Lek Autokila zawiera hydroksychlorochiny siarczan, który zmniejsza stan zapalny u osób z chorobami autoimmunologicznymi. Stosowany jest w leczeniu reumatoidalnego zapalenia stawów, młodzieńczego idiopatycznego zapalenia stawów, tocznia rumieniowatego oraz problemów skórnych związanych z nadwrażliwością na światło słoneczne. Autokila pomaga układowi odpornościowemu nie niszczyć własnych tkanek.
Hydroquenin to lek, który zawiera substancję czynną hydroksychlorochinę. Jest to lek przeciwmalariaowy, który ma również właściwości przeciwzapalne i przeciwbólowe. Hydroquenin jest dostępny na receptę i jest stosowany w leczeniu różnych stanów, w tym malarii, reumatoidalnego zapalenia stawów i tocznia rumieniowatego. Wskazania do stosowania tego leku powinny być zawsze określane przez lekarza.
Hydroxychloroquine Adamed to lek dostępny na receptę, który jest w formie tabletek powlekanych. Każda tabletka zawiera 200 mg siarczanu hydroksychlorochiny, co odpowiada 155 mg hydroksychlorochiny. Lek zawiera laktozę, więc pacjenci ze stwierdzoną wcześniej nietolerancją niektórych cukrów powinni skonsultować się z lekarzem przed przyjęciem tego leku.
Hydroxychloroquine Sulfate Accord to lek na receptę, który zawiera substancję czynną hydroksychlorochinę. Jest to lek przeciwmalaryczny, który ma również właściwości przeciwzapalne i przeciwbólowe. Stosuje się go w leczeniu reumatoidalnego zapalenia stawów, tocznia rumieniowatego układowego i tocznia rumieniowatego krążkowego. Ponadto, jest używany w leczeniu ostrych ataków malarii wywołanych przez Plasmodium vivax, P. malariae, P. ovale i wrażliwe P. falciparum, a także w leczeniu supresyjnym malarii.
Hydroxychloroquine sulfate Edest to lek na receptę, który zawiera substancję czynną hydroksychlorochinę. Jest stosowany w leczeniu różnych schorzeń, takich jak malarii, reumatoidalnego zapalenia stawów (RZS), tocznia rumieniowatego oraz objawów zapalenia stawów w przebiegu boreliozy. Lek jest dostępny w formie tabletek powlekanych.
Novidin to lek zawierający 400 mg hydroksychlorochiny siarczanu. Jest to lek przeciwmalaryczny, który jest również klasyfikowany jako lek przeciwreumatyczny o opóźnionym działaniu. Novidin jest wskazany do stosowania u dorosłych w zapobieganiu i leczeniu niepowikłanej malarii, leczeniu objawowym reumatoidalnego zapalenia stawów, leczeniu tocznia rumieniowatego krążkowego i tocznia rumieniowatego układowego oraz leczeniu fotodermatoz. Jest dostępny na receptę.
Hydroksychlorochina to wielofunkcyjny lek o udokumentowanym działaniu przeciwmalarycznym, przeciwzapalnym oraz immunomodulującym, który od dziesięcioleci znajduje zastosowanie w leczeniu chorób autoimmunologicznych. Ta hydroksylowa pochodna chlorochiny została wprowadzona do użytku medycznego w Stanach Zjednoczonych w 1955 roku i do dziś pozostaje jednym z podstawowych preparatów stosowanych w terapii tocznia rumieniowatego układowego oraz reumatoidalnego zapalenia stawów. Mimo że pierwotnie opracowano ją jako środek przeciwmalaryczny, to właśnie jej zdolność do modulowania aktywności układu odpornościowego sprawiła, że stała się nieodzownym elementem współczesnej reumatologii i dermatologii. Lek działa w sposób skumulowany, co oznacza, że pełny efekt terapeutyczny w chorobach reumatycznych pojawia się dopiero po kilku tygodniach regularnego stosowania, jednak w tym czasie może już występować część działań niepożądanych. Charakterystyczny dla hydroksychlorochiny jest jej długi okres półtrwania wynoszący od 30 do 50 dni, co wpływa zarówno na schemat dawkowania, jak i na czas utrzymywania się leku w organizmie po zaprzestaniu terapii. Pacjenci przyjmujący hydroksychlorochinę muszą być świadomi, że jest to lek wymagający regularnego monitorowania, szczególnie w zakresie narządu wzroku, gdyż długotrwałe stosowanie wiąże się z ryzykiem wystąpienia nieodwracalnych zmian w siatkówce oka.
Hydroksychlorochina działa na wielu poziomach komórkowych, choć jej dokładny mechanizm działania nie został jeszcze w pełni poznany. Substancja ta ma zdolność do kumulowania się w lizosomach komórek, gdzie powoduje wzrost pH wewnątrzkomórkowego, co zaburza funkcjonowanie wielu procesów metabolicznych. W przypadku leczenia malarii mechanizm polega na podwyższaniu pH w organizmach pierwotniaków wywołujących chorobę, co prowadzi do kaskady działań toksycznych dla pasożyta. Hydroksychlorochina indukuje aglutynację hemoglobiny pochodzącej z zaatakowanych erytrocytów człowieka w wodniczkach pokarmowych pierwotniaka, co skutkuje uwolnieniem hemu o właściwościach litycznych wobec błon komórkowych zarodźca.
Działanie immunomodulujące hydroksychlorochiny jest szczególnie istotne w kontekście chorób autoimmunologicznych. Lek ten hamuje proliferację limfocytów T oraz monocytów, zmniejsza produkcję prozapalnych cytokin, takich jak czynnik martwicy nowotworów alfa, interleukiny 6, 17 oraz interferony. Dodatkowo hydroksychlorochina hamuje prezentację receptorów toll-podobnych, zmniejsza prezentację antygenu o niskim powinowactwie oraz redukcję produkcji przeciwciał i prostaglandyn. Substancja ta wpływa również na agregację płytek krwi, poziom lipidów we krwi, wydzielanie insuliny, a także obniża stres oksydacyjny w komórkach.
W ludzkich lizosomach hydroksychlorochina wpływa na zmniejszenie aktywności zapalnej poprzez hamowanie aktywności niektórych enzymów oraz stabilizację błon lizosomalnych. Nagromadzenie leku w komórkach i wzrost pH wewnątrz pęcherzyków komórkowych przyczynia się do jej działania terapeutycznego, szczególnie w stanach zapalnych o podłożu autoimmunologicznym. Lek hamuje również fagocytozę, aktywność fosfolipazy A2 oraz zmniejsza pobudzenie limfocytów CD4, co ma kluczowe znaczenie w kontrolowaniu nadmiernej aktywności układu odpornościowego.
Hydroksychlorochina znajduje zastosowanie w kilku głównych obszarach medycyny. Pierwotnie była stosowana w profilaktyce i leczeniu niepowikłanej malarii wywołanej przez zarodźce Plasmodium vivax, Plasmodium malariae, Plasmodium ovale oraz wrażliwe na chlorochinę szczepy Plasmodium falciparum. Należy jednak podkreślić, że na wielu obszarach geograficznych występują oporne na chlorochinę szczepy pasożytów, co znacząco ogranicza przydatność tego leku w zapobieganiu i leczeniu malarii. Hydroksychlorochina nie działa przeciwko pozaerytrocytowym formom pasożytów, dlatego nie może zapobiegać nawrotom zakażeń wywołanych przez niektóre szczepy.
W reumatologii hydroksychlorochina stanowi jeden z podstawowych leków modyfikujących przebieg choroby w reumatoidalnym zapaleniu stawów. Jest to przewlekła choroba autoimmunologiczna charakteryzująca się symetrycznym zapaleniem błony maziowej stawów, prowadzącym do ich destrukcji i zniekształcenia. Lek ten jest często stosowany w połączeniu z innymi preparatami, takimi jak metotreksat, sulfasalazyna czy niesteroidowe leki przeciwzapalne. Hydroksychlorochina należy do grupy syntetycznych leków modyfikujących przebieg choroby i jest uznawana za jeden z łagodniejszych środków w tej kategorii, co sprawia, że często jest dodawana do innych terapii jako element leczenia skojarzonego.
Szczególnie istotnym wskazaniem jest toczeń rumieniowaty, zarówno w postaci układowej jak i skórnej. Toczeń rumieniowaty układowy to przewlekła choroba autoimmunologiczna, w której układ odpornościowy atakuje własne komórki i tkanki, prowadząc do stanu zapalnego i uszkodzenia wielu narządów. Według aktualnych rekomendacji europejskich towarzystw reumatologicznych hydroksychlorochina powinna być stosowana u wszystkich pacjentów z toczniem rumieniowatym układowym, zarówno w fazie zaostrzenia, jak i w okresie remisji, o ile nie występują przeciwwskazania do jej stosowania. Jest to lek podstawowy w terapii tocznia, który zmniejsza ryzyko wystąpienia zaostrzeń choroby, wykazuje działanie protekcyjne wobec incydentów zatorowo-zakrzepowych, cukrzycy oraz zaburzeń lipidowych.
W postaci skórnej tocznia rumieniowatego, w tym toczniu krążkowym, hydroksychlorochina stanowi lek pierwszego wyboru. Działa immunomodulująco i przeciwzapalnie, zmniejsza częstość nawrotów i poprawia wygląd skóry. U dzieci powyżej 6 roku życia i o masie ciała co najmniej 31 kilogramów hydroksychlorochina znajduje zastosowanie w leczeniu młodzieńczego idiopatycznego zapalenia stawów, które jest pediatryczną formą przewlekłego zapalenia stawów.
W terapii tocznia rumieniowatego układowego podstawą leczenia pozostaje hydroksychlorochina, którą należy stosować w połączeniu z glikokortykosteroidami do czasu uzyskania remisji klinicznej. Celem współczesnej terapii jest osiągnięcie remisji choroby lub alternatywnie niskiej aktywności schorzenia, przy jednoczesnym dążeniu do redukcji dawki glikokortykosteroidów, aż do ich całkowitego odstawienia, jeśli jest to możliwe. W przypadku braku odpowiedzi na leczenie pierwszego rzutu stosuje się leki immunosupresyjne lub immunomodulujące, takie jak mykofenolan mofetylu, azatiopryna czy cyklofosfamid. W ciężkich przypadkach lub przy kluczowym zajęciu narządowym zarezerwowane są leki biologiczne, takie jak belimumab czy anifrolumab.
W reumatoidalnym zapaleniu stawów hydroksychlorochina stosowana jest jako element terapii modyfikującej przebieg choroby, często w skojarzeniu z metotreksatem, który pozostaje złotym standardem w leczeniu tej jednostki chorobowej. Inne substancje czynne stosowane w terapii RZS obejmują leflunomid, sulfasalazynę, azatioprynę oraz związki złota, choć te ostatnie są obecnie rzadziej wykorzystywane ze względu na profil działań niepożądanych. W przypadku niewystarczającej odpowiedzi na syntetyczne leki modyfikujące przebieg choroby stosuje się biologiczne leki modyfikujące przebieg choroby, takie jak adalimumab, etanercept, infliksymab, certolizumab pegol, tocilizumab czy abatacept. Nowsze opcje terapeutyczne obejmują celowane syntetyczne leki modyfikujące przebieg choroby, takie jak inhibitory kinaz Janusa.
W leczeniu tocznia rumieniowatego krążkowego oprócz hydroksychlorochiny stosuje się również chlorochinę, choć ta pierwsza jest preferowana ze względu na lepszy profil bezpieczeństwa. W przypadkach opornych na leczenie pierwszego rzutu wykorzystuje się metotreksat, mykofenolan mofetylu, azatioprynę, a w wybranych sytuacjach talidomid czy retinoidy. Leczenie miejscowe obejmuje stosowanie glikokortykosteroidów w postaci kremów i maści oraz inhibitorów kalcyneuryny. Niezwykle ważnym elementem terapii jest również ochrona przeciwsłoneczna, gdyż promieniowanie ultrafioletowe może nasilać objawy choroby.
Hydroksychlorochina dostępna jest w postaci tabletek powlekanych zawierających 200 miligramów hydroksychlorochiny w postaci siarczanu. Lek należy przyjmować doustnie, najlepiej podczas posiłku, co zmniejsza ryzyko wystąpienia działań niepożądanych ze strony przewodu pokarmowego. Dawkowanie uzależnione jest od wskazania do zastosowania oraz masy ciała pacjenta. W przypadku chorób reumatycznych należy pamiętać, że hydroksychlorochina działa w sposób skumulowany i wymaga kilku tygodni regularnego stosowania, aby uzyskać pełny efekt terapeutyczny.
W reumatoidalnym zapaleniu stawów u osób dorosłych dawka początkowa wynosi zazwyczaj 400 miligramów na dobę, podawanych w jednej lub dwóch dawkach podzielonych. Leczenie należy kontynuować przez okres od 6 do 8 tygodni przed oceną efektu terapeutycznego. Przy dobrej odpowiedzi na leczenie dawkę można stopniowo zmniejszać po upływie trzech miesięcy. Dawka podtrzymująca wynosi zazwyczaj 200 miligramów na dobę, a w niektórych przypadkach można ją zredukować do 200 miligramów co drugi dzień. Maksymalna zalecana dawka nie powinna przekraczać 5 miligramów na kilogram masy ciała na dobę, co związane jest z minimalizacją ryzyka wystąpienia toksycznej retinopatii.
W młodzieńczym idiopatycznym zapaleniu stawów u dzieci dawkowanie powinno być dostosowane do masy ciała i nie może przekraczać 6,5 miligrama na kilogram masy ciała na dobę, przy czym należy stosować minimalną skuteczną dawkę. W przypadku tocznia rumieniowatego układowego dawkowanie jest podobne jak w reumatoidalnym zapaleniu stawów, przy czym kluczowe jest kontynuowanie terapii nawet w okresie remisji choroby, gdyż odstawienie lub redukcja hydroksychlorochiny wiąże się z istotnym zwiększeniem ryzyka wystąpienia zaostrzenia.
W profilaktyce i leczeniu malarii schematy dawkowania są odmienne i zależą od szczególnych zaleceń epidemiologicznych danego regionu geograficznego. W każdym przypadku należy przestrzegać oficjalnych wytycznych dotyczących zapobiegania i leczenia malarii, gdyż oporność pasożytów na leki przeciwmalaryczne stale się zmienia. Pacjenci z zaburzeniami czynności wątroby lub nerek mogą wymagać dostosowania dawki, choć nie można określić stałych wytycznych dotyczących takiej redukcji i wymaga to indywidualnej oceny lekarskiej.
Hydroksychlorochina, mimo że jest uznawana za stosunkowo bezpieczny lek, może powodować różnorodne działania niepożądane, których częstość i nasilenie wzrasta wraz z czasem trwania terapii oraz stosowaną dawką. Najczęstsze objawy niepożądane dotyczą przewodu pokarmowego i występują u 10 do 20 procent pacjentów. Obejmują one ból brzucha, nudności, wymioty, biegunkę oraz utratę apetytu. Te dolegliwości mogą ustąpić samoistnie lub po zmniejszeniu dawki leku i zwykle można im zapobiec poprzez przyjmowanie tabletek podczas posiłku. W przypadku utrzymujących się lub nasilających się objawów żołądkowo-jelitowych konieczna jest konsultacja z lekarzem w celu rozważenia modyfikacji leczenia.
Poważnym, choć rzadszym działaniem niepożądanym są zmiany w narządzie wzroku, szczególnie toksyczna retinopatia. Ryzyko uszkodzenia siatkówki wzrasta wraz z kumulacyjną dawką leku oraz czasem trwania terapii. W pierwszych pięciu latach stosowania hydroksychlorochiny częstość wystąpienia retinopatii ocenia się na poniżej 1 procenta, jednak ryzyko to znacząco wzrasta przy długotrwałym leczeniu. Czynnikami zwiększającymi prawdopodobieństwo wystąpienia zmian w siatkówce są dawka przekraczająca 5 miligramów na kilogram masy ciała na dobę, zaburzenia czynności nerek, starszy wiek pacjenta, wysokie BMI oraz jednoczesne stosowanie tamoksyfenu. Retinopatia może prowadzić do nieodwracalnej utraty wzroku, dlatego kluczowe jest regularne monitorowanie stanu narządu wzroku.
Zaburzenia skórne należą do stosunkowo częstych działań niepożądanych hydroksychlorochiny. Mogą objawiać się wysypką, świądem, pokrzywką oraz przebarwieniami skóry. W rzadkich przypadkach mogą wystąpić ciężkie skórne działania niepożądane, takie jak zespół Stevensa-Johnsona, toksyczna nekroliza naskórka, ostra uogólniona osutka krostkowa czy zespół nadwrażliwości indukowanej lekami. Wysypka związana ze stosowaniem hydroksychlorochiny zwykle rozwija się w ciągu pierwszych czterech tygodni od rozpoczęcia leczenia i ustępuje w przeciągu kilku tygodni po przerwaniu terapii. U niektórych pacjentów może również wystąpić wypadanie włosów lub zmiany pigmentacyjne skóry i włosów.
Ze strony układu sercowo-naczyniowego hydroksychlorochina może powodować wydłużenie odstępu QT w elektrokardiogramie, co zwiększa ryzyko wystąpienia groźnych arytmii, takich jak częstoskurcz typu torsade de pointes. W rzadkich przypadkach może dojść do rozwoju kardiomiopatii prowadzącej do niewydolności serca. Dlatego przed rozpoczęciem terapii zaleca się wykonanie badania EKG oraz wyrównanie ewentualnych zaburzeń elektrolitowych, szczególnie hipokaliemii, hipomagnezjemii czy hipokalcemii. Nie zaleca się stosowania hydroksychlorochiny u pacjentów z wrodzonym lub nabytym wydłużeniem odstępu QTc oraz z blokiem przedsionkowo-komorowym drugiego lub trzeciego stopnia.
Zaburzenia psychiczne i neurologiczne mogą również występować podczas leczenia hydroksychlorochiną. Obserwowano przypadki zachowań samobójczych, depresji, omamów, urojenia, manii oraz zaburzeń snu. Objawy te mogą pojawić się zwykle w ciągu pierwszego miesiąca po rozpoczęciu leczenia i były zgłaszane również u osób bez wcześniejszych zaburzeń psychicznych w wywiadzie. Hydroksychlorochina może również obniżać próg drgawkowy i osłabiać działanie leków przeciwpadaczkowych. W przypadku wystąpienia jakichkolwiek objawów psychiatrycznych pacjent powinien niezwłocznie skontaktować się z lekarzem. Inne działania niepożądane ze strony układu nerwowego obejmują zawroty głowy, bóle głowy, niestabilność emocjonalną oraz rzadko występujące zaburzenia pozapiramidowe, takie jak dystonia, dyskineza czy drżenie.
Zaburzenia hematologiczne, choć rzadkie, mogą być poważne. Hydroksychlorochina może powodować zahamowanie czynności szpiku kostnego, prowadząc do leukopenii, agranulocytozy, małopłytkowości, niedokrwistości czy niedokrwistości aplastycznej. Dlatego podczas długotrwałego leczenia konieczne jest okresowe wykonywanie pełnej morfologii krwi, a w przypadku wystąpienia nieprawidłowości lek należy odstawić. Zaburzenia czynności mięśni szkieletowych objawiają się osłabieniem siły mięśniowej oraz osłabieniem odruchów ścięgnistych, co również wymaga regularnego monitorowania i ewentualnego przerwania terapii.
Ototoksyczność związana ze stosowaniem hydroksychlorochiny występuje bardzo rzadko, ale może być nieodwracalna i prowadzić do utraty słuchu. Pacjenci z wcześniejszymi lub współistniejącymi przyczynami zaburzeń narządu słuchu i równowagi powinni być szczególnie monitorowani. Hydroksychlorochina może również wywołać ciężką hipoglikemię, w tym zagrażającą życiu utratę przytomności, u wszystkich pacjentów, niezależnie od tego, czy stosują oni leczenie przeciwcukrzycowe. Dlatego może być konieczne zmniejszenie dawek insuliny lub innych leków przeciwcukrzycowych u osób chorych na cukrzycę.
Bezwzględnym przeciwwskazaniem do stosowania hydroksychlorochiny jest nadwrażliwość na substancję czynną lub którykolwiek ze składników pomocniczych preparatu. Lek nie powinien być również stosowany u pacjentów z istniejącymi zmianami w obrębie siatkówki lub plamki żółtej, ponieważ może to prowadzić do progresji uszkodzenia narządu wzroku. Przeciwwskazaniem jest również już wcześniej stwierdzona retinopatia lub makulopatia wywołana stosowaniem leków przeciwmalarycznych. Nie należy stosować hydroksychlorochiny u dzieci poniżej 6 roku życia lub o masie ciała poniżej 31 kilogramów ze względu na ryzyko poważnych skutków ubocznych oraz trudności w dokładnym dostosowaniu dawki.
Szczególną ostrożność należy zachować u pacjentów z chorobami wątroby lub nerek, gdyż zaburzenia czynności tych narządów mogą prowadzić do zwiększenia stężenia leku w organizmie i nasilenia działań niepożądanych. Ekspozycja na hydroksychlorochinę może wzrosnąć nawet o 46 procent u pacjentów z umiarkowanymi i ciężkimi zaburzeniami czynności nerek. U osób z zaburzeniami czynności wątroby również należy spodziewać się zwiększonego narażenia na lek, ponieważ hydroksychlorochina jest w przeważającym stopniu metabolizowana w wątrobie. W takich przypadkach może być konieczne zmniejszenie dawki, choć nie można określić stałych wytycznych dotyczących takiej modyfikacji i wymaga to indywidualnej oceny lekarskiej.
Ostrożność należy zachować również u pacjentów z ciężkimi zaburzeniami przewodu pokarmowego, układu nerwowego oraz zaburzeniami morfologicznymi krwi. Hydroksychlorochina powinna być stosowana z rozwagą u osób z nadwrażliwością na chininę, u pacjentów z niedoborem dehydrogenazy glukozo-6-fosforanowej oraz u chorych z porfirią skórną późną, którą lek ten może zaostrzyć. U pacjentów z łuszczycą istnieje zwiększone ryzyko ciężkich reakcji skórnych, dlatego stosowanie hydroksychlorochiny w tej grupie wymaga szczególnej ostrożności.
Małe dzieci są szczególnie wrażliwe na toksyczne działania pochodnych 4-aminochinoliny, do których należy hydroksychlorochina. Przedawkowanie leku u dzieci może być śmiertelne, dlatego preparaty zawierające hydroksychlorochinę należy bezwzględnie przechowywać w miejscu niedostępnym dla dzieci. Toksyczna dawka dla dorosłych wynosi ponad 20 miligramów chlorochiny na kilogram masy ciała, natomiast dla dzieci już dawka przekraczająca 10 miligramów na kilogram masy ciała może być śmiertelna. Objawy przedawkowania obejmują bóle głowy, zaburzenia widzenia, poważne zaburzenia rytmu serca, drgawki oraz nagłe zatrzymanie oddechu, co wymaga natychmiastowej pomocy medycznej.
Hydroksychlorochina wchodzi w liczne interakcje z innymi substancjami leczniczymi, co wymaga szczególnej uwagi podczas prowadzenia terapii skojarzonej. Jednoczesne stosowanie z lekami zobojętniającymi zawierającymi magnez lub z kaolinem może powodować zmniejszenie wchłaniania hydroksychlorochiny z przewodu pokarmowego. Dlatego zaleca się podawanie hydroksychlorochiny w odstępie co najmniej dwóch godzin od przyjęcia leków zobojętniających sok żołądkowy. Podobne zalecenie dotyczy preparatów wapnia, które również mogą ograniczać wchłanianie substancji przeciwmalarycznej.
Hydroksychlorochina jest metabolizowana głównie przez enzymy cytochromu P450, w tym CYP2C8, CYP3A4 i CYP2D6, a także przez oksydazę flawinkową FMO-1 i oksydazę monoaminową MAO-A. Jednoczesne stosowanie z inhibitorami tych enzymów może powodować wzrost stężenia hydroksychlorochiny w organizmie i nasilenie działań niepożądanych. Istnieją również doniesienia o występowaniu interakcji farmakologicznych między pochodnymi 4-aminochinoliny a inhibitorami monoaminooksydazy, dlatego należy zachować ostrożność przy łącznym stosowaniu tych leków.
Hydroksychlorochina może zwiększać stężenie digoksyny i cyklosporyny w surowicy krwi, co może prowadzić do nasilenia ich działań niepożądanych i toksyczności. Dlatego podczas jednoczesnego stosowania tych leków zaleca się monitorowanie ich stężenia we krwi oraz obserwację pacjenta pod kątem objawów przedawkowania. Podobnie hydroksychlorochina może nasilać działanie leków przeciwcukrzycowych, co stwarza ryzyko wystąpienia hipoglikemii. U pacjentów chorych na cukrzycę może być konieczne zmniejszenie dawek insuliny lub doustnych leków hipoglikemizujących podczas stosowania hydroksychlorochiny.
Jednoczesne stosowanie hydroksychlorochiny z innymi lekami, które mogą wydłużać odstęp QT w elektrokardiogramie, znacząco zwiększa ryzyko wystąpienia groźnych arytmii. Do takich substancji należą niektóre antybiotyki, w tym makrolidy jak azytromycyna czy klarytromycyna, leki przeciwpsychotyczne, leki przeciwdepresyjne oraz wiele innych preparatów. Dlatego przed rozpoczęciem terapii skojarzonej należy dokładnie ocenić profil bezpieczeństwa wszystkich przyjmowanych leków. Hydroksychlorochina może również zmniejszać skuteczność leków przeciwpadaczkowych poprzez obniżenie progu drgawkowego, a także antagonizować działanie neostygminy i pirydostygminy stosowanych w leczeniu miastenii.
Hydroksychlorochina przenika przez barierę łożyskową, a jej stężenie w osoczu płodu odpowiada stężeniu w osoczu matki. Dane z populacyjnego badania kohortowego obejmującego ponad dwa tysiące ciąż narażonych na ekspozycję hydroksychlorochiny sugerują niewielki wzrost względnego ryzyka wrodzonych wad rozwojowych związanych z ekspozycją na lek w pierwszym trymestrze ciąży. Dla dawki dobowej równej lub przekraczającej 400 miligramów względne ryzyko wynosiło 1,33, podczas gdy dla dawki poniżej 400 miligramów ryzyko było porównywalne z populacją ogólną. Dlatego hydroksychlorochiny siarczanu należy unikać w okresie ciąży, z wyjątkiem sytuacji, gdy w ocenie lekarza indywidualne potencjalne korzyści przewyższają potencjalne zagrożenia.
W profilaktyce malarii hydroksychlorochinę można stosować podczas ciąży, ponieważ sama malaria może spowodować poważne uszkodzenie płodu i stanowi większe zagrożenie niż potencjalne działania niepożądane leku. Chlorochinę, strukturalnie pokrewną z hydroksychlorochiną, uważa się za bezpieczną u kobiet w ciąży w zalecanych dawkach stosowanych w profilaktyce i leczeniu malarii. W przypadku długotrwałego leczenia tocznia rumieniowatego układowego lub reumatoidalnego zapalenia stawów w czasie ciąży należy stosować najmniejszą skuteczną dawkę. Podczas monitorowania dziecka po porodzie należy wziąć pod uwagę profil bezpieczeństwa hydroksychlorochiny, w szczególności możliwe okulistyczne działania niepożądane.
Hydroksychlorochina przenika do mleka ludzkiego, przy czym dawka otrzymywana przez niemowlęta karmione piersią odpowiada około 2 do 3 procent dawki matki po skorygowaniu o masę ciała. Nie zgłoszono jednak negatywnego wpływu na rozwój ani zaburzeń motorycznych oraz zaburzeń wzroku i słuchu u niemowląt narażonych na działanie hydroksychlorochiny w okresie karmienia piersią i obserwowanych przez okres do dwóch lat. W przypadku stosowania w leczeniu malarii możliwe jest karmienie piersią, choć należy pamiętać, że ilość hydroksychlorochiny w mleku matki jest niewystarczająca do ochrony dziecka przed malarią i konieczna jest oddzielna chemioprofilaktyka dla niemowlęcia.
Dane dotyczące bezpieczeństwa dziecka karmionego piersią podczas długotrwałego leczenia hydroksychlorochiną są bardzo ograniczone. Lekarz przepisujący lek powinien wziąć pod uwagę możliwe ryzyko i korzyści związane z karmieniem piersią, uwzględniając wskazania oraz planowany czas trwania leczenia. W przypadku wątpliwości zaleca się konsultację z lekarzem prowadzącym oraz rozważenie alternatywnych opcji terapeutycznych.
Pacjenci przyjmujący hydroksychlorochinę wymagają regularnego monitorowania w celu wczesnego wykrycia ewentualnych działań niepożądanych. Przed rozpoczęciem leczenia należy wykonać dokładne badanie okulistyczne, które stanowi punkt odniesienia dla dalszych kontroli. Badanie to powinno obejmować ocenę ostrości wzroku, badanie dna oka, ocenę pola widzenia oraz widzenia barwnego. W przypadku dostępności zaleca się również wykonanie optycznej koherentnej tomografii siatkówki, która pozwala na wykrycie wczesnych, subklinicznych zmian w siatkówce.
Podczas długotrwałego leczenia badania okulistyczne należy powtarzać w regularnych odstępach czasu. W pierwszych pięciu latach terapii, przy stosowaniu dawki nieprzekraczającej 5 miligramów na kilogram masy ciała na dobę, badania można wykonywać raz w roku. Częstsze kontrole są konieczne u pacjentów stosujących dawki przekraczające 5 miligramów na kilogram masy ciała, u osób z niewydolnością nerek, przy pogorszeniu ostrości widzenia, u pacjentów powyżej 65 roku życia oraz przy kumulacyjnej dawce przekraczającej 200 gramów. W przypadku wystąpienia zaburzeń widzenia barw, ubytku pola widzenia lub innych nieprawidłowości, których nie wyjaśniają trudności akomodacyjne oka, leczenie należy natychmiast przerwać, ponieważ zmiany w siatkówce mogą postępować nawet po odstawieniu leku.
Regularne badania laboratoryjne stanowią kolejny istotny element monitorowania. U osób leczonych przewlekle hydroksychlorochiną należy okresowo przeprowadzać pełną morfologię krwi w celu wykrycia ewentualnych zaburzeń hematologicznych. W razie pojawienia się nieprawidłowości, takich jak leukopenia, małopłytkowość czy niedokrwistość, lek należy odstawić. Zaleca się również okresową kontrolę czynności wątroby i nerek, szczególnie u pacjentów z wcześniejszymi zaburzeniami funkcji tych narządów lub przyjmujących inne leki potencjalnie hepato- lub nefrotoksyczne.
Badania czynności mięśni szkieletowych i odruchów ścięgnistych powinny być przeprowadzane regularnie u wszystkich pacjentów stosujących długotrwałe leczenie hydroksychlorochiną. Osłabienie siły mięśniowej lub zmniejszenie odruchów ścięgnistych może wskazywać na rozwój miopatii polekowej i stanowi wskazanie do odstawienia preparatu. U pacjentów z cukrzycą konieczne jest regularne monitorowanie poziomu glukozy we krwi, gdyż hydroksychlorochina może powodować hipoglikemię wymagającą modyfikacji dawek leków przeciwcukrzycowych. Przed rozpoczęciem terapii oraz okresowo podczas jej trwania zaleca się wykonanie badania elektrokardiograficznego oraz oznaczenie poziomu elektrolitów w celu oceny ryzyka wystąpienia zaburzeń rytmu serca.
Hydroksychlorochina po podaniu doustnym szybko wchłania się z przewodu pokarmowego, głównie w górnym odcinku jelita cienkiego. Biodostępność leku wynosi od 67 do 74 procent i nie zależy od tego, który enancjomer jest przyjmowany, gdyż hydroksychlorochina jest mieszaniną racemiczną. Maksymalne stężenie we krwi osiągane jest po około 3 do 4 godzinach od przyjęcia dawki. Lek charakteryzuje się dużą objętością dystrybucji i zdolnością do kumulowania się w tkankach, szczególnie w wątrobie, śledzionie, nerkach, płucach, komórkach zawierających melaninę oraz w białych krwinkach.
Wiązanie z białkami osocza różni się w zależności od enancjomeru. Enancjomer S wiąże się z białkami osocza w około 64 procentach, podczas gdy enancjomer R w około 37 procentach. Metabolizm hydroksychlorochiny zachodzi głównie w wątrobie poprzez N-dealkilację z udziałem enzymów cytochromu P450, w tym CYP3A4, CYP2C8 i CYP2D6, a także oksydazy flawinkowej FMO-1 oraz oksydazy monoaminowej MAO-A. Proces ten prowadzi do powstania aktywnego metabolitu, którym jest dietylohydroksychlorochina, oraz metabolitów nieaktywnych.
Eliminacja hydroksychlorochiny przebiega wielofazowo z bardzo długim końcowym okresem półtrwania wynoszącym od 30 do 50 dni. Około 40 do 50 procent leku jest wydalane przez nerki, przy czym w postaci niezmienionej z moczem wydala się od 16 do 21 procent przyjętej dawki. Około 2,5 procenta jest wydalane przez skórę, a 24 do 25 procent z kałem. Po długotrwałym wielokrotnym podawaniu doustnym w dawkach 200 i 400 miligramów raz na dobę u dorosłych pacjentów z toczniem lub reumatoidalnym zapaleniem stawów średnie stężenia w stanie stacjonarnym wynosiły odpowiednio około 450 do 490 nanogramów na mililitr oraz 870 do 970 nanogramów na mililitr we krwi. Farmakokinetyka hydroksychlorochiny wydaje się być liniowa w zakresie dawek terapeutycznych od 200 do 500 miligramów na dobę.
Hydroksychlorochina pozostaje jednym z podstawowych leków stosowanych w reumatologii i dermatologii, mimo że została wprowadzona do użytku klinicznego już w połowie XX wieku. Jej unikalna zdolność do modulowania aktywności układu odpornościowego przy stosunkowo korzystnym profilu bezpieczeństwa sprawia, że nadal jest szeroko wykorzystywana w terapii chorób autoimmunologicznych. W leczeniu tocznia rumieniowatego układowego hydroksychlorochina jest lekiem pierwszego wyboru i powinna być stosowana u wszystkich pacjentów, o ile nie występują przeciwwskazania. Badania obserwacyjne wykazały, że stosowanie tego leku zmniejsza ryzyko wystąpienia zaostrzeń choroby, chroni przed rozwojem incydentów zatorowo-zakrzepowych, poprawia profil metaboliczny oraz wydłuża czas przeżycia pacjentów.
W reumatoidalnym zapaleniu stawów hydroksychlorochina stanowi element terapii modyfikującej przebieg choroby, często stosowanej w skojarzeniu z innymi lekami. Choć jest uznawana za jeden z łagodniejszych leków w tej kategorii, jej skuteczność w zmniejszaniu aktywności zapalnej i spowolnieniu progresji zmian destrukcyjnych w stawach jest dobrze udokumentowana. Badania kliniczne potwierdzają, że wczesne włączenie leków modyfikujących przebieg choroby, w tym hydroksychlorochiny, znacząco poprawia rokowanie i zapobiega niepełnosprawności u pacjentów z reumatoidalnym zapaleniem stawów.
Hydroksychlorochina charakteryzuje się korzystnym stosunkiem korzyści do ryzyka, szczególnie w porównaniu z innymi lekami immunosupresyjnymi czy biologicznymi. Jest lekiem stosunkowo tanim, zazwyczaj dobrze tolerowanym, o ustalonej pozycji w międzynarodowych wytycznych terapeutycznych. Największym ograniczeniem jej stosowania jest ryzyko wystąpienia toksycznej retinopatii przy długotrwałej terapii, co wymaga regularnych badań okulistycznych. Jednak przy odpowiednim monitorowaniu i nieprzekraczaniu zalecanych dawek ryzyko to można znacząco zminimalizować.
W ostatnich latach hydroksychlorochina była przedmiotem intensywnych badań jako potencjalny lek w terapii COVID-19 ze względu na jej aktywność przeciwwirusową in vitro oraz działanie immunomodulujące. Początkowe doniesienia sugerowały możliwą skuteczność, jednak późniejsze rygorystyczne badania kliniczne nie potwierdziły korzyści z jej stosowania w tej chorobie, a wręcz wykazały możliwość wystąpienia działań niepożądanych przewyższających potencjalne korzyści. Ta historia pokazuje, jak ważne jest opieranie decyzji terapeutycznych na wiarygodnych dowodach naukowych pochodzących z dobrze zaprojektowanych badań klinicznych, a nie jedynie na podstawie obserwacji in vitro czy pojedynczych doniesień.
Hydroksychlorochina działa w sposób skumulowany, co oznacza, że pełny efekt terapeutyczny w chorobach reumatycznych pojawia się stopniowo. Zazwyczaj pierwsze objawy poprawy można zaobserwować po 4 do 6 tygodniach regularnego stosowania leku, jednak maksymalne działanie terapeutyczne osiągane jest dopiero po 3 do 6 miesiącach przyjmowania. Dlatego tak ważne jest regularne przyjmowanie leku zgodnie z zaleceniami lekarza, nawet jeśli szybka poprawa nie jest widoczna. W przypadku braku jakiejkolwiek poprawy po 6 miesiącach stosowania leczenie należy przerwać i rozważyć alternatywne opcje terapeutyczne.
Badania kliniczne jednoznacznie wskazują, że odstawienie lub redukcja dawki hydroksychlorochiny wiąże się z istotnym zwiększeniem ryzyka wystąpienia zaostrzenia choroby, nawet u pacjentów będących w remisji lub z niską aktywnością schorzenia. U chorych z toczniem rumieniowatym układowym stosujących hydroksychlorochinę współczynnik zaostrzeń wynosił około 30 incydentów na 100 pacjentolat, podczas gdy przy redukcji lub odstawieniu leku wzrastał do 40 incydentów na 100 pacjentolat. Dlatego według aktualnych rekomendacji hydroksychlorochina powinna być stosowana długotrwale, również w okresie remisji choroby, chyba że wystąpią poważne działania niepożądane wymuszające przerwanie terapii.
Hydroksychlorochina nie należy do leków, które bezpośrednio powodują przybranie na wadze. Wręcz przeciwnie, jednym z możliwych działań niepożądanych jest utrata apetytu, która może prowadzić do spadku masy ciała. Jeśli pacjent przyjmujący hydroksychlorochinę obserwuje zmianę masy ciała, może to być związane z innymi czynnikami, takimi jak choroba podstawowa, inne przyjmowane leki, szczególnie glikokortykosteroidy, które często są stosowane w skojarzeniu z hydroksychlorochiną, lub zmiany w trybie życia i aktywności fizycznej związane z przebiegiem choroby.
Podczas długotrwałej terapii hydroksychlorochiną konieczne jest regularne monitorowanie. Najważniejsze są badania okulistyczne, które powinny być wykonywane co najmniej raz w roku, a częściej u pacjentów z czynnikami ryzyka retinopatii. Badanie to powinno obejmować ocenę ostrości wzroku, badanie dna oka, ocenę pola widzenia oraz optyczną koherentną tomografię siatkówki. Należy również regularnie wykonywać morfologię krwi w celu wykrycia ewentualnych zaburzeń hematologicznych, badania czynności wątroby i nerek, szczególnie u osób z wcześniejszymi zaburzeniami funkcji tych narządów. Zaleca się także okresową ocenę siły mięśniowej i odruchów ścięgnistych oraz u pacjentów z cukrzycą regularne monitorowanie poziomu glukozy we krwi.
Chociaż interakcje hydroksychlorochiny z alkoholem nie zostały szczegółowo opisane w badaniach klinicznych, należy zachować ostrożność. Zarówno hydroksychlorochina, jak i alkohol są metabolizowane w wątrobie, a lek ten może w rzadkich przypadkach powodować uszkodzenie wątroby. Spożywanie alkoholu może nasilać hepatotoksyczne działanie leku oraz zwiększać ryzyko wystąpienia innych działań niepożądanych, takich jak nudności czy zawroty głowy. Dlatego zaleca się unikanie spożywania alkoholu podczas leczenia hydroksychlorochiną lub ograniczenie jego ilości do minimum po konsultacji z lekarzem prowadzącym.
Tak, hydroksychlorochina może wpływać na zdolność prowadzenia pojazdów i obsługiwania maszyn. Lek ten może powodować zaburzenia akomodacji oka, niewyraźne widzenie oraz zawroty głowy, co może upośledzać sprawność psychofizyczną niezbędną do bezpiecznego prowadzenia pojazdu. Pacjenci powinni być świadomi tego ryzyka, szczególnie na początku leczenia lub po zmianie dawki. Jeśli wystąpią zaburzenia widzenia lub zawroty głowy, należy unikać prowadzenia pojazdów i obsługiwania maszyn do czasu ustąpienia objawów. W przypadku utrzymujących się dolegliwości konieczna jest konsultacja z lekarzem.
Hydroksychlorochina może być stosowana u dzieci powyżej 6 roku życia i o masie ciała co najmniej 31 kilogramów, głównie w leczeniu młodzieńczego idiopatycznego zapalenia stawów oraz postaci skórnych i układowych tocznia rumieniowatego. Dawkowanie u dzieci musi być ściśle dostosowane do masy ciała i nie może przekraczać 6,5 miligrama na kilogram masy ciała na dobę. Należy stosować minimalną skuteczną dawkę. Małe dzieci są szczególnie wrażliwe na toksyczne działania pochodnych 4-aminochinoliny, dlatego preparaty zawierające hydroksychlorochinę należy bezwzględnie przechowywać w miejscu niedostępnym dla dzieci, ponieważ przedawkowanie może być śmiertelne.
Nie, hydroksychlorochina charakteryzuje się bardzo długim okresem półtrwania wynoszącym od 30 do 50 dni, co oznacza, że po odstawieniu leku jego eliminacja z organizmu trwa wiele tygodni, a nawet miesięcy. Lek kumuluje się w tkankach i jest stopniowo uwalniany do krążenia. Dlatego zarówno działanie terapeutyczne, jak i potencjalne działania niepożądane mogą utrzymywać się jeszcze przez długi czas po zaprzestaniu przyjmowania tabletek. Jest to szczególnie istotne w kontekście toksycznej retinopatii, ponieważ zmiany w siatkówce mogą postępować nawet po odstawieniu leku. Z tego powodu monitorowanie okulistyczne powinno być kontynuowane także po zakończeniu terapii.
