Klindamycyna – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)
Klindamycyna – antybiotyk należący do grupy linkozamidów. Klindamycyna działa bakteriobójczo lub bakteriostatycznie w zależności od drobnoustroju i podanego stężenia leku. Wskazaniem do stosowania antybiotyku jest leczenie zakażeń bakteryjnych kości i stawów, dolnych dróg oddechowych, skóry i tkanek miękkich (miejscowa antybiotykoterapia w leczeniu trądziku), ucha, nosa, gardła oraz zakażeń w obrębie jamy brzusznej, miednicy i żeńskich narządów płciowych, zębów i odzębowe zapalenie kości szczęki i żuchwy.
Klindamycyna dostępna jest w postaci tabletek, kapsułek, granulatu do sporządzania syropu, roztworu do wstrzykiwań i infuzji, żelu, kremu dopochwowego, płynu i emulsji na skórę. Postać leku, dawkowanie i czas trwania leczenia dobiera się indywidualnie w zależności od wieku, miejsca i ciężkości zakażenia.
Możliwe działania niepożądane (najczęstsze): są różne w zależności od drogi podania. Po podaniu doustnym może pojawić się ból brzucha, nudności, wymioty, biegunka. Po podaniu na skórę: podrażnienie skóry, nadmierne wysuszenie lub przetłuszczenie skóry, zakażenia drożdżakowe. Zastosowanie dopochwowe klindamycyny może powodować zapalenie sromu i pochwy, świąd, kandydoze pochwy oraz skurcze w obrębie jamy brzusznej.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Klindamycyna – kompletny przewodnik dla pacjentów
Klindamycyna to jeden z najważniejszych antybiotyków stosowanych w medycynie, należący do grupy linkozamidów. Jest to półsyntetyczna pochodna naturalnego antybiotyku linkomycyny, która od dekad odgrywa kluczową rolę w leczeniu szerokiej gamy zakażeń bakteryjnych. Dzięki swojemu unikalnemu mechanizmowi działania i szerokim możliwościom aplikacji, klindamycyna znalazła zastosowanie w różnych dziedzinach medycyny – od stomatologii, przez ginekologię, aż po intensywną terapię ciężkich infekcji. Ten antybiotyk charakteryzuje się zdolnością do penetracji do kości i tkanek miękkich, co czyni go szczególnie cennym w leczeniu zakażeń kostno-stawowych. Klindamycyna jest także często wybierana jako alternatywa dla pacjentów uczulonych na penicylinę, oferując skuteczną opcję terapeutyczną w sytuacjach, gdy standardowe antybiotyki nie mogą być zastosowane. W Polsce dostępna jest w różnorodnych postaciach farmaceutycznych – od tabletek i kapsułek, przez roztwory do wstrzykiwań, po preparaty do stosowania miejscowego, takie jak żele do leczenia trądziku czy kremy dopochwowe.
Mechanizm działania klindamycyny
Klindamycyna działa poprzez bardzo specyficzny i dobrze poznany mechanizm molekularny. Mechanizm działania tych antybiotyków polega na hamowaniu biosyntezy białka w komórkach bakteryjnych poprzez wiązanie się z podjednostką rybosomalną 50S i zaburzaniu wydłużania łańcucha białkowego. Rybosomy to struktury komórkowe odpowiedzialne za syntezę białek, składające się z dwóch podjednostek – większej 50S i mniejszej 30S.
Klindamycyna ze względu na swoją wyjątkową trójwymiarową strukturę łączy się z podjednostką 50S rybosomu bakteryjnego i zaburza przebieg translacji. W wyniku tego procesu bakterie tracą zdolność do produkcji niezbędnych białek strukturalnych i enzymów, co prowadzi do zatrzymania ich wzrostu i rozmnażania.
Ponieważ dochodzi do zahamowania rozwoju komórki, z nie jej zabicia, mówimy, że linkozamidy są antybiotykami bakteriostatycznymi. Antybiotyki te w większych dawkach mogą wykazywać działanie bakteriobójcze. Ta dwojaka natura działania klindamycyny – bakteriostatyczna w standardowych dawkach i bakteriobójcza w wyższych stężeniach – czyni ją bardzo uniwersalnym narzędziem terapeutycznym.
Spektrum działania
Klindamycyna charakteryzuje się szerokim spektrum aktywności przeciwbakteryjnej. Klindamycyna jest antybiotykiem o szerokim spektrum działania. Wykazuje aktywność wobec Pneumocystis jirovecii, który należy do królestwa grzybów, oraz wobec pierwotniaków: Toxoplasma gondii i Plasmodium falciparum.
Antybiotyk ten działa skutecznie przeciwko następującym grupom drobnoustrojów:
Bakterie Gram-dodatnie:
- Staphylococcus aureus (w tym szczepy MRSA)
- Staphylococcus epidermidis
- Streptococcus pneumoniae
- Streptococcus pyogenes
- Streptococcus viridans
- Corynebacterium
Bakterie beztlenowe:
- Gardnerella vaginalis oraz gatunki Prevotella, Bacteroides, Fusobacterium
- Propionibacterium acnes, Finegoldia magna, Micromonas micros oraz gatunki Actinomyces, Eggerthella, Peptococcus i Clostridium (nie uwzględniając Clostridium difficile)
Pierwotniaki i inne patogeny:
- Toxoplasma gondii
- Plasmodium falciparum i Plasmodium vivax
- Mycoplasma hominis
- Pneumocystis jirovecii
Wskazania do stosowania klindamycyny
Klindamycyna znajduje szerokie zastosowanie w leczeniu różnorodnych zakażeń bakteryjnych. Klindamycyna w postaci doustnej lub dożylnej jest stosowana w leczeniu zakażeń drobnoustrojami wrażliwymi na klindamycynę, takich jak: zakażenia układu oddechowego, zakażenia skóry i tkanek miękkich, zakażenia kości i stawów, posocznica, zakażenia w obrębie jamy brzusznej, zakażenia żeńskich narządów płciowych, zakażenia zębów i jamy ustnej, płonica, zapalenie wsierdzia.
Główne wskazania systemowe:
- Zakażenia układu oddechowego – zapalenie płuc, ropień płuca
- Zakażenia kości i stawów – zapalenie kości, zapalenie stawów
- Zakażenia skóry i tkanek miękkich – ropnie, zapalenie tkanki łącznej
- Posocznica (sepsa)
- Zakażenia jamy brzusznej – zapalenie otrzewnej, ropnie wewnątrzbrzuszne
- Zakażenia stomatologiczne – zakażenia zębów i jamy ustnej
- Zakażenia ginekologiczne – zapalno płonicy, zakażenia po zabiegach
Zastosowania miejscowe:
- W postaciach do stosowania na skórę stosowana jest w leczeniu trądziku, a w postaci kremu dopochwowego – w leczeniu zakażeń bakteryjnych pochwy
Preparaty klindamycyny dostępne w Polsce
W Polsce klindamycyna dostępna jest w różnorodnych postaciach farmaceutycznych, co pozwala na elastyczne dostosowanie terapii do potrzeb pacjenta. Oto przegląd najważniejszych preparatów:
Postać farmaceutyczna |
Nazwy handlowe |
Zastosowanie |
Tabletki/Kapsułki |
Clindamycin-MIP, Dalacin C, Klimicin, Clindanea |
Zakażenia systemowe |
Roztwory do wstrzykiwań |
Clindamycin-MIP, Dalacin C, Klimicin, Clindamycin Kabi |
Ciężkie zakażenia |
Granulat do syropu |
Dalacin C |
Pediatria |
Żele do stosowania na skórę |
Clindacne, Normaclin, Klindacin T, Dalacin T |
Trądzik pospolity |
Kremy dopochwowe |
Dalacin, Clindavag, Symbactin |
Zakażenia ginekologiczne |
Clindacne (żel) Clindamycin Kabi (roztwór do wstrzykiwań lub konc. do sporządz. roztworu do infuzji) Clindamycin-MIP 150 mg/ml (roztwór do wstrzykiwań i infuzji) Clindamycin-MIP 300 (tabletki powlekane) Clindamycin-MIP 600 (tabletki powlekane) Clindanea (tabletki powlekane) Clindavag (globulki) Dalacin (krem dopochwowy) Dalacin C (granulat do sporządzania syropu) Dalacin C (kapsułki) Dalacin C (roztwór do wstrzykiwań i infuzji) Dalacin T (emulsja na skórę) Dalacin T (żel) Klimicin (kapsułki twarde) Klimicin (roztwór do wstrzykiwań i infuzji) Klindacin T (żel) Normaclin (żel) Symbactin (globulki).
Leczenie farmakologiczne wybranych schorzeń
Trądzik pospolity
Klindamycyna jest jednym z najczęściej stosowanych antybiotyków miejscowych w leczeniu trądziku. Skuteczność klindamycyny w leczeniu trądziku pospolitego nie jest całkowicie wyjaśniona, lecz może być związana z aktywnością względem Propionibacterium acnes. Bakteria ta może mieć związek z etiologią trądziku.
Preparaty miejscowe takie jak Clindacne, Normaclin, Klindacin T czy Dalacin T zawierają klindamycynę w postaci żelu lub emulsji. Zalecane dawkowanie Clindacne to stosowanie antybiotyku 2 razy na dobę. Przed aplikacją należy dokładnie oczyścić skórę, a następnie pokryć miejsca objęte zmianami trądzikowymi cienką warstwą żelu.
Często stosowane są też preparaty kombinowane, takie jak Duac, łączący klindamycynę z nadtlenkiem benzoilu, co zwiększa skuteczność i zmniejsza ryzyko rozwoju oporności bakteryjnej.
Zakażenia ginekologiczne
W ginekologii klindamycyna jest szeroko stosowana w leczeniu bakteryjnego zapalenia pochwy. Stosowanie antybiotyków na infekcje bakteryjne pochwy, takich jak metronidazol lub klindamycyna, które działają na patogenne bakterie, może prowadzić do ustąpienia objawów infekcji intymnej i przywrócenia naturalnej równowagi mikroflory pochwy.
Preparaty dopochwowe obejmują:
- Dalacin (krem dopochwowy)
- Clindavag (globulki)
- Symbactin (globulki)
Antybiotyk występuje również w postaci kremu dopochowego, stosowanego raz na dobę, przed zaśnięciem. Zwykle kuracja klindamycyną trwa od trzech do siedmiu dni – zależnie od występujących objawów.
Zakażenia stomatologiczne
W stomatologii klindamycyna jest często wybierana jako antybiotyk pierwszego wyboru. W bakteryjnym zakażeniu jamy ustnej lekiem pierwszego rzutu jest amoksycylina z kwasem klawulanowym i klindamycyna. Jest szczególnie ceniona ze względu na dobrą penetrację do tkanek kostnych i skuteczność przeciwko bakteriom beztlenowym, często odpowiedzialnym za infekcje stomatologiczne.
Klindamycyna jest często stosowana także przez stomatologów. Szczególnie zalecane jest stosowanie klindamycyny podczas infekcji w obrąbie jamy ustnej oraz okresu zaostrzenia chorób przyzębia szczególnie w przypadku pacjentów którzy wykazują obniżoną odporność.
Zakażenia kości i stawów
Dzięki doskonałej penetracji do tkanek kostnych, klindamycyna jest często stosowana w ortopedii i traumatologii. Po podaniu doustnym klindamycyna dobrze się wchłania i szybko przenika z surowicy do tkanek, w tym do kości. Jest szczególnie skuteczna w leczeniu zakażeń po operacjach ortopedycznych, w tym zakażeń materiału osteosyntezy.
Dawkowanie klindamycyny
Dawkowanie klindamycyny zależy od wielu czynników, w tym od ciężkości zakażenia, wieku pacjenta, masy ciała i drogi podania.
Dorośli – postać doustna:
Zwykle stosowane dawki klindamycyny w przypadku dorosłych wynoszą od 600 mg do 1,8 g na dobę. Maksymalna dawka dobowa klindamycyny wynosi 4,8 g.
Standardowe dawkowanie:
- Łagodne do umiarkowanych zakażeń: 150-300 mg co 6 godzin
- Ciężkie zakażenia: 300-450 mg co 6 godzin
- Bardzo ciężkie zakażenia: maksymalnie 450 mg co 6 godzin
Dorośli – postać pozajelitowa:
W przypadku klindamycyny w postaci roztworu do wstrzykiwań, zalecane dawki dobowe w przypadku ciężkich zakażeń to zwykle od 1,2 g. do 2,7 g substancji czynnej.
Dzieci:
Podczas stosowania antybiotyku u dzieci dawka dobowa jest obliczana na podstawie masy ciała. W przypadku amoksycyliny standardowo podaje się 50 mg/kg masy ciała, a w przypadku klindamycyny 20 mg/kg (dawka profilaktyczna).
Typowe dawkowanie pediatryczne:
- Postać doustna: 3-6 mg/kg co 6 godzin
- Postać pozajelitowa: 15-40 mg/kg na dobę w podzielonych dawkach
Preparaty miejscowe:
Klindamycyna jest również wykorzystywana w leczeniu trądziku pospolitego. Żel lub płyn należy rozprowadzić cienką warstwą na miejscu zmienionym chorobowo, leku nie powinno się rozmasowywać.
Farmakokinetyka
Po podaniu doustnym klindamycyna szybko i prawie całkowicie wchłania się z przewodu pokarmowego, maksymalne stężenie we krwi osiąga po 1–2 h. Klindamycyna jest metabolizowana w wątrobie, dwa spośród metabolitów wykazują aktywność farmakologiczną. Biologiczny okres półtrwania klindamycyny wynosi 2–4 h. Lek wydalany jest głównie z żółcią i częściowo z moczem.
Kluczowe parametry farmakokinetyczne:
- Biodostępność doustna: około 90%
- Czas osiągnięcia stężenia maksymalnego: 1-2 godziny
- Okres półtrwania: 2-4 godziny
- Wiązanie z białkami osocza: około 90%
- Eliminacja: głównie przez wątrobę (70%), częściowo przez nerki (30%)
Działania niepożądane
Działaniem niepożądanym mogącym wystąpić po zastosowaniu antybiotyków linkozamidowych są dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, takie jak nudności, wymioty, luźne stolce, biegunka. Są one zwykle łagodne i często ustępują w tracie leczenia lub po jego zakończeniu.
Najczęstsze działania niepożądane:
Przewód pokarmowy:
- Nudności i wymioty
- Bóle brzucha
- Biegunka
- Dyskomfort żołądkowy
- Zaburzenia smaku
Skóra:
- Wysypka skórna
- Pokrzywka
- Świąd
- Rumień wielopostaciowy
Układ krwiotwórczy:
- Eozynofilia
- Małopłytkowość (rzadko)
- Leukopenia (rzadko)
Najpoważniejsze działania niepożądane:
Rzekomobłoniaste zapalenie jelit:
Jest to schorzenie, które może wystąpić podczas stosowania wielu antybiotyków, a jego przyczyną są enterotoksyny produkowane przez Clostridium difficile. Antybiotykoterapia może spowodować osłabienie naturalnej mikroflory jelita co jest przyczyną nadmiernego występowania Clostridium difficile.
Objawy kliniczne (takie jak np. wodniste stolce z krwią i śluzem, tępe, rozlane lub kolkowe bóle brzucha, gorączka, okresowe parcie na stolec) spowodowane są przez pałeczkę Clostridium difficile.
Ciężkie reakcje alergiczne:
- Wstrząs anafilaktyczny
- Zespół Stevensa-Johnsona
- Zespół Lyella
- Obrzęk Quinckego
Przeciwwskazania i ostrożności
Bezwzględne przeciwwskazania:
Klindamycyny nie należy stosować, jeśli występuje nadwrażliwość na tę substancję czynną, a także na linkomycynę, ze względu na ryzyko wystąpienia alergii krzyżowej.
- Nadwrażliwość na klindamycynę lub linkomycynę
- Ciężka niewydolność wątroby
- Rzekomobłoniaste zapalenie jelit w wywiadzie
Względne przeciwwskazania:
Zaburzenia przewodnictwa nerwowo mięśniowego (np. u osób chorych na miastenię czy z chorobą Parkinsona); Choroby przewodu pokarmowego (w tym przede wszystkim zapalenie jelita grubego).
Szczególne grupy pacjentów:
Ciąża i laktacja:
Klindamycyna przenika przez łożysko i może być stosowana podczas ciąży po konsultacji z lekarzem, w razie wyraźnej konieczności. Stosowanie klindamycyny u kobiet w drugim i trzecim trymestrze ciąży nie wiązało się ze zwiększeniem występowania wad u noworodków.
Niemowlęta karmione piersią od matki przyjmującej klindamycynę mogą mieć problemy trawienne, takie jak biegunka czy krew w kale.
Osoby starsze:
Poinformuj pacjent, że klindamycyna niesie ze sobą największe ryzyko wystąpienia biegunki poantybiotykowej, szczególnie u osób starszych i w tym przypadku zastosowanie dobrego probiotyku jest szczególnie wskazane.
Interakcje z innymi lekami
Erytromycyna i inne antybiotyki z grupy makrolidów stosowane równolegle z klindamycyną mogą wzajemnie osłabiać swoje działanie i zmniejszać skuteczność działania klindamycyny.
Najważniejsze interakcje:
- Makrolidy (erytromycyna, klarytromycyna) – antagonizm
- Środki zwiotczające mięśnie – nasilenie działania
- Antykoagulanty – zwiększone ryzyko krwawień
- Środki antykoncepcyjne – możliwe osłabienie działania
Monitorowanie terapii
Podczas długotrwałego stosowania warto przypomnieć o konieczności kontroli czynności wątroby, nerek oraz obrazu krwi.
Zalecane badania kontrolne:
- Morfologia krwi
- Próby wątrobowe (ALT, AST, bilirubina)
- Funkcja nerek (kreatynina, mocznik)
- Elektrolity
- Obserwacja objawów rzekomobłoniastego zapalenia jelit
Rady praktyczne dla pacjentów
Jak przyjmować klindamycynę:
Substancja występuje w postaci tabletek powlekanych, które należy przyjmować popijając dużą ilością wody, niezależnie od spożywanych posiłków.
Wsparcie mikroflory jelitowej:
Korzystne może być również przyjmowanie preparatów przywracających prawidłowy skład flory bakteryjnej jelit. Probiotyki należy przyjmować w odstępie minimum 2 godzin od antybiotyku.
Nawodnienie:
Bardzo ważne jest również odpowiednie nawodnienie (zwłaszcza u osób w podeszłym wieku i dzieci).
Czy klindamycyna jest bezpieczna dla dzieci?
Klindamycyna może być stosowana u dzieci, ale wymaga odpowiedniego dostosowania dawki do masy ciała. Najczęściej stosowane antybiotyki w stomatologii to: antybiotyki β-laktamowe (penicyliny, penicyliny z inhibitorem beta-laktamaz, cefalosporyny najczęściej II generacji, baktamy, penemy), klindamycyna (antybiotyk z grupy linkozamidów) i metronidazol. U dzieci poniżej 5 lat wymaga szczególnej ostrożności.
Czy można stosować klindamycynę w ciąży?
Klindamycyna, według Klasyfikacji FDA ryzyka stosowania leków w czasie ciąży, należy do kategorii B. Oznacza to, że w badaniach na zwierzętach nie wykazano zagrożenia dla płodu, jednak jej wpływ na ciążę człowieka nie jest potwierdzony w badaniach klinicznych. Decyzję o zastosowaniu podejmuje lekarz po rozważeniu korzyści i ryzyka.
Jak długo trwa leczenie klindamycyną?
Czas leczenia zależy od rodzaju i ciężkości zakażenia:
- Zakażenia skóry: 7-10 dni
- Zakażenia stomatologiczne: 5-7 dni
- Trądzik (miejscowo): kilka tygodni do miesięcy
- Zakażenia ginekologiczne: 3-7 dni
- Ciężkie infekcje systemowe: 10-14 dni lub dłużej
Co robić w przypadku wystąpienia biegunki?
Jeżeli w trakcie leczenia lub po jego zakończeniu wystąpi biegunka, nie należy leczyć jej samodzielnie, lecz skonsultować się z lekarzem. Biegunka może być pierwszym objawem rozwijającego się rzekomobłoniastego zapalenia jelit, niekiedy o ciężkim, zagrażającym życiu przebiegu.
Czy klindamycyna wpływa na skuteczność antykoncepcji?
Skuteczność doustnych środków antykoncepcyjnych (hormonalnych) podczas równoczesnego przyjmowania klindamycyny nie jest potwierdzona, dlatego w czasie leczenia klindamycyną należy stosować dodatkową metodę antykoncepcji.
Czy można pić alkohol podczas leczenia klindamycyną?
Chociaż nie ma bezpośredniej interakcji między klindamycyną a alkoholem, nie zaleca się spożywania alkoholu podczas antybiotykoterapii ze względu na możliwe osłabienie układu odpornościowego i zwiększone ryzyko działań niepożądanych.
Dlaczego klindamycyna nie pomaga na wszystkie infekcje?
Klindamycyna ma określone spektrum działania i nie jest skuteczna przeciwko wszystkim bakteriom. Substancja nie jest skuteczna przy wirusowych infekcjach dróg oddechowych ani przy zapaleniu opon mózgowych – osiąga niskie stężenie w płynie mózgowo-rdzeniowym. Nie działa też na zakażenia wirusowe czy grzybicze.
Czy można przerwać leczenie wcześniej po ustąpieniu objawów?
Nie należy przerywać antybiotykoterapii wcześniej niż zalecił lekarz, nawet jeśli objawy ustąpią. Przedwczesne przerwanie leczenia może prowadzić do nawrotu infekcji i rozwoju oporności bakteryjnej.
Co zrobić w przypadku pominięcia dawki?
Jeśli pacjent zapomni zażyć dawkę, powinien ją przyjąć jak najszybciej po przypomnieniu sobie. Jeśli zbliża się pora na następną dawkę, należy pominąć zapomnianą dawkę i kontynuować normalny schemat dawkowania. Nie wolno podwajać dawek.
Czy klindamycyna może powodować uczulenie?
Tak, klindamycyna może wywoływać reakcje alergiczne. Osoby uczulone na penicylinę powinny być ostrożne. Chociaż klindamycyna różni się od penicyliny, zdarzały się reakcje alergiczne. W przypadku wystąpienia objawów uczulenia (wysypka, świąd, obrzęki, trudności w oddychaniu) należy natychmiast przerwać stosowanie leku i skonsultować się z lekarzem.
Bibliografia
- Bouazza N, Pestre V, Jullien V, Curis E, Urien S, Salmon D, Tréluyer JM. Population pharmacokinetics of clindamycin orally and intravenously administered in patients with osteomyelitis. Br J Clin Pharmacol. 2012;74(6):971-977. DOI: 10.1111/j.1365-2125.2012.04292.x PMID: 22486719
- Eastwood JB, Gower PE. A study of the pharmacokinetics of clindamycin in normal subjects and patients with chronic renal failure. Postgrad Med J. 1974;50(589):710-712. DOI: 10.1136/pgmj.50.589.710 PMID: 4467873