Feksofenadyna – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)
Feksofenadyna – lek działający przeciwhistaminowo II i III generacji. Mechanizm działania feksofenadyny polega na zatrzymywaniu łączenia się histaminy z receptorami H1, których pobudzenie wywołuje reakcję zapalną. Lek działa przeciwalergicznie i zmniejsza objawy alergii, takie jak odczyny skórne i przekrwienie błony śluzowej nosa. Wskazaniem do stosowania feksofenadyny jest łagodzenie objawów idiopatycznej pokrzywki oraz sezonowego alergicznego zapalenia błony śluzowej nosa. Lek występuje w postaci chlorowodorku feksofenadyny.
Feksofenadyna dostępna jest w postaci tabletek powlekanych. Lek podaje raz dziennie, przed posiłkiem. Feksofenadyna zalecana jest dzieciom powyżej 12 roku życia i dorosłym.
Możliwe działania niepożądane: ból głowy, zawroty głowy, senność, nudności, biegunka, zmęczenie, zaburzenia snu, nerwowość, koszmary senne, tachykardia, kołatanie serca, duszność, nagłe zaczerwienienie skóry, wysypka, pokrzywka, świąd. Występujące skutki uboczne zazwyczaj są krótkotrwałe i mają łagodny charakter.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Feksofenadyna – przewodnik po przeciwhistaminowej substancji czynnej
Feksofenadyna należy do grupy nowoczesnych leków przeciwhistaminowych drugiej generacji i stanowi jedną z najważniejszych substancji czynnych w leczeniu objawów alergicznych. Ta bezpieczna i skuteczna molekuła została opracowana jako aktywny metabolit terfanadyny, zachowując jej właściwości przeciwhistaminowe przy jednoczesnym wyeliminowaniu ryzyka kardiotoksyczności. Feksofenadyna działa poprzez selektywną blokadę obwodowych receptorów histaminowych H1, co skutkuje znaczącym zmniejszeniem objawów alergicznych bez wywoływania senności charakterystycznej dla starszych antihistaminików. Jej unikalne właściwości farmakologiczne, w tym minimalne przenikanie przez barierę krew-mózg oraz brak wpływu na układ sercowo-naczyniowy, sprawiają, że jest ona lekiem pierwszego wyboru w terapii alergicznego nieżytu nosa i przewlekłej pokrzywki idiopatycznej.
Mechanizm działania feksofenadyny
Feksofenadyna jest selektywnym antagonistą obwodowych receptorów histaminowych H1, który działa poprzez kompetytywne i odwracalne hamowanie tych receptorów na powierzchni komórek w różnych układach narządowych. W przeciwieństwie do antihistaminików pierwszej generacji, feksofenadyna nie przenika łatwo przez barierę krew-mózg, co sprawia, że jest znacznie mniej prawdopodobne wywoływanie senności.
Receptor histaminowy H1 odpowiada za pośredniczenie w reakcjach nadwrażliwości i alergicznych. Ekspozycja na alergen powoduje degranulację mastocytów i bazofilów, które następnie uwalniają histaminę i inne mediatory zapalne. Histamina wiąże się z receptorami H1 i je aktywuje, co skutkuje dalszym uwalnianiem cytokin prozapalnych, takich jak interleukiny, z bazofilów i mastocytów.
Feksofenadyna blokuje ten kaskadowy proces zapalny, zapobiegając:
- Kurczeniu mięśni gładkich
- Zwiększaniu przepuszczalności naczyń włosowatych
- Powstawaniu świądu, wycieków z nosa i łzawienia oczu
- Rozwojowi bąbli pokrzywkowych
Jako antihistaminik drugiej generacji, feksofenadyna wykazuje zmniejszoną powinowactwo do receptorów cholinergicznych i α-adrenergicznych, co skutkuje minimalnymi efektami antycholinergicznymi.
Farmakologiczne właściwości feksofenadyny
Farmakokinetyka
Wchłanianie: Feksofenadyna wykazuje szybkie wchłanianie, osiągając szczytowe stężenia w osoczu w ciągu 1 godziny po podaniu doustnym zawiesiny i 1,5 godziny dla tabletek. Maksymalne hamowanie histaminy występuje około 1-2 godziny po podaniu.
Dystrybucja: Feksofenadyna wykazuje około 60-70% wiązania z białkami osocza. Substancja ta jest związana głównie z albuminą osocza.
Metabolizm: Feksofenadyna jest substratem CYP3A4, ale tylko około 5% jest metabolizowane przez wątrobę, co wskazuje, że metabolizm wątrobowy odgrywa stosunkowo niewielką rolę w eliminacji z organizmu.
Eliminacja: Większość substancji jest eliminowana w niezmienionej postaci przez kał (80%) i mocz (11-12%). Klirens doustny feksofenadyny wynosi około 50,6 L/h, a klirens nerkowy około 4,32 L/h.
Czas działania i dawkowanie
Stosunkowo długi czas działania feksofenadyny (około 24 godziny) umożliwia podawanie raz lub dwa razy dziennie, co znacznie poprawia komfort terapii dla pacjentów. Feksofenadyna zaczyna działać w ciągu około godziny, chociaż może to być wpływane przez wybór postaci dawkowania i obecność niektórych pokarmów.
Wskazania do stosowania feksofenadyny
Alergiczny nieżyt nosa
Sezonowy alergiczny nieżyt nosa charakteryzuje się świądem nosa, kichaniem, wyciekami z nosa i zatkaniem nosa. Feksofenadyna jest szczególnie skuteczna w leczeniu tych objawów, wykazując doskonałą efektywność w badaniach klinicznych.
Liczne badania kliniczne z użyciem całkowitej skali objawów (TSS) i indywidualnych skal objawów oceniających skuteczność feksofenadyny u dzieci w wieku 6-11 lat z sezonowym nieżytem alergicznym pokazały, że podawanie 30 mg dwa razy dziennie skutecznie redukowało wszystkie objawy alergicznego nieżytu nosa, włącznie z zatkaniem nosa.
Przewlekła pokrzywka idiopatyczna
Feksofenadyna wykazuje znaczącą skuteczność w leczeniu przewlekłej pokrzywki idiopatycznej. Badania wykazały, że wszystkie cztery dawki feksofenadyny (20, 60, 120 i 240 mg dwa razy dziennie) były statystycznie lepsze od placebo w redukcji świądu i liczby bąbli.
Pacjenci otrzymujący feksofenadynę doświadczali znacznie mniejszego zakłócenia snu i codziennych aktywności niż pacjenci otrzymujący placebo. Dawki 60 mg dwa razy dziennie lub większe były najbardziej skuteczne.
Skuteczność kliniczna feksofenadyny
Badania porównawcze z innymi antihistaminikami
Feksofenadyna została poddana licznym badaniom porównawczym z innymi popularnymi antihistaminikami drugiej generacji:
Feksofenadyna vs Loratadyna: W badaniu obejmującym 688 pacjentów z sezonowym alergicznym nieżytem nosa, feksofenadyna była znacznie bardziej skuteczna niż loratadyna w łagodzeniu objawów ocznych i zatkania nosa. Ponadto, feksofenadyna była znacznie lepsza niż loratadyna w poprawie jakości życia.
Feksofenadyna vs Cetyryzyna: W dwutygodniowym badaniu obejmującym około 500 pacjentów, cetyryzyna 10 mg raz dziennie i feksofenadyna 180 mg raz dziennie wykazały statystyczną równoważność w poprawie objawów alergicznego nieżytu nosa. Jednak w kontrolowanym środowisku ekspozycji na alergeny, cetyryzyna przyniosła 26% większą redukcję objawów po 12 godzinach w porównaniu z feksofenadyną.
Feksofenadyna vs Desloratadyna: Feksofenadyna 180 mg raz dziennie i desloratadyna 5 mg raz dziennie były jednakowo skuteczne w ocenie subiektywnych i obiektywnych miar zatkania nosa u 49 pacjentów z sezonowym alergicznym nieżytem nosa.
Meta-analizy skuteczności
Aktualizacja meta-analizy dotyczącej skuteczności i bezpieczeństwa feksofenadyny pokazała, że pacjenci otrzymujący feksofenadynę wykazali znaczącą redukcję całkowitej skali objawów w porównaniu z tymi, którzy otrzymali placebo.
Pierwsza meta-analiza oceniająca skuteczność feksofenadyny w leczeniu alergicznego nieżytu nosa wykazała spójność pozytywnych wyników zarówno w całkowitej skali objawów, jak i w indywidualnych objawach. Badanie objęło dużą populację pacjentów i wykazało nieistotną heterogenność między badaniami.
Leczenie farmakologiczne alergicznego nieżytu nosa
Feksofenadyna odgrywa kluczową rolę w farmakoterapii alergicznego nieżytu nosa jako lek pierwszego rzutu według najnowszych wytycznych terapeutycznych. Współczesne podejście do leczenia farmakologicznego obejmuje następujące substancje czynne:
Antihistaminiki drugiej generacji (leki pierwszego wyboru):
- Feksofenadyna – 120-180 mg raz dziennie
- Cetyryzyna – 10 mg raz dziennie
- Loratadyna – 10 mg raz dziennie
- Desloratadyna – 5 mg raz dziennie
- Lewocetyryzyna – 5 mg raz dziennie
Glikokortykosteroidy donosowe (najskuteczniejsze):
- Flutykazon propionat (Flixonase)
- Budezonid (Budezonid)
- Mometazon furoinian (Nasonex)
- Beklometazon dipropionat
Terapia skojarzona:
Feksofenadyna może być łączona z dekongenstantem (feksofenadyna 60 mg + pseudoefedryna 120 mg) w celu zapewnienia ulgi w zatkanym nosie. W Polsce dostępne są preparaty zawierające takie skojarzenia.
Leki trzeciego rzutu w ciężkich przypadkach:
- Omalizumab – przeciwciało monoklonalne anty-IgE
- Dupilumab – inhibitor IL-4 i IL-13
- Chromony (kromoglikan sodu)
Profil bezpieczeństwa feksofenadyny
Najczęstsze działania niepożądane
Najczęstsze działania niepożądane obejmują ból głowy, ból pleców i mięśni, zwężenie źrenic, nudności, senność i skurcze menstruacyjne. Anxietas i bezsenność były również rzadko raportowane.
Najczęstsze działania niepożądane wykazane podczas badań klinicznych to kaszel, infekcja górnych dróg oddechowych, gorączka i otitis media u dzieci w wieku 6-11 lat oraz zmęczenie u dzieci w wieku 6 miesięcy do 5 lat.
Bezpieczeństwo kardiovaskularne
Profil bezpieczeństwa feksofenadyny jest dość korzystny, ponieważ nie wykazano występowania efektów sercowo-naczyniowych ani sedacyjnych nawet przy przyjmowaniu 10-krotności zalecanej dawki. Liczne badania potwierdziły, że feksofenadyna nie wywołuje arytmii ani nie wydłuża znacząco odstępów QT.
Aspekt bezpieczeństwa |
Feksofenadyna |
Uwagi |
Kardiotoksyczność |
Brak |
W przeciwieństwie do terfanadyny |
Sedacja |
Minimalna |
<1% pacjentów |
Interakcje lekowe |
Nieliczne |
Głównie transportery P-gp |
Bezpieczeństwo w ciąży |
Kategoria C |
Brak adekwatnych badań |
Przedawkowanie
Badania na ludziach obejmowały od pojedynczej dawki 800 mg do dawki 690 mg dwa razy dziennie przez miesiąc, bez klinicznie istotnych działań niepożądanych w porównaniu z placebo. W przypadku przedawkowania zaleca się leczenie objawowe i wspomagające. Hemodializa nie usuwa skutecznie feksofenadyny z krwi i dlatego nie jest korzystna.
Interakcje lekowe i żywieniowe
Interakcje z lekami
Przyjmowanie erytromycyny lub ketokonazolu podczas przyjmowania feksofenadyny zwiększa poziomy feksofenadyny w osoczu, ale to zwiększenie nie wpływa na odstęp QT. Przyczyną tego efektu są prawdopodobnie efekty związane z transportem, szczególnie z udziałem p-glikoproteiny (p-gp).
Zarówno erytromycyna, jak i ketokonazol są inhibitorami p-gp, białka transportowego zaangażowanego w zapobieganie wchłanianiu feksofenadyny w jelitach. Gdy p-gp jest zahamowana, feksofenadyna może być lepiej wchłaniana przez organizm.
Interakcje żywieniowe
Feksofenadyny nie należy przyjmować z sokami owocowymi (jabłkowy, pomarańczowy lub grejpfrutowy), ponieważ mogą one zmniejszyć wchłanianie leku. Soki owocowe zmniejszały ogólne wchłanianie feksofenadyny, wykazując 70-75% redukcję biodostępności feksofenadyny w porównaniu do spożycia z wodą.
Szczególne populacje pacjentów
Pacjenci z niewydolnością nerek: U pacjentów w podeszłym wieku częściej występują problemy nerkowe związane z wiekiem, co może wymagać dostosowania dawki dla pacjentów otrzymujących feksofenadynę.
Ciąża i karmienie piersią: Badania u kobiet sugerują, że ten lek stwarza minimalne ryzyko dla niemowlęcia podczas karmienia piersią.
Dawkowanie i sposób podawania
Dorośli
- Alergiczny nieżyt nosa: 120 mg raz dziennie lub 60 mg dwa razy dziennie
- Przewlekła pokrzywka: 180 mg raz dziennie
Dzieci
Dla dzieci w wieku 2-11 lat zalecana dawka feksofenadyny w celu łagodzenia objawów alergicznego nieżytu nosa wynosi 30 mg dwa razy dziennie. Stosowanie 30 mg dla szerokiego zakresu wiekowego jest uzasadnione tym, że 30 mg powoduje ekspozycje podobne do tych obserwowanych przy dawce 60 mg u dorosłych.
Postaci leku dostępne w Polsce
- Tabletki powlekane 120 mg, 180 mg
- Tabletki do rozpuszczania w ustach
- Zawiesina doustna (szczególnie dla dzieci)
- Preparaty złożone z pseudoefedryną
Porównanie z innymi antihistaminikami drugiej generacji
Substancja czynna |
Dawka |
Czas działania |
Sedacja |
Kardiotoksyczność |
Feksofenadyna |
120-180 mg |
24h |
Minimalna |
Brak |
Cetyryzyna |
10 mg |
24h |
Umiarkowana |
Brak |
Loratadyna |
10 mg |
24h |
Minimalna |
Brak |
Desloratadyna |
5 mg |
24h |
Minimalna |
Brak |
Lewocetyryzyna |
5 mg |
24h |
Niska |
Brak |
W meta-analizie skuteczności różnych doustnych antihistaminików H1, wszystkie leczenie antihistaminowe działały lepiej niż placebo, przy czym feksofenadyna 180 mg i cetyryzyna 10 mg działały lepiej niż feksofenadyna 120 mg i loratadyna 10 mg.
Czy feksofenadyna wywołuje senność?
Feksofenadyna jest uznawana za jeden z najmniej sedatywnych antihistaminików drugiej generacji. Nie przenika łatwo przez barierę krew-mózg, więc jest mniej prawdopodobne, że wywoła senność w porównaniu z innymi antihistaminikami, które łatwo przecodzą przez tę barierę.
Jak długo można bezpiecznie stosować feksofenadynę?
Długotrwałe stosowanie feksofenadyny nie powoduje tachyfilaksji. Lek może być stosowany przewlekle pod kontrolą lekarza, szczególnie u pacjentów z przewlekłymi schorzeniami alergicznymi.
Czy feksofenadyna jest bezpieczna dla serca?
Feksofenadyna, metabolit terfanadyny, nie wykazuje właściwości kardiotoksycznych. Terfanadyna, gdy była przyjmowana w wysokich dawkach lub z niektórymi lekami, blokowała kanały potasowe serca, powodując wydłużenie odstępów QT, co mogło prowadzić do śmiertelnych arytmii. Feksofenadyna została opracowana specjalnie w celu wyeliminowania tego ryzyka.
Czy można łączyć feksofenadynę z innymi lekami przeciwalergicznymi?
Feksofenadyna może być łączona z innymi rodzajami leków przeciwalergicznych, takimi jak glikokortykosteroidy donosowe czy stabilizatory błon komórkowych. Należy jednak unikać łączenia z innymi antihistaminikami ze względu na ryzyko nasilenia działań niepożądanych.
Jak feksofenadyna wypada w porównaniu z cetyrzyną?
W leczeniu alergicznego nieżytu nosa feksofenadyna jest podobnie skuteczna do cetyrazyny, ale wiąże się z mniejszą sennością niż cetyryzyna. Feksofenadyna wykazała również hamowanie bąbli i rumienia wywołanych histaminą w znacznie większym stopniu niż loratadyna czy desloratadyna, ale była nieco mniej skuteczna niż lewocetyryzyna.
Czy można przyjmować feksofenadynę z jedzeniem?
Feksofenadyny nie należy przyjmować z posiłkiem wysokotłuszczowym, ponieważ średnie stężenia feksofenadyny we krwi zmniejszają się o 20-60% w zależności od postaci leku (tabletka, tabletka rozpuszczalna czy zawiesina). Najlepiej przyjmować lek na czczo lub z lekkim posiłkiem.
Jak często można zwiększać dawkę feksofenadyny?
W przewlekłej pokrzywce spontanicznej aktualne wytyczne EAACI/GA2LEN/EDF zalecają zwiększanie dawki niesesduatywnych antihistaminików (do czterokrotności standardowej dawki) u pacjentów z pokrzywką, którzy nie reagują zadowalająco na standardowe dawki. Badania wykazały skuteczność i bezpieczeństwo takich podwyższonych dawek.
Czy feksofenadyna jest skuteczna w pokrzywce?
Feksofenadyna jest dobrze tolerowana i statystycznie przewyższa placebo w redukcji oznak i objawów przewlekłej pokrzywki idiopatycznej oraz w łagodzeniu zakłóceń snu i codziennych aktywności spowodowanych pokrzywką. Dawki 60 mg dwa razy dziennie lub większe są najbardziej skuteczne.
Bibliografia
- Huang CZ, Jiang ZH, Wang J, Luo Y, Peng H. Antihistamine effects and safety of fexofenadine: a systematic review and Meta-analysis of randomized controlled trials. BMC Pharmacol Toxicol. 2019;20(1):72. DOI: 10.1186/s40360-019-0363-1 PMID: 31783781
- Gómez RM, Moreno P, Compalati E, Canonica GW, Ansotegui Zubeldia IJ. Update meta-analysis on the efficacy and safety issues of fexofenadine. World Allergy Organ J. 2023;16(7):100795. DOI: 10.1016/j.waojou.2023.100795 PMID: 37546236