Sugammadeks – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)
Sugammadeks to zmodyfikowana gamma-cyklodekstryna, która jest selektywnym czynnikiem wiążącym relaksanty. Tworzy kompleks z relaksantami mięśniowymi rokuronium lub wekuronium w osoczu, co redukuje ilość dostępnego relaksantu mięśniowego do wiązania z receptorami nikotynowymi w złączu nerwowo-mięśniowym. Dzięki temu relaksanty mięśniowe przestają działać, a mięśnie zaczynają ponownie pracować normalnie, w tym mięśnie pomagające pacjentowi oddychać.
Sugammadeks jest stosowany do przyspieszenia powrotu do normalnej pracy mięśni po zastosowaniu relaksantu, zazwyczaj na końcu operacji. Może być stosowany u dorosłych, którzy otrzymali rokuronium i wekuronium, oraz u dzieci w wieku 2 lat lub starszych, które otrzymały rokuronium. Sugammadeks jest podawany dożylnie jako pojedyncza iniekcja „bolus” (podana naraz). Dawkowanie zależy od masy ciała pacjenta i stopnia, w jakim relaksant mięśniowy wpływa na mięśnie.
Ważne jest, aby pamiętać, że sugammadeks jest dostępny tylko na receptę i jest podawany przez lekarza anestezjologa lub pod jego nadzorem.
Sugammadeks – rewolucyjna substancja w anestezjologii
Sugammadeks to przełomowa substancja czynna, która zrewolucjonizowała współczesną anestezjologię i chirurgię. Ten innowacyjny lek, wprowadzony do praktyki klinicznej na początku XXI wieku, stanowi pierwszego przedstawiciela zupełnie nowej klasy leków określanych jako SRBA (selektywne środki wiążące leki zwiotczające). Jego wyjątkowy mechanizm działania polega na bezpośrednim wiązaniu się z cząsteczkami niektórych leków zwiotczających mięśnie, co umożliwia szybkie i skuteczne odwrócenie ich działania. Dla pacjentów oznacza to większe bezpieczeństwo podczas operacji, szybsze wybudzanie z narkozy oraz zmniejszone ryzyko powikłań pooperacyjnych. Sugammadeks został zatwierdzony przez Europejską Agencję Leków (EMA) w 2008 roku, a następnie przez amerykańską FDA w 2015 roku, co potwierdza jego wysoką skuteczność i profil bezpieczeństwa. Dzięki unikalnej budowie chemicznej – jest to zmodyfikowana gamma-cyklodekstryna – sugammadeks działa selektywnie wyłącznie na określone leki zwiotczające, nie wpływając na inne funkcje organizmu. Ta selectywność działania, w połączeniu z szybkim początkiem efektu terapeutycznego, czyni go niezastąpioną pomocą w sytuacjach wymagających natychmiastowego odwrócenia blokady nerwowo-mięśniowej. Współczesna medycyna operacyjna bez tej substancji byłaby znacznie mniej bezpieczna i skuteczna.
Czym jest sugammadeks
Sugammadeks to półsyntetyczna pochodna gamma-cyklodekstryny, która stanowi pierwszą substancję z grupy selektywnych środków wiążących leki zwiotczające (SRBA – Selective Relaxant Binding Agents). Ta innowacyjna cząsteczka została specjalnie zaprojektowana przez naukowców z firmy Organon jako odpowiedź na potrzebę stworzenia skutecznego antidotum dla aminosteroidowych środków zwiotczających mięśnie.
W przeciwieństwie do tradycyjnych środków odwracających blokadę nerwowo-mięśniową, takich jak neostygmina czy fizostygmina, które działają poprzez hamowanie acetylocholinoesterazy, sugammadeks wykorzystuje zupełnie odmienny mechanizm. Jego cząsteczka ma kształt pierścienia z hydrofobowym wnętrzem i hydrofilową powierzchnią zewnętrzną, co pozwala jej na enkapsulację – czyli otoczenie i związanie – cząsteczek określonych leków zwiotczających.
Struktura chemiczna sugammadeksu została tak zmodyfikowana, aby wykazywać szczególne powinowactwo do aminosteroidowych środków zwiotczających, głównie rokuronium i wekuronium. Ta selectywność jest kluczowa dla bezpieczeństwa stosowania, ponieważ lek nie wpływa na inne receptory czy systemy enzymatyczne w organizmie.
Mechanizm działania sugammadeksu
Mechanizm działania sugammadeksu jest unikalny w skali współczesnej farmakologii. Proces ten można porównać do działania molekularnej „gąbki”, która selektywnie wychwytuje określone cząsteczki z krwiobiegu. Sugammadeks tworzy kompleksy z cząsteczkami rokuronium i wekuronium w stosunku 1:1, co oznacza, że jedna cząsteczka sugammadeksu wiąże dokładnie jedną cząsteczką leku zwiotczającego.
Po podaniu dożylnym sugammadeks szybko rozprowadza się w przestrzeni pozakomórkowej, gdzie „przechwytuje” swobodne cząsteczki rokuronium lub wekuronium krążące we krwi. Te skompleksowane cząsteczki tracą zdolność wiązania się z receptorami nikotynowymi na płytce nerwowo-mięśniowej, przez co nie mogą już wywierać działania zwiotczającego.
Kluczowe jest zrozumienie, że sugammadeks nie wypiera leków zwiotczających z receptorów – działa na zasadzie równowagi. Gdy stężenie wolnych cząsteczek rokuronium lub wekuronium we krwi spada z powodu wiązania przez sugammadeks, część leku związanego z receptorami uwalnia się i również zostaje przechwycona. Ten proces prowadzi do stopniowego uwalniania receptorów nikotynowych, co przywraca prawidłowe przewodnictwo nerwowo-mięśniowe.
Proces enkapsulacji jest nieodwracalny, co oznacza, że utworzony kompleks sugammadeks-lek zwiotczający nie może się rozpaść. Kompleks ten jest następnie wydalany z organizmu głównie przez nerki w postaci niezmienionej, bez metabolizmu wątrobowego.
Zastosowania kliniczne sugammadeksu
Sugammadeks znalazł szerokie zastosowanie w różnych dziedzinach medycyny operacyjnej. Główną domeną jego użycia jest anestezjologia, gdzie wykorzystywany jest do szybkiego i bezpiecznego odwracania blokady przewodnictwa nerwowo-mięśniowego po zabiegach chirurgicznych.
W praktyce klinicznej sugammadeks stosowany jest w trzech głównych sytuacjach. Po pierwsze, w rutynowym odwracaniu blokady nerwowo-mięśniowej na końcu operacji, gdy chirurg zakończył procedurę i konieczne jest przywrócenie pacjentowi zdolności do samodzielnego oddychania i poruszania się. Po drugie, w sytuacjach nagłych, gdy z powodu powikłań konieczne jest natychmiastowe odwrócenie działania leków zwiotczających. Po trzecie, gdy wystąpi ponowna blokada nerwowo-mięśniowa po ekstubacji pacjenta.
Szczególnie cenne jest zastosowanie sugammadeksu w chirurgii laparoskopowej, gdzie głęboka relaksacja mięśni brzucha jest niezbędna dla uzyskania optymalnych warunków operacyjnych. Dzięki możliwości natychmiastowego odwrócenia działania rokuronium chirurdzy mogą zastosować intensywną blokadę nerwowo-mięśniową bez obawy o przedłużone wybudzanie pacjenta.
W medycynie ratunkowej sugammadeks znajduje zastosowanie w sytuacjach, gdy konieczne jest szybkie odwrócenie blokady nerwowo-mięśniowej z powodu powikłań, takich jak trudna intubacja czy reakcje alergiczne. Jego szybki początek działania – zazwyczaj w ciągu 2-4 minut – może być ratujący dla życia pacjenta.
Leczenie farmakologiczne z udziałem sugammadeksu
W współczesnej anestezjologii sugammadeks stał się integralną częścią protokołów leczenia farmakologicznego podczas zabiegów chirurgicznych. Jego wprowadzenie umożliwiło anestezjologom zmianę strategii stosowania leków zwiotczających, oferując większą elastyczność i bezpieczeństwo.
Tradycyjne leczenie farmakologiczne blokady nerwowo-mięśniowej opierało się głównie na neostygminie w połączeniu z atropiną lub glikopirronium. Te klasyczne środki działają poprzez hamowanie enzymu acetylocholinoesterazy, co zwiększa stężenie acetylocholiny w szczelinie synaptycznej. Jednak ich skuteczność jest ograniczona w przypadku głębokiej blokady, a działanie może być nieprzewidywalne.
Sugammadeks rewolucjonizuje to podejście, oferując możliwość odwrócenia każdego stopnia blokady wywołanej przez rokuronium lub wekuronium. W Polsce najczęściej stosowane są preparaty zawierające bromek rokuronium (Esmeron) oraz bromek wekuronium (Norcuron), które doskonale współpracują z sugammadeksem.
Kombinacja rokuronium z sugammadeksem może potencjalnie zastąpić sukcynylocholinę (chlorek suksametonium) w procedurach wymagających szybkiej indukcji znieczulenia. Sukcynylocholina, choć szybko działająca, wiąże się z wieloma działaniami niepożądanymi, takimi jak ból mięśni, hiperkaliemia czy złośliwa hipertermia. Stosowanie rokuronium z możliwością jego szybkiego odwrócenia sugammadeksem oferuje podobną szybkość działania przy znacznie lepszym profilu bezpieczeństwa.
W leczeniu farmakologicznym szczególnych grup pacjentów sugammadeks umożliwia bezpieczne stosowanie blokady nerwowo-mięśniowej u osób z chorobami nerwowo-mięśniowymi, takimi jak miastenia gravis czy dystrofia mięśniowa. Tradycyjne środki odwracające mogą być nieskuteczne lub przeciwwskazane u tych pacjentów, podczas gdy sugammadeks działa niezależnie od stanu receptorów nikotynowych.
Substancja czynna |
Mechanizm działania |
Czas rozpoczęcia działania |
Skuteczność przy głębokiej blokadzie |
Sugammadeks |
Enkapsulacja leku zwiotczającego |
2-4 minuty |
Bardzo wysoka |
Neostygmina |
Hamowanie acetylocholinoesterazy |
5-10 minut |
Ograniczona |
Fizostygmina |
Hamowanie acetylocholinoesterazy |
5-15 minut |
Ograniczona |
Edrofonium |
Hamowanie acetylocholinoesterazy |
3-5 minut |
Bardzo ograniczona |
Dawkowanie i sposób podawania
Dawkowanie sugammadeksu jest precyzyjnie określone i zależy od stopnia blokady nerwowo-mięśniowej, którą należy odwrócić, oraz od masy ciała pacjenta. Lek podawany jest wyłącznie dożylnie w postaci szybkiego wstrzyknięcia bolusowego, co jest kluczowe dla uzyskania optymalnego efektu terapeutycznego.
U dorosłych pacjentów rutynowe odwracanie blokady wymaga dawki 4 mg/kg masy ciała, gdy blokada osiągnęła co najmniej 1-2 odpowiedzi w skali stymulacji tężcowej (PTC). W sytuacjach, gdy spontaniczne odwracanie blokady już się rozpoczęło (pojawienie się odpowiedzi T2), wystarcza dawka 2 mg/kg. Natychmiastowe odwrócenie głębokiej blokady, stosowane w sytuacjach nagłych, wymaga znacznie wyższej dawki 16 mg/kg masy ciała.
W populacji pediatrycznej dawkowanie jest bardziej konserwatywne. U dzieci i młodzieży w wieku od 2 do 17 lat stosuje się dawkę 2 mg/kg do rutynowego odwracania blokady. Nie zaleca się natychmiastowego odwracania blokady u pacjentów pediatrycznych z powodu braku wystarczających danych dotyczących bezpieczeństwa.
Czas działania sugammadeksu jest zależny od dawki i stopnia blokady. Przy rutynowym odwracaniu średni czas powrotu stosunku T4/T1 do 0,9 (który oznacza praktycznie pełne odwrócenie blokady) wynosi około 2-3 minut. W przypadku natychmiastowego odwracania głębokiej blokady czas ten może wydłużyć się do 4-5 minut, co nadal jest znacznie szybsze niż przy stosowaniu tradycyjnych środków odwracających.
Szczególnej uwagi wymaga dawkowanie u pacjentów otyłych. Badania kliniczne sugerują, że dawkowanie powinno być oparte na idealnej masie ciała, a nie na rzeczywistej wadze pacjenta, co pozwala uniknąć przedawkowania przy zachowaniu pełnej skuteczności.
Działania niepożądane i bezpieczeństwo stosowania
Sugammadeks charakteryzuje się korzystnym profilem bezpieczeństwa, jednak jak każdy lek może powodować działania niepożądane. Najczęściej obserwowanym objawem jest zaburzenie smaku – pacjenci zgłaszają metaliczny lub gorzki posmak w ustach, który wystepuje u znacznej części osób otrzymujących lek.
Częstymi działaniami niepożądanymi są problemy oddechowe, głównie kaszel oraz trudności w oddychaniu, które mogą wynikać zarówno z działania samego leku, jak i z procesu wybudzania z narkozy. Obserwuje się również lekkie znieczulenie, które może wymagać dostosowania dawki innych leków znieczulających stosowanych podczas operacji.
Do rzadszych, ale istotnych klinicznie działań niepożądanych należą reakcje nadwrażliwości. Mogą one obejmować:
- Zaczerwienienie skóry i wysypkę rumieniową
- Pokrzywkę i obrzęk skóry
- Obrzęk języka i gardła
- Skurcz oskrzeli
- W skrajnych przypadkach – wstrząs anafilaktyczny
W badaniach klinicznych odnotowano również przypadki powrotu blokady nerwowo-mięśniowej po początkowym odwróceniu, choć zjawisko to występuje rzadko (około 0,2% przypadków). Z tego powodu pacjenci muszą być starannie monitorowani po ekstubacji, a w przypadku ponownego wystąpienia blokady konieczne jest natychmiastowe zapewnienie odpowiedniej wentylacji.
Sugammadeks może przejściowo wpływać na parametry układu krzepnięcia. Obserwuje się wydłużenie aktywowanego częściowego czasu tromboplastyny (aPTT) o około 17-22% oraz czasu protrombinowego (PT) o 11-22%. Efekty te są przejściowe i utrzymują się nie dłużej niż 30 minut, ale wymagają szczególnej ostrożności u pacjentów z zaburzeniami krzepnięcia.
Do bardzo rzadkich ale poważnych działań niepożądanych należy znaczna bradykardia (zwolnienie akcji serca), która może wymagać interwencji farmakologicznej lub elektrycznej.
Przeciwwskazania i ostrzeżenia
Głównym przeciwwskazaniem do stosowania sugammadeksu jest nadwrażliwość na substancję czynną lub którąkolwiek z substancji pomocniczych. Ze względu na ryzyko reakcji anafilaktycznych, przed pierwszym podaniem należy szczególnie dokładnie zebrać wywiad alergologiczny.
Szczególną ostrożność należy zachować u pacjentów z ciężkimi zaburzeniami czynności nerek. Ponieważ sugammadeks i jego kompleksy z lekami zwiotczającymi są wydalane głównie przez nerki, u pacjentów z klirensem kreatyniny poniżej 30 ml/min może dochodzić do kumulacji leku i przedłużenia jego działania. Nie zaleca się stosowania sugammadeksu u pacjentów wymagających dializoterapii.
U pacjentów z zaburzeniami czynności wątroby oraz współwystępującą koagulopatią zaleca się szczególną ostrożność ze względu na wpływ sugammadeksu na parametry krzepnięcia krwi. Choć sam lek nie jest metabolizowany w wątrobie, istniejące zaburzenia hemostazy mogą być przejściowo nasilone.
Ważnym ostrzeżeniem jest monitorowanie czynności oddechowej po podaniu sugammadeksu. Pomimo odwrócenia blokady nerwowo-mięśniowej inne leki stosowane podczas narkozy (opioidowe środki przeciwbólowe, benzodiazepiny) mogą nadal wywierać działanie depresyjne na ośrodek oddechowy. Z tego powodu wentylacja mechaniczna powinna być kontynuowana do czasu pełnego powrotu spontanicznej, efektywnej czynności oddechowej.
U kobiet w ciąży sugammadeks można stosować tylko wtedy, gdy korzyści dla matki przeważają nad potencjalnym ryzykiem dla płodu (kategoria B). Lek przenika do pokarmu kobiecego, ale ze względu na minimalne wchłanianie doustne nie stanowi zagrożenia dla karmionego dziecka.
Dzieci poniżej 2 roku życia stanowią grupę, u której nie zaleca się stosowania sugammadeksu ze względu na brak wystarczających danych dotyczących bezpieczeństwa i skuteczności w tej populacji.
Interakcje z innymi lekami
Sugammadeks wchodzi w klinicznie istotne interakcje z kilkoma grupami leków, co wymaga szczególnej uwagi ze strony zespołu anestezjologicznego.
Najbardziej znacząca interakcja dotyczy hormonalnych środków antykoncepcyjnych. Sugammadeks może zmniejszać ich skuteczność, przy czym podanie leku równoważne jest z ominięciem jednej dobowej dawki doustnego środka antykoncepcyjnego. W przypadku stosowania hormonalnych środków antykoncepcyjnych podawanych drogą inną niż doustna (plastry, pierścienie dopochwowe) konieczne jest zastosowanie dodatkowego, niehormonalnego środka antykoncepcyjnego przez okres 7 dni po podaniu sugammadeksu.
Istotne interakcje występują również z toreomifenem, który charakteryzuje się dużym powinowactwem do sugammadeksu. Może dochodzić do wyparcia rokuronium lub wekuronium z kompleksu z sugammadeksem, co prowadzi do wydłużenia czasu powrotu do pełnej sprawności nerwowo-mięśniowej.
Kwas fusydowy i duże dawki flukloksacyliny (500 mg i więcej podawane we wlewie dożylnym) mogą również wypierać sugammadeks z połączeń z lekami zwiotczającymi. Z tego powodu zaleca się unikanie stosowania tych antybiotyków w okresie pooperacyjnym, a w przypadku konieczności ich zastosowania należy intensywnie monitorować wentylację, szczególnie w pierwszych 15 minutach po podaniu.
W badaniach in vitro wykazano interakcje z lekami przeciwzakrzepowymi, w tym z antagonistami witaminy K (warfaryna, acenokumarol), heparyną niefrakcjonowaną, heparynami drobnocząsteczkowymi oraz nowymi doustnymi antykoagulantami (riwaroksaban, dabigatran). Interakcje te manifestują się wydłużeniem parametrów krzepnięcia, jednak u pacjentów otrzymujących standardową profilaktykę przeciwzakrzepową nie mają zazwyczaj istotnego znaczenia klinicznego.
Ponowne zastosowanie leków zwiotczających po podaniu sugammadeksu wymaga szczególnej ostrożności. Jeśli blokada nerwowo-mięśniowa jest konieczna w ciągu 30 minut po zastosowaniu sugammadeksu, początek jej działania może być opóźniony, a czas trwania skrócony. W takiej sytuacji zaleca się zastosowanie niesteroidowych środków blokujących przewodnictwo nerwowo-mięśniowe.
Grupa leków |
Typ interakcji |
Konsekwencje kliniczne |
Zalecenia |
Środki antykoncepcyjne |
Zmniejszenie skuteczności |
Ryzyko ciąży |
Dodatkowa antykoncepcja przez 7 dni |
Leki przeciwzakrzepowe |
Wydłużenie czasu krzepnięcia |
Zwiększone ryzyko krwawienia |
Ostrożność u pacjentów z koagulopatiami |
Toremifen |
Wyparcie z kompleksu |
Wydłużenie czasu odwracania |
Monitorowanie przewodnictwa n-m |
Antybiotyki (kwas fusydowy) |
Wyparcie z kompleksu |
Możliwy powrót blokady |
Intensywne monitorowanie oddychania |
Czy sugammadeks jest bezpieczny dla wszystkich pacjentów?
Sugammadeks jest ogólnie bezpieczny, ale nie dla wszystkich pacjentów. Główne przeciwwskazania to nadwrażliwość na lek oraz ciężka niewydolność nerek. Ostrożność wymagają również pacjenci z zaburzeniami krzepnięcia krwi oraz kobiety ciężarne. U dzieci poniżej 2 roku życia nie zaleca się stosowania ze względu na brak wystarczających danych bezpieczeństwa.
Jak szybko działa sugammadeks?
Sugammadeks działa bardzo szybko – pierwsze efekty widoczne są już po 1-2 minutach od podania dożylnego. Pełne odwrócenie blokady nerwowo-mięśniowej następuje zazwyczaj w ciągu 2-4 minut przy standardowym dawkowaniu. W przypadku natychmiastowego odwracania głębokiej blokady czas może wydłużyć się do 4-5 minut, co nadal jest znacznie szybsze niż przy tradycyjnych środkach.
Czy sugammadeks może powodować uczulenia?
Tak, sugammadeks może powodować reakcje alergiczne, choć są one rzadkie. Objawy mogą obejmować wysypkę, pokrzywkę, obrzęk, trudności w oddychaniu, a w najcięższych przypadkach wstrząs anafilaktyczny. Z tego powodu wszyscy pacjenci otrzymujący sugammadeks są ściśle monitorowani przez zespół anestezjologiczny.
Czy sugammadeks wpływa na antykoncepcję?
Tak, sugammadeks może zmniejszać skuteczność hormonalnych środków antykoncepcyjnych. Podanie leku odpowiada ominięciu jednej dobowej dawki tabletek antykoncepcyjnych. Kobiety stosujące hormonalną antykoncepcję powinny używać dodatkowych metod przez 7 dni po otrzymaniu sugammadeksu.
Jakie są różnice między sugammadeksem a tradycyjnymi środkami odwracającymi?
Główne różnice to mechanizm działania i skuteczność. Tradycyjne środki jak neostygmina działają poprzez hamowanie enzymów, co może być nieskuteczne przy głębokiej blokadzie. Sugammadeks bezpośrednio wiąże cząsteczki leków zwiotczających, dzięki czemu może odwrócić każdy stopień blokady. Jest również szybszy w działaniu i ma mniej działań niepożądanych.
Czy można stosować sugammadeks u pacjentów z chorobami serca?
Sugammadeks można bezpiecznie stosować u większości pacjentów z chorobami serca. Lek nie wydłuża odstępu QT i nie wywołuje istotnych zaburzeń rytmu serca. Jedynie w rzadkich przypadkach może wystąpić bradykardia, która zazwyczaj nie wymaga leczenia. Pacjenci kardiologiczni wymagają standardowego monitorowania hemodynamicznego.
Ile kosztuje leczenie sugammadeksem?
Koszty leczenia sugammadeksem są wyższe niż tradycyjnych środków odwracających, ale oszczędności wynikają z krótszego czasu pobytu na sali operacyjnej i szybszego wybudzania pacjenta. W Polsce lek jest refundowany w procedurach szpitalnych, więc pacjent nie ponosi dodatkowych kosztów z tytułu jego stosowania.
Czy sugammadeks może być stosowany u dzieci?
Sugammadeks może być stosowany u dzieci powyżej 2 roku życia, ale tylko do rutynowego odwracania blokady wywołanej rokuronium. Dawkowanie wynosi 2 mg/kg masy ciała. U dzieci młodszych oraz do natychmiastowego odwracania głębokiej blokady u dzieci lek nie jest zalecany ze względu na brak wystarczających badań.
Co się dzieje, jeśli sugammadeks nie zadziała?
Sugammadeks jest wysoce skuteczny, ale w bardzo rzadkich przypadkach może nie działać optymalnie. Może to wynikać z nieprawidłowego dawkowania, interakcji z innymi lekami lub indywidualnych czynników pacjenta. W takiej sytuacji anestezjolog może powtórzyć dawkę lub zastosować alternatywne metody odwracania blokady, kontynuując jednocześnie wspomaganie oddechowe.
Bibliografia
- Cada DJ, Levien TL, Baker DE. Sugammadx. Hosp Pharm. 2016;51(7):585-596. DOI: 10.1310/hpj5107-585 PMID: 27559192
- Nag K, Singh DR, Shetti AN, Kumar H, Sivashanmugam T, Parthasarathy S. Sugammadx: A revolutionary drug in neuromuscular pharmacology. Anaesth Essays Res. 2013;7(3):302-306. DOI: 10.4103/0259-1162.123211 PMID: 25885973