Leki zawierające kminek

Kminek – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)

Kminek – roślina z rodziny selerowatych, powszechnie występująca w Polsce. Działanie lecznicze wykazuje zawarty w owocach kminku m.in. olejek eteryczny, flawonoidy i leukoantocyjany. Roślina wykazuje działanie pobudzające wydzielanie soków trawiennych oraz przeciwskurczowe na przewód pokarmowy. Ponadto zapobiega wzdęciom, co jest wykorzystywane w kuchni podczas przygotowywania potraw np. kapustnych. W medycynie ludowej owoce kminku są również stosowane jako lek wspomagający laktację i poprawiający trawienie u niemowląt.

Kminek dostępny jest w postaci ziół, z których przyrządza się napar (½ łyżeczki na szklankę wrzątku). Występuje również w produktach złożonych w połączeniu z innymi naturalnymi składnikami m.in. anyżem, koprem włoskim, miętą pieprzową w herbatkach ziołowych na trawienie, niestrawność i laktację. Owoc kminku można podawać osobom dorosłym i  dzieciom powyżej 12 roku życia.

Możliwe działania niepożądane: zazwyczaj owoc kminku jest dobrze tolerowany i nie powoduje skutków ubocznych.

Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10

Kminek zwyczajny – właściwości lecznicze, zastosowanie i działanie farmakologiczne

Kminek zwyczajny (Carum carvi L.) to jedna z najstarszych i najbardziej cenionych roślin leczniczych w Europie, której historia sięga czasów neolitycznych. Ta niepozorna roślina z rodziny selerowatych od tysiącleci służy ludzkości nie tylko jako aromatyczna przyprawa, ale przede wszystkim jako skuteczny środek farmaceutyczny w leczeniu dolegliwości układu pokarmowego. Współczesne badania naukowe potwierdzają bogactwo substancji bioaktywnych zawartych w owocach kminku, które nadają mu wyjątkowe właściwości spazmolityczne, wiatropędne, przeciwbakteryjne i przeciwzapalne. Dzięki wysokiej zawartości olejków eterycznych, głównie karwonu i limonenu, kminek znajduje szerokie zastosowanie w farmakoterapii zaburzeń trawiennych, zespołu jelita drażliwego oraz dyspepsji czynnościowej. Roślina ta stanowi również cenny składnik licznych preparatów farmaceutycznych dostępnych w Polsce, od tradycyjnych mieszanek ziołowych po nowoczesne kapsułki o kontrolowanym uwalnianiu substancji czynnych.

Charakterystyka botaniczna i występowanie

Kminek zwyczajny należy do rodziny selerowatych (Apiaceae, dawniej Umbelliferae) i jest rośliną dwuletnią osiągającą wysokość od 30 do 80 centymetrów. W pierwszym roku rozwoju tworzy charakterystyczną rozetę liści oraz walcowaty korzeń o zapachu przypominającym marchew. W drugim roku wykształca rozgałęzioną, nagą i dętą łodygę oraz charakterystyczne kwiatostany w formie promiennych baldachów.

Roślina kwitnie od maja do lipca, wytwarzając drobne, białe lub różowe kwiaty. Owoce kminku, będące surowcem farmaceutycznym, mają postać wydłużonych rozłupni o długości 3-6 mm i szerokości 1-2 mm. Są one łukowato wygięte, nieowłosione i mają charakterystyczną brunatną barwę. Dojrzały owoc odznacza się intensywnym, aromatycznym zapachem i korzennym smakiem.

W Polsce kminek występuje pospolicie w stanie dzikim na łąkach, pastwiskach, przydrożach i obrzeżach pól uprawnych, szczególnie na glebach żyznych i wilgotnych. Jest również uprawiany komercyjnie, głównie na Żuławach i w północnych regionach kraju.

Skład chemiczny i substancje czynne

Owoce kminku zwyczajnego stanowią bogate źródło biologicznie aktywnych związków chemicznych, które determinują ich działanie farmakologiczne. Podstawową grupą substancji czynnych są olejki eteryczne, których zawartość w surowcu farmaceutycznym wynosi od 3,7% do 7%.

Olejki eteryczne

Główne składniki olejku kminkowego to:

• Karwon (S-(+)-karwon) – monoterpen ketonu stanowiący 45-80% olejku, odpowiadający za charakterystyczny zapach kminku
• Limonen (R-limonen) – monoterpen stanowiący 35-45% olejku, wykazujący działanie przeciwutleniające i neuroprotekcyjne
• Karweol – alkohol terpenowy w niewielkich ilościach
• Dihydrokarwon – metabolit karwonu o działaniu spazmolitycznym
• Alfa i beta-pinen – monoterpeny o właściwościach przeciwzapalnych
• Myrcen – monoterpen o działaniu sedatywnym
• Terpinen i terpinolen – związki terpenowe wspierające działanie przeciwbakteryjne

Inne składniki bioaktywne

Oprócz olejków eterycznych, owoce kminku zawierają:

• Flawonoidy – kwercetyna, kemferol o działaniu antyoksydacyjnym
• Kwasy fenolowe – głównie kwas kawowy wykazujący właściwości przeciwzapalne
• Leukoantocyjany – związki o działaniu przeciwutleniającym
• Związki poliacetylenowe – substancje o właściwościach przeciwbakteryjnych
• Białka (około 20%)
• Olej tłusty (10-18%)
• Węglowodany (około 20%)

Mechanizm działania farmakologicznego

Działanie terapeutyczne kminku zwyczajnego opiera się na synergistycznym oddziaływaniu jego składników bioaktywnych na różne systemy fizjologiczne organizmu.

Działanie na układ pokarmowy

Olejki eteryczne kminku wywierają bezpośredni wpływ na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego poprzez:

• Działanie spazmolityczne – karwon i limonen działają rozkurczająco na mięśnie gładkie jelit, szczególnie jelita grubego oraz przewodów żółciowych
• Normalizację perystaltyki – przywracanie właściwego rytmu skurczów jelitowych
• Stymulację wydzielania – pobudzanie produkcji soku żołądkowego, żółci i enzymów trawiennych
• Działanie wiatropędne – ułatwianie usuwania gazów z przewodu pokarmowego

Mechanizm przeciwbakteryjny

Karwon i limonen wykazują działanie przeciwdrobnoustrojowe poprzez:

• Destabilizację błon komórkowych bakterii
• Interferowanie z procesami metabolicznymi drobnoustrojów
• Hamowanie wzrostu patogennych szczepów bakterii, grzybów i drożdży

Działanie przeciwzapalne

Flawonoidy i kwasy fenolowe zawarte w kminku modulują odpowiedź zapalną przez:

• Redukcję poziomu cytokin prozapalnych (IFN-γ, IL-6, TNF-α)
• Hamowanie aktywności enzymów prozapalnych
• Wzmacnianie naturalnych mechanizmów antyoksydacyjnych

Wskazania terapeutyczne

Na podstawie udokumentowanych badań klinicznych i wielowiekowego doświadczenia, kminek zwyczajny znajduje zastosowanie w leczeniu następujących schorzeń:

Zaburzenia czynnościowe przewodu pokarmowego

Kminek jest szczególnie skuteczny w terapii:

• Dyspepsji czynnościowej – zespołu objawów obejmującego ból i dyskomfort w nadbrzuszu, uczucie pełności po posiłku, przedwczesną sytość
• Zespołu jelita drażliwego (IBS) – przewlekłego zaburzenia czynnościowego charakteryzującego się bólem brzucha i zaburzeniami defekacji
• Wzdęć i meteoryzmu – nadmiernego gromadzenia gazów w przewodzie pokarmowym
• Skurczów jelitowych – bolesnych napięć mięśni gładkich jelit

Zaburzenia wydzielania i przepływu żółci

Roślina wspomaga:

• Funkcje wątroby w produkcji żółci
• Opróżnianie pęcherzyka żółciowego
• Przepływ żółci do dwunastnicy

Zaburzenia apetytu i trawienia

Kminek stymuluje:

• Wydzielanie soku żołądkowego
• Aktywność enzymów trawiennych
• Proces trawienia tłuszczów

Zakażenia powierzchniowe

Olejek kminkowy znajduje zastosowanie zewnętrzne w:

• Powierzchniowych zakażeniach bakteryjnych skóry
• Infekcjach grzybiczych
• Zakażeniach pasożytniczych (świerzb)

Leczenie farmakologiczne z zastosowaniem kminku

Monoterapia kminkiem

W polskiej praktyce farmaceutycznej dostępne są następujące preparaty:

• Carvi fructus – susz farmaceutyczny do sporządzania naparów
• Oleum carvi – olejek eteryczny do stosowania wewnętrznego i zewnętrznego
• Extractum carvi fluidum – ekstrakt płynny w preparatach złożonych

Preparaty złożone zawierające kminek

Iberogast

Płyn doustny zawierający wyciągi z dziewięciu roślin, w tym kminku zwyczajnego. Stosowany w:

• Czynnościowych zaburzeniach żołądkowo-jelitowych
• Zespole jelita drażliwego
• Dyspepsji o różnej etiologii

Dawkowanie: 3 razy dziennie po 20 kropli przed lub podczas posiłku

Mieszanki przeciwwzdęciowe

Preparaty zawierające kminek w połączeniu z:

• Koper włoski (Foeniculum vulgare) – wzmacniający działanie wiatropędne
• Anyż (Pimpinella anisum) – o podobnym mechanizmie działania
• Rumianek (Matricaria chamomilla) – dodający właściwości przeciwzapalne

Preparaty z olejkiem miętowo-kminkowym

Badania kliniczne potwierdzają skuteczność połączenia:

• 90 mg olejku miętowego + 50 mg olejku kminkowego w kapsułkach dojelitowych
• Stosowane w zespole jelita drażliwego
• Znacząca redukcja bólu brzucha i uczucia pełności

Substancje czynne wspomagające terapię

W leczeniu schorzeń, w których stosuje się kminek, często wykorzystuje się również:

• Maślan sodu – regenerujący błonę śluzową jelit
• Hioscyny butylobromek – o działaniu rozkurczowym
• Dimetykon – redukujący napięcie powierzchniowe pęcherzyków gazowych
• Probiotyki – przywracające równowagę mikrobioty jelitowej

Dawkowanie i sposób stosowania

Dawkowanie dla dorosłych

Olejek eteryczny z kminku:

• Dawka dobowa: 0,45-0,9 ml
• Podawanie: 2-3 razy dziennie po posiłku

Susz farmaceutyczny (owoce kminku):

• Dawka dobowa: 6 g
• Sposób przygotowania naparu: 1 łyżka rozdrobnionych owoców na 1,5 szklanki wody
• Dawkowanie naparu: 1/4 do 1/2 szklanki 2-3 razy dziennie

Sproszkowany owoc kminku:

• Dawka jednorazowa: 0,6-1 g zmieszane z miodem lub powidłami
• Częstotliwość: 2-4 razy dziennie

Dawkowanie dla dzieci

Napar z kminku (po konsultacji lekarskiej):

• Dawkowanie: 0,5-1,5 łyżki naparu 2-3 razy dziennie
• Tylko u dzieci powyżej 12. roku życia

Olejek kminkowy u niemowląt:

• Możliwe stosowanie u dzieci powyżej 3. miesiąca życia
• Maksymalnie kilka kropel dodanych do herbatki ziołowej
• Wyłącznie pod nadzorem lekarskim

Interakcje z innymi lekami

Obecnie nie są znane klinicznie istotne interakcje kminku zwyczajnego z innymi lekami. Jednak teoretycznie możliwe są:

• Wzmocnienie działania leków moczopędnych – ze względu na właściwości diuretyczne kminku
• Wpływ na metabolizm leków – przez enzymy cytochromu P450
• Potencjalne wzmocnienie działania leków przeciwcukrzycowych – ze względu na wpływ na glikemię

Przeciwwskazania

Przeciwwskazania bezwzględne

• Nadwrażliwość na kminek lub inne rośliny z rodziny selerowatych (seler, marchew, pietruszka, koper)
• Ciężkie choroby wątroby – ryzyko hepatotoksyczności przy długotrwałym stosowaniu
• Zapalenie dróg żółciowych – możliwość nasilenia stanu zapalnego
• Kamica żółciowa – ryzyko kolki żółciowej
• Niedrożność przewodu pokarmowego – mechaniczna lub czynnościowa

Przeciwwskazania względne

• Ciąża i okres laktacji – brak wystarczających badań bezpieczeństwa
• Dzieci poniżej 12. roku życia – bez nadzoru lekarskiego
• Zapalenie nerek – ostrożność ze względu na działanie moczopędne
• Choroba wrzodowa żołądka – możliwość podrażnienia błony śluzowej

Szczególne populacje pacjentów

Kobiety w ciąży: Europejska Agencja Leków nie zaleca stosowania preparatów z kminkiem u kobiet w ciąży ze względu na:

• Możliwy wpływ na skurcze macicy
• Brak badań potwierdzających bezpieczeństwo
• Ryzyko działań niepożądanych

Pacjenci geriatryczni: Ostrożność w stosowaniu ze względu na:

• Możliwe zaburzenia funkcji wątroby i nerek
• Zwiększone ryzyko interakcji z lekami
• Konieczność monitorowania stanu klinicznego

Działania niepożądane

Działania niepożądane miejscowe

• Reakcje skórne po aplikacji zewnętrznej olejku
• Podrażnienie błon śluzowych przy bezpośrednim kontakcie
• Świąd i wysypka u osób wrażliwych

Działania niepożądane ogólnoustrojowe

Przy stosowaniu doustnym:

• Odbijanie i zgaga (rzadko)
• Nudności przy przekroczeniu dawek
• Zaburzenia żołądkowo-jelitowe

Przy długotrwałym stosowaniu wysokich dawek:

• Możliwe uszkodzenie wątroby
• Zaburzenia opróżniania pęcherzyka żółciowego
• Potencjalne działanie moczopędne

Objawy przedawkowania

• Nudności i wymioty
• Bóle brzucha
• Biegunka
• Zawroty głowy
• Zaburzenia rytmu serca (w ciężkich przypadkach)

Specjalne populacje i sytuacje kliniczne

Zespół jelita drażliwego

Kminek wykazuje szczególną skuteczność w IBS poprzez:

• Redukcję hipersensytywności trzewnej – zmniejszenie nadmiernej wrażliwości na bodźce
• Modulację osi mózg-jelito – wpływ na komunikację między układem nerwowym a przewodem pokarmowym
• Poprawę bariery jelitowej – wzmocnienie szczelności połączeń międzykomórkowych

Protokół terapeutyczny w IBS:

1. Monoterapia kminkiem – napar lub kapsułki przez 4-6 tygodni
2. Terapia skojarzona z olejkiem miętowym – udowodniona skuteczność kliniczna
3. Wsparcie probiotykami – odbudowa mikrobioty jelitowej

Dyspepsja czynnościowa

W leczeniu dyspepsji kminek działa poprzez:

• Poprawę opróżniania żołądka – działanie prokinetyczne
• Redukcję objawów dyspeptycznych – ból, pełność, wczesną sytość
• Harmonizację funkcji trawiennych – synchronizację wydzielania enzymów

Pediatria

Bezpieczeństwo u dzieci:

• Stosowanie od 3. miesiąca życia – tylko olejek w minimalnych dawkach
• Dzieci powyżej 12 lat – możliwość stosowania naparów
• Monitorowanie reakcji alergicznych
• Unikanie długotrwałego stosowania

Wskazania pediatryczne:

• Kolki niemowlęce
• Wzdęcia u dzieci
• Zaburzenia trawienia
• Brak apetytu

Badania kliniczne i dowody naukowe

Badania nad zespołem jelita drażliwego

Australijskie badanie z 2017 roku na 114 pacjentach wykazało, że kombinacja olejku kminkowego (50 mg) z olejkiem miętowym (90 mg) w kapsułkach:

• Zredukowała ból o 9 punktów na 30-punktowej skali (vs 5 punktów w grupie placebo)
• Zmniejszyła uczucie pełności o 4 punkty (vs 1,3 punktu w grupie placebo)
• Poprawiła jakość życia pacjentów z IBS po 4 tygodniach terapii

Badania przeciwbakteryjne

Badania in vitro wykazały skuteczność olejku kminkowego przeciwko:

• Staphylococcus aureus – bakterie Gram-dodatnie
• Salmonella enteritidis – pałeczki Gram-ujemne
• Candida albicans – grzyby drożdżopodobne
• Aspergillus niger – grzyby pleśniowe
• Listeria innocua – bakterie chorobotwórcze

Działanie przeciwzapalne

Badania na modelach zwierzęcych udowodniły, że olejek kminkowy (10 mg/kg) redukuje poziom cytokin prozapalnych:

• IFN-γ – interferon gamma
• IL-6 – interleukina 6
• TNF-α – czynnik martwicy nowotworów alfa

Potencjalne działanie przeciwnowotworowe

Wstępne badania wskazują na możliwe właściwości chemoprewencyjne karwonu i limonenu, jednak wymagają one dalszych badań klinicznych na ludziach.

Przechowywanie i stabilność

Susz farmaceutyczny

• Temperatura: pokojowa (15-25°C)
• Wilgotność: poniżej 60%
• Opakowanie: szczelne pojemniki chroniące przed światłem
• Termin przydatności: 3-4 lata przy prawidłowym przechowywaniu

Olejek eteryczny

• Temperatura: pokojowa, unikać wahań temperatury
• Światło: przechowywać w ciemnych pojemnikach
• Powietrze: szczelnie zamknięte butelki z ciemnego szkła
• Termin przydatności: 2-3 lata

Preparaty gotowe

• Według zaleceń producenta na opakowaniu
• Zazwyczaj temperatura pokojowa
• Chronić przed wilgocią i światłem słonecznym

Kontrola jakości i standardy farmaceutyczne

Wymagania Farmakopei Polskiej

Zawartość olejku eterycznego: minimum 3,7% v/m Zawartość karwonu: 45-55% w olejku Zawartość limonenu: 35-45% w olejku

Metody analityczne

• Chromatografia gazowa – oznaczanie składników olejku
• Spektrofotometria – ocena zawartości związków fenolowych
• Mikroskopia – identyfikacja botaniczna surowca

Zanieczyszczenia i metale ciężkie

Kontrola zgodnie z wymaganiami ICH Q3D:

• Ołów: <5 ppm
• Kadm: <1 ppm
• Rtęć: <0,1 ppm
• Arsen: <1,5 ppm

Bibliografia

1. Keshavarz A, Minaiyan M, Ghannadi A, Mahzouni P. Effects of Carum carvi L. (Caraway) extract and essential oil on TNBS-induced colitis in rats. Res Pharm Sci. 2013;8(1):1-8. PMID: 24459470
2. Mahboubi M. Caraway as Important Medicinal Plants in Management of Diseases. Nat Prod Bioprospect. 2019;9(1):1-11. DOI: 10.1007/s13659-018-0190-x PMID: 30374904