Ropinirol – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)
Ropinirol – lek stosowany w chorobie Parkinsona zaliczany do grupy leków zwanych agonistami dopaminy. W chorobie Parkinsona występuje niedobór dopaminy, a ropinirol łagodzi ten niedobór poprzez stymulowanie receptorów dopaminowych w prążkowiu, który znajduje się w mózgu. Wskazaniem do stosowania leku jest leczenie początkowe oraz leczenie skojarzone z lewodopą choroby Parkinsona oraz objawowe leczenie zespołu niespokojnych nóg. Ropinirol stosuje się głównie na początku rozwoju choroby aby opóźnić wprowadzenie lewodopy.
Ropinirol dostępny jest w postaci tabletek powlekanych oraz tabletek o przedłużonym uwalnianiu, które stosuje się raz dziennie. Dawkę leku dostosowywuje się indywidualnie w zależności od skuteczności leku i jego tolerancji przez organizm pacjenta. Zaleca się przyjmowanie tabletki wraz z posiłkiem.
Możliwe działania niepożądane: omamy, stan splątania, zawroty głowy, senność, omdlenia, mdłości, zgaga, ból brzucha, wymioty, obrzęk nóg, zmęczenie, dyskineza (mimowolne ruchy kończyn lub całego ciała), niedociśnienie.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Ropinirol – terapia choroby Parkinsona i zespołu niespokojnych nóg
Ropinirol to jedna z najważniejszych substancji czynnych w neurologii współczesnej, stanowiąca przełom w leczeniu chorób związanych z niedoborem dopaminy. Ten nowoczesny lek należy do grupy agonistów receptorów dopaminowych, które naśladują działanie naturalnie występującej w mózgu dopaminy – kluczowego neuroprzekaźnika odpowiedzialnego za kontrolę ruchów i koordynację. Ropinirol wykazuje szczególne powinowactwo do receptorów dopaminowych D2 i D3, nie wpływając jednocześnie na inne układy receptorowe, co czyni go bezpieczniejszym w porównaniu z niektórymi starszymi lekami z tej grupy. Jego wprowadzenie do terapii oznaczało nową erę w leczeniu choroby Parkinsona, umożliwiając pacjentom rozpoczęcie leczenia bez konieczności natychmiastowego sięgania po lewodopę. Substancja ta stanowi również pierwszorzutową terapię w zespole niespokojnych nóg, schorzeniu neurologicznym dotykającym miliony ludzi na całym świecie. Dzięki swojemu unikalnemu mechanizmowi działania i dobrej tolerancji, ropinirol stał się jednym z najczęściej przepisywanych leków w neurologii, oferując pacjentom realną szansę na poprawę jakości życia i kontrolę objawów trudnych chorób neurologicznych.
Mechanizm działania ropinirolu
Ropinirol działa jako agonista receptorów dopaminowych, czyli wiąże się z tymi receptorami i daje takie efekty jak dopamina. Można to porównać do systemu klucz-zamek, gdzie receptor można porównać do zamka, a agonistę do klucza, który ten zamek otwiera.
Ropinirol wykazuje wysokie powinowactwo do receptorów dopaminowych D2 i D3, przy czym prawdopodobny mechanizm działania leku wynika z wiązania z receptorem D2 w obrębie odpowiednich struktur mózgu (jądra ogoniastego i skorupy). Co ważne, ropinirol i jego metabolity nie wykazują istotnego powinowactwa do receptorów serotoninowych 5-HT1, 5-HT2, α1-, α2- i β-adrenergicznych GABA-ergicznych ani benzodiazepinowych.
Substancja ta jest nieergotaminowym agonistą dopaminowym, co oznacza znacznie lepszy profil bezpieczeństwa w porównaniu z pochodnymi ergotaminowymi. Pochodne ergolinowe cechują się mniejszą selektywnością względem receptorów dopaminergicznych niż nieergolinowe i wiążą się z ryzykiem powikłań, takich jak zwłóknienie zaotrzewnowe czy opłucnej.
Właściwości farmakologiczne
Wchłanianie i dystrybucja
Ropinirol po doustnym podaniu prawie całkowicie wchłania się z przewodu pokarmowego. Pokarm nie wpływa na dostępność biologiczną leku. Dostępność biologiczna waha się od 30% do 75%. Wiązanie z białkami jest niskie i wynosi 10–40%.
Czas działania
Czas do osiągnięcia maksymalnego stężenia różni się w zależności od postaci leku:
- Maksymalne stężenie w surowicy osiąga 1–2 h po podaniu dla preparatów o natychmiastowym uwalnianiu
- Maksymalne stężenie ropinirolu we krwi uzyskiwane jest po około 6–10 godzinach po przyjęciu preparatu dla tabletek o przedłużonym uwalnianiu
Czas półtrwania wynosi od 3,5 do 10 h, co pozwala na wygodne dawkowanie.
Metabolizm i wydalanie
Lek ulega przemianom w wątrobie do nieaktywnych pochodnych. Lek jest wydalany przez nerki (mniej niż 10% w postaci niezmienionej). Ropinirol podlega metabolizmowi wątrobowemu głównie za pośrednictwem izoenzymu CYP1A2, a jego metabolity wydalane są głównie z moczem.
Wskazania do stosowania ropinirolu
Choroba Parkinsona
Ropinirol jest stosowany w różnych stadiach choroby Parkinsona:
- Monoterapia początkowa: Lek stosuje się w leczeniu początkowym w monoterapii (leczenie tylko ropinirolem), w celu opóźnienia wprowadzenia lewodopy do leczenia
- Terapia skojarzona: następnie w skojarzeniu z lewodopą, gdy działanie lewodopy staje się niewystarczające lub pojawia się fluktuacja (zmienność, wahanie) efektu terapeutycznego jak np. zespół przełączania (on-off)
- Redukcja dawki lewodopy: Leczenie skojarzone umożliwia także zmniejszenie dobowej dawki lewodopy
Zespół niespokojnych nóg (RLS)
Lek jest wskazany również w objawowym leczeniu zespołu niespokojnych nóg o nasileniu umiarkowanym do ciężkiego. Zespół niespokojnych nóg może mieć około 5% ludzi na świecie z przewagą kobiet.
Objawy RLS charakteryzują się:
- Najczęściej opisywane to parestezje z przodu podudzia (goleni): drętwienie, swędzenie, mrowienie, kłucie, drganie, pełzanie w nogach
- Silna potrzeba poruszania nogami, by te odczucia złagodzić
- Parestezje wzmagają się podczas długiego pozostawania w jednej pozycji, w spoczynku, w godzinach wieczornych i nocą
Leczenie farmakologiczne choroby Parkinsona
Choroba Parkinsona to przewlekła, neurozwyrodnieniowa choroba charakteryzująca się spadkiem poziomu ilości dopaminy w części zbitej substancji czarnej śródmózgowia, co wynika z uszkodzenia i utraty neuronów dopaminergicznych w OUN.
Główne grupy leków stosowanych w chorobie Parkinsona:
- Prekursory dopaminy:
- Lewodopa to aminokwas, będący prekursorem dopaminy
- Najważniejsze preparaty złożone z lewodopą, dostępne w Polsce to: Madopar (benserazyd+lewodopa), Nakom (karbidopa+lewodopa), Sinemet CR (karbidopa+lewodopa)
- Agonisty receptorów dopaminowych:
- ropinirol i piribedil, który bezpośrednio oddziałują na receptory dopaminowe w układzie nerwowym
- pramipeksol, ropinirol, rotygotyna, pirybedyl, bromokryptyna, które naśladują działanie dopaminy, pobudzając jej receptory
- Inhibitory monoaminooksydazy B (MAO-B):
- selegilina i rasagilina, substancje te hamują rozkład dopaminy, co skutkuje wzrostem jej ilości w organizmie
- Inhibitory COMT:
- entakapon, tolkapon, które blokują enzym katecholo-O-metylotransferazę, odpowiedzialny za metabolizm lewodopy, co wydłuża czas jej działania i poprawia skuteczność leczenia
- Inne leki:
- amantadynę – jest ona zwykle stosowana jako lek poprawiający efektywność lewodopy oraz zmniejszający natężenie działań niepożądanych, występujących po jej podaniu
Dawkowanie ropinirolu
W chorobie Parkinsona
Ropinirol podaje się doustnie, podczas posiłku, chociaż pokarm nie wpływa na dostępność biologiczną leku. W leczeniu choroby Parkinsona dawki zwiększa się stopniowo.
Preparaty o natychmiastowym uwalnianiu:
- Leczenie nim powinno się rozpocząć od małych dawek: początkowa dawka preparatu standardowego to 0,25 mg trzy razy na dobę przez pierwszy tydzień leczenia
- Zwiększanie dawek odbywa się co tydzień o 0,25 mg trzy razy na dobę przez pierwsze 4 tygodnie
- Dawka maksymalna ropinirolu to 24 mg/24 h
Preparaty o przedłużonym uwalnianiu:
- Włączanie ropinirolu w postaci o przedłużonym uwalnianiu jest znacznie prostsze, ponieważ początkowa dawka wynosi 2 mg raz na dobę przez pierwszy tydzień leczenia
- w kolejnym tygodniu dawkę leku należy zwiększyć do 4 mg raz na dobę
W zespole niespokojnych nóg
W leczeniu zespołu niespokojnych nóg ropinirol podaje się bezpośrednio przed snem, jednak dawka może być przyjęta do 3h przed zaśnięciem. Zalecana dawka początkowa przez 2 pierwsze dni leczenia wynosi 0,25 mg jeden raz na dobę. Dawkowanie w RLS różni się od dawkowania w chorobie Parkinsona – zakres dawek w RLS wynosi 1,5–4,6 mg.
Postacie dostępne na rynku
Ropinirol dostępny jest w Polsce w różnych postaciach:
Tabletki powlekane o natychmiastowym uwalnianiu:
- 0,25 mg, 0,5 mg, 1 mg, 2 mg, 5 mg, 4 mg, 8 mg
Tabletki o przedłużonym uwalnianiu:
- 2 mg, 4 mg, 8 mg
- Postać tabletek o przedłużonym uwalnianiu zapewnia utrzymywanie się działania terapeutycznego leku przez ponad 24 godziny
Przykłady preparatów dostępnych w Polsce:
- Requip (tabletki powlekane)
- Aropilo (tabletki powlekane)
- Rolpryna SR (tabletki o przedłużonym uwalnianiu)
- Ropodrin (tabletki o przedłużonym uwalnianiu)
Działania niepożądane
Działania niepożądane ropinirolu można podzielić na kilka kategorii:
Najczęstsze działania niepożądane:
Objaw |
Częstość w monoterapii |
Częstość w terapii skojarzonej |
Nudności |
19-20% |
11% |
Senność |
11-15% |
7% |
Zawroty głowy |
5-6% |
8% |
Zaparcia |
5% |
– |
Zmęczenie |
3-5% |
– |
Poważne działania niepożądane:
Zaburzenia kontroli impulsów: Mogą również wystąpić działanie niepożądane polegające na niezdolności odparcia impulsu, pokusy czy przymusu wykonywania czynności, które mogą być szkodliwe dla pacjenta lub innych osób. Obejmują one:
- Najczęściej zgłaszanymi patologicznymi zachowaniami były uzależnienie od hazardu, hiperseksualność, kompulsywne obżarstwo i kompulsywne zakupy
- Silnego impulsu do niepohamowanego uprawiania hazardu, mimo poważnych osobistych lub rodzinnych konsekwencji
- Zmienionych lub zwiększonych zainteresowań oraz zachowań seksualnych
- Kompulsywnego, niekontrolowanego wydawania pieniędzy lub kupowania
Nagłe napady snu: Ropinirol może istotnie wpływać na zdolność prowadzenia pojazdów i obsługi urządzeń mechanicznych w ruchu dlatego, gdy wystąpi senność lub nagłe napady snu, powinno się powstrzymać od wykonywania tych czynności.
Omamy i zaburzenia psychiczne: U pacjentów w zaawansowanych stadiach choroby oraz u pacjentów w starszym wieku częściej występują również omamy i zaburzenia psychiczne.
Zespół odstawienia: Objawy odstawienia mogą obejmować apatię, lęk, depresję, zmęczenie, pocenie się i ból i nie ustępować po podaniu lewodopy.
Przeciwwskazania i ostrzeżenia
Przeciwwskazania:
- Przeciwskazaniami są nadwrażliwość na ropinirol oraz ciężka niewydolność nerek i zaburzenia czynności wątroby
- Ciężka niewydolność nerek (klirens kreatyniny <30 mL/min), którzy nie są poddawani regularnym hemodializom
Szczególne ostrzeżenia:
- U pacjentów z chorobą Parkinsona stosowanie ropinirolu może być przyczyną senności i przypadków napadu nagłego snu
- U pacjentów z zaburzeniami psychicznymi należy rozważyć potencjalne korzyści nad ryzykiem przy włączeniu do leczenia ropinirolu
- W trakcie stosowania substancji wskazana jest kontrola ciśnienia krwi, szczególnie w początkowej fazie leczenia ropinirolem w przypadku pacjentów z ciężkimi chorobami układu krążenia
Interakcje z innymi lekami
Ropinirol nie wywiera istotnego wpływu na metabolizm innych leków i wchodzi w niewiele interakcji, jednak istnieje kilka ważnych interakcji:
Leki hamujące CYP1A2:
Leki hamujące aktywność izoenzymu 1A2 cytochromu P450, takie jak np. cyprofloksacyna, enoksacyna lub fluwoksamina, mogą powodować zwiększenie stężenia ropinirolu i zwiększać ryzyko działań niepożądanych.
Leki blokujące receptory dopaminowe:
Należy unikać równoległego stosowania preparatu z neuroleptykami i innymi lekami blokującymi ośrodkowe receptory dopaminowe, takimi jak metoklopramid lub sulpiryd.
Hormony płciowe:
Duże dawki estrogenów mogą wpływać na zwiększenie stężenia ropinirolu we krwi.
Palenie tytoniu:
Palenie tytoniu również ma wpływ na lek Aropilo, dlatego jeśli podczas leczenia pacjent przerwał lub rozpoczął palenie tytoniu, może być wymagane dostosowanie dawki leku.
Skuteczność kliniczna
W chorobie Parkinsona:
Ropinirol jest skutecznym lekiem w terapii objawów ruchowych choroby Parkinsona. Jego skuteczność jest porównywalna ze skutecznością lewodopy, z wyjątkiem zaawansowanych stadiów PD, kiedy to preparaty lewodopy mają przewagę.
Badania Rascola i wsp. (2006) oraz Hausera i wsp. (2007) pokazały, że rozpoczynanie leczenia ropinirolem zmniejsza ryzyko dyskinez w ciągu ponad pięcio- i dziesięcioletniej obserwacji.
W zespole niespokojnych nóg:
Skuteczność ropinirolu w RLS potwierdziły wyniki licznych badań. U pacjentów leczonych ropinirolem obserwowano wyraźne zmniejszenie nasilenia objawów RLS i poprawę jakości snu. Lek jest zalecany przez Amerykańską Akademię Neurologii jako terapia standardowa RLS.
Zalecenia żywieniowe podczas terapii
Dla lewodopy (w terapii skojarzonej):
- Przyjmować lewodopę najlepiej na czczo, co najmniej pół godziny przed posiłkiem
- Nie stosować leków zobojętniających kwas żołądkowy, gdyż zmniejszają one wchłanianie lewodopy
- Pacjenci leczeni preparatami lewodopy oraz ich opiekunowie, powinni zostać poinformowani o tym, że leku nie można przyjmować razem z produktami białkowymi np. popijać mlekiem, ponieważ aminokwasy z pożywienia utrudniają dostarczenie lewodopy do mózgu
Dla ropinirolu:
- Lek podaje się doustnie, podczas posiłku
- Ropinirol może być przyjmowany w czasie spożywania posiłku, w celu poprawienia tolerancji produktu leczniczego w przewodzie pokarmowym
Jak długo można stosować ropinirol?
Ropinirol jest lekiem przewlekłym, stosowanym tak długo, jak długo przynosi korzyści terapeutyczne. Ropinirol nie może być odstawiony nagle. Zwykle dawkę redukuje się stopniowo w ciągu tygodnia. Decyzję o odstawieniu lub zmianie terapii zawsze podejmuje lekarz.
Czy ropinirol może powodować uzależnienie?
Ropinirol sam w sobie nie wywołuje uzależnienia w klasycznym rozumieniu, jednak może prowadzić do zaburzeń kontroli impulsów. Stosowanie DA jest głównym czynnikiem ryzyka wystąpienia zaburzeń kontroli impulsów w PD. Należy regularnie monitorować pacjentów pod tym kątem.
Czy można prowadzić samochód podczas leczenia ropinirolem?
Ropinirol wywiera znaczny wpływ na zdolność prowadzenia pojazdów i obsługiwania maszyn. Pacjenci leczeni ropinirolem powinni powstrzymać się od tych czynności, do czasu aż senność i napady snu nie ustąpią.
Jakie są różnice między tablekami zwykłymi a o przedłużonym uwalnianiu?
Tabletki o przedłużonym uwalnianiu oferują większą wygodę stosowania – przyjmuje się je raz dziennie zamiast kilka razy. Na uwagę zasługuje fakt lepszego przestrzegania zaleceń przez pacjentów leczonych postacią ropinirolu o przedłużonym uwalnianiu (wskaźnik stosowania się do zaleceń 88–92% vs 97%).
Czy ropinirol można stosować w ciąży?
Nie zaleca się stosowania ropinirolu w ciąży, ponieważ badania na zwierzętach wykazały toksyczny wpływ na reprodukcję. Ropinirol nie powinien być stosowany u matek karmiących piersią, ponieważ może hamować laktację.
Co robić w przypadku pominięcia dawki?
Jeśli pominięto dawkę ropinirolu, należy ją przyjąć tak szybko, jak to możliwe. Jeśli jednak jest już blisko czasu następnej dawki, pominiętą dawkę należy pominąć i kontynuować zgodnie z regularnym harmonogramem. Nie należy podwajać dawek.
Kiedy można spodziewać się poprawy objawów?
W zespole niespokojnych nóg poprawa może nastąpić już po kilku dniach stosowania leku. W chorobie Parkinsona efekt kliniczny obserwuje się przy dawkach przekraczających 3 mg/24 h, jednak pełen efekt terapeutyczny może wymagać kilku tygodni stopniowego zwiększania dawek.
Czy można nagle przerwać leczenie ropinirolem?
Absolutnie nie. Aby przerwać leczenie należy dawkę zmniejszać stopniowo, ściśle według zaleceń lekarza. Zakończenie stosowania preparatu lub zmniejszenie przyjmowanej dawki może powodować wystąpienie zespołu objawów związanych z odstawieniem leku, w tym m. in.: apatia, lęk, depresja, zmęczenie, nasilone pocenie się, ból i brak reakcji na lewodopę.
Bibliografia
- Trenkwalder C, Garcia-Borreguero D, Montagna P, Lainey E, de Weerd AW, Tidswell P, Saletu-Zyhlarz G, Telstad W, Ferini-Strambi L; Therapy with Ropinirole; Efficacy and Tolerability in RLS 1 Study Group. Ropinirole in the treatment of restless legs syndrome: results from the TREAT RLS 1 study, a 12 week, randomised, placebo controlled study in 10 European countries. J Neurol Neurosurg Psychiatry. 2004;75(1):92-97. DOI: 10.1136/jnnp.2003.013276 PMID: 14707315
- Walters AS, Ondo WG, Dreykluft T, Grunstein R, Lee D, Sethi K; TREAT RLS 2 (Therapy with Ropinirole: Efficacy And Tolerability in RLS 2) Study Group. Ropinirole is effective in the treatment of restless legs syndrome. TREAT RLS 2: a 12-week, double-blind, randomized, parallel-group, placebo-controlled study. Mov Disord. 2004;19(12):1414-1423. DOI: 10.1002/mds.20257 PMID: 15390050