Kwetiapina – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)
Kwetiapina – atypowy lek przeciwpsychotyczny stosowany w leczeniu zaburzeń psychicznych. Kwetiapina zaliczana jest do leków nowszej generacji, które wywołują mniej skutków ubocznych. Stosowana w leczeniu schizofrenii, zapobieganiu jej nawrotom oraz leczeniu epizodów maniakalnych związanych z chorobą dwubiegunową o nasileniu od umiarkowanego do ciężkiego.
Lek występuje w postaci tabletek powlekanych i tabletek o przedłużonym uwalnianiu. Tabletki powlekane stosuje się niezależnie od posiłku natomiast tabletki o przedłużonym uwalnianiu przynajmniej 1 godzinę przed posiłkiem.
Możliwe działania niepożądane: senność, zawroty głowy, bóle głowy, osłabienie, zaparcia, niestrawność, tachykardia, suchość błony śluzowej jamy ustnej, niedociśnienie ortostatyczne, zwiększenie masy ciała. Zazwyczaj większość działań niepożądanych mija lub łagodnieje po kilku tygodniach stosowania kwetiapiny.
Uwaga: Odradza się prowadzenie pojazdów oraz obsługiwanie urządzeń mechanicznych z uwagi na wpływ leku na ośrodkowy układ nerwowy i liczne działania niepożądane mogące zakłócać czujność.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Kwetiapina – szwajcarski scyzoryk w psychiatrii
Kwetiapina jest jednym z najważniejszych leków stosowanych współcześnie w psychiatrii, często nazywanym przez specjalistów „szwajcarskim scyzorykiem” ze względu na swoją wszechstronność. Ten atypowy lek przeciwpsychotyczny drugiej generacji należy do grupy dibenzotiazepin i odgrywa kluczową rolę w leczeniu wielu zaburzeń psychicznych. Pierwotnie opracowana w 1985 roku przez firmę ICI (obecnie AstraZeneca) i zatwierdzona przez amerykańską FDA w 1997 roku, kwetiapina zrewolucjonizowała podejście do leczenia schizofrenii, choroby afektywnej dwubiegunowej oraz ciężkich epizodów depresji.
Unikalność kwetiapiny polega na jej multimodalnym mechanizmie działania, który pozwala na skuteczne leczenie różnych objawów psychiatrycznych w zależności od stosowanej dawki. W małych dawkach (25-100 mg) działa przede wszystkim nasennie i przeciwlękowo, w średnich (150-300 mg) wykazuje działanie przeciwdepresyjne, natomiast w wysokich dawkach (400-800 mg) skutecznie kontroluje objawy psychotyczne. Ta elastyczność czyni ją niezwykle cennym narzędziem terapeutycznym, szczególnie u pacjentów z współwystępującymi zaburzeniami, gdzie potrzebne jest jednoczesne oddziaływanie na różne aspekty choroby.
Według najnowszych danych epidemiologicznych, zaburzenia psychiczne dotykają około 15% młodych dorosłych, przy czym prawie 18% z nich doświadczy w ciągu życia zaburzeń depresyjnych, a ponad 12% zaburzeń lękowych. U wielu pacjentów występuje więcej niż jedno zaburzenie psychiczne, co często prowadzi do konieczności stosowania terapii skojarzonej. W takich przypadkach kwetiapina, dzięki swojemu szerokim spektrum działania, może stanowić alternatywę dla polipragmazji, upraszczając schemat leczenia i poprawiając adherencję terapeutyczną.
Charakterystyka farmakologiczna kwetiapiny
Kwetiapina to organiczny związek chemiczny z grupy dibenzotiazepin, lek przeciwpsychotyczny atypowy (drugiej generacji) stosowany w leczeniu różnych zaburzeń psychicznych, zwłaszcza schizofrenii, zaburzeń afektywnych dwubiegunowych i ciężkich epizodów depresji. Lek charakteryzuje się stosunkowo niską dostępnością biologiczną – około 9% podanej dawki przenika do krążenia ogólnego, a maksymalne stężenie w surowicy krwi osiągane jest po 1-1,5 godziny od podania doustnego.
Biologiczny okres półtrwania wynosi około 6-8 godzin, a stan stacjonarny osiągany jest w ciągu 1-2 dni stosowania leku. Kwetiapina ulega intensywnym przemianom w wątrobie, głównie sulfoksydacji przy udziale izoenzymu 3A4 cytochromu P450, w mniejszym stopniu 2D6, co może być przyczyną wielu interakcji lekowych. Wydalanie następuje z moczem (ok. 73%) i kałem (ok. 21%), przy czym w postaci niezmienionej wydalane jest około 5% dawki leku.
Mechanizm działania
Lek wiąże się z wieloma receptorami, zwłaszcza z D1, D2, 5HT1A i 5HT2A a także do adrenergicznych receptorów α1b i α2b oraz histaminowego receptora H1, przy braku istotnego oddziaływania na receptory muskarynowe czy benzodiazepinowe. Kluczową rolę w działaniu kwetiapiny odgrywa również jej aktywny metabolit – norkwetiapina.
Norkwetiapina działa agonistycznie na receptory 5-HT1A, antagonistycznie na receptory 5-HT2C oraz hamuje wychwyt zwrotny noradrenaliny, co jest dość nietypową właściwością wśród neuroleptyków i przypuszczalnie odpowiada za działanie przeciwdepresyjne kwetiapiny.
Działanie kwetiapiny zależy od dawki:
- Dawki 25-100 mg/dobę: Przeważa działanie przeciwhistaminowe (H1), powodujące efekt nasenny
- Dawki 50-150 mg/dobę: Dodatkowo blokada receptorów α1-adrenergicznych, skutkując działaniem przeciwlękowym
- Dawki 150-300 mg/dobę: Hamowanie transportera noradrenaliny i modulacja receptorów serotoninowych – efekt przeciwdepresyjny
- Dawki powyżej 300 mg/dobę: Istotna blokada receptorów dopaminowych D2 – działanie przeciwpsychotyczne
Wskazania do stosowania kwetiapiny
Kwetiapina ma szerokie spektrum wskazań rejestracyjnych oraz jest często stosowana off-label. Szacuje się, że tylko ok. 21% pacjentów otrzymuje receptę na ten preparat na podstawie wskazań rejestracyjnych, a u nawet 72% jest on stosowany poza tymi wskazaniami.
Wskazania rejestracyjne:
- Schizofrenia – leczenie objawów pozytywnych i negatywnych, zapobieganie nawrotom
- Choroba afektywna dwubiegunowa:
- Leczenie epizodów manii umiarkowanej i ciężkiej
- Leczenie epizodów ciężkiej depresji dwubiegunowej
- Profilaktyka nawrotów u pacjentów reagujących na leczenie
- Ciężkie epizody depresji – jako terapia uzupełniająca
Zastosowania off-label:
- Bezsenność pierwotna i wtórna
- Zaburzenia lękowe uogólnione
- Zaburzenia zachowania w chorobach otępiennych
- Zespół Tourette’a
- Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne (OCD)
Leczenie farmakologiczne zaburzeń psychicznych z wykorzystaniem kwetiapiny
W polskiej praktyce klinicznej kwetiapina dostępna jest pod wieloma nazwami handlowymi, w tym Seroquel, Ketrel, Ketilept, Kwetaplex, Bonogren, Pinexet oraz preparaty generic różnych producentów. Lek dostępny jest w tabletkach o różnych mocach (25 mg, 50 mg, 100 mg, 150 mg, 200 mg, 300 mg, 400 mg) oraz w postaci tabletek o przedłużonym uwalnianiu (50 mg, 200 mg, 300 mg, 400 mg).
W leczeniu farmakologicznym różnych zaburzeń psychicznych kwetiapina często stosowana jest w skojarzeniu z innymi substancjami czynnymi:
W terapii schizofrenii:
- Olanzapina – podobne spektrum działania, alternatywa przy nietolerancji kwetiapiny
- Risperidon – w przypadkach wymagających silniejszego działania na objawy pozytywne
- Aripiprazol – jako stabilizator układu dopaminergicznego
- Klozapina – w schizofrenii lekoopornej
W chorobie afektywnej dwubiegunowej:
- Lit węglan – złoty standard stabilizacji nastroju
- Kwas walproinowy (walproiniany) – szczególnie w stanach mieszanych
- Lamotrigina – w profilaktyce epizodów depresyjnych
- Karbamazepina – alternatywny stabilizator nastroju
W leczeniu depresji:
- Sertralina, paroksetyna, escitalopram – inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny (SSRI)
- Wenlafaksyna, duloksetyna – inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny i noradrenaliny (SNRI)
- Mirtazapina – lek przeciwdepresyjny z grupy NaSSA
- Trazodon – często stosowany w problemach ze snem towarzyszących depresji
Dawkowanie i sposób stosowania
Kwetiapina jest zawsze przyjmowana doustnie, niezależnie od posiłków (wyjątek stanowią tabletki o przedłużonym uwalnianiu, które należy przyjmować co najmniej godzinę przed posiłkiem). Dawkowanie jest ściśle indywidualne i zależy od wskazania oraz odpowiedzi pacjenta na leczenie.
Wskazanie |
Dawka początkowa |
Dawka podtrzymująca |
Uwagi |
Schizofrenia |
25 mg x 2/dobę |
300-800 mg/dobę |
Stopniowe zwiększanie o 50-100 mg |
Mania |
50 mg x 2/dobę |
400-800 mg/dobę |
Szybsze zwiększanie dawki |
Depresja dwubiegunowa |
50 mg przed snem |
300 mg/dobę |
Jednorazowo wieczorem |
Bezsenność (off-label) |
6,25-12,5 mg |
25-100 mg/dobę |
Najmniejsza skuteczna dawka |
Maksymalna dawka dobowa stosowana u dorosłych to 800 mg. Dawkę leku należy zwiększać stopniowo zależnie od odpowiedzi pacjenta na leczenie.
Działania niepożądane
Kwetiapina, jak każdy lek psychotropowy, może powodować różnorodne działania niepożądane. Profil bezpieczeństwa różni się znacznie w zależności od stosowanej dawki.
Najczęstsze działania niepożądane:
- Sedacja i senność – szczególnie na początku leczenia
- Zawroty głowy i omdlenia – związane z hipotensją ortostatyczną
- Suchość w ustach
- Zaparcia
- Zwiększenie masy ciała – zwykle przy dawkach >100 mg/dobę
- Tachykardia
Działania niepożądane wymagające uwagi:
- Podwyższenie stężenia trójglicerydów, cholesterolu całkowitego we krwi
- Zwiększenie stężenia we krwi hormonu prolaktyny, które może prowadzić do obrzęku piersi zarówno u mężczyzn, jak i kobiet, oraz niespodziewanego wytwarzania mleka, braku lub nieregularnego miesiączkowania u kobiet
- Zaburzenia rytmu serca (wydłużenie QT)
- Objawy pozapiramidowe (rzadko)
Objawy wymagające natychmiastowej interwencji medycznej:
- Wysoka temperatura (gorączka), sztywność mięśni, nasilone pocenie się lub zmniejszona świadomość (złośliwy zespół neuroleptyczny)
- Gorączka, objawy grypopodobne, ból gardła lub jakiekolwiek inne zakażenie – może to być następstwo bardzo małej liczby krwinek białych we krwi
- Niekontrolowane ruchy mięśni (późna dyskineza)
Przeciwwskazania i ostrzeżenia
Przeciwwskazaniem jest nadwrażliwość na kwetiapinę. Nie zaleca się stosowania kwetiapiny u dzieci i młodzieży w wieku poniżej 18 lat z powodu braku odpowiednich danych uzasadniających stosowanie tego leku w tej grupie wiekowej.
Szczególne grupy pacjentów:
Pacjenci w podeszłym wieku: Klirens leku ulega wydłużeniu u pacjentów w wieku podeszłym o 30-50% w porównaniu z osobami młodymi, co wymaga redukcji dawek.
Ciąża i laktacja: Kwetiapina należy do kategorii C wg klasyfikacji leków stosowanych w ciąży, konieczne jest zatem zachowanie odpowiedniej ostrożności podczas jego stosowania. Jednocześnie kwetiapina jest jednym z najbezpieczniejszych leków w okresie laktacji – preparat ten przenika do mleka matki w znikomym stężeniu – karmione piersią dziecko eksponowane jest na jedynie ok. 0,1% dawki leku stosowanej przez matkę.
Zaburzenia czynności wątroby: U pacjentów z zaburzeniami czynności wątroby należy rozpocząć leczenie od niższych dawek i zwiększać je stopniowo pod ścisłą kontrolą medyczną.
Interakcje z innymi lekami
Kwetiapina podlega metabolizmowi wątrobowemu głównie przez cytochrom CYP3A4, co stwarza potencjał dla wielu interakcji lekowych.
Leki zwiększające stężenie kwetiapiny:
- Inhibitory CYP3A4: ketokonazol, itrakonazol, flukonazol, erytromycyna, klarytromycyna
- Inhibitory proteazy HIV: ritonawir, indynawir
- Inne: fluwoksamina, nefazodon
- Sok grejpfrutowy – należy unikać podczas terapii
Leki zmniejszające stężenie kwetiapiny:
- Induktory enzymatyczne: karbamazepina, fenytoina, barbiturany, ryfampicyna
- Glikokortykosteroidy przy długotrwałym stosowaniu
Leki wymagające szczególnej ostrożności:
- Leki wydłużające QT: amiodaron, sotalol, chlorpromazyna
- Leki hipotensyjne: może nasilić spadek ciśnienia
- Alkohol: nasilenie sedacji i zaburzeń kognitywnych
Monitoring i kontrola leczenia
Podczas terapii kwetiapiną zalecane jest regularne monitorowanie:
- Masa ciała i BMI – co miesiąc przez pierwsze 3 miesiące, następnie co 3 miesiące
- Ciśnienie tętnicze – szczególnie w pierwszych tygodniach leczenia
- Parametry lipidowe – przed leczeniem i po 12 tygodniach
- Glikemia – u pacjentów z czynnikami ryzyka cukrzycy
- Morfologia krwi – przy podejrzeniu zaburzeń hematologicznych
- EKG – u pacjentów z chorobami serca
Czy kwetiapina uzależnia?
Kwetiapina nie powoduje uzależnienia w klasycznym znaczeniu tego słowa. Po nagłym zaprzestaniu podawania kwetiapiny opisywano ostre objawy odstawienia, takie jak: bezsenność, nudności, ból głowy, biegunka, wymioty, zawroty głowy i rozdrażnienie. Dlatego zaleca się stopniowe odstawianie kwetiapiny przez okres co najmniej jednego do dwóch tygodni. Te objawy wynikają z adaptacji organizmu do obecności leku, a nie z mechanizmu uzależnienia.
Czy można prowadzić samochód podczas leczenia kwetiapiną?
Kwetiapina, zwłaszcza w początkowym okresie leczenia, może powodować senność, zawroty głowy i omdlenia. Nie należy wówczas prowadzić pojazdów ani obsługiwać urządzeń mechanicznych. Po okresie adaptacji, gdy działania niepożądane zmniejszą się, prowadzenie pojazdów może być możliwe, ale zawsze po konsultacji z lekarzem.
Jak długo trwa leczenie kwetiapiną?
Czas leczenia zależy od wskazania. W ostrych epizodach psychotycznych leczenie może trwać kilka miesięcy, natomiast w chorobach przewlekłych jak schizofrenia czy choroba afektywna dwubiegunowa może być konieczne leczenie długoterminowe lub nawet dożywotnie. Nawet jeśli pacjent poczuje się lepiej, lekarz może zalecić dalsze stosowanie leku.
Czy kwetiapina powoduje przyrost masy ciała?
Wpływ na funkcje metaboliczne staje się istotny przy stosowaniu dawek powyżej 100 mg na dobę. Wyniki badań wskazują, że przy długotrwałym stosowaniu kwetiapiny w dawce przeciętnie 116,8 mg, po 44 miesiącach leczenia obserwowano wzrost masy ciała o niecałe 2 kg i parametru BMI o 0,52. Kwetiapina w niskich dawkach, 25–50 mg na dobę, jest bezpiecznym lekiem pod kątem wpływu na glikemię, nie różniąc się pod tym względem istotnie od stosowanych również w zaburzeniu lękowym uogólnionym leków z grupy SSRI.
Czy kwetiapina wpływa na funkcje seksualne?
W małych i umiarkowanych dawkach (25–300 mg) kwetiapina wiąże się z niskim ryzykiem wystąpienia zaburzeń funkcji seksualnych, co stanowi istotny argument podczas wyboru zindywidualizowanego leczenia u młodych dorosłych. Jest to znacząca zaleta w porównaniu z wieloma innymi lekami psychotropowymi.
Czy można przyjmować kwetiapinę w ciąży?
Kwetiapina jest częstym wyborem terapeutycznym u kobiet w ciąży i najczęściej przepisywanym w ciąży lekiem przeciwpsychotycznym. Badania wskazują, że jej stosowanie nie wiąże się ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia wad wrodzonych u dziecka. Jednak każda decyzja o leczeniu w ciąży musi być podjęta przez lekarza po dokładnej ocenie stosunku korzyści do ryzyka.
Co robić przy pominięciu dawki?
Jeśli pacjent pominie dawkę, należy przyjąć ją jak najszybciej po zauważeniu pominięcia. Jeżeli zbliża się pora przyjęcia następnej dawki, należy pominąć zapomnianą dawkę i kontynuować normalny schemat dawkowania. Nigdy nie należy przyjmować podwójnej dawki w celu nadrobienia pominiętej.
Czy kwetiapina może być stosowana u osób starszych?
Kwetiapina może być stosowana u pacjentów w podeszłym wieku, ale wymaga szczególnej ostrożności i często redukcji dawek. Kwetiapina nie jest zatwierdzona do leczenia objawów psychotycznych w przebiegu chorób otępiennych. W randomizowanych badaniach klinicznych obserwowano w przybliżeniu 3-krotne zwiększenie ryzyka powikłań dotyczących układu naczyniowego mózgu u tej grupy pacjentów.
Bibliografia
- Maan JS, Ershadi M, Khan I, Saadabadi A. Quetiapine. [Updated 2023 Aug 28]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2025 Jan-. PMID: 29083706
- Cross AJ, Widzowski D, Maciag C, Zacco A, Hudzik T, Liu J, Nyberg S, Wood MW. Quetiapine and its metabolite norquetiapine: translation from in vitro pharmacology to in vivo efficacy in rodent models. Br J Pharmacol. 2016 Jan;173(1):155-66. DOI: 10.1111/bph.13346 PMID: 26436896