Calcium Folinate Kabi to lek dostępny na receptę, który należy do grupy leków zmniejszających toksyczność leków przeciwnowotworowych. Stosowany jest w celu ograniczenia szkodliwego działania oraz w leczeniu przedawkowania niektórych rodzajów leków przeciwnowotworowych, takich jak metotreksat i inni antagoniści kwasu foliowego. Jest również stosowany w leczeniu raka w skojarzeniu z 5-fluorouracylem, co zwiększa działanie niektórych cytostatyków.
Calcium folinate Kalceks to roztwór do wstrzykiwań lub infuzji zawierający folinian wapnia, stosowany głównie w celu zmniejszenia szkodliwego działania i leczenia przedawkowania niektórych leków przeciwnowotworowych, takich jak metotreksat. Calcium folinate Kalceks jest dostępny wyłącznie na receptę.
Calcium folinate Sandoz to lek na receptę, który zawiera folian wapnia. Jest stosowany do ograniczenia szkodliwego działania oraz w leczeniu przedawkowania niektórych rodzajów leków przeciwnowotworowych, takich jak metotreksat i inni antagoniści kwasu foliowego. Może być również stosowany w leczeniu raka w skojarzeniu z 5-fluorouracylem, który jest lekiem przeciwnowotworowym.
Folinian wapnia – lek stosowany jako odtrutka w leczeniu nowotworowym. Mechanizm działania folinianu wapnia polega na stymulowaniu wypływu antagonistów kwasu foliowego, co zmniejsza toksyczność leków przeciwnowotworowych. Wskazaniem do stosowania tej substancji jest neutralizacja działania antagonistów kwasu foliowego, takich jak metotreksat, leczenie uzupełniające i paliatywne raka jelita grubego i odbytnicy w połączeniu z 5-fluorouracylem oraz przedawkowanie antagonistów kwasu foliowego u dorosłych i dzieci.
Folinian wapnia dostępny jest w postaci kapsułek twardych, roztworu do wstrzykiwań i infuzji. Dokładne dawkowanie leku zależy od dawkowania i sposobu podania metotreksatu.
Możliwe działania niepożądane: pojawiają się najczęściej po zastosowaniu dużych dawek i obejmują: bezsenność, pobudzenie, zaburzenia żołądkowo-jelitowe, gorączke, wymioty, nudności, zmiany na błonach śluzowych, biegunke o dużym nasileniu i odwodnienie.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Folinian wapnia, znany również jako kwas folinowy lub leucoworyna, to substancja czynna o fundamentalnym znaczeniu we współczesnej medycynie, szczególnie w onkologii. Jest to aktywny metabolit kwasu foliowego, który odgrywa kluczową rolę w biosyn tezie kwasów nukleinowych – podstawowych składników DNA i RNA każdej komórki naszego organizmu. Lek ten znajduje się na wzorcowej liście leków podstawowych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), co potwierdza jego nieocenioną wartość terapeutyczną. Folinian wapnia został wprowadzony do praktyki klinicznej na początku lat 90. XX wieku i od tego czasu stanowi nieodzowny element protokołów leczenia onkologicznego. Jego zastosowanie w medycynie jest dwutorowe – z jednej strony chroni zdrowe komórki organizmu przed szkodliwym działaniem niektórych leków chemioterapeutycznych, z drugiej natomiast wzmacnia efektywność terapii przeciwnowotworowej w połączeniu z innymi cytostatykami. Dla pacjentów poddawanych chemioterapii folinian wapnia często stanowi różnicę między możliwością kontynuowania skutecznego leczenia a koniecznością jego przerwania ze względu na zbyt silne działania niepożądane. Zrozumienie roli tej substancji pomoże pacjentom lepiej współpracować z zespołem medycznym i świadomie uczestniczyć w procesie leczenia.
Folinian wapnia to sól wapniowa kwasu 5-formylo-tetrahydrofoliowego, będąca aktywną formą kwasu foliowego. Substancja ta występuje jako racemat, co oznacza, że składa się z dwóch form przestrzennych – formy L (aktywnej biologicznie) oraz formy D (nieaktywnej). To właśnie forma L, zwana L-5-formylotetrahydrofolianem, jest odpowiedzialna za działanie terapeutyczne preparatu. Głównym metabolitem folinianu wapnia w organizmie jest kwas 5-metylotetrahydrofoliowy, który powstaje głównie w wątrobie oraz błonie śluzowej jelit.
Mechanizm działania folinianu wapnia opiera się na kilku fundamentalnych procesach biochemicznych. Przede wszystkim substancja ta dostarcza organizmowi już zredukowanej formy folianów (tetrahydrofolian, H4-folian), co pozwala ominąć blokadę metaboliczną wywołaną przez antagonistów kwasu foliowego, takich jak metotreksat. W normalnych warunkach kwas foliowy musi przejść przez szereg przemian enzymatycznych, aby stać się aktywną formą – tetrahydrofolianem. Kluczowym enzymem w tym procesie jest reduktaza dihydrofolianu, która przekształca kwas dihydrofoliowy w kwas tetrahydrofoliowy. Niektóre leki chemioterapeutyczne, zwane antagonistami kwasu foliowego, blokują ten enzym, uniemożliwiając komórkom syntezę DNA i RNA. Folinian wapnia dostarcza bezpośrednio zredukowanej formy folianu, omijając zablokowany etap metaboliczny.
Drugi istotny mechanizm działania folinianu wapnia to konkurencja z antagonistami kwasu foliowego o ten sam transporter błonowy. Zarówno folinian wapnia, jak i antagoniści, wykorzystują identyczny system transportu przez błony komórkowe, rywalizując o wejście do komórki. Podanie folinianu wapnia pobudza wypływ antagonistów z komórki, jednocześnie dostarczając substrat dla różnych koenzymów kwasu foliowego. Ten proces ma szczególne znaczenie w ochronie zdrowych komórek przed toksycznym działaniem chemioterapii – komórki nowotworowe są bardziej wrażliwe na działanie antagonistów, podczas gdy komórki zdrowe mogą być skuteczniej chronione przez folinian wapnia.
W kontekście terapii skojarzonej z 5-fluorouracylem folinian wapnia pełni zupełnie inną, ale równie ważną funkcję. Uczestniczy on w przemianach biochemicznych fluoropirymidyny, zwiększając jej działanie cytotoksyczne wobec komórek nowotworowych. 5-fluorouracyl hamuje aktywność syntetazy tymidynowej, kluczowego enzymu w biosyntezie pirymidyn niezbędnych do tworzenia DNA. Folinian wapnia nasila ten efekt hamujący poprzez zwiększenie wewnątrzkomórkowej puli folinianu, co prowadzi do stabilizacji kompleksu składającego się z 5-fluorouracylu, syntetazy tymidynowej i kofaktora 5’10’-metylenotetrahydrofolinowego. Ta stabilizacja kompleksu skutkuje znacznie silniejszym zahamowaniem syntazy tymidynowej i zwiększeniem aktywności przeciwnowotworowej 5-fluorouracylu.
Jednym z podstawowych zastosowań folinianu wapnia jest tak zwana terapia ochronna (rescue therapy) podczas stosowania wysokich dawek metotreksatu. Metotreksat to cytostatyk z grupy antagonistów kwasu foliowego, szeroko stosowany w leczeniu różnych nowotworów złośliwych, w tym mięsaków kościopochodnych, chłoniaków nieziarniczych oraz ostrych białaczek. Wysokie dawki metotreksatu są wysoce skuteczne przeciwko komórkom nowotworowym, ale niestety wywołują również poważną toksyczność wobec zdrowych tkanek organizmu.
Ochronne podanie folinianu wapnia jest konieczne w przypadku dawek metotreksatu przekraczających 500 mg/m² powierzchni ciała. Należy je również rozważyć przy stosowaniu dawek w zakresie 100-500 mg/m² powierzchni ciała. Zazwyczaj pierwszą dawkę folinianu wapnia wynoszącą 15 mg (co odpowiada 6-12 mg/m² powierzchni ciała) podaje się w ciągu 12-24 godzin po rozpoczęciu infuzji metotreksatu, najpóźniej jednak 24 godziny po jej rozpoczęciu. Dawkę tę powtarza się co 6 godzin przez 72 godziny. Po parenteralnym podaniu kilku dawek leczenie może być zmienione na podanie doustne.
Niezwykle istotne jest monitorowanie stężenia metotreksatu we krwi. Jeśli resztkowe stężenie metotreksatu po 48 godzinach od rozpoczęcia infuzji jest większe niż 0,5 mikromola na litr, dawkowanie folinianu wapnia należy dostosować zgodnie z precyzyjnymi wytycznymi. Skuteczność działania folinianu wapnia neutralizującego toksyczność zmniejsza się wraz z wydłużeniem odstępu czasu między podaniem metotreksatu a podjęciem leczenia ochronnego. Dlatego tak ważne jest punktualne rozpoczęcie terapii folinianem wapnia.
Folinian wapnia w połączeniu z 5-fluorouracylem stanowi podstawę leczenia zaawansowanego raka jelita grubego i odbytnicy. To skojarzenie jest również stosowane w terapii innych nowotworów, w tym raka piersi, żołądka i trzustki. Istnieje wiele schematów dawkowania folinianu wapnia w połączeniu z 5-fluorouracylem, dostosowanych do indywidualnych potrzeb pacjenta i rodzaju nowotworu.
Najpopularniejsze schematy terapeutyczne obejmują:
W ramach protokołów FOLFOX (oksaliplatyna, folinian wapnia, 5-fluorouracyl) i FOLFIRI (irynotekan, folinian wapnia, 5-fluorouracyl) folinian wapnia odgrywa kluczową rolę w zwiększaniu skuteczności chemioterapii. Te schematy leczenia są szeroko stosowane zarówno w leczeniu uzupełniającym po zabiegu operacyjnym, jak i w terapii paliatywnej zaawansowanych nowotworów z przerzutami.
Folinian wapnia jest również stosowany jako antidotum w przypadku przedawkowania lub nadmiernej toksyczności antagonistów kwasu foliowego. Dotyczy to nie tylko metotreksatu, ale również innych leków z tej grupy, takich jak:
Folinian wapnia może być stosowany w leczeniu i zapobieganiu niedoborom kwasu foliowego, szczególnie w przypadkach gdy podanie doustne kwasu foliowego nie jest możliwe. Wskazania obejmują niedokrwistość megaloblastyczną związaną z niedoborem kwasu foliowego w przebiegu:
W terapii niedokrwistości megaloblastycznej z niedoboru kwasu foliowego podaje się zwykle 15 mg folinianu wapnia na dobę doustnie.
Po podaniu doustnym folinian wapnia jest szybko wchłaniany z przewodu pokarmowego. Należy jednak pamiętać, że wchłanianie jelitowe folinianu wapnia podlega mechanizmowi wysycenia. Oznacza to, że dawki większe niż 25-50 mg nie prowadzą do osiągnięcia proporcjonalnie wyższego stężenia we krwi przy podaniu doustnym. Dlatego dawki większe niż 50 mg należy podawać pozajelitowo – dożylnie lub domięśniowo.
Po podaniu dożylnym maksymalne stężenie substancji macierzystej osiągane jest już po 10 minutach. Wartość pola powierzchni pod krzywą stężenie-czas (AUC) po podaniu dawki 25 mg dla aktywnej formy L-5-formylo-tetrahydrofolianu wynosi około 28,4 mg×min/l, natomiast dla głównego metabolitu 5-metylo-tetrahydrofolianu około 129 mg×min/l. Dokładna objętość dystrybucji nie jest znana, ale wiadomo, że folinian wapnia jest dystrybuowany do różnych tkanek organizmu.
Metabolizm folinianu wapnia zachodzi głównie w wątrobie oraz w błonie śluzowej jelit. Głównym metabolitem jest kwas 5-metylotetrahydrofoliowy, który jest aktywną formą folianu wykorzystywaną przez organizm w licznych procesach biochemicznych. Wydalanie folinianu wapnia odbywa się głównie z moczem – od 80% do 90% w postaci nieaktywnych metabolitów (5-formylotetrahydrofolian i 10-formylotetrahydrofolian). Niewielka ilość, od 5% do 8%, jest wydalana z kałem.
Istotne jest, że u pacjentów z zespołami złego wchłaniania lub innymi schorzeniami przewodu pokarmowego, takimi jak wymioty czy biegunka, wchłanianie jelitowe może być zaburzone. W takich przypadkach ochronne podanie folinianu wapnia należy przeprowadzić wyłącznie pozajelitowo. Podobnie u pacjentów z niewydolnością nerek eliminacja folinianu wapnia może być opóźniona, co wymaga dostosowania dawkowania i wydłużenia czasu terapii ochronnej.
Folinian wapnia może być podawany na trzy sposoby: doustnie, domięśniowo lub dożylnie. Wybór drogi podania zależy od wskazania, stanu klinicznego pacjenta oraz dawki leku. Bezwzględnie zabrania się podawania folinianu wapnia dooponowo – opisywano przypadki zgonów w wyniku takiego podania po przedawkowaniu metotreksatu.
Schemat dawkowania folinianu wapnia w terapii ochronnej ściśle zależy od dawkowania i sposobu podawania metotreksatu. Standardowo pierwszą dawkę folinianu wapnia wynoszącą 15 mg (6-12 mg/m² powierzchni ciała) podaje się w ciągu 12-24 godzin po rozpoczęciu infuzji metotreksatu. Taką samą dawkę powtarza się co 6 godzin przez 72 godziny. Po podaniu kilku dawek pozajelitowo leczenie może być zmienione na podanie doustne, pod warunkiem prawidłowego funkcjonowania przewodu pokarmowego.
Kluczowym elementem terapii ochronnej jest monitorowanie stężenia metotreksatu we krwi oraz czynności nerek przez codzienne pomiary stężenia kreatyniny w surowicy. Jeśli resztkowe stężenie metotreksatu po 48 godzinach od rozpoczęcia podawania jest:
| Stężenie metotreksatu | Dawka folinianu wapnia | Częstość podawania |
|---|---|---|
| ≥ 0,5 μmol/l | 15 mg/m² | Co 6 godzin do osiągnięcia stężenia < 0,05 μmol/l |
| ≥ 1,0 μmol/l | 100 mg/m² | Co 6 godzin do osiągnięcia stężenia < 0,05 μmol/l |
| ≥ 2,0 μmol/l | 200 mg/m² | Co 6 godzin do osiągnięcia stężenia < 0,05 μmol/l |
Jako uzupełnienie podawania folinianu wapnia integralną część terapii ochronnej stanowi podjęcie środków zapewniających szybkie wydalanie metotreksatu, w tym utrzymywanie obfitego wydalania moczu oraz alkalizacja moczu.
Stosowane są różne dawki i schematy dawkowania folinianu wapnia w połączeniu z 5-fluorouracylem, jednak nie ustalono dawki optymalnej. Liczba zastosowanych cykli leczenia zależy od decyzji lekarza z doświadczeniem w prowadzeniu terapii przeciwnowotworowej. W zależności od stanu pacjenta, reakcji klinicznej na leczenie i nasilenia reakcji toksycznych może być konieczna zmiana dawki 5-fluorouracylu i odstępów pomiędzy dawkami.
Przy podawaniu dożylnym folinianu wapnia nie należy go podawać szybciej niż 160 mg na minutę ze względu na zawartość jonów wapnia w roztworze. Infuzja dożylna wymaga rozcieńczenia roztworu folinianu wapnia 0,9% roztworem chlorku sodu lub 5% roztworem glukozy. Produkt leczniczy należy przechowywać w lodówce w temperaturze od 2°C do 8°C, chronić od światła. Po rozcieńczeniu roztwór zachowuje stabilność chemiczną i fizyczną przez 24 godziny.
Folinian wapnia stanowi kluczowy element protokołów chemioterapeutycznych w leczeniu różnych nowotworów złośliwych. W onkologii stosuje się go przede wszystkim w skojarzeniu z innymi substancjami czynnymi, tworząc wielolekowe schematy terapeutyczne o udowodnionej skuteczności klinicznej.
W leczeniu raka jelita grubego i odbytnicy folinian wapnia jest stosowany w skojarzeniu z 5-fluorouracylem (fluorouracylem), tworząc podstawę dla bardziej złożonych schematów chemioterapii. Najczęściej wykorzystywane protokóły to:
FOLFOX (folinian wapnia + oksaliplatyna + 5-fluorouracyl) – schemat ten jest standardem w leczeniu uzupełniającym oraz w terapii paliatywnej zaawansowanego raka jelita grubego. Oksaliplatyna to cytostatyk z grupy związków platyny, który uszkadza DNA komórek nowotworowych. W schemacie FOLFOX-4 oksaliplatyna podawana jest w dawce 85 mg/m² w dwugodzinnej infuzji równocześnie z folinianem wapnia w pierwszym dniu cyklu.
FOLFIRI (folinian wapnia + irynotekan + 5-fluorouracyl) – alternatywny schemat leczenia, w którym wykorzystuje się irynotekan w dawce 180 mg/m² w 30-90-minutowej infuzji. Irynotekan to inhibitor topoizomerazy I, enzymu niezbędnego do replikacji DNA. Ten schemat jest szczególnie skuteczny u pacjentów, którzy nie tolerują oksaliplatyny lub u których wystąpiła oporność na leczenie zawierające ten lek.
FOLFOXIRI (folinian wapnia + oksaliplatyna + irynotekan + 5-fluorouracyl) – intensywny schemat terapeutyczny łączący trzy cytostatyki, zarezerwowany dla pacjentów w dobrym stanie ogólnym z zaawansowanym rakiem jelita grubego z przerzutami. W tym protokole stosuje się irynotekan w dawce 150 mg/m² oraz oksaliplatynę w dawce 65 mg/m² w połączeniu z folinianem wapnia i przedłużoną infuzją 5-fluorouracylu.
Folinian wapnia w połączeniu z 5-fluorouracylem jest również stosowany w monoterapii oraz leczeniu skojarzonym raka piersi, żołądka i trzustki. W przypadku raka trzustki wykorzystuje się schemat FOLFIRINOX, który łączy folinian wapnia z irynotekanem, oksaliplatyną i 5-fluorouracylem. Jest to agresywny protokół leczenia zarezerwowany dla pacjentów w dobrym stanie sprawności, jednak wykazujący wysoką skuteczność w wydłużaniu czasu przeżycia.
W leczeniu chłoniaków nieziarniczych oraz mięsaków kościopochodnych stosuje się wysokie dawki metotreksatu z następową terapią odbudowującą folinianem wapnia. Metotreksat w bardzo wysokich dawkach (przekraczających 1 g/m²) jest w stanie przenikać przez barierę krew-mózg, co ma szczególne znaczenie w leczeniu pierwotnych chłoniaków ośrodkowego układu nerwowego. Terapia ochronna folinianem wapnia jest w tych przypadkach absolutnie niezbędna dla uniknięcia zagrażających życiu powikłań.
Warto wspomnieć również o innych substancjach czynnych stosowanych w chemioterapii, z którymi folinian wapnia może współdziałać:
Należy podkreślić, że wszystkie wymienione protokóły leczenia wymagają ścisłego nadzoru onkologa z doświadczeniem w stosowaniu chemioterapii. Dawkowanie, częstość podawania i liczba cykli leczenia są ustalane indywidualnie dla każdego pacjenta, uwzględniając typ i zaawansowanie nowotworu, stan ogólny chorego, czynność narządów wewnętrznych oraz tolerancję leczenia.
Istnieją sytuacje, w których stosowanie folinianu wapnia jest bezwzględnie przeciwwskazane. Po pierwsze, nie należy podawać leku pacjentom z nadwrażliwością na folinian wapnia lub na którąkolwiek substancję pomocniczą preparatu. Po drugie, folinian wapnia nie powinien być stosowany w leczeniu niedokrwistości złośliwej ani innych rodzajów niedokrwistości wywołanych niedoborem witaminy B12. W takich przypadkach stosowanie folinianu wapnia może maskować objawy niedokrwistości, prowadząc do pozornej poprawy parametrów hematologicznych, podczas gdy objawy neurologiczne charakterystyczne dla niedoboru witaminy B12 mogą się nasilać.
Absolutnie zabrania się podawania folinianu wapnia dooponowo (do przestrzeni podpajęczynówkowej). Opisywano przypadki zgonów w wyniku dooponowego podania folinianu wapnia po przedawkowaniu metotreksatu podawanego tą drogą. To przeciwwskazanie ma charakter bezwzględny i nie ma od niego wyjątków.
Folinian wapnia należy stosować jednocześnie z metotreksatem lub 5-fluorouracylem wyłącznie pod ścisłym nadzorem lekarza z doświadczeniem w stosowaniu chemioterapeutyków przeciwnowotworowych. Lek ten może zwiększać toksyczność 5-fluorouracylu, zwłaszcza u pacjentów w podeszłym wieku lub w złym stanie ogólnym. Z drugiej strony, zbyt duże dawki folinianu wapnia mogą ograniczać skuteczność metotreksatu, szczególnie w przypadku guzów ośrodkowego układu nerwowego, gdzie folinian wapnia kumuluje się po zastosowaniu kolejnych kursów leczenia.
U pacjentów z padaczką leczonych lekami przeciwpadaczkowymi, takimi jak fenobarbital, fenytoina lub prymidon, istnieje ryzyko zwiększonej częstości napadów drgawkowych spowodowane zmniejszeniem stężenia leków przeciwpadaczkowych we krwi. Dlatego podczas stosowania folinianu wapnia oraz po zakończeniu terapii zaleca się kontrolę kliniczną i, jeśli to możliwe, oznaczanie stężenia leków przeciwpadaczkowych w osoczu oraz w razie konieczności dostosowanie ich dawkowania.
Stosowanie folinianu wapnia może maskować objawy niedokrwistości megaloblastycznej wynikającej z niedoboru witaminy B12. Dlatego przed rozpoczęciem terapii należy wykluczyć ten rodzaj niedokrwistości. Kwasem folinowym nie należy również leczyć makrocytemii powodowanej przez leki cytotoksyczne będące bezpośrednimi lub pośrednimi inhibitorami syntezy DNA, takimi jak hydroksykarbamid, cytarabina, merkaptopuryna czy tioguanina.
Brak jest odpowiednich badań dotyczących stosowania folinianu wapnia u kobiet w ciąży. Jednakże nie ma danych wskazujących na niekorzystne działanie folinianu wapnia podawanego w tym okresie. W razie konieczności stosowania metotreksatu lub innych antagonistów kwasu foliowego u kobiet w ciąży nie ma ograniczeń odnośnie do stosowania folinianu wapnia w celu zmniejszenia toksyczności. Należy jednak pamiętać, że stosowanie 5-fluorouracylu jest przeciwwskazane w okresie ciąży i karmienia piersią, co odnosi się również do jednoczesnego stosowania folinianu wapnia i 5-fluorouracylu.
Nie wiadomo, czy folinian wapnia przenika do mleka kobiecego. Jeśli istnieje wskazanie terapeutyczne, lek może być stosowany w okresie karmienia piersią, pod warunkiem ścisłego nadzoru lekarskiego. Kobiety w wieku rozrodczym powinny stosować skuteczne metody antykoncepcji podczas leczenia folinianem wapnia w skojarzeniu z cytostatykami.
Folinian wapnia jest generalnie dobrze tolerowany przez pacjentów, a działania niepożądane występują stosunkowo rzadko. Ich częstość i nasilenie zależą od sposobu stosowania leku – jako monoterapii ochronnej czy w skojarzeniu z innymi cytostatykami.
Przy stosowaniu folinianu wapnia jako monoterapii działania niepożądane występują rzadko (częstość mniejsza niż 0,01%). Należą do nich:
Reakcje alergiczne – mogą obejmować wysypkę, świąd skóry, obrzęk twarzy, a w bardzo rzadkich przypadkach reakcje anafilaktyczne i pokrzywkę. W razie wystąpienia objawów reakcji alergicznej należy natychmiast przerwać podawanie leku i wdrożyć odpowiednie leczenie.
Zaburzenia ze strony układu nerwowego – niezbyt często może wystąpić gorączka. Rzadko po podaniu dużych dawek obserwowano bezsenność, pobudzenie i depresję. U chorych na padaczkę może dojść do zwiększenia częstości występowania napadów, co jest związane ze zmniejszeniem stężenia leków przeciwpadaczkowych we krwi.
Zaburzenia żołądkowo-jelitowe – rzadko po podaniu dużych dawek mogą wystąpić zaburzenia żołądkowo-jelitowe, takie jak nudności, wymioty, bóle brzucha lub biegunka.
Podczas leczenia skojarzonego folinianu wapnia z 5-fluorouracylem profil działań niepożądanych zmienia się znacząco. Folinian wapnia zwiększa toksyczność 5-fluorouracylu, co prowadzi do częstszego występowania następujących objawów:
Bardzo często (u ponad 10% pacjentów):
Często (u 1-10% pacjentów):
Na tego typu działania toksyczne szczególnie narażone są osoby w podeszłym wieku oraz pacjenci w złym stanie ogólnym. Dlatego u tych grup pacjentów należy zachować szczególną ostrożność podczas leczenia. Jeśli podczas stosowania folinianu wapnia z 5-fluorouracylem wystąpią u pacjenta objawy toksyczności, dawkę 5-fluorouracylu należy zmniejszyć bardziej niż w przypadku stosowania 5-fluorouracylu w monoterapii.
Jednoczesnego stosowania 5-fluorouracylu z folinianem wapnia nie należy rozpoczynać ani kontynuować u pacjentów z objawami toksycznego działania na przewód pokarmowy, niezależnie od stopnia ich nasilenia, aż do czasu całkowitego ustąpienia objawów. Biegunka może być objawem toksycznego działania na przewód pokarmowy, dlatego stan pacjentów z biegunką należy ściśle monitorować, gdyż może wystąpić nagłe kliniczne pogorszenie prowadzące do zgonu.
Folinian wapnia nie wpływa na toksyczność metotreksatu niezwiązaną z układem krwiotwórczym. Oznacza to, że nie chroni przed działaniami niepożądanymi takimi jak nefrotoksyczność (uszkodzenie nerek) na skutek wytrącania się metotreksatu i jego metabolitów w nerkach. U pacjentów, u których wystąpiło opóźnienie wczesnej fazy eliminacji metotreksatu, istnieje prawdopodobieństwo rozwoju odwracalnej niewydolności nerek i innych działań toksycznych metotreksatu.
U pacjentów leczonych 5-fluorouracylem jednocześnie z folinianem wapnia należy kontrolować stężenie wapnia we krwi, a w razie zbyt małego jego stężenia należy uzupełnić niedobory. Regularne badania laboratoryjne powinny obejmować morfologię krwi z rozmazem, parametry czynności wątroby i nerek oraz stężenie elektrolitów.
W przypadku wystąpienia ciężkich działań niepożądanych konieczne może być zmniejszenie dawki cytostatyków, czasowe przerwanie leczenia lub w skrajnych przypadkach całkowite zakończenie terapii. Decyzje te zawsze podejmuje lekarz prowadzący, uwzględniając stosunek korzyści do ryzyka dla konkretnego pacjenta.
Folinian wapnia może wchodzić w interakcje z różnymi lekami, co ma istotne znaczenie kliniczne i wymaga szczególnej uwagi ze strony personelu medycznego.
Folinian wapnia może ograniczać skuteczność działania antagonistów kwasu foliowego, w tym metotreksatu. To właściwość jest celowo wykorzystywana w terapii ochronnej, jednak nadmierne dawki folinianu wapnia mogą znosić działanie chemioterapeutyczne antagonistów kwasu foliowego. Dlatego tak ważne jest precyzyjne dawkowanie i monitoring stężenia metotreksatu we krwi. Skuteczność działania folinianu wapnia neutralizującego toksyczność zmniejsza się wraz z wydłużeniem odstępu czasu między podaniem metotreksatu a podjęciem leczenia ochronnego folinianem wapnia.
Oporność na leczenie metotreksatem wynikająca ze zmniejszonego transportu błonowego dotyczy również oporności na leczenie ochronne kwasem folinowym, ponieważ mechanizm transportu obu leków jest taki sam. W przypadku guzów ośrodkowego układu nerwowego folinian wapnia kumuluje się po zastosowaniu kolejnych cykli leczenia, co może zmniejszać skuteczność metotreksatu.
Jednoczesne podawanie folinianu wapnia z 5-fluorouracylem zwiększa jego skuteczność, ale również działanie toksyczne 5-fluorouracylu. Mechanizm tej interakcji opiera się na zwiększonym hamowaniu aktywności syntetazy tymidynowej. Podczas stosowania 5-fluorouracylu z folinianem wapnia dawkę 5-fluorouracylu należy częściej zmniejszać niż w monoterapii. Ta interakcja jest celowo wykorzystywana w onkologii, jednak wymaga ścisłego monitorowania pacjenta.
Folinian wapnia może zmniejszać działanie leków przeciwpadaczkowych, takich jak fenobarbital, fenytoina i prymidon. Mechanizm tej interakcji polega na zwiększeniu metabolizmu wątrobowego, którego jednym z kofaktorów są foliniany. U pacjentów z padaczką leczonych tymi lekami istnieje ryzyko zwiększonej częstości napadów drgawkowych spowodowane zmniejszeniem stężenia leków przeciwpadaczkowych we krwi. Dlatego podczas stosowania folinianu wapnia oraz po zakończeniu terapii zaleca się kontrolę kliniczną i, jeśli to możliwe, kontrolę stężenia leku przeciwpadaczkowego w osoczu oraz w razie konieczności dostosowanie jego dawkowania.
Folinian wapnia może wpływać na działanie innych leków, w tym sulfonamidów, trimetoprimu i aminosalicylanów. Podczas stosowania folinianu wapnia należy unikać jednoczesnego spożywania alkoholu, który może nasilać niektóre działania niepożądane. Zawsze należy poinformować lekarza o wszystkich przyjmowanych lekach, w tym lekach bez recepty, suplementach diety i produktach ziołowych.
Nie opisano wielu przypadków przedawkowania folinianu wapnia, co świadczy o stosunkowo szerokim oknie terapeutycznym leku. Jednak nadmierna ilość folinianu wapnia może znosić chemioterapeutyczne działanie antagonistów kwasu foliowego, co w praktyce oznacza zmniejszenie skuteczności leczenia przeciwnowotworowego.
W przypadku przedawkowania folinianu wapnia mogą wystąpić objawy toksyczności, takie jak nudności, wymioty, biegunka i bóle brzucha. Leczenie przedawkowania jest objawowe i podtrzymujące – nie istnieje specyficzne antidotum. W przypadku podejrzenia przedawkowania należy natychmiast skontaktować się z lekarzem lub zgłosić się do najbliższego szpitalnego oddziału ratunkowego.
W przypadku przedawkowania połączenia 5-fluorouracylu z folinianem wapnia należy postępować zgodnie z instrukcją postępowania dla 5-fluorouracylu. Może to obejmować intensywne nawodnienie, wyrównywanie zaburzeń elektrolitowych, wspomaganie czynności szpiku kostnego oraz leczenie objawowe powikłań ze strony przewodu pokarmowego.
Folinian wapnia jest dostępny w różnych postaciach farmaceutycznych, dostosowanych do różnych dróg podania:
Kapsułki twarde – zawierające folinian wapnia do podawania doustnego, stosowane głównie w kontynuacji terapii ochronnej po początkowym podaniu pozajelitowym lub w leczeniu niedoborów kwasu foliowego.
Roztwór do wstrzykiwań i infuzji – dostępny w fiolkach o różnej pojemności (najczęściej 3 ml i 10 ml), zawierających odpowiednio 30 mg lub 100 mg kwasu folinowego w postaci folinianu wapnia. Roztwór jest przezroczysty, o żółtym zabarwieniu.
Preparat należy przechowywać w lodówce w temperaturze od 2°C do 8°C, chronić od światła. Po rozcieńczeniu roztwór zachowuje stabilność chemiczną i fizyczną przez 24 godziny w temperaturze od 2°C do 8°C. Z mikrobiologicznego punktu widzenia produkt należy zużyć natychmiast po rozcieńczeniu. Lek należy przechowywać w miejscu niedostępnym i niewidocznym dla dzieci.
Należy zwracać uwagę na datę ważności podaną na opakowaniu. Po upływie terminu ważności nie należy stosować leku. Niewykorzystany lek należy zwrócić do apteki lub postępować zgodnie z lokalnymi przepisami dotyczącymi utylizacji leków.
Folinian wapnia zajmuje szczególne miejsce we współczesnej onkologii, stanowiąc nieodzowny element wielu protokołów chemioterapeutycznych. Jego wprowadzenie do praktyki klinicznej w latach 90. XX wieku zrewolucjonizowało możliwości leczenia wielu nowotworów złośliwych, w szczególności raka jelita grubego. Dzięki temu lekowi stało się możliwe stosowanie wysokich dawek metotreksatu, które są szczególnie skuteczne w leczeniu niektórych nowotworów, przy jednoczesnym zachowaniu akceptowalnego profilu bezpieczeństwa.
Podwójna rola folinianu wapnia – jako leku ochronnego oraz modulatora biochemicznego zwiększającego skuteczność innych cytostatyków – czyni go wyjątkowym narzędziem terapeutycznym. W erze medycyny personalizowanej i precyzyjnej onkologii folinian wapnia pozostaje fundamentem wielu schematów leczenia, a jego pozycja na liście leków podstawowych WHO podkreśla jego niezastąpioną wartość w globalnej opiece onkologicznej.
Dla pacjentów poddawanych chemioterapii zrozumienie roli folinianu wapnia w ich leczeniu może być pomocne w lepszej współpracy z zespołem medycznym. Wiedza o mechanizmie działania leku, jego korzyściach oraz potencjalnych działaniach niepożądanych pozwala na świadome uczestnictwo w procesie terapeutycznym i szybsze reagowanie na ewentualne problemy.
Folinian wapnia to aktywna forma kwasu foliowego stosowana w medycynie głównie w dwóch celach. Po pierwsze, chroni zdrowe komórki organizmu przed toksycznym działaniem niektórych leków chemioterapeutycznych, szczególnie metotreksatu – ta procedura nazywana jest terapią ochronną lub „rescue therapy”. Po drugie, w połączeniu z 5-fluorouracylem zwiększa skuteczność leczenia przeciwnowotworowego, szczególnie w terapii raka jelita grubego i odbytnicy. Lek ten znajduje się na liście podstawowych leków Światowej Organizacji Zdrowia.
Pierwszą dawkę folinianu wapnia należy podać w ciągu 12-24 godzin po rozpoczęciu infuzji metotreksatu, najpóźniej jednak 24 godziny po jej rozpoczęciu. Jest to kluczowe, ponieważ skuteczność działania folinianu wapnia neutralizującego toksyczność zmniejsza się wraz z wydłużeniem odstępu czasu między podaniem metotreksatu a rozpoczęciem terapii ochronnej. Zazwyczaj dawkę powtarza się co 6 godzin przez 72 godziny, a po podaniu kilku dawek pozajelitowo leczenie może być zmienione na podanie doustne.
Brak jest odpowiednich badań dotyczących stosowania folinianu wapnia u kobiet w ciąży, jednak nie ma danych wskazujących na niekorzystne działanie leku podawanego w tym okresie. W razie konieczności stosowania metotreksatu lub innych antagonistów kwasu foliowego u kobiet w ciąży nie ma ograniczeń odnośnie do stosowania folinianu wapnia w celu zmniejszenia toksyczności. Należy jednak pamiętać, że stosowanie 5-fluorouracylu jest przeciwwskazane w okresie ciąży, co odnosi się również do jednoczesnego stosowania folinianu wapnia i 5-fluorouracylu. Decyzję o leczeniu powinna podjąć kobieta wspólnie z lekarzem, uwzględniając potencjalne korzyści i ryzyko.
Sam folinian wapnia jest generalnie dobrze tolerowany, a działania niepożądane występują rzadko. Mogą to być reakcje alergiczne (wysypka, świąd skóry), gorączka, zaburzenia żołądkowo-jelitowe, a rzadko bezsenność, pobudzenie lub depresja po podaniu dużych dawek. Jednak w terapii skojarzonej z 5-fluorouracylem folinian wapnia zwiększa toksyczność tego leku, co prowadzi do częstszego występowania nudności, wymiotów, stanów zapalnych błon śluzowych jamy ustnej, biegunki i leukopenii. Na tego typu działania toksyczne szczególnie narażone są osoby w podeszłym wieku oraz pacjenci w złym stanie ogólnym.
Absolutnie nie. Nie należy przerywać przyjmowania folinianu wapnia bez omówienia tego z lekarzem. W przypadku terapii ochronnej podczas stosowania metotreksatu przerwanie podawania folinianu wapnia może prowadzić do zagrażających życiu powikłań toksycznych. Podobnie w przypadku terapii skojarzonej z 5-fluorouracylem przerwanie leczenia może wpłynąć na skuteczność całego protokołu chemioterapeutycznego. W przypadku pominięcia dawki należy natychmiast skontaktować się z lekarzem lub farmaceutą. Każda zmiana w schemacie leczenia powinna być konsultowana z zespołem medycznym.
Podanie dooponowe (do przestrzeni podpajęczynówkowej) folinianu wapnia jest bezwzględnie przeciwwskazane ze względu na udokumentowane przypadki zgonów po takim podaniu. Mechanizm tej toksyczności nie jest do końca poznany, jednak związany jest prawdopodobnie z bezpośrednim działaniem leku na struktury ośrodkowego układu nerwowego oraz jego zdolnością do kumulacji w płynie mózgowo-rdzeniowym. Folinian wapnia należy podawać wyłącznie doustnie, domięśniowo lub dożylnie, zgodnie z zaleceniami lekarza.
Wpływ folinianu wapnia na skuteczność chemioterapii jest dwukierunkowy i zależy od kontekstu jego zastosowania. W terapii ochronnej podczas stosowania metotreksatu nadmierne dawki folinianu wapnia mogą rzeczywiście zmniejszać skuteczność leczenia przeciwnowotorowego – dlatego tak ważne jest precyzyjne dawkowanie i monitoring stężenia metotreksatu we krwi. Z drugiej strony, w połączeniu z 5-fluorouracylem folinian wapnia celowo zwiększa skuteczność chemioterapii poprzez stabilizację kompleksu enzymatycznego i nasilenie hamowania syntezy DNA w komórkach nowotworowych. Ta właściwość jest podstawą stosowania folinianu wapnia w leczeniu raka jelita grubego.
Czas trwania leczenia folinianem wapnia zależy od wskazania do jego stosowania. W terapii ochronnej podczas stosowania metotreksatu folinian wapnia podaje się zazwyczaj co 6 godzin przez 72 godziny, z ewentualnym przedłużeniem w zależności od stężenia metotreksatu we krwi. W terapii skojarzonej z 5-fluorouracylem folinian wapnia jest podawany w ramach cykli chemioterapii, które mogą być powtarzane co tydzień, co dwa tygodnie lub co miesiąc, w zależności od zastosowanego schematu leczenia. Liczba cykli leczenia zależy od decyzji lekarza onkologa i uwzględnia typ nowotworu, jego zaawansowanie, odpowiedź na leczenie oraz tolerancję terapii przez pacjenta.
Folinian wapnia może wchodzić w interakcje z wieloma lekami, dlatego zawsze należy poinformować lekarza o wszystkich przyjmowanych lekach, w tym lekach bez recepty, suplementach diety i produktach ziołowych. Szczególnie ważne jest zgłoszenie stosowania leków przeciwpadaczkowych (fenobarbital, fenytoina, prymidon), ponieważ folinian wapnia może zmniejszać ich stężenie we krwi i zwiększać ryzyko napadów drgawkowych. Należy również unikać jednoczesnego spożywania alkoholu podczas stosowania folinianu wapnia. Lekarz lub farmaceuta może doradzić, które leki można bezpiecznie łączyć z folinianem wapnia.
W przypadku zastosowania większej niż zalecana dawki leku należy natychmiast zwrócić się do lekarza lub zgłosić się do najbliższego szpitalnego oddziału ratunkowego. Przedawkowanie folinianu wapnia może prowadzić do objawów toksyczności, takich jak nudności, wymioty, biegunka i bóle brzucha. Co ważniejsze, nadmierna ilość folinianu wapnia może znosić chemioterapeutyczne działanie antagonistów kwasu foliowego, co oznacza zmniejszenie skuteczności leczenia przeciwnowotorowego. Nie ma specyficznego antidotum na przedawkowanie folinianu wapnia – leczenie jest objawowe i podtrzymujące. Dlatego tak ważne jest ścisłe przestrzeganie zaleceń lekarza dotyczących dawkowania.
