać ryzyko hiperamonemii
- Środki antykoncepcyjne – topiramat zmniejsza ich skuteczność
- Lit – wymaga monitorowania stężenia litu
- Digoksyna – konieczność kontroli stężenia glikozydów naparstnicowych
Szczególne populacje pacjentów
Dzieci i młodzież
U dzieci topiramat wymaga szczególnej ostrożności ze względu na różnice farmakokinetyczne. Leki na padaczkę dla dzieci to m.in. wigabatryna i syntetyczne ACTH, walproiniany, topiramat, etosuksymid i lamotrygina. Należy pamiętać o zwiększonym klirensie u dzieci i odpowiednim dostosowaniu dawkowania.
Pacjenci z niewydolnością nerek
Topiramat należy stosować ostrożnie u pacjentów z zaburzeniami czynności nerek lub wątroby, ze względu na zmniejszony klirens leku. Zaleca się stosowanie połowy dawki początkowej i podtrzymującej.
Przedawkowanie
W przypadku przedawkowania topiramatu mogą wystąpić różne objawy uzależnione najczęściej od przyjętej dawki przez pacjenta. Zaliczamy do nich: drgawki, senność, zaburzenia mowy, niewyraźnie widzenie, podwójne widzenie, zaburzenia myślenia, letarg, nieprawidłowa koordynacja, osłupienie, niedociśnienie, bóle brzucha, pobudzenie, zawroty głowy i depresja.
W przypadku przedawkowania kluczowe jest:
- Natychmiastowe przerwanie podawania leku
- Zapewnienie ogólnego leczenia podtrzymującego
- Odpowiednie nawodnienie pacjenta
- Rozważenie hemodializy – topiramat jest skutecznie usuwany tą metodą
Badania kliniczne i skuteczność
Topiramat był przedmiotem licznych badań klinicznych, szczególnie w leczeniu zaburzeń neurologicznych, takich jak padaczka, migreny i choroba afektywna dwubiegunowa. Badania wykazały jego skuteczność zarówno w monoterapii, jak i w terapii skojarzonej.
Based on the information in these trials, it seems that topiramat is better tolerated than valproate, but is no more effective than valproate. Topiramat seemed to work better than placebo, but this result was based on a small number of included people.
Co to jest topiramat i jak działa?
Topiramat to lek przeciwpadaczkowy o złożonym mechanizmie działania, który blokuje kanały sodowe, zwiększa aktywność GABA i wpływa na receptory glutaminianowe. Dzięki temu skutecznie kontroluje napady padaczkowe i zapobiega migrenom.
Czy topiramat można stosować u dzieci?
Tak, topiramat jest zatwierdzony do stosowania u dzieci od 2. roku życia w terapii uzupełniającej i od 6. roku życia w monoterapii padaczki. Nie jest jednak zalecany w profilaktyce migreny u dzieci.
Jakie są najczęstsze działania niepożądane topiramatu?
Najczęstsze działania niepożądane to zaburzenia kognitywne (trudności z koncentracją), mrowienie kończyn, senność, utrata apetytu, zawroty głowy oraz nudności. U niektórych pacjentów może występować również utrata masy ciała.
Czy topiramat można stosować w ciąży?
Topiramat jest przeciwwskazany w ciąży ze względu na ryzyko wad wrodzonych i zaburzeń neurorozwojowych u dziecka. Kobiety w wieku rozrodczym muszą stosować skuteczną antykoncepcję podczas leczenia.
Jak długo trwa leczenie topiramatem?
Leczenie topiramatem jest zazwyczaj długoterminowe. Nie należy nagle przerywać stosowania leku ze względu na ryzyko nawrotu napadów – odstawianie powinno odbywać się stopniowo pod kontrolą lekarza.
Czy topiramat wpływa na masę ciała?
Tak, topiramat często powoduje utratę masy ciała, co może być działaniem niepożądanym u niektórych pacjentów. Masa ciała powinna być regularnie monitorowana podczas leczenia.
Jakie są przeciwwskazania do stosowania topiramatu?
Główne przeciwwskazania to nadwrażliwość na substancję czynną, ciąża oraz brak skutecznej antykoncepcji u kobiet w wieku rozrodczym (z wyjątkiem szczególnych sytuacji klinicznych).
Czy topiramat może powodować kamienie nerkowe?
Tak, topiramat zwiększa ryzyko wystąpienia kamieni nerkowych, szczególnie u mężczyzn w wieku 20-50 lat oraz osób z predyspozycjami. Ważne jest zwiększenie podaży płynów podczas leczenia.
Czy można prowadzić pojazd podczas leczenia topiramatem?
Topiramat może wpływać na koncentrację i wywołować senność, dlatego należy zachować ostrożność przy prowadzeniu pojazdów, szczególnie na początku leczenia lub przy zmianie dawkowania.
Jak często należy kontrolować pacjenta stosującego topiramat?
Pacjenci wymagają regularnych kontroli, szczególnie w zakresie funkcji nerek, równowagi kwasowo-zasadowej, masy ciała oraz monitorowania skuteczności leczenia i działań niepożądanych. Częstotliwość kontroli ustala lekarz prowadzący.
Bibliografia
- Ben-Menachem E, Henriksen O, Dam M, Mikkelsen M, Schmidt D, Reid S, Reife R, Kramer L, Pledger G, Karim R. Double-blind, placebo-controlled trial of topiramate as add-on therapy in patients with refractory partial seizures. Epilepsia. 1996;37(6):539-543. DOI: 10.1111/j.1528-1157.1996.tb00606.x PMID: 8641230
- Brandes JL, Saper JR, Diamond M, Couch JR, Lewis DW, Schmitt J, Neto W, Schwabe S, Jacobs D; MIGR-002 Study Group. Topiramate for migraine prevention: a randomized controlled trial. JAMA. 2004;291(8):965-973. DOI: 10.1001/jama.291.8.965 PMID: 14982912