Nifuroksazyd – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)
Nifuroksazyd – lek o działaniu przeciwbakteryjnym i przeciwbiegunkowym. Mechanizm działania nifuroksazydu polega na hamowaniu aktywności enzymów i białek bakteryjnych. Lek działa zarówno na bakterie Gram-dodatnie i Gram-ujemne. Nifuroksazyd nie powoduje zaburzeń równowagi mikrobiologicznej jelit. Wskazaniem do stosowania leku jest leczenie ostrej i/lub przewlekłej biegunki o podłożu bakteryjnym oraz innych chorób, którym towarzyszy biegunka.
Substancja dostępna jest w postaci tabletek, kapsułek oraz zawiesiny doustnej. Postać leku i dawkowanie dobiera się indywidualnie w zależności od wieku pacjenta. Podczas przyjmowania nifuroksazydu należy przestrzegać ścisłej, lekkostrawnej diety, co oznacza wykluczenie m.in. soków, surowych owoców i warzyw oraz pikantnych potraw.
Możliwe działania niepożądane: Nifuroksazyd jest zazwyczaj dobrze tolerowany przez pacjentów. Niekiedy mogą wystąpić skórne reakcje alergiczne (wysypka, pokrzywka, świąd) oraz objawy ze strony przewodu pokarmowego (bóle brzucha, nudności).
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Nifuroksazyd – substancja czynna o działaniu przeciwbakteryjnym stosowana w leczeniu biegunek
Nifuroksazyd to jeden z najważniejszych leków w terapii zaburzeń przewodu pokarmowego, szczególnie biegunek o pochodzeniu bakteryjnym. Ta substancja czynna, będąca pochodną nitrofuranu, od ponad pół wieku stanowi niezastąpiony element leczenia zakażeń jelitowych na całym świecie. Dzięki swojemu unikalnym właściwościom farmakologicznym – działaniu wyłącznie w świetle jelita bez wchłaniania do krążenia ogólnego – nifuroksazyd zapewnia skuteczną terapię przy jednoczesnej minimalizacji ryzyka działań niepożądanych. Jego mechanizm działania polega na bezpośrednim oddziaływaniu na bakterie chorobotwórcze w przewodzie pokarmowym, gdzie hamuje kluczowe enzymy bakteryjne i zakłóca syntezę białek niezbędnych do przeżycia mikroorganizmów. Znaczenie nifuroksazydu w współczesnej medycynie jest szczególnie istotne w kontekście rosnących problemów z opornością bakteryjną na antybiotyki – substancja ta nie wywołuje zjawiska oporności krzyżowej i charakteryzuje się stabilną skutecznością przeciwko większości patogenów jelitowych. Dla pacjentów oznacza to dostęp do bezpiecznego i skutecznego leczenia, które może być stosowane zarówno u dorosłych, jak i u dzieci, zapewniając szybką poprawę stanu zdrowia i jakości życia.
Charakterystyka chemiczna i farmakologiczna nifuroksazydu
Nifuroksazyd chemicznie stanowi pochodną nitrofuranu o działaniu przeciwbakteryjnym. Jego pełna nazwa chemiczna to kwas 4-hydroksybenzoesowy 2-[(5-nitro-2-furanylo) metyleno] hydrazyd, co wskazuje na przynależność do grupy organicznych związków chemicznych zawierających w swojej strukturze szkielet nitrofuranu (furanu z przyłączoną grupą nitrową), stosowanych jako leki bakteriobójcze o dość szerokim spektrum działania.
Nifuroksazyd został opatentowany w 1966 roku w Stanach Zjednoczonych, przez Maurice Cloude Ernesta Carrona. Od tego czasu stał się jednym z najważniejszych leków stosowanych w terapii zakażeń przewodu pokarmowego.
Mechanizm działania przeciwbakteryjnego
Mechanizm działania tej grupy związków nie jest do końca poznany. Uważa się, że w komórce bakteryjnej podlegają redukcji do toksycznych metabolitów, które uszkadzają materiał genetyczny bakterii, przez doprowadzenie do fragmentacji nici DNA.
Szczegółowy mechanizm obejmuje kilka kluczowych etapów:
- Hamowanie aktywności bakteryjnych dehydrogenaz i enzymów uczestniczących w syntezie ich białka
- Hamowanie aktywności dehydrogenaz i syntezy białek w komórkach bakteryjnych
- Prawdopodobnie ulegają redukcji w komórce bakteryjnej do toksycznych dla tej komórki metabolitów. Związki te prawdopodobnie rozfragmentowują DNA bakteryjny
Dehydrogenaza aldehydowa (ALDH) odpowiada za bioaktywację tego leku. Stwierdzono, że nifuroksazyd ma silne działanie hamujące (inhibitor) szlaków kinazy Janus 2 i czynnika transkrypcyjnego 3 (JAK2/STAT3).
Spektrum działania przeciwbakteryjnego
Nifuroksazyd wykazuje działanie przeciwko szerokiemu spektrum bakterii wywołujących zakażenia przewodu pokarmowego:
Bakterie wrażliwe na nifuroksazyd:
Bakterie Gram-dodatnie:
- Staphylococcus
- Streptococcus
Bakterie Gram-ujemne:
- Salmonella
- Shigella
- Klebsiella
- Escherichia
- Yersinia spp.
- Enterobacter spp.
- Citrobacter
Bakterie oporne na nifuroksazyd:
Nie działa na bakterie z rodzajów Proteus, Pseudomonas, Providentia. Istotne jest również to, że nie zaburza prawidłowej równowagi mikrobiologicznej przewodu pokarmowego.
Właściwości farmakokinetyczne
Wchłanianie i dystrybucja
Nifuroksazyd nie wchłania się z przewodu pokarmowego i nie wywołuje działania ogólnego. Ta unikalna właściwość sprawia, że działa wyłącznie w świetle przewodu pokarmowego i jest pozbawiony działania ogólnego. Skuteczność jego działania nie zależy od pH w świetle jelita.
Nifuroksazyd osiąga wysokie stężenia w świetle przewodu pokarmowego – stąd jego działanie miejscowe tylko w tym obszarze.
Metabolizm i wydalanie
Nifuroksazyd nie podlega metabolizmowi, nie wykazuje działania ogólnego. Nifuroksazyd jest wydalany w postaci niezmienionej wraz z kałem. Po wchłonięciu ulega dość szybko usunięciu wraz z kałem.
Wskazania do stosowania
Główne wskazania
Nifuroksazyd jest wskazany do stosowania w następujących przypadkach: leczenie ostrych i przewlekłych biegunek wywołanych zakażeniem bakteryjnym, w tym również biegunek u niemowląt, leczenie innych chorób przebiegających z biegunką (np. ostre zatrucia pokarmowe).
Szczegółowe zastosowania
- Biegunka bakteryjna ostra i przewlekła – stosowany jest u pacjentów w przewlekłych biegunkach pochodzenia bakteryjnego
- Biegunka podróżnych – tzw. biegunka podróżnych to niezwykle częste zjawisko, powodujące jednocześnie poważny dyskomfort i mogące popsuć urlopowe plany
- Zatrucia pokarmowe – szczególnie te wywołane bakteriami wrażliwymi na nifuroksazyd
Dawkowanie i sposób stosowania
Dawkowanie u dorosłych
Dorośli: 800 mg na dobę w 2–4 dawkach podzielonych. Zwykle stosowane dawki dobowe u dorosłych i dzieci w wieku od 6 lat: 800 mg.
Dawkowanie u dzieci
Dzieci po 6. roku życia: 600–800 mg na dobę w 2–4 dawkach podzielonych. U dzieci między 6 miesiącem, a 6 rokiem życia, dawka dobowa to zwykle 660 mg. Noworodki powyżej 1 miesiąca życia i dzieci do lat 6: zwykle 440 mg na dobę.
Grupa wiekowa |
Dawka dobowa |
Sposób podania |
Dorośli |
800 mg |
2-4 dawki podzielone |
Dzieci > 6 lat |
600-800 mg |
2-4 dawki podzielone |
Dzieci 6 miesięcy – 6 lat |
660 mg |
Zawiesina doustna |
Dzieci 1-6 miesięcy |
440 mg |
Zawiesina doustna |
Czas stosowania
Nifuroksazyd stosuje się zwykle od 3 do 7 dni. Bez konsultacji z lekarzem nie stosować dłużej niż 3 dni. Jeśli po 3 dniach stosowania substancji biegunka nie ustąpi, należy ustalić przyczyny jej występowania oraz rozważyć możliwość podania antybiotyków działających ogólnoustrojowo.
Przeciwwskazania do stosowania
Główne przeciwwskazania
- Nadwrażliwość na nifuroksazyd oraz na pochodne nitrofuranu
- Nie należy stosować u wcześniaków oraz dzieci poniżej 1 miesiąca życia
- Stosowanie preparatu u dzieci do 6. roku życia jest przeciwwskazane dla form tabletek
Względne przeciwwskazania
Nie należy go stosować jako jedynego leku w biegunkach połączonych z zakażeniem ogólnym ze względu na brak wchłaniania z przewodu pokarmowego.
Działania niepożądane
Częstość występowania
Preparat jest zwykle dobrze tolerowany. Bardzo rzadko mogą wystąpić skórne reakcje alergiczne takie jak wysypka lub pokrzywka. Skutki uboczne po zastosowaniu nifuroksazydu występują niezwykle rzadko.
Działania niepożądane według częstości występowania
Bardzo rzadko (< 1/10 000):
- Skórne reakcje alergiczne
- Zaostrzenie biegunki
- Wysypka, opuchlizna i trudności w oddychaniu
- Obrzęk naczynioruchowy
Częstość nieznana:
- Niedokrwistość hemolityczna po Nifuroksazydzie – u pacjentów ze stwierdzonym niedoborem dehydrogenazy glukozo-6-fosforanowej
- Ból brzucha, nudności, nasilenie biegunki po Nifuroksazydzie
Interakcje z innymi lekami i substancjami
Interakcje farmakodynamiczne
Ze względu na silne właściwości adsorpcyjne nifuroksazydu nie należy stosować równocześnie innych leków, wskazane jest zachowanie co najmniej 2 godzinnego odstępu pomiędzy przyjęciem nifuroksazydu i zastosowaniem innych preparatów.
Interakcja z alkoholem
Podczas stosowania nifuroksazydu nie należy spożywać alkoholu, ze względu na ryzyko wystąpienia reakcji disulfiramopodobnej. Spożywanie napojów wyskokowych podczas terapii może wywołać: wymioty, bóle brzucha, nudności, zwiększenie intensywności biegunki.
Wpływ na antykoncepcję
Nifuroksazyd nie wpływa na skuteczność tabletek antykoncepcyjnych, można je więc stosować razem. Należy jednak pamiętać, że ze względu na właściwości adsorpcyjne, nie wolno przyjmować tych dwóch leków razem – zrób między nimi co najmniej 2 godziny odstępu między zażyciem.
Stosowanie w ciąży i podczas karmienia piersią
Ciąża
Obecnie nie ma wystarczających danych pozwalających określić działanie toksyczne nifuroksazydu na płód, natomiast w badaniach na zwierzętach nie wykazano działania teratogennego. U kobiet w ciąży nie zaleca się stosowania leku nifuroksazyd, gdyż nie są znane dokładne dane dotyczące wpływu substancji czynnej na rozwijający się płód.
Karmienie piersią
Nifuroksazyd nie wchłania się z przewodu pokarmowego i nie wywołuje działania ogólnego. W związku z tym nie jest możliwe, aby nifuroksazyd osiągnął w kobiecym mleku istotne wartości stężenia. Podczas krótkotrwałego stosowania nifuroksazydu dozwolone jest karmienie piersią.
Dotychczas nie przeprowadzone zostały badania kliniczne, które dostarczyłyby informacji dotyczących bezpieczeństwa przyjmowania leku u kobiet karmiących piersią i stopnia jego przenikania do mleka matki.
Leczenie farmakologiczne biegunek – miejsce nifuroksazydu w terapii
Leczenie biegunek bakteryjnych
W leczeniu farmakologicznym biegunek bakteryjnych nifuroksazyd zajmuje szczególne miejsce jako lek pierwszego wyboru dzięki swojemu specyficznemu mechanizmowi działania. W przeciwieństwie do antybiotyków systemowych, nifuroksazyd działa wyłącznie lokalnie w przewodzie pokarmowym, co minimalizuje ryzyko zaburzeń mikroflory jelitowej i rozwoju oporności bakteryjnej.
Porównanie z innymi substancjami czynnymi
Nifuroksazyd vs. Loperamid: Nifuroksazyd działa na bakterie, które wywołują biegunkę. Nie będzie skuteczny w przypadku biegunek wywołanych innymi przyczynami – np. „jelitówkę” (biegunka wirusowa) czy biegunkę w sytuacjach stresowych. Leki z loperamidem, takie jak Laremid czy Stoperan, hamują biegunkę. Jednak hamują też naturalne wydalanie z organizmu bakterii, toksyn czy innych szkodliwych substancji.
Nifuroksazyd vs. Probiotyki: W 2016 roku wykazano, że jest dużo bardziej skuteczny w leczeniu biegunek infekcyjnych (w tym w biegunkach podróżnych) od probiotyków i probiotyki powinny być stosowane jedynie jako dodatek do leczenia przeciwbakteryjnego.
Substancje czynne stosowane w leczeniu biegunek
- Loperamid – hamuje perystaltykę jelit, stosowany w biegunkach różnego pochodzenia
- Diosektyt (Smecta) – substancja wiążąca toksyny i bakterie
- Węgiel aktywowany – adsorbent toksyn
- Rifaksymina – antybiotyk nieresorbowalny o szerokim spektrum
- Racekadotril – inhibitor enkefalinaz, zmniejsza sekrecję jelitową
Szczególne wskazania dotyczące stosowania
Nawadnianie podczas terapii
Podczas leczenia biegunki konieczne jest równoległe ze stosowaniem leków nawadnianie doustne chorego. W trakcie leczenia biegunki należy dbać o odpowiednie nawodnienie pacjenta oraz uzupełniać ewentualne niedobory elektrolitów.
Dieta podczas leczenia
Powinno się także stosować odpowiednią dietę-unikać surowych warzyw i owoców, ciężkostrawnych i pikantnych potraw. Zaleca się podczas diety pominięcie potraw powodujących nadmierne wydzielanie soków trawiennych. Do takich potraw zalicza się pikantne oraz tłuste wyroby, wędzonki, alkohole, suszone owoce, orzechy oraz kiszonki.
Monitorowanie leczenia
Jeżeli po 2-3 dniach leczenia biegunka utrzymuje się, to należy zweryfikować sposób leczenia oraz rozważyć nawodnienie dożylne. Jeśli nastąpi nasilenie biegunki, pacjent powinien natychmiast skontaktować się z lekarzem.
Postaci farmaceutyczne dostępne w Polsce
W Polsce nifuroksazyd dostępny jest w różnych postaciach farmaceutycznych od różnych producentów:
Tabletki powlekane:
- Nifuroksazyd Hasco – 100 mg i 200 mg
- Nifuroksazyd Gedeon Richter – 100 mg i 200 mg
- Nifuroksazyd Polfarmex – 200 mg
- Nifuroksazyd Aflofarm – tabletki powlekane
Kapsułki twarde:
- Nifuroksazyd Gedeon Richter – kapsułki twarde
Zawiesiny doustne:
- Nifuroksazyd Gedeon Richter – zawiesina doustna
- Nifuroksazyd Hasco – zawiesina doustna
- Nifuroksazyd Polfarmex – zawiesina doustna
Czy mogę stosować nifuroksazyd bez recepty?
Nifuroksazyd jest dostępny w aptekach bez recepty w dawce 100 i 200 mg oraz na receptę jako zawiesina doustna w dawce 220 mg/5 ml zawiesiny. Tabletki i kapsułki są dostępne bez recepty, natomiast zawiesiny dla dzieci wymagają recepty.
Po jakim czasie działa nifuroksazyd?
Efekty działania leku powinny być zauważalne po około 30 minutach od przyjęcia pierwszej dawki, a całkowite ustąpienie biegunki – do 3 dni regularnego przyjmowania leku.
Czy nifuroksazyd można stosować z innymi lekami?
Ze względu na silne właściwości adsorpcyjne nifuroksazydu należy zachować co najmniej 2-godzinny odstęp między przyjmowaniem nifuroksazydu a innymi lekami. To zapobiega osłabieniu działania innych preparatów.
Czy nifuroksazyd pomaga na każdy rodzaj biegunki?
Nie. Wykazuje działanie przeciwbakteryjne wobec zdecydowanej większości bakterii wywołujących zakażenia jelitowe, ale nie jest skuteczny w biegunkach wirusowych, wywołanych stresem czy nietolerancjami pokarmowymi.
Czy można stosować nifuroksazyd u dzieci?
Tak, ale z ograniczeniami wiekowymi. Nifuroksazydu nie należy stosować u wcześniaków oraz dzieci poniżej 1 miesiąca życia. Dzieci poniżej 6 roku życia mogą otrzymywać tylko zawiesinę doustną.
Co robić, jeśli biegunka się nasila podczas stosowania nifuroksazydu?
Jeżeli w okresie stosowania preparatu biegunka nasili się należy niezwłocznie skonsultować się z lekarzem. Może to wskazywać na inną przyczynę biegunki niż zakażenie bakteryjne.
Czy nifuroksazyd może powodować uczulenie?
Tak, chociaż rzadko. Reakcje alergiczne po przyjęciu Nifuroksazydu mogą wystąpić do 20 minut od przyjęcia leku i obejmują wysypkę, obrzęk twarzy oraz trudności w oddychaniu. W przypadku takich objawów należy natychmiast przerwać stosowanie leku.
Czy podczas stosowania nifuroksazydu można pić alkohol?
Nie. Spożywanie alkoholu w okresie stosowania preparatu może spowodować zespół objawów będących skutkiem nietolerancji alkoholu, w tym nasilenie biegunki, wymioty i ból brzucha.
Jak długo można stosować nifuroksazyd?
Nifuroksa należy stosować dłużej niż 7 dni. Jeśli po 2-3 dniach stosowania objawy nie ustępują, konieczna jest konsultacja lekarska w celu ustalenia przyczyny utrzymującej się biegunki.
Czy nifuroksazyd zaburza florę jelitową?
Nie. Nie zaburza prawidłowej równowagi mikrobiologicznej przewodu pokarmowego, co stanowi jedną z jego głównych zalet w porównaniu do antybiotyków systemowych.
Bibliografia
- Althagafy HS, Abd El-Aziz MKA, Ibrahim IM, Abd-Alhameed EK, Hassanein EHM. Pharmacological updates of nifuroxazide: Promising preclinical effects and the underlying molecular mechanisms. Eur J Pharmacol. 2023;951:175776. DOI: 10.1016/j.ejphar.2023.175776 PMID: 37192715
- Husic-Selimovic A, Custovic N, Sivac N, Glamoclija U, Sukalo A, Mehic M. Nifuroxazide Has Better Efficacy Than Probiotic Treatment in Adult Patients with Acute Diarrheal Syndrome. Mater Sociomed. 2022;34(4):267-271. DOI: 10.5455/msm.2022.34.267-271 PMID: 36936893