Tianeptyna – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)
Tianeptyna – lek o działaniu przeciwdepresyjnym. Mechanizm działania tianeptyny polega m.in. na zwiększonym wychwycie zwrotnym serotoniny w neuronach kory mózgowej oraz hipokampa. Lek łagodzi lęki i zaburzenia nastroju. Wskazaniem do stosowania tianeptyny jest leczenie zespołów depresyjnych.
Tianeptyna dostępna jest w postaci tabletek powlekanych lub drażowanych. Lek nie powoduje senności i nie wpływa na czujność. Zwykle tianeptynę przyjmuje się 3 razy dziennie po jednej tabletce, przed posiłkami. Modyfikacje dawkowania wprowadza się u osób starszych (powyżej 70 roku życia) oraz u pacjentów z niewydolnością nerek.
Możliwe działania niepożądane (najczęstsze): jadłowstręt, koszmary senne, senność, bezsenność, ból głowy, zawroty głowy, omdlenie, drżenia, tachykardia, ból w klatce piersiowej, skurcze, uderzenia gorąca, duszność, ból żołądka, ból brzucha, nudności, wymioty, zaparcia, wzdęcia, suchość błony śluzowej jamy ustnej, ból mięśniowy, ból lędźwiowy, osłabienie, uczucie ściśniętego gardła.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Tianeptyna – unikalny lek przeciwdepresyjny
Tianeptyna to jeden z najbardziej fascynujących i nietypowych leków przeciwdepresyjnych dostępnych w Polsce, który od swojego wprowadzenia w latach 90-tych rewolucjonizuje podejście do leczenia depresji. Ten unikalny lek, znany również pod nazwami handlowymi Coaxil i Tianesal, charakteryzuje się odmiennym od standardowych antydepresantów mechanizmem działania, który opiera się na wzmacnianiu neuroplastyczności mózgu i modulacji przekaźnictwa glutaminergicznego, a nie jedynie na wpływie na serotoninę czy noradrenalinę.
Odkrycie tianeptyny stanowi przełom w rozumieniu mechanizmów depresji – podczas gdy większość tradycyjnych leków przeciwdepresyjnych działa zgodnie z teorią monoaminową, tianeptyna podważa te założenia, oferując alternatywną ścieżkę terapeutyczną. Jest to szczególnie istotne dla pacjentów, u których standardowe leczenie SSRI nie przynosi oczekiwanych rezultatów. Lek charakteryzuje się bardzo dobrą tolerancją, wysokim profilem bezpieczeństwa oraz minimalnym wpływem na funkcje psychomotoryczne, co czyni go cennym narzędziem terapeutycznym nie tylko dla psychiatrów, ale także dla lekarzy innych specjalności leczących pacjentów z chorobami przewlekłymi współistniejącymi z depresją.
Mechanizm działania tianeptyny
Tianeptyna wyróżnia się na tle innych leków przeciwdepresyjnych swoim unikalnym mechanizmem działania, który zwiększa wychwyt zwrotny serotoniny w określonych obszarach ośrodkowego układu nerwowego, co jest przeciwieństwem działania standardowych SSRI. Pobudza aktywność elektryczną komórek piramidowych w hipokampie oraz przyspiesza odzyskanie przez nie aktywności po funkcjonalnym zahamowaniu.
Neuroplastyczność i neuroprotekcja
Pozytywny wpływ tianeptyny na procesy neuroplastyczności, które w depresji są zaburzone w związku z przewlekłym stresem, został udowodniony w wielu badaniach. Mechanizm działania tianeptyny polega na zwiększeniu aktywności neuronalnej, a wynalezienie tego leku było spowodowane nową koncepcją, że przyczyną depresji nie są deficyty neurotransmisji, tylko mniejsze możliwości adaptacji mózgu u chorych na depresję.
Tianeptyna może zwiększać neuroplastyczność mózgu, co oznacza zdolność mózgu do adaptacji i tworzenia nowych połączeń neuronalnych. Ta właściwość jest kluczowa w procesie zdrowienia z depresji, ponieważ umożliwia mózgowi lepsze radzenie sobie ze stresem i adaptację do zmieniających się warunków życiowych.
System glutaminergiczny
Początkowo uważano, że tianeptyna nie wykazuje wpływu na receptory układu glutaminergicznego, jednak późniejsze badania wykazały, że może modulować synaptyczną neurotransmisję glutaminergiczną poprzez pośrednią zmianę aktywności receptora AMPA oraz NMDA. Mechanizm działania tianeptyny polega na oddziaływaniu z receptorami glutaminianu w hipokampie i ciele migdałowatym, miejscach kluczowych dla emocji.
System opioidowy
Jedną z najbardziej kontrowersyjnych, ale istotnych właściwości tianeptyny jest jej działanie jako agonista receptorów opioidowych – pełnego dla receptorów mi oraz częściowego dla receptorów delta. Działanie na receptory opioidowe może wywoływać efekty euforyczne i posiada wysoki potencjał uzależniający, co wymaga szczególnej ostrożności w stosowaniu.
Wskazania do stosowania tianeptyny
Tianeptyna znajduje zastosowanie w leczeniu szerokiego spektrum zaburzeń psychicznych:
- Depresja większa (ciężka) – główne wskazanie do stosowania tianeptyny
- Depresja przewlekła (dystymia) – w łagodniejszych, ale długotrwałych formach
- Zaburzenia lękowe – dzięki właściwościom przeciwlękowym
- Depresja lekooporna – jako alternatywa dla pacjentów nieodpowiadających na standardowe terapie
- Zaburzenia adaptacyjne – szczególnie związane ze stresem życiowym
- Depresja z objawami somatycznymi – zwłaszcza dolegliwościami ze strony przewodu pokarmowego
Zastosowanie u pacjentów ze współistniejącymi chorobami
Ze względu na duży profil bezpieczeństwa stosowania znalazła swoje miejsce w terapii pacjentów obciążonych innymi schorzeniami (cukrzycą, nadciśnieniem, chorobami reumatycznymi). Tianeptyna ma zastosowanie zarówno w zespołach depresyjnych „czystych”, jak i towarzyszących chorobom somatycznym oraz u osób z objawami lękowymi.
Dawkowanie i sposób stosowania
Grupa pacjentów |
Dawkowanie |
Uwagi |
Dorośli |
12,5 mg × 3 razy dziennie |
Przed posiłkami |
Osoby po 70. roku życia |
12,5 mg × 2 razy dziennie |
Obniżona dawka |
Pacjenci szczupli (< 55 kg) |
12,5 mg × 2 razy dziennie |
Dostosowanie ze względu na masę ciała |
Ciężka marskość wątroby |
12,5 mg × 2 razy dziennie |
Wymaga monitorowania |
Tianeptyna wchłania się szybko i prawie w całości w przewodzie pokarmowym (biodostępność leku wynosi 99%) i nie podlega efektowi pierwszego przejścia. Okres półtrwania wynosi 2,5 godziny, a metabolity tianeptyny wydalane są przez nerki.
Skutki uboczne i działania niepożądane
Często występujące działania niepożądane
Najczęściej zgłaszanymi działaniami niepożądanymi były: nudności, zaparcia, ból brzucha, senność, bóle głowy, uczucie suchości błony śluzowej jamy ustnej i zawroty głowy.
Układ pokarmowy:
- Nudności i wymioty
- Zaparcia
- Ból brzucha i wzdęcia
- Suchość w jamie ustnej
Układ nerwowy:
- Senność lub bezsenność
- Bóle głowy
- Zawroty głowy
- Drżenia
Objawy ogólne:
- Osłabienie
- Zmęczenie
- Kołatanie serca
Rzadkie, ale poważne działania niepożądane
W przypadku pojawienia się objawów takich jak myśli samobójcze, omamy, splątanie lub objawy poważnych reakcji skórnych należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza.
Zespół odstawienny
Po przerwaniu leczenia tianeptyną mogą wystąpić działania niepożądane: niepokój, ból mięśni, ból brzucha, bezsenność, ból stawów (zespół odstawienny). Dlatego nie należy odstawiać nagle leczenia tianeptyną – dawkę należy zmniejszać stopniowo w czasie od 7-14 dni.
Przeciwwskazania i ostrzeżenia
Bezwzględne przeciwwskazania
- Wiek poniżej 18 lat – nie zostało ustalone bezpieczeństwo stosowania i skuteczność, a w badaniach klinicznych obserwowano częściej zachowania samobójcze u dzieci i młodzieży
- Nadwrażliwość na tianeptynę lub inne składniki preparatu
- Łączenie z inhibitorami MAO – zwiększa się ryzyko wystąpienia zapaści krążeniowej, nagłych wzrostów nadciśnienia, hipertermii i drżenia
Szczególne grupy pacjentów
Ciąża i karmienie piersią: Brak jest wystarczających badań klinicznych na populacji ludzkiej, dlatego należałoby unikać podawania tianeptyny u kobiet w ciąży. W czasie ciąży i karmienia piersią należy unikać przyjmowania leku.
Pacjenci w podeszłym wieku: Szczególną ostrożność należy zachować u osób w podeszłym wieku, gdyż tianeptyna wywołuje hiponatremię spowodowaną zaburzeniami wydzielania hormonu antydiuretycznego (SIADH).
Interakcje lekowe
- Inhibitory MAO (moklobemid, selegilina) – zwiększone ryzyko zespołu serotoninowego
- Alkohol – może wzmocnić depresyjny wpływ alkoholu na układ nerwowy
- Neuroleptyki atypowe (kwetiapina) – zwiększone ryzyko działań niepożądanych
- Antagoniści receptorów H1 (difenhydramina) – nasilenie sedacji
Znieczulenie ogólne
Jeśli planowane jest znieczulenie ogólne, należy przerwać stosowanie tianeptyny na 1-2 dni przed zabiegiem i poinformować lekarza.
Bezpieczeństwo i potencjał uzależnienia
Możliwe jest pojawienie się uzależnienia od preparatu lub nadużywania go przez pacjentów, szczególnie wśród osób poniżej 50 lat, u których w wywiadzie odnotowano uzależnienie od innych leków lub alkoholu. W Stanach Zjednoczonych tianeptyna jest dostępna jako suplement i nazywana „heroiną na stacji benzynowej” ze względu na łatwą dostępność i potencjał nadużycia.
Przedawkowanie
Dostępne dane dotyczące przedawkowania informują o najwyższej przyjętej dawce 2250 mg i wskazują na następujące działania: stany splątania, drgawki, nadmierna senność i niewydolność oddechowa, w szczególności w połączeniu z alkoholem. Nie istnieje swoista odtrutka dla tianeptyny.
Leczenie farmakologiczne depresji – miejsce tianeptyny
W nowoczesnej farmakoterapii depresji tianeptyna zajmuje szczególne miejsce jako lek drugiej lub trzeciej linii, szczególnie u pacjentów z:
Standardowe leczenie pierwszorzędowe
- Inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny (SSRI): sertralina, paroksetyna, fluoksetyna, escitalopram
- Inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny i noradrenaliny (SNRI): wenlafaksyna, duloksetyna
- Inne: mirtazapina, agomelatyna, trazodon
Tianeptyna jako alternatywa
Badania wykazały, że tianeptyna jest skutecznym lekiem przeciwdepresyjnym, który umożliwia poprawę funkcjonowania u pacjentów w porównaniu ze standardowymi lekami przeciwdepresyjnymi pierwszego rzutu. Tianeptyna wykazuje skuteczność przeciw dużym epizodom depresyjnym porównywalną do amitryptyliny, imipraminy i fluoksetyny, ale ze znacznie mniejszą liczbą skutków ubocznych.
Kombinacje terapeutyczne
W przypadku depresji opornej na leczenie tianeptyna może być stosowana:
- W monoterapii u pacjentów nietolerujących SSRI/SNRI
- W kombinacji z lekami stabilizującymi nastrój
- U pacjentów z współwystępującymi zaburzeniami lękowymi
- W przypadku depresji z dominującymi objawami somatycznymi
Skuteczność kliniczna
Przeprowadzono cztery kontrolowane placebo badania z zastosowaniem podwójnie ślepej próby oceniające krótkoterminową skuteczność tianeptyny w dużym zaburzeniu depresyjnym u dorosłych. Po zakończeniu leczenia (6 tygodni) wykazano istotną skuteczność tianeptyny, a w badaniu długoterminowym tianeptyna wykazała statystycznie znamienną przewagę nad placebo (p<0,001) w zakresie zapobiegania nawrotom.
Jak długo należy stosować tianeptynę?
Tianeptyna powinna być stosowana zgodnie z zaleceniami lekarza. Zazwyczaj leczenie depresji trwa co najmniej 6-12 miesięcy po ustąpieniu objawów, aby zapobiec nawrotowi choroby. Nie należy przerywać leczenia samowolnie – dawkę należy zmniejszać stopniowo przez 7-14 dni pod nadzorem lekarskim.
Czy tianeptyna uzależnia?
Tianeptyna ma potencjał uzależniający, szczególnie przy stosowaniu wysokich dawek. Ryzyko jest wyższe u osób młodszych (poniżej 50 lat) oraz u pacjentów z wywiadem uzależnienia od alkoholu lub innych substancji. Dlatego lek powinien być stosowany wyłącznie pod ścisłym nadzorem lekarskim i zgodnie z przepisaną dawką.
Czy można prowadzić samochód podczas stosowania tianeptyny?
Tianeptyna może powodować senność i zawroty głowy u niektórych pacjentów. W początkowym okresie leczenia należy zachować ostrożność przy prowadzeniu pojazdów i obsłudze maszyn. Jeśli nie występują objawy wpływające na sprawność psychomotoryczną, prowadzenie pojazdu jest dozwolone.
Jakie są najczęstsze skutki uboczne tianeptyny?
Najczęstsze działania niepożądane to: nudności, zaparcia, ból brzucha, senność, bóle głowy, suchość w ustach i zawroty głowy. Większość z nich ma łagodny charakter i ustępuje w czasie leczenia. W przypadku nasilonych lub niepokojących objawów należy skonsultować się z lekarzem.
Czy tianeptyna działa inaczej niż inne antydepresanty?
Tak, tianeptyna ma unikalny mechanizm działania. W przeciwieństwie do SSRI, które zmniejszają wychwyt serotoniny, tianeptyna go zwiększa. Dodatkowo moduluje przekaźnictwo glutaminergiczne i wpływa na neuroplastyczność mózgu. To sprawia, że może być skuteczna u pacjentów, u których inne leki przeciwdepresyjne nie działają.
Czy tianeptyna pomaga w zaburzeniach lękowych?
Tak, tianeptyna wykazuje wyraźne działanie przeciwlękowe i jest stosowana w leczeniu różnych zaburzeń lękowych, w tym lęku uogólnionego, zaburzeń adaptacyjnych i stanów lękowych towarzyszących depresji. Ma szczególnie korzystny wpływ na objawy somatyczne związane z lękiem.
Co robić w przypadku pominięcia dawki?
Jeśli pominie się jedną dawkę, należy ją przyjąć jak najszybciej po przypomnieniu sobie o tym. Jeśli zbliża się czas na kolejną dawkę, pominiętą dawkę należy opuścić i kontynuować normalny schemat dawkowania. Nie należy podwajać dawki w celu uzupełnienia pominiętej.
Czy tianeptyna wpływa na sen?
Tianeptyna zazwyczaj nie wpływa negatywnie na procesy snu i czuwania, co odróżnia ją od wielu innych leków przeciwdepresyjnych. U niektórych pacjentów może powodować senność, szczególnie na początku leczenia. Jeśli występują zaburzenia snu, należy skonsultować się z lekarzem w sprawie ewentualnej zmiany pory przyjmowania leku.
Bibliografia
- McEwen BS, Chattarji S, Diamond DM, Jay TM, Reagan LP, Svenningsson P, Fuchs E. The neurobiological properties of tianeptine (Stablon): from monoamine hypothesis to glutamatergic modulation. Mol Psychiatry. 2010;15(3):237-249. DOI: 10.1038/mp.2009.80 PMID: 19704408
- Kasper S, McEwen BS. Neurobiological and clinical effects of the antidepressant tianeptine. CNS Drugs. 2008;22(1):15-26. DOI: 10.2165/00023210-200822010-00002 PMID: 18072812