Tymolol – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)
Tymolol – lek z grupy beta-blokerów (tzw. beta-adrenolityków). Tymolol blokując receptory adrenergiczne, zmniejsza wytwarzanie płynu śródgałkowego oraz równocześnie zmniejsza ciśnienie wewnątrzgałkowe i zwiększa odpływ naczynio-twardówkowy. Stosowany w leczeniu zwiększonego ciśnienia wewnątrzgałkowego u pacjentów z nadciśnieniem ocznym oraz przewlekłą jaskrą z otwartym kątem przesączania. Nie wpływa na akomodację i szerokość źrenicy.
Tymolol występuje w postaci kropli do oczu stosowanych do worka spojówkowego. Początek działania występuje w ciągu 10-30 minut.
Możliwe działania niepożądane: tymolol wchłania się do krążenia ogólnego i może powodować działania niepożądane takie jak w przypadku leków beta-adrenolitycznych podawanych ogólnoustrojowo. Zaliczamy do nich: objawy podrażnienia oka, zapalenie rogówki, suchość oczu, obrzęk naczynioruchowy, wysypka, bezsenność, ból i zawroty głowy, bradykardia, skurcz oskrzeli.
Uwagi: Lek może powodować zaburzenia widzenia oraz zawroty głowy, dlatego należy zachować ostrożność w przypadku planowania prowadzenia pojazdów i obsługiwania maszyn.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Tymolol – substancja czynna o szerokim spektrum zastosowania w medycynie
Tymolol to jedna z najważniejszych substancji czynnych w grupie beta-blokerów, która od dziesięcioleci odgrywa kluczową rolę w leczeniu schorzeń ocznych, szczególnie jaskry i nadciśnienia ocznego. Ta nieselektywna substancja blokująca receptory beta-adrenergiczne została po raz pierwszy wprowadzona do użycia klinicznego w 1978 roku i od tego czasu stała się złotym standardem w terapii chorób gałki ocznej. Mechanizm działania tymololu opiera się na blokowaniu receptorów beta-adrenergicznych, co prowadzi do zmniejszenia wytwarzania cieczy wodnistej w oku i tym samym obniżenia ciśnienia śródgałkowego. Substancja ta wyróżnia się wysoką skutecznością terapeutyczną, dobrą tolerancją przez większość pacjentów oraz możliwością stosowania w monoterapii lub w kombinacji z innymi lekami przeciwjaskrowymi. Współcześnie tymolol dostępny jest w różnych postaciach farmaceutycznych – od tradycyjnych kropli ocznych po nowoczesne żele o przedłużonym działaniu, co pozwala na dostosowanie terapii do indywidualnych potrzeb pacjenta.
Mechanizm działania tymololu
Tymolol działa jako nieselektywny antagonista receptorów β-adrenergicznych, blokując zarówno receptory β1, jak i β2. W oku receptory beta-adrenergiczne występują w różnych częściach gałki ocznej i mają wpływ na wytwarzanie cieczy wodnistej. Mechanizm działania tymololu w obniżaniu ciśnienia śródgałkowego nie jest w pełni poznany, ale prawdopodobnie polega na hamowaniu receptorów β na nabłonku rzęskowym, które normalnie zwiększają produkcję cieczy wodnistej.
Po zakropleniu bardzo dobrze przenika przez nabłonek i śródbłonek rogówki. Podany do worka spojówkowego obniża ciśnienie wewnątrzgałkowe niezależnie od tego, czy jest ono podwyższone, czy mieści się w granicach normy. Działanie leku rozpoczyna się szybko – początek działania zwykle występuje w ciągu 15-30 minut, a maksymalne obniżenie ciśnienia śródgałkowego osiągane jest w ciągu 1-5 godzin.
Wskazania do stosowania
Podstawowe wskazania oftalmologiczne
Głównym wskazaniem do stosowania tymololu są choroby oka związane z podwyższonym ciśnieniem śródgałkowym. Tymolol stosuje się miejscowo w celu obniżenia ciśnienia śródgałkowego u pacjentów z jaskrą z otwartym kątem oraz nadciśnieniem ocznym.
Rodzaje jaskry leczone tymololem:
- Jaskra pierwotna z otwartym kątem przesączania
- Jaskra wtórna różnego pochodzenia
- Jaskra pseudoeksfoliacyjna
- Jaskra pigmentowa
Szczególne zastosowania
Tymolol w postaci żelu stosuje się również miejscowo w leczeniu powierzchownych naczyniaków niemowlęcych. To stosunkowo nowe zastosowanie okazuje się bardzo obiecujące w pediatrii.
Farmakokinetyka i farmakodynamika
Wchłanianie i dystrybucja
Tymolol w postaci kropli ocznych jest znacznie wchłaniany ogólnoustrojowo, z biodostępnością wynoszącą od 60% do 78%. Maksymalne stężenia w osoczu osiągane są zwykle w ciągu 15 minut od podania ocznego.
Tymolol w postaci kropli ocznych podanych miejscowo, dobrze przenika do struktur oka i w dużym stopniu wchłania się do krwiobiegu, głównie przez śluzówkę nosogardzieli. To właśnie dlatego lek może wywierać działanie ogólnoustrojowe.
Metabolizm i eliminacja
Tymolol jest metabolizowany głównie w wątrobie przez enzym cytochromu P450 CYP2D6. Okres półtrwania dla Tymololu podanego doustnie wynosi około 4 godzin. Z białkami osocza wiąże się w ok. 10%.
Dostępne preparaty w Polsce
W polskim systemie ochrony zdrowia dostępnych jest kilka preparatów zawierających tymolol jako substancję czynną:
Preparaty monoterapeutyczne
Nazwa preparatu |
Stężenie |
Postać |
Status refundacji |
Cusimolol |
0,25% i 0,5% |
Krople do oczu |
Refundowany |
Oftensin |
0,25% i 0,5% |
Krople do oczu |
Refundowany |
Timo-Comod |
0,5% |
Krople do oczu |
Refundowany |
Timoptic |
0,5% |
Krople do oczu |
Refundowany |
Preparaty kombinowane
Tymolol jest również dostępny w kombinacji z innymi substancjami czynnymi:
- Latanoprost + Timolol Genoptim – kombinacja z analogiem prostaglandyny
- Travoprost + Timolol Genoptim – kombinacja z analogiem prostaglandyny
- Dorzolamid + Tymolol – kombinacja z inhibitorem anhydrazy węglanowej
Dawkowanie i sposób stosowania
Standardowe dawkowanie
W leczeniu nadciśnienia ocznego i jaskry z otwartym kątem stosuje się jedną kroplę 0,25% żelu raz dziennie do chorego oka. Alternatywnie można stosować jedną kroplę 0,25% roztworu dwa razy dziennie do chorego oka.
Jeśli odpowiedź terapeutyczna jest niewystarczająca, stężenie można zwiększyć do 0,5% dwa razy dziennie do chorego oka. Po kontroli ciśnienia śródgałkowego pacjent może powrócić do dawkowania raz dziennie.
Specjalne wskazówki dotyczące stosowania
Technika prawidłowego zakraplania:
- Należy umyć ręce przed aplikacją leku
- Odchylić głowę do tyłu i palcem wskazującym odciągnąć dolną powiekę
- Zakroplić jedną kroplę do worka spojówkowego
- Po zakropleniu preparatu zaleca się uciśnięcie kanału nosowo-łzowego (czyli miejsca między wewnętrznym kącikiem oka a nosem) i delikatne zamknięcie powieki
Przeciwwskazania
Przeciwwskazania bezwzględne
Tymolol jest przeciwwskazany u pacjentów z astmą, przewlekłą obturacyjną chorobą płuc (POChP) oraz innymi istniejącymi wcześniej chorobami płuc. Dodatkowo nie należy stosować leku u pacjentów z:
- Nadwrażliwością na tymolol lub inne beta-blokery
- Ciężką niewydolnością serca
- Blokiem przedsionkowo-komorowym II lub III stopnia
- Bradykardią zatokową
- Zespołem chorego węzła zatokowego
Szczególne środki ostrożności
Szczególną ostrożność należy zachować u pacjentów z chorobą wieńcową, chorobą naczynioruchową Prinzmetala, niewydolnością serca oraz u osób z niedociśnieniem tętniczym.
Działania niepożądane
Działania miejscowe
Najczęściej występujące działania niepożądane związane ze stosowaniem ocznym to:
- Uczucie pieczenia, swędzenie, podrażnienie, suchość oczu
- Zaczerwienienie spojówek
- Zaburzenia widzenia
- Łzawienie
Działania ogólnoustrojowe
Jeżeli lek podany do worka spojówkowego dostanie się do krążenia ogólnego może oddziaływać antagonistycznie z receptorami beta w sercu, naczyniach, oskrzelach i innych narządach, a tym samym może powodować niepożądane reakcje ze strony organizmu:
- Bradykardia i zaburzenia rytmu serca
- Skurcz oskrzeli i napad astmy
- Niedociśnienie tętnicze
- Zawroty głowy i osłabienie
Interakcje z innymi lekami
Najważniejsze interakcje
Równoczesne stosowanie tymololu ocznego z ogólnoustrojowymi beta-blokerami może nasilić ogólnoustrojową blokadę receptorów beta. Szczególną uwagę należy zwrócić na:
Leki wpływające na metabolizm tymololu:
- Chinidina, fluoksetyna, paroksetyna i inne leki hamujące aktywność izoenzymu CYP2D6 mogą hamować metabolizm tymololu i nasilać jego działanie
Interakcje z lekami przeciwcukrzycowymi:
- Beta-blokery mogą nasilać działanie leków przeciwcukrzycowych oraz maskować objawy hipoglikemii
Leczenie farmakologiczne jaskry w Polsce
Jaskra stanowi jedną z głównych przyczyn nieodwracalnej utraty wzroku na świecie. W Polsce leczenie farmakologiczne tej choroby opiera się na kilku grupach leków o różnych mechanizmach działania.
Pierwsza linia terapii
Zgodnie z współczesnymi wytycznymi, analogi prostaglandyn takie jak latanoprost są obecnie stosowane jako leczenie pierwszego rzutu w jaskrze z otwartym kątem i nadciśnieniu ocznym. Substancje te charakteryzują się wysoką skutecznością i mniejszym ryzykiem działań niepożądanych ogólnoustrojowych.
Główne analogi prostaglandyn dostępne w Polsce:
- Latanoprost (Xalatan, Monoprost)
- Travoprost (Travatan)
- Bimatoprost (Lumigan)
- Tafluprost (Taflotan)
Beta-blokery w terapii jaskry
Tymolol jest zazwyczaj zarezerwowany dla pacjentów, którzy nie odpowiadają wystarczająco lub mają przeciwwskazanie do miejscowych prostaglandyn. Jednak nadal odgrywa ważną rolę w:
- Terapii kombinowanej z analogami prostaglandyn
- Leczeniu pacjentów nietolerujących prostaglandyn
- Przypadkach wymagających szybkiej kontroli ciśnienia śródgałkowego
Inhibitory anhydrazy węglanowej
W Polsce dostępne są również miejscowe inhibitory anhydrazy węglanowej:
- Dorzolamid (Trusopt) – często w kombinacji z tymololem
- Brinzolamid (Azopt) – również dostępny w kombinacji z tymololem
Leczenie kombinowane
Dla wielu pacjentów lekarze mogą łączyć tymolol z prostaglandynami w celu wzmocnienia redukcji ciśnienia śródgałkowego. Preparaty kombinowane oferują lepszą adherencję do terapii dzięki zmniejszeniu liczby aplikacji.
Monitorowanie terapii
Parametry do kontroli
Podczas leczenia tymololem konieczne jest regularne monitorowanie:
- Ciśnienia ocznego, działań ogólnoustrojowych blokady β, ciśnienia krwi, częstości akcji serca
- Funkcji oddechowych u pacjentów z chorobami płuc
- Poziomu glukozy u diabetyków
Badania kontrolne
Pacjenci powinni być regularnie badani okulistycznie w celu oceny:
- Progresji zmian w polu widzenia
- Stanu nerwu wzrokowego
- Skuteczności obniżania ciśnienia śródgałkowego
Zastosowanie u grup szczególnych
Dzieci i młodzież
Bezpieczeństwo i skuteczność tymololu nie zostały ustalone u pacjentów pediatrycznych. Zgodnie z wytycznymi Amerykańskiej Akademii Pediatrii lekarze mogą przepisywać tymolol miejscowo (poza wskazaniami rejestracyjnymi) w przypadku cienkich i powierzchownych naczyniaków niemowlęcych.
Ciąża i laktacja
Tymolol miejscowy jest wchłaniany ogólnoustrojowo po podaniu ocznym; podczas ciąży należy stosować minimalną skuteczną dawkę z uciskiem punktowym w celu zminimalizowania narażenia płodu. W okresie karmienia piersią stosowanie wymaga szczególnej ostrożności.
Pacjenci w podeszłym wieku
Nie zaobserwowano istotnych różnic w bezpieczeństwie lub skuteczności u osób starszych. Jednak starsi pacjenci mogą być bardziej wrażliwi na działania niepożądane, szczególnie ze strony układu sercowo-naczyniowego.
Czy tymolol można stosować długotrwale?
Tak, tymolol jest lekiem przeznaczonym do długotrwalego stosowania w leczeniu jaskry. Jednak w trakcie stosowania przez długi okres czasu stwierdza się stopniowe zmniejszenie skuteczności działania leku, dlatego konieczne są regularne kontrole okulistyczne.
Co robić, jeśli zapomniałem zastosować dawkę?
Jeśli zapomniał Pan/Pani o aplikacji leku, należy zastosować go jak najszybciej po tym, jak się o tym przypomni. Jeśli jednak zbliża się czas kolejnej dawki, należy pominąć przeoczoną dawkę i kontynuować regularne dawkowanie. Nie należy podwajać dawki.
Czy podczas stosowania tymololu można nosić soczewki kontaktowe?
Przed podaniem leku należy zdjąć soczewki kontaktowe i założyć je co najmniej 15 min po zakropleniu leku. Niektóre preparaty zawierają konserwanty, które mogą być wchłaniane przez soczewki miękkie.
Jak długo po zastosowaniu może wystąpić niewyraźne widzenie?
Po zastosowaniu każdego leku okulistycznego może wystąpić przemijający okres nieostrego widzenia. Dlatego należy zachować ostrożność w trakcie prowadzenia pojazdów i obsługiwania urządzeń mechanicznych.
Czy tymolol może wpływać na wyniki badania cukru we krwi?
Tak, nieselektywne beta-blokery mogą maskować objawy hipoglikemii u pacjentów z cukrzycą. Pacjenci diabetyczni powinni szczególnie dokładnie monitorować poziom glukozy we krwi, zwłaszcza na początku leczenia.
Co należy zrobić w przypadku przedawkowania?
Przedawkowanie beta-blokerami może powodować gwałtowny spadek poziomu katecholamin. Może to prowadzić do różnych objawów, w tym niedociśnienia, bradykardii, hipoglikemii, zmniejszonej kurczliwości mięśnia sercowego i zużycia tlenu oraz zmęczenia. W przypadku podejrzenia przedawkowania należy natychmiast skontaktować się z lekarzem.
Czy można przerwać leczenie tymololem nagle?
Nie zaleca się nagłego przerywania leczenia, szczególnie u pacjentów z chorobami serca. Aby zminimalizować ryzyko przy przerywaniu przewlekle stosowanego tymololu, szczególnie u pacjentów z chorobą niedokrwienną serca, dawkę należy stopniowo zmniejszać przez tygodnie.
Czy tymolol może być stosowany u osób z astmą?
Tymolol jest przeciwwskazany u pacjentów z astmą, przewlekłą obturacyjną chorobą płuc oraz innymi wcześniej istniejącymi chorobami płuc. U takich pacjentów może wystąpić poważny skurcz oskrzeli.
Bibliografia
- Cheng JW, Cheng SW, Gao LD, Lu GC, Wei RL. Intraocular Pressure-Lowering Effects of Commonly Used Fixed-Combination Drugs with Timolol: A Systematic Review and Meta-Analysis. PLoS ONE. 2012;7(9):e45079. DOI: 10.1371/journal.pone.0045079 PMID: 23028770
- Li T, Lindsley K, Rouse B, Hong H, Shi Q, Friedman DS, Wormald R, Dickersin K. Comparative Effectiveness of First-Line Medications for Primary Open-Angle Glaucoma: A Systematic Review and Network Meta-analysis. Ophthalmology. 2016;123(1):129-140. DOI: 10.1016/j.ophtha.2015.09.005 PMID: 26526633