Immunoglobulina ludzka – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)
Immunoglobulina ludzka – to cząsteczki białka, inaczej nazywane przeciwciałami, które są produkowane przez układ odpornościowy i pobierane od co najmniej 1000 zdrowych krwiodawców z ich osocza. Immunoglobuliny ludzkie zawierają immunoglobuliny G (IgG), które produkowane są w organizmie podczas zakażenia i w przypadku ponownego zetknięcia się z patogenem inicjują odpowiedź układu immunologicznego. Po przyjęciu leku, pacjent otrzymuje gotowe przeciwciała i nabywa bierną odporność przeciwzakaźną. Wskazaniami do stosowania preparatu są niedobory immunologiczne, nawracające zakażenia bakteryjne u pacjentów chorych na przewlekłą białaczkę limfocytową (u których leczenie antybiotykami nie przyniosło rezultatu), profilaktyka zakażeń wirusowych i bakteryjnych u osób z hipo i agammaglobulinemią, leczenie dzieci i młodzieży z wrodzonym AIDS i nawracającymi zakażeniami oraz choroby autoimmunologiczne (m.in. choroba Kawaski, anemia hemolityczna, plamica małopłytkowa).
Preparaty z immunoglobulinami ludzkimi można stosować domięśniowo i dożylnie. Dawka oraz sposób podania ustalane są indywidualnie w zależności od wskazania.
Możliwe działania niepożądane: ból głowy, zawroty głowy, gorączka, dreszcze, poty, nudności, wymioty, ból stawów, zaczerwienienie twarzy, reakcje alergiczne, obniżone ciśnienie krwi, hemoliza. W rzadkich przypadkach może dojść do niewydolności nerek.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Immunoglobulina ludzka – rewolucyjne białko w walce z chorobami
Immunoglobulina ludzka to jeden z najważniejszych produktów krwiopochodnych we współczesnej medycynie, który od ponad 70 lat ratuje życie pacjentów na całym świecie. Jest to koncentrat przeciwciał pozyskiwanych z osocza ludzkiego pochodzącego od tysięcy zdrowych dawców krwi, który stanowi prawdziwą terapeutyczną perełkę w leczeniu szerokiego spektrum schorzeń – od rzadkich niedoborów odporności po ciężkie choroby neurologiczne i autoimmunologiczne. Dzięki zaawansowanym technologiom produkcji i rygorystycznym procedurom bezpieczeństwa, immunoglobulina ludzka przekształciła się z eksperymentalnej terapii z lat 40. XX wieku w jeden z filarów współczesnej immunologii klinicznej. Preparaty te zawierają głównie przeciwciała klasy IgG, które stanowią około 75% wszystkich immunoglobulin w organizmie człowieka, oraz niewielkie ilości IgA i IgM, co zapewnia szerokie spektrum działania przeciwko różnorodnym patogenom. Mechanizm działania immunoglobuliny ludzkiej opiera się na dostarczeniu organizmowi gotowych przeciwciał, które mogą natychmiastowo wesprzeć lub zastąpić deficytarny układ odpornościowy, neutralizować toksyny bakteryjne, blokować receptory patogenów oraz modulować nadmierną odpowiedź autoimmunologiczną. Co szczególnie fascynujące, jeden preparat immunoglobuliny może zawierać przeciwciała pochodzące od ponad 1000 dawców, co oznacza, że pacjent otrzymuje zbiorczą „mądrość immunologiczną” całej populacji, włączając w to pamięć immunologiczną przeciwko niezliczonym patogenom, z którymi dawcy mieli kontakt w ciągu swojego życia.
Mechanizm działania i skład immunoglobuliny ludzkiej
Immunoglobulina ludzka to złożony preparat biologiczny, którego głównym składnikiem są przeciwciała klasy IgG stanowiące co najmniej 90-95% całkowitej zawartości białka. Preparaty zawierają wszystkie cztery podklasy IgG (IgG1, IgG2, IgG3, IgG4) w proporcjach odpowiadających naturalnie występującym w osoczu zdrowych ludzi.
Mechanizm działania immunoglobuliny ludzkiej jest wielokierunkowy i obejmuje kilka kluczowych procesów immunologicznych:
- Neutralizacja patogenów – przeciwciała wiążą się bezpośrednio z bakteriami, wirusami i toksynami, uniemożliwiając ich działanie chorobotwórcze
- Opsonizacja – znakowanie patogenów do rozpoznania przez komórki fagocytarne układu odpornościowego
- Aktywacja dopełniacza – uruchomienie kaskady białek dopełniacza prowadzącej do lizy drobnoustrojów
- Modulacja receptorów Fc – wpływ na komórki układu odpornościowego poprzez interakcje z receptorami Fc na powierzchni limfocytów, makrofagów i komórek NK
W preparatach do podawania dożylnego (IVIG) nie ma substancji konserwujących, co zwiększa ich bezpieczeństwo, natomiast niektóre preparaty domięśniowe mogą zawierać mertiolat jako środek konserwujący.
Wskazania medyczne do stosowania immunoglobuliny ludzkiej
Pierwotne niedobory odporności
Immunoglobulina ludzka stanowi podstawę terapii zastępczej u pacjentów z wrodzonymi zaburzeniami produkcji przeciwciał. Do najważniejszych wskazań należą:
- Wspólny zmienny niedobór odporności (CVID)
- Agammaglobulinemia
- Niedobory podklas IgG
- Zespoły niedoboru odporności z hiperimmunoglobulinemią IgM
Wtórne niedobory odporności
Terapia immunoglobuliną jest również wskazana u pacjentów z nabytymi niedoborami przeciwciał wynikającymi z:
- Przewlekłej białaczki limfocytowej
- Szpiczaka mnogiego
- Stanu po przeszczepie allogenicznych komórek macierzystych
- Leczenia immunosupresyjnego
Choroby autoimmunologiczne i neurologiczne
Immunoglobulina ludzka wykazuje szczególną skuteczność w leczeniu schorzeń neuroimmunoloicznych:
Leczenie farmakologiczne schorzeń neurologicznych z użyciem immunoglobuliny
W neurologii immunoglobulina ludzka stała się niezastąpionym narzędziem terapeutycznym, szczególnie w leczeniu chorób o podłożu autoimmunologicznym. Najważniejsze zastosowania obejmują:
Zespół Guillaina-Barrégo – to ostra zapalna poliradikuloneuropatia, w której immunoglobulina ludzka normalna (IVIG) stosowana jest w dawce 0,4 g/kg masy ciała dziennie przez 5 kolejnych dni lub 1 g/kg dziennie przez 2 dni. Leczenie należy rozpocząć jak najwcześniej, najlepiej w ciągu pierwszych 2 tygodni od wystąpienia objawów.
Przewlekła zapalna polineuropatia demielinizacyjna (CIDP) – przewlekłe schorzenie wymagające długoterminowego leczenia podtrzymującego. Dawka nasycająca wynosi 2 g/kg masy ciała podzielona na 2-5 dni, następnie dawki podtrzymujące 1 g/kg co 3 tygodnie lub 0,4 g/kg dziennie przez 5 dni co 6 tygodni.
Wieloogniskowa neuropatia ruchowa (MMN) – rzadka neuropatia leczona wyłącznie immunoglobuliną dożylną w dawce 0,4 g/kg dziennie przez 5 dni, a następnie dawkami podtrzymującymi dostosowanymi indywidualnie.
Miastenia – w ciężkich zaostrzeniach choroby oraz w przełomie miastenicznym stosuje się dawkę 0,4 g/kg dziennie przez 5 dni lub 1 g/kg dziennie przez 2 dni.
Alternatywą dla częstych hospitalizacji związanych z podawaniem IVIG są preparaty do stosowania podskórnego, takie jak Hizentra czy Gammunex-C, które mogą być podawane w warunkach domowych przy użyciu pompy infuzyjnej lub iniekcji manualnych.
Inne wskazania immunomodulacyjne
Immunoglobulina ludzka znajduje zastosowanie także w:
Schorzenie |
Dawkowanie IVIG |
Mechanizm działania |
Pierwotna małopłytkowość immunologiczna (ITP) |
0,8-1,0 g/kg przez 1-2 dni |
Blokada receptorów Fc na makrofagach |
Choroba Kawasaki |
2 g/kg jednorazowo + ASA |
Przeciwzapalne i stabilizujące naczynia |
Zapalenie skórno-mięśniowe |
2 g/kg przez 2-5 dni |
Modulacja cytokin prozapalnych |
Pemfigus |
0,4 g/kg przez 5 dni |
Supresja autoprzeciwciał |
Produkcja i bezpieczeństwo immunoglobuliny ludzkiej
Proces produkcji immunoglobuliny ludzkiej jest niezwykle złożony i wymaga przestrzegania najwyższych standardów bezpieczeństwa. Surowcem do produkcji jest osocze pochodzące od co najmniej 1000 zdrowych dawców krwi, którzy przechodzą rygorystyczne badania przesiewowe.
Procedury bezpieczeństwa
Każdy dawca osocza jest badany w kierunku obecności:
- Antygenu HBs (wirusowe zapalenie wątroby typu B)
- Przeciwciał anty-HIV1 i anty-HIV2
- Przeciwciał anty-HCV (wirusowe zapalenie wątroby typu C)
- Antygenów kiły
- Aktywności aminotransferaz (ALT, AST)
Inaktywacja patogenów
Wszystkie preparaty immunoglobuliny ludzkiej poddawane są procedurom zapewniającym inaktywację i/lub usunięcie wirusów:
- Inaktywacja chemiczna – stosowanie detergentów rozpuszczających otoczki wirusowe
- Inaktywacja fizyczna – pasteryzacja w temperaturze 60°C przez 10 godzin
- Frakcjonowanie – proces Cohn’a eliminujący większość patogenów
- Filtracja – usuwanie cząstek wirusowych o większych rozmiarach
Farmakokinetyka i dawkowanie
Immunoglobulina ludzka wykazuje charakterystyczne właściwości farmakokinetyczne, które determinują schemat dawkowania:
Dystrybucja i eliminacja
Po podaniu dożylnym przeciwciała IgG ulegają szybkiej dystrybucji między osoczem a płynem pozanaczyniowym, osiągając stan równowagi w ciągu 3-5 dni. Okres półtrwania wynosi średnio 21-28 dni, choć może znacznie różnić się między pacjentami (od 15 do 45 dni).
Droga podania |
Biodostępność |
Czas osiągnięcia Cmax |
Okres półtrwania |
Dożylna (IVIG) |
100% |
Natychmiast |
21-28 dni |
Podskórna (SCIG) |
73% |
2-3 dni |
24-32 dni |
Domięśniowa |
50-60% |
3-5 dni |
21-25 dni |
Schematy dawkowania
Terapia substytucyjna (niedobory przeciwciał):
- Dawka nasycająca: 0,4-0,8 g/kg
- Dawki podtrzymujące: 0,2-0,8 g/kg co 3-4 tygodnie (IVIG) lub tygodniowo (SCIG)
Terapia immunomodulacyjna (choroby autoimmunologiczne):
- Dawki wysokie: 1-2 g/kg przez 2-5 dni
- Dawki podtrzymujące: dostosowane indywidualnie
Działania niepożądane i przeciwwskazania
Immunoglobulina ludzka jest generalnie dobrze tolerowana, jednak jak każdy preparat biologiczny może wywoływać działania niepożądane o różnym nasileniu.
Najczęstsze działania niepożądane
Reakcje związane z infuzją (występują u 5-15% pacjentów):
- Ból głowy
- Gorączka i dreszcze
- Nudności i wymioty
- Ból mięśni i stawów
- Zmęczenie i osłabienie
- Zaczerwienienie twarzy
Działania niepożądane rzadkie ale poważne
- Ostra niewydolność nerek – ryzyko wzrasta u pacjentów starszych, z cukrzycą lub wcześniejszymi chorobami nerek
- Jałowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych – objawy pojawiają się zwykle w ciągu 24-48 godzin po infuzji
- Powikłania zakrzepowo-zatorowe – szczególnie u pacjentów z czynnikami ryzyka
- Niedokrwistość hemolityczna – spowodowana przeciwciałami przeciwko grupom krwi
Przeciwwskazania
- Nadwrażliwość na immunoglobuliny ludzkie lub którykolwiek składnik preparatu
- Niedobór IgA z obecnością przeciwciał anty-IgA (ryzyko ciężkich reakcji anafilaktycznych)
- Względne: ciężka niewydolność serca, zaawansowana choroba nerek
Interakcje z innymi lekami
Immunoglobulina ludzka może wpływać na skuteczność szczepionek zawierających żywe, atenuowane wirusy. Szczepienia przeciwko odrze, śwince, różyczce i ospie wietrznej należy odroczyć o:
- 3 miesiące po dawkach immunomodulacyjnych (≤10 mg/kg)
- 8-11 miesięcy po wysokich dawkach (300-2000 mg/kg)
Preparat może również powodować fałszywie dodatnie wyniki badań serologicznych przez okres do kilku miesięcy po podaniu.
Co to jest immunoglobulina ludzka i z czego jest produkowana?
Immunoglobulina ludzka to koncentrat przeciwciał pochodzący z osocza tysięcy zdrowych dawców krwi. Zawiera głównie przeciwciała klasy IgG oraz niewielkie ilości IgA i IgM, które naturalnie występują w ludzkim organizmie.
Jak długo trwa leczenie immunoglobuliną?
Czas leczenia zależy od wskazań medycznych. W niedoborach odporności terapia jest przewlekła i trwa całe życie, natomiast w chorobach autoimmunologicznych może być prowadzona przez miesięcy lub lata, w zależności od odpowiedzi na leczenie.
Czy można prowadzić normalne życie podczas terapii immunoglobuliną?
Tak, większość pacjentów może prowadzić normalne życie zawodowe i społeczne. Preparaty podskórne umożliwiają nawet leczenie w warunkach domowych, co znacznie poprawia komfort życia.
Jakie są długoterminowe skutki stosowania immunoglobuliny ludzkiej?
Długoterminowe badania nie wykazały poważnych skutków ubocznych przewlekłego stosowania immunoglobuliny. Niektórzy pacjenci otrzymują ten preparat przez ponad 20 lat bez istotnych powikłań.
Czy immunoglobulina może przenieść choroby zakaźne?
Ryzyko przeniesienia chorób zakaźnych jest minimalne dzięki rygorystycznym procedurom selekcji dawców i zaawansowanym metodom inaktywacji wirusów stosowanym podczas produkcji.
Ile kosztuje leczenie immunoglobuliną?
Koszt terapii jest wysoki i wynosi od 20 000 do 30 000 złotych miesięcznie, jednak w Polsce jest w pełni refundowany przez NFZ w ramach programów terapeutycznych dla określonych wskazań.
Czy można szczepić się podczas leczenia immunoglobuliną?
Szczepionki inaktywowane można podawać bez ograniczeń, natomiast szczepionki zawierające żywe wirusy wymagają zachowania odpowiednich odstępów czasowych (3-11 miesięcy) ze względu na możliwość osłabienia ich skuteczności.
Czy immunoglobulina jest bezpieczna w ciąży i karmieniu piersią?
Immunoglobulina może być stosowana w ciąży i podczas karmienia piersią. Przeciwciała przenikają przez łożysko i do mleka matki, co może nawet zapewniać dodatkową ochronę dziecku przed infekcjami.
Jak często trzeba się zgłaszać na podanie immunoglobuliny?
To zależy od rodzaju preparatu i wskazań. Preparaty dożylne podaje się zwykle co 3-4 tygodnie, natomiast podskórne codziennie lub co kilka dni. Niektóre choroby wymagają podawania co 6-8 tygodni.
Co robić w przypadku wystąpienia działań niepożądanych?
W przypadku łagodnych objawów (ból głowy, uczucie zmęczenia) zwykle wystarczy zwolnienie tempa infuzji i podanie leków przeciwbólowych. Przy poważnych reakcjach (duszność, obrzęki, spadek ciśnienia) należy natychmiast przerwać podawanie i wezwać pomoc medyczną.
Bibliografia
- Arumugham VB, Rayi A. Intravenous Immunoglobulin (IVIG). In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2023 Jul 3. PMID: 32119333.
- Negi VS, Elluru S, Sibéril S, Graff-Dubois S, Mouthon L, Kazatchkine MD, Lacroix-Desmazes S, Bayry J, Kaveri SV. Intravenous immunoglobulin: an update on the clinical use and mechanisms of action. J Clin Immunol. 2007;27(3):233-45. DOI: 10.1007/s10875-007-9088-9 PMID: 17351760.