Leki zawierające sytagliptynę

Sytagliptyna – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)

Sytagliptyna (sitagliptyna) – to substancja, która pomaga w leczeniu cukrzycy typu 2. Jest to choroba, która sprawia, że poziom cukru we krwi jest za wysoki. Sytagliptyna pomaga kontrolować poziom cukru we krwi, co jest bardzo ważne dla osób z cukrzycą.

Sytagliptyna działa poprzez zwiększanie ilości dwóch naturalnych substancji w organizmie, które pomagają kontrolować poziom cukru we krwi1. Te substancje są nazywane inkretynami i są wytwarzane w jelitach. Kiedy poziom cukru we krwi rośnie (na przykład po posiłku), inkretyny sygnalizują trzustce, aby wydzieliła więcej insuliny. Insulina to hormon, który pomaga komórkom w organizmie przyswajać cukier z krwi.

Sytagliptyna jest często stosowana razem z innymi lekami przeciwcukrzycowymi oraz z dietą i ćwiczeniami fizycznymi, aby pomóc kontrolować poziom cukru we krwi. Lek ten jest dostępny w postaci tabletek i jest zwykle przyjmowany raz dziennie.

Pamiętaj, że każdy lek może mieć skutki uboczne i nie każdy reaguje na leki w ten sam sposób. Dlatego zawsze ważne jest, aby rozmawiać z lekarzem lub farmaceutą o możliwych skutkach ubocznych i o tym, jak lek może wpływać na Ciebie osobiście.

Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10

Sitagliptyna – nowoczesny lek w terapii cukrzycy typu 2

Sitagliptyna to przełomowy lek przeciwcukrzycowy, który zrewolucjonizował leczenie cukrzycy typu 2. Jest to pierwszy przedstawiciel grupy inhibitorów dipeptydylopeptydazy-4 (DPP-4), znanych również jako gliptyny, które zostały wprowadzone do terapii w 2006 roku. Substancja ta działania poprzez unikalny mechanizm, wykorzystując naturalny system hormonów inkretynowych w organizmie człowieka. W przeciwieństwie do tradycyjnych leków przeciwcukrzycowych, sitagliptyna charakteryzuje się zależną od glukozy regulacją insuliny, co znacznie zmniejsza ryzyko niebezpiecznej hipoglikemii. Lek ten nie tylko skutecznie obniża poziom cukru we krwi, ale również wykazuje neutralny wpływ na masę ciała, co jest istotną zaletą w leczeniu pacjentów z cukrzycą typu 2, często borykających się z nadwagą. Dzięki swojemu korzystnemu profilowi bezpieczeństwa i skuteczności, sitagliptyna stała się jednym z najważniejszych narzędzi w nowoczesnej diabetologii, oferując pacjentom bezpieczną i skuteczną alternatywę dla starszych grup leków przeciwcukrzycowych.

Mechanizm działania sitagliptyny

Sitagliptyna należy do grupy inhibitorów dipeptydylopeptydazy-4 (DPP-4), która reprezentuje innowacyjne podejście do leczenia cukrzycy typu 2. Mechanizm działania tego leku opiera się na wykorzystaniu naturalnego systemu hormonów inkretynowych, które odgrywają kluczową rolę w regulacji homeostazy glukozy w organizmie.

System hormonów inkretynowych

Inkretyny to hormony produkowane w komórkach jelita cienkiego, które uwalniane są w odpowiedzi na spożycie pokarmu. Do najważniejszych hormonów inkretynowych należą:

• Glukagonopodobny peptyd-1 (GLP-1) – produkowany głównie w komórkach L jelita krętego
• Zależny od glukozy polipeptyd insulinotropowy (GIP) – wytwarzany w komórkach K dwunastnicy

Te hormony pełnią fundamentalną rolę w utrzymaniu prawidłowego poziomu glukozy we krwi. Stymulują wydzielanie insuliny z komórek beta trzustki w sposób zależny od stężenia glukozy, co oznacza, że ich działanie nasila się wraz ze wzrostem glikemii. Dodatkowo hamują wydzielanie glukagonu z komórek alfa trzustki, spowalniają opróżnianie żołądka i wywołują uczucie sytości.

Rola enzymu DPP-4

Naturalnym ograniczeniem działania inkretyn jest ich bardzo krótki okres półtrwania – zaledwie 1-2 minuty. Za ich szybką inaktywację odpowiedzialny jest enzym dipeptydylopeptydaza-4 (DPP-4), który rozkłada GLP-1 i GIP do nieaktywnych metabolitów poprzez odcięcie dwóch aminokwasów z końca N-terminalnego.

Sitagliptyna działa jako silny i selektywny inhibitor DPP-4, zapobiegając degradacji hormonów inkretynowych. W efekcie stężenie aktywnych form GLP-1 i GIP w osoczu wzrasta 2-3-krotnie, co prowadzi do poprawy kontroli glikemii.

Efekty farmakologiczne

Zwiększone stężenie aktywnych inkretyn wywołuje szereg korzystnych efektów metabolicznych:

1. Stymulacja wydzielania insuliny w sposób zależny od glukozy
2. Hamowanie sekrecji glukagonu przy wysokiej glikemii
3. Zmniejszenie produkcji glukozy przez wątrobę
4. Spowolnienie opróżniania żołądka i zwiększenie sytości
5. Poprawa funkcji komórek beta trzustki

Właściwości farmakokinetyczne

Sitagliptyna charakteryzuje się korzystnymi właściwościami farmakokinetycznymi, które umożliwiają wygodne dawkowanie raz na dobę.

Parametr	Wartość
Biodostępność	87%
Czas osiągnięcia maksymalnego stężenia	1-4 godziny
Okres półtrwania	12,4 godziny
Wydalanie przez nerki	79% w postaci niezmienionej
Wpływ posiłku na wchłanianie	Brak istotnego wpływu

Po podaniu doustnym sitagliptyna szybko wchłania się z przewodu pokarmowego, osiągając maksymalne stężenie w osoczu w ciągu 1-4 godzin. Wysoka biodostępność wynosząca 87% zapewnia przewidywalny efekt terapeutyczny. Lek może być przyjmowany niezależnie od posiłków, co zwiększa komfort stosowania przez pacjentów.

Eliminacja sitagliptyny następuje głównie przez nerki (87% dawki), z czego 79% jest wydalane w postaci niezmienionej. Metabolizm ma drugorzędne znaczenie i przebiega z udziałem enzymów cytochromu P450 (CYP3A4 i CYP2C8). Okres półtrwania wynoszący około 12,4 godziny umożliwia stosowanie leku raz na dobę.

Wskazania do stosowania

Sitagliptyna jest wskazana do stosowania u dorosłych pacjentów z cukrzycą typu 2 w celu poprawy kontroli glikemii. Może być stosowana w różnych schematach terapeutycznych:

Monoterapia

Sitagliptyna w monoterapii jest zalecana u pacjentów, u których glikemia jest niedostatecznie kontrolowana wyłącznie dietą i ćwiczeniami fizycznymi, a stosowanie metforminy jest niewłaściwe z powodu przeciwwskazań lub nietolerancji.

Terapia skojarzona dwuskładnikowa

• Z metforminą – gdy dieta, ćwiczenia i metformina w monoterapii nie zapewniają odpowiedniej kontroli glikemii
• Z pochodnymi sulfonylomocznika – gdy metformina jest przeciwwskazana lub nie tolerowana
• Z agonistami receptora PPARγ (tiazolidynediony) – w przypadkach wskazanych przez lekarza

Terapia skojarzona trójskładnikowa

Sitagliptyna może być dodawana do istniejącej terapii dwuskładnikowej obejmującej kombinacje metforminy z pochodnymi sulfonylomocznika lub agonistami receptora PPARγ.

Leczenie uzupełniające do insuliny

Lek może być stosowany jako terapia uzupełniająca do insuliny (z metforminą lub bez), gdy dieta i ćwiczenia fizyczne w połączeniu ze stałą dawką insuliny nie zapewniają odpowiedniej kontroli glikemii.

Dawkowanie i sposób podawania

Standardowa dawka sitagliptyny wynosi 100 mg raz na dobę, podawana doustnie. Lek może być przyjmowany z jedzeniem lub niezależnie od posiłków.

Modyfikacje dawkowania

U pacjentów z zaburzeniami czynności nerek:

• GFR ≥ 45 ml/min – bez konieczności dostosowania dawki
• GFR 30-44 ml/min – 50 mg raz na dobę
• GFR 15-29 ml/min – 25 mg raz na dobę
• GFR <15 ml/min lub dializa – 25 mg raz na dobę

U pacjentów w podeszłym wieku: Nie jest wymagane dostosowywanie dawki ze względu na wiek.

U pacjentów z zaburzeniami czynności wątroby: U pacjentów z łagodnymi do umiarkowanych zaburzeń nie jest konieczne dostosowywanie dawki.

Skuteczność kliniczna

Skuteczność sitagliptyny została potwierdzona w licznych badaniach klinicznych, które wykazały jej zdolność do znaczącej poprawy kontroli glikemii.

Wpływ na hemoglobinę glikowaną (HbA1c)

W badaniach klinicznych sitagliptyna wykazała następującą skuteczność:

• Monoterapia: zmniejszenie HbA1c o 0,6-0,8%
• Terapia skojarzona z metforminą: redukcja o 0,7%
• Kombinacja z pochodnymi sulfonylomocznika: obniżenie o 0,6-0,9%
• Dodanie do insuliny: redukcja o 0,6%

Badanie TECOS

Jedno z najważniejszych badań klinicznych – TECOS (Trial Evaluating Cardiovascular Outcomes with Sitagliptin) – objęło 14 671 pacjentów z cukrzycą typu 2 i potwierdzoną chorobą sercowo-naczyniową. Badanie wykazało, że sitagliptyna nie zwiększa ryzyka poważnych zdarzeń sercowo-naczyniowych, co potwierdza bezpieczeństwo długoterminowego stosowania leku.

Leczenie farmakologiczne cukrzycy typu 2 – rola sitagliptyny

Współczesne leczenie farmakologiczne cukrzycy typu 2 opiera się na stopniowej intensyfikacji terapii, począwszy od modyfikacji stylu życia, przez monoterapię, aż do złożonych schematów wielolekowych. W tym procesie sitagliptyna odgrywa znaczącą rolę jako bezpieczna i skuteczna opcja terapeutyczna.

Zgodnie z aktualnymi wytycznymi Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego, metformina pozostaje lekiem pierwszego wyboru w terapii cukrzycy typu 2. W przypadku nieskuteczności monoterapii metforminą, sitagliptyna stanowi jedną z preferowanych opcji do terapii skojarzonej. Inne substancje czynne stosowane w Polsce w leczeniu cukrzycy typu 2 obejmują szeroki spektrum leków o różnych mechanizmach działania.

Do inhibitorów DPP-4 dostępnych w Polsce, oprócz sitagliptyny, należą: linagliptyna (Trajenta), saksagliptyna (Onglyza), wildagliptyna (Galvus) oraz alogliptyna (Vipidia). Każdy z tych leków wykazuje podobny mechanizm działania, ale różni się profilem farmakokinetycznym i potencjalnymi interakcjami lekowymi.

W grupie pochodnych sulfonylomocznika najczęściej stosowane są: gliklazyd (Diaprel, Diabrezide), glimepirid (Amaryl, Polirel) oraz glipiżyd (Glibenis). Te leki działają poprzez stymulację wydzielania insuliny z komórek beta trzustki, ale niosą ze sobą ryzyko hipoglikemii i przyrostu masy ciała.

Agoniści receptora GLP-1, znani jako analogi inkretyn, obejmują: liraglutyd (Victoza), dulaglutyd (Trulicity), semaglutyd (Ozempic) oraz eksenatyd (Byetta, Bydureon). Te leki wykazują silne działanie hipoglikemizujące oraz korzystny wpływ na redukcję masy ciała.

Inhibitory SGLT-2, nazywane także flozinami, to kolejna nowoczesna grupa leków reprezentowana przez: dapagliflozyna (Forxiga), empagliflozyna (Jardiance), kanagliflozyna (Invokana) oraz ertugliflozyna (Steglatro). Działają one poprzez hamowanie reabsorpcji glukozy w nerkach, co prowadzi do jej eliminacji z moczem.

W grupie leków insulinowrażliwiających znajdziemy pioglitazon (Actos) z grupy tiazolidynedionów, który poprawia wrażliwość tkanek na insulinę, choć jego stosowanie jest ograniczone ze względu na działania niepożądane.

Insulina pozostaje fundamentalnym elementem terapii w zaawansowanych stadiach choroby. W Polsce dostępne są różne preparaty insulinowe: insuliny krótkodziałające (insulina lispro – Humalog, insulina aspart – NovoRapid, insulina gluliżyna – Apidra), insuliny o pośrednim czasie działania (insulina NPH), insuliny długodziałające (insulina glargina – Lantus, Toujeo, insulina detemir – Levemir, insulina degludek – Tresiba) oraz gotowe mieszanki insulinowe.

Sitagliptyna wyróżnia się w tym szerokim spektrum opcji terapeutycznych szczególnie korzystnym profilem bezpieczeństwa. W przeciwieństwie do pochodnych sulfonylomocznika, nie wywołuje hipoglikemii w monoterapii, a w odróżnieniu od insuliny czy niektórych innych leków, nie prowadzi do przyrostu masy ciała. Te cechy czynią ją szczególnie atrakcyjną opcją dla pacjentów w podeszłym wieku, osób z nieregularnym trybem życia czy pacjentów z obciążonym wywiadem w kierunku hipoglikemii.

Profile bezpieczeństwa i działania niepożądane

Sitagliptyna charakteryzuje się korzystnym profilem bezpieczeństwa, co zostało potwierdzone w licznych badaniach klinicznych i wieloletnim doświadczeniu klinicznym.

Najczęstsze działania niepożądane

Często występujące (≥1/100 do <1/10):

• Hipoglikemia (głównie w terapii skojarzonej)
• Ból głowy
• Infekcje górnych dróg oddechowych
• Zapalenie błony śluzowej nosogardła

Niezbyt często występujące (≥1/1000 do <1/100):

• Zawroty głowy
• Zaparcia
• Świąd

Rzadkie ale poważne działania niepożądane

Zapalenie trzustki: Zgłaszano przypadki ostrego zapalenia trzustki u pacjentów przyjmujących sitagliptynę. Objawy obejmują uporczywy, silny ból brzucha. W przypadku podejrzenia zapalenia trzustki należy natychmiast przerwać stosowanie leku.

Reakcje nadwrażliwości: Mogą wystąpić ciężkie reakcje alergiczne, w tym anafilaksja, obrzęk naczynioruchowy oraz zespół Stevensa-Johnsona. Reakcje te występują zwykle w ciągu pierwszych 3 miesięcy leczenia.

Pemfigoid pęcherzowy: Rzadko zgłaszane schorzenie skóry charakteryzujące się pęcherzami. W przypadku wystąpienia zmian skórnych należy skonsultować się z lekarzem.

Przeciwwskazania i ostrzeżenia

Przeciwwskazania bezwzględne

• Nadwrażliwość na sitagliptynę lub którykolwiek składnik preparatu
• Cukrzyca typu 1
• Kwasica ketonowa w przebiegu cukrzycy

Szczególne grupy pacjentów

Pacjenci z zaburzeniami czynności nerek: Wymagają dostosowania dawkowania w zależności od stopnia zaburzeń. Regularnego monitorowania wymaga funkcja nerek.

Kobiety w ciąży i karmiące: Brak wystarczających danych dotyczących bezpieczeństwa. Nie zaleca się stosowania w okresie ciąży i laktacji.

Dzieci i młodzież: Skuteczność u dzieci i młodzieży w wieku 10-17 lat nie została wykazana. Nie zaleca się stosowania u osób poniżej 18. roku życia.

Interakcje lekowe

Sitagliptyna wykazuje niskie ryzyko klinicznie istotnych interakcji lekowych. Główne interakcje obejmują:

Digoksyna

Sitagliptyna może nieznacznie zwiększać stężenie digoksyny w osoczu. U pacjentów z ryzykiem zatrucia digoksyną zaleca się monitoring.

Inhibitory CYP3A4

U pacjentów z ciężkimi zaburzeniami czynności nerek silne inhibitory CYP3A4 (ketokonazol, itrakonazol, klarytromycyna) mogą wpływać na farmakokinetykę sitagliptyny.

Leki hipoglikemizujące

W terapii skojarzonej z pochodnymi sulfonylomocznika lub insuliną może być konieczne zmniejszenie ich dawek w celu uniknięcia hipoglikemii.

Monitorowanie terapii

Skuteczność leczenia sitagliptyną należy regularnie monitorować poprzez:

Parametry glikemii

• HbA1c – co 3-6 miesięcy
• Glikemia na czczo – regularnie
• Glikemia poposiłkowa – w razie potrzeby

Funkcja nerek

Regularna ocena współczynnika filtracji kłębuszkowej (GFR), szczególnie u pacjentów z zaburzeniami czynności nerek.

Objawy działań niepożądanych

Edukacja pacjenta dotycząca rozpoznawania objawów zapalenia trzustki i reakcji nadwrażliwości.

Miejsce sitagliptyny w współczesnej diabetologii

Sitagliptyna, jako pierwszy inhibitor DPP-4, wyznaczyła nowy kierunek w leczeniu cukrzycy typu 2. Jej wprowadzenie oznaczało przełom w podejściu do terapii przeciwcukrzycowej, oferując pacjentom bezpieczną alternatywę dla tradycyjnych leków obciążonych ryzykiem hipoglikemii i przyrostu masy ciała.

Kluczowe zalety sitagliptyny w praktyce klinicznej obejmują:

1. Niskie ryzyko hipoglikemii – szczególnie ważne u pacjentów w podeszłym wieku
2. Neutralny wpływ na masę ciała – korzystny u pacjentów z nadwagą
3. Wygodne dawkowanie – raz na dobę, niezależnie od posiłków
4. Dobra tolerancja – niewiele działań niepożądanych
5. Możliwość kombinacji – z większością innych leków przeciwcukrzycowych

Współczesne wytyczne leczenia cukrzycy typu 2 coraz częściej podkreślają znaczenie indywidualizacji terapii w zależności od charakterystyki pacjenta, chorób współistniejących i ryzyka powikłań. W tym kontekście sitagliptyna pozostaje atrakcyjną opcją dla szerokiej grupy pacjentów, szczególnie tych, u których priorytetem jest bezpieczeństwo terapii.

---

Bibliografia

1. Gallwitz B. Review of sitagliptin phosphate: a novel treatment for type 2 diabetes. Vasc Health Risk Manag. 2007;3(2):203-10. DOI: 10.2147/vhrm.2007.3.2.203 PMID: 17580730
2. Green JB, Bethel MA, Armstrong PW, Buse JB, Engel SS, Garg J, Josse R, Kaufman KD, Koglin J, Korn S, Lachin JM, McGuire DK, Pencina MJ, Standl E, Stein PP, Suryawanshi S, Van de Werf F, Peterson ED, Holman RR; TECOS Study Group. Effect of Sitagliptin on Cardiovascular Outcomes in Type 2 Diabetes. N Engl J Med. 2015;373(3):232-42. DOI: 10.1056/NEJMoa1501352 PMID: 26052984