Latanoprost – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)
Latanoprost – lek zmniejszający ciśnienie wewnątrzgałkowe, zaliczany do grupy analogów prostaglandyny. Mechanizm działania latanoprostu polega na obniżaniu ciśnienia wewnątrzgałkowego poprzez zwiększenie odpływu cieczy wodnistej, która wypełnia przednią komorę oka. Lek stosowany jest w leczeniu jaskry otwartego kąta oraz w nadciśnieniu wewnątrzgałkowym. Latanoprost nie wpływa na szerokość źrenic a także na mechanizm akomodacji, czyli zjawisko dostosowania się oka do oglądania przedmiotów z różnych odległości.
Latanoprost stosuje się raz dziennie, najlepiej wieczorem, podając 1 kroplę do oka lub obydwu oczu. Podanie jednej dawki leku utrzymuje efekt obniżenia ciśnienia wewnątrzgałkowego przez całą dobę.
Możliwe działania niepożądane: Wszystkie działania niepożądane latanoprostu związane są z narządem wzroku. Mogą wystąpić: przekrwienie spojówek, przemijające ubytki nabłonka, ból oka, zapalenie brzegów oka, obrzęk powiek, suchość oka.
Uwaga: Stosowanie latanoprostu może zmienić kolor zabarwienia tęczówki oka na brązowy. Ze względu na występujące po zastosowaniu kropli zaburzenia widzenia, należy zachować ostrożność podczas prowadzenia pojazdów i obsługiwania urządzeń mechanicznych lub poczekać do czasu ich ustąpienia.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Latanoprost – przewodnik po substancji czynnej w leczeniu jaskry
Latanoprost to jedna z najważniejszych substancji czynnych stosowanych we współczesnej okulistyce, która zrewolucjonizowała leczenie jaskry i nadciśnienia ocznego. Ten syntetyczny analog prostaglandyny F2α, wprowadzony do terapii w latach 90. XX wieku, stał się lekiem pierwszego wyboru w leczeniu jaskry otwartego kąta przesączania dzięki swojej wysokiej skuteczności i bezpieczeństwu stosowania. Substancja ta działa poprzez zwiększenie naturalnego odpływu cieczy wodnistej z oka, co prowadzi do znaczącego obniżenia ciśnienia wewnątrzgałkowego – kluczowego czynnika w zapobieganiu postępowi jaskry. Latanoprost charakteryzuje się unikalną farmakokinetyką, długotrwałym działaniem oraz stosunkowo niewielką liczbą działań niepożądanych, co czyni go bezpiecznym wyborem zarówno dla pacjentów dorosłych, jak i dzieci. Jego wprowadzenie do praktyki klinicznej oznaczało przełom w terapii jaskrowej, umożliwiając skuteczną kontrolę ciśnienia ocznego przy jednorazowym podawaniu dziennie, co znacząco poprawia komfort życia pacjentów oraz ich przestrzeganie zaleceń terapeutycznych.
Charakterystyka farmakologiczna latanoprostu
Latanoprost to syntetyczny analog naturalnej prostaglandyny F2α o wzorze chemicznym C26H40O5. Substancja ta została po raz pierwszy zatwierdzona do użytku medycznego w Stanach Zjednoczonych w 1996 roku pod nazwą handlową Xalatan, wyprodukowaną przez firmę Pfizer. Obecnie dostępny jest również w postaci leków generycznych pod różnymi nazwami handlowymi.
Z farmakologicznego punktu widzenia latanoprost jest prolekiem – oznacza to, że sama substancja jest nieaktywna farmakologicznie i musi ulec przemianie metabolicznej, aby stać się biologicznie czynna. Po miejscowym podaniu do oka, latanoprost jest szybko hydrolizowany przez esterazy występujące w rogówce do aktywnego metabolitu – kwasu latanoprostowego. To właśnie kwas latanoprostowy odpowiada za działanie terapeutyczne preparatu.
Mechanizm działania
Latanoprost działa jako selektywny agonista receptorów prostaglandynowych FP (prostanoidowych), które znajdują się w strukturach oka odpowiedzialnych za regulację ciśnienia wewnątrzgałkowego. Główny mechanizm działania latanoprostu polega na ułatwieniu odpływu cieczy wodnistej przez niekonwencjonalną drogę naczyniówkowo-twardówkową.
W normalnych warunkach ciecz wodnista odpływa z oka głównie przez konwencjonalną drogę beleczkowania kąta przesączania. Latanoprost otwiera dostęp do alternatywnej drogi odpływu, przechodzącej przez przestrzeń nadnaczyniówkową. Lek dostaje się przez szczyt kąta przesączania i rozluźnia przestrzenie między włókienkami mięśnia rzęskowego, umożliwiając cieczy wodnistej przepływ przez struktury naczyniówkowo-twardówkowe.
Ważne jest, że latanoprost nie wpływa na:
- Wytwarzanie cieczy wodnistej
- Barierę krew-ciecz wodnista
- Naczynia krwionośne siatkówki
- Wewnątrzgałkowe krążenie krwi
- Szerokość źrenic
- Mechanizm akomodacji
Farmakokinetyka i farmakodynamika
Wchłanianie i dystrybucja
Po miejscowym podaniu kropli do oka, zaledwie około 1% dawki latanoprostu przenika do wnętrza gałki ocznej. Substancja dobrze wchłania się przez rogówkę do cieczy wodnistej, gdzie osiąga maksymalne stężenie po około 2 godzinach od podania.
Metabolizm
Latanoprost jako prolek ulega niemal całkowitej hydrolizie do aktywnego kwasu latanoprostowego pod wpływem esteraz rogówkowych. Kwas latanoprostowy nie podlega dalszym przemianom w strukturach gałki ocznej, ale po dotarciu do krążenia ogólnego jest metabolizowany w wątrobie w procesie beta-oksydacji kwasów tłuszczowych.
Eliminacja
Biologiczny okres półtrwania latanoprostu w surowicy krwi wynosi jedynie 17 minut, co świadczy o szybkim metabolizmie systemowym. Metabolity są wydalane głównie przez nerki – około 88% dawki miejscowej i 98% dawki dożylnej odzyskuje się w moczu. Część metabolitów może być również wydalana z żółcią.
Działanie farmakodynamiczne
Obniżenie ciśnienia wewnątrzgałkowego po podaniu latanoprostu:
- Rozpoczyna się po 3-4 godzinach
- Osiąga maksimum po 8-12 godzinach
- Utrzymuje się przez co najmniej 24 godziny
U pacjentów z podwyższonym ciśnieniem wewnątrzgałkowym latanoprost obniża je średnio o 25-35% w stosunku do wartości początkowej. Co istotne, działanie obserwuje się zarówno u osób z podwyższonym, jak i prawidłowym ciśnieniem ocznym.
Wskazania do stosowania
Latanoprost jest wskazany w leczeniu:
- Jaskry otwartego kąta przesączania – najczęstszej postaci jaskry, charakteryzującej się postępującym uszkodzeniem nerwu wzrokowego
- Nadciśnienia wewnątrzgałkowego – stanu, w którym ciśnienie w oku przekracza 21 mm Hg, stanowiącego główny czynnik ryzyka rozwoju jaskry
- Jaskry u dzieci i niemowląt – lek może być stosowany u pacjentów pediatrycznych w każdym wieku
Leczenie farmakologiczne jaskry i nadciśnienia ocznego
Farmakoterapia jaskry opiera się na stosowaniu leków obniżających ciśnienie wewnątrzgałkowe, które stanowi obecnie jedyną sprawdzoną metodę hamowania postępu choroby. W Polsce dostępnych jest pięć głównych grup leków przeciwjaskrowych:
Analogi prostaglandyn (leki pierwszego wyboru):
- Latanoprost
- Bimatoprost
- Travoprost
- Tafluprost
Beta-blokery:
- Tymolol
- Betaksalol
- Karteolol
Inhibitory anhydrazy węglanowej:
- Dorzolamid
- Brynzolamid
- Acetazolamid (doustnie)
Agonisty alfa-2 adrenergiczne:
Leki cholinergiczne:
Analogi prostaglandyn, w tym latanoprost, są obecnie uznawane za leki pierwszego wyboru ze względu na wysoką skuteczność (obniżenie ciśnienia o 25-35%), wygodne dawkowanie (raz dziennie) oraz niewielką liczbę działań niepożądanych ogólnoustrojowych.
Grupa leków |
Mechanizm działania |
Skuteczność obniżania IOP |
Częstość podawania |
Analogi prostaglandyn |
Zwiększenie odpływu uveoskleralnego |
25-35% |
Raz dziennie |
Beta-blokery |
Zmniejszenie produkcji cieczy wodnistej |
15-25% |
1-2 razy dziennie |
Inhibitory anhydrazy węglanowej |
Zmniejszenie produkcji cieczy wodnistej |
15-20% |
2-3 razy dziennie |
Agonisty alfa-2 |
Zmniejszenie produkcji, zwiększenie odpływu |
15-25% |
2-3 razy dziennie |
Dawkowanie i sposób stosowania
Latanoprost stosuje się miejscowo do oka w postaci kropli o stężeniu 0,005%. Standardowe dawkowanie wynosi jedną kroplę do chorego oka raz na dobę, optymalnie wieczorem między godziną 18:00 a 21:00. Takie dawkowanie zapewnia, że szczyt działania przypada na okres nocny, kiedy ciśnienie wewnątrzgałkowe fizjologicznie wzrasta.
Instrukcja prawidłowego stosowania:
- Dokładnie umyć ręce przed aplikacją
- Zdjąć soczewki kontaktowe (jeśli są noszone)
- Wkroplić jedną kroplę do worka spojówkowego
- Delikatnie przycisnąć kanalik nosowo-łzowy przy wewnętrznym kącie oka na około minutę
- Soczewki kontaktowe można założyć ponownie po 15 minutach
Ważne zasady stosowania:
- Nie przekraczać zalecanych dawek – częstsze podawanie może osłabić działanie leku
- Przy stosowaniu kilku rodzajów kropli zachować 5-minutowy odstęp między aplikacjami
- Unikać kontaktu końcówki butelki z okiem lub powiekami
- Przechowywać w lodówce przed pierwszym otwarciem, następnie w temperaturze pokojowej
- Wyrzucić preparat po 28 dniach od otwarcia
Działania niepożądane
Działania miejscowe (bardzo częste i częste):
Zmiany dotyczące oczu:
- Stopniowa zmiana koloru tęczówki na bardziej brązowy
- Podrażnienie oka (pieczenie, swędzenie, uczucie ciała obcego)
- Przekrwienie spojówek
- Suchość oczu
- Nadwrażliwość na światło
Zmiany dotyczące rzęs i powiek:
- Wydłużenie, pogrubienie i ściemnienie rzęs
- Zwiększenie liczby rzęs
- Zmiany kierunku wzrostu rzęs
- Ściemnienie skóry powiek
Działania ogólnoustrojowe (rzadkie):
U dzieci częściej niż u dorosłych mogą wystąpić:
- Katar
- Gorączka
- Infekcje górnych dróg oddechowych
Działania bardzo rzadkie:
- Zapalenie tęczówki
- Obrzęk plamki żółtej
- Zapalenie rogówki
- Odkładanie się wapnia na rogówce (u pacjentów z uszkodzoną rogówką)
Większość działań niepożądanych związanych z wyglądem rzęs i kolorem tęczówki ustępuje po zaprzestaniu stosowania leku, choć zmiany pigmentacji tęczówki mogą być trwałe.
Przeciwwskazania i środki ostrożności
Bezwzględne przeciwwskazania:
- Uczulenie na latanoprost lub którykolwiek składnik preparatu
- Czynne wirusowe zapalenie rogówki (opryszczka)
Szczególna ostrożność wymagana:
- Choroby zapalne oka do czasu wyleczenia
- Planowane zabiegi chirurgiczne lub laserowe oka
- Jaskra z zamkniętym kątem przesączania
- Stan po operacjach okulistycznych
- Obecność uszkodzeń rogówki
Ciąża i karmienie piersią:
Latanoprost nie powinien być stosowany w czasie ciąży ze względu na potencjalny szkodliwy wpływ na rozwój płodu. Substancja i jej metabolity mogą przenikać do mleka matki, dlatego nie zaleca się jej stosowania podczas karmienia piersią.
Interakcje z innymi lekami
Interakcje farmakologiczne:
Paradoksalne podwyższenie ciśnienia wewnątrzgałkowego może wystąpić przy jednoczesnym stosowaniu:
- Dwóch lub więcej analogów prostaglandyn
- Innych pochodnych prostaglandyny F2α
Zmniejszenie lub zwiększenie działania może wystąpić przy jednoczesnym stosowaniu:
- Niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ)
- Innych leków okulistycznych
Zalecenia dotyczące interakcji:
- Unikać jednoczesnego stosowania kilku analogów prostaglandyn
- Zachować 5-minutowe odstępy między podawaniem różnych kropli do oczu
- Poinformować lekarza o wszystkich stosowanych lekach
Porównanie z innymi analogami prostaglandyn
Substancja czynna |
Stężenie |
Czas działania |
Szczególne cechy |
Latanoprost |
0,005% |
24h |
Pierwszy analog PGF2α, dobrze poznany profil bezpieczeństwa |
Bimatoprost |
0,03% |
24h |
Najsilniejsze działanie hipotensyjne, prostamid |
Travoprost |
0,004% |
24h |
Możliwość stosowania u dzieci od 2. miesiąca życia |
Tafluprost |
0,0015% |
24h |
Pierwszy analog bez konserwantów, fluorowany |
Badania kliniczne wykazują, że wszystkie analogi prostaglandyn mają podobną skuteczność w obniżaniu ciśnienia wewnątrzgałkowego. Bimatoprost może wykazywać nieco większą skuteczność, ale różnica jest klinicznie niewielka. Wybór konkretnego preparatu często zależy od indywidualnej tolerancji pacjenta i preferencji lekarza.
Monitorowanie terapii
Regularne kontrole powinny obejmować:
- Pomiar ciśnienia wewnątrzgałkowego
- Ocenę tarczy nerwu wzrokowego
- Badanie pola widzenia
- Kontrolę stanu powierzchni oka
- Ocenę zmian pigmentacyjnych
Częstotliwość kontroli:
- Co 1-3 miesiące w początkowym okresie leczenia
- Co 3-6 miesięcy po stabilizacji stanu
- Częściej w przypadku zaawansowanej jaskry
Jak szybko działa latanoprost?
Latanoprost zaczyna obniżać ciśnienie wewnątrzgałkowe już po 3-4 godzinach od pierwszego podania, ale maksymalne działanie osiąga po 8-12 godzinach. Pełny efekt terapeutyczny może być widoczny dopiero po 3-5 tygodniach regularnego stosowania.
Czy latanoprost powoduje trwałe zmiany koloru oczu?
Tak, latanoprost może powodować stopniowe przebarwienie tęczówki na kolor bardziej brązowy, szczególnie u osób z oczami o mieszanym kolorze (niebiesko-brązowe, szaro-brązowe, zielono-brązowe). Zmiany te są zazwyczaj trwałe i mogą postępować przez cały okres stosowania leku.
Dlaczego latanoprost należy podawać wieczorem?
Podawanie latanoprostu wieczorem jest rekomendowane, ponieważ maksymalne działanie leku przypada wtedy na okres nocny i wczesnoporanny, kiedy ciśnienie wewnątrzgałkowe fizjologicznie wzrasta. To pozwala na lepszą kontrolę dobowych wahań ciśnienia ocznego.
Czy można stosować latanoprost u dzieci?
Tak, latanoprost może być stosowany u dzieci i niemowląt w każdym wieku. Dawkowanie i sposób podawania są identyczne jak u dorosłych. U dzieci częściej mogą wystąpić ogólnoustrojowe działania niepożądane, takie jak katar i gorączka.
Co robić, jeśli zapomnę podać kroplę latanoprostu?
Jeśli zapomnisz o dawce, pomiń ją i zastosuj kolejną kroplę o zwykłej porze następnego dnia. Nie podawaj dawki podwójnej, aby nadrobić pominiętą dawkę, ponieważ może to osłabić działanie leku.
Czy latanoprost można stosować z soczewkami kontaktowymi?
Przed podaniem latanoprostu należy zdjąć soczewki kontaktowe i założyć je ponownie dopiero po 15 minutach. Konserwant zawarty w preparacie może absorbować się na powierzchni soczewek i powodować zmianę ich koloru oraz podrażnienie oczu.
Jak długo trzeba stosować latanoprost?
Latanoprost jest lekiem stosowanym przewlekle – zazwyczaj przez całe życie lub do czasu zmiany terapii na inny lek przeciwjaskrowy. Nie należy samowolnie przerywać leczenia, ponieważ może to prowadzić do wzrostu ciśnienia wewnątrzgałkowego i postępu jaskry.
Czy latanoprost może wpływać na wzrost rzęs?
Tak, jednym z częstych działań niepożądanych latanoprostu jest pobudzenie wzrostu rzęs – stają się one dłuższe, grubsze, ciemniejsze i gęstsze. Zmiany te są odwracalne i ustępują zwykle w ciągu kilku miesięcy po zaprzestaniu stosowania leku.
Kiedy należy skontaktować się z lekarzem podczas stosowania latanoprostu?
Natychmiast skontaktuj się z lekarzem, jeśli wystąpią: nagły ból oka, znaczne pogorszenie widzenia, objawy infekcji oka (ropna wydzielina, znaczne zaczerwienienie), silne podrażnienie utrzymujące się przez kilka dni, lub jakiekolwiek niepokojące objawy.
Czy mogę prowadzić samochód po zastosowaniu latanoprostu?
Po podaniu kropli może wystąpić krótkotrwałe zamglenie widzenia. Należy odczekać, aż widzenie powróci do normy, zanim rozpoczniesz prowadzenie pojazdu lub obsługę maszyn. Zazwyczaj trwa to kilka minut.
Bibliografia
- Camras CB, Alm A, Watson P, Stjernschantz J. Latanoprost, a prostaglandin analog, for glaucoma therapy. Efficacy and safety after 1 year of treatment in 198 patients. Latanoprost Study Groups. Ophthalmology. 1996 Nov;103(11):1916-24. DOI: 10.1016/s0161-6420(96)30407-7 PMID: 8942890
- Zhang WY, Po AL, Dua HS, Azuara-Blanco A. Meta-analysis of randomised controlled trials comparing latanoprost with timolol in the treatment of patients with open angle glaucoma or ocular hypertension. Br J Ophthalmol. 2001 Aug;85(8):983-90. DOI: 10.1136/bjo.85.8.983 PMID: 11466259