Entekawir – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)
Entekawir – lek przeciwwirusowy należący do grupy leków zwanej analogami nukleozydów. Mechanizm działania entekawiru polega na hamowaniu replikacji wirusa, czyli jego namnażania. Wskazaniem do stosowania leku jest leczenie przewlekłego wirusowego zapalenia wątroby typu B, zwanego potocznie HBV, u pacjentów z m.in. czynnym stanem zapalnym, zwłóknieniem wątroby i czynną replikacją wirusa. Entekawir oprócz działania zmniejszającego liczbę wirusów w organizmie, wpływa na poprawę czynności wątroby.
Entekawir dostępny jest w postaci tabletek. Lek przyjmuje się raz na dobę, zazwyczaj przed lub po posiłku. Czas trwania leczenia może być różny. W trakcie leczenia zaleca się regularną ocenę odpowiedzi organizmu na terapię entekawirem.
Możliwe działania niepożądane (najczęstsze): ból głowy, zawroty głowy, uczucie zmęczenia, bezsenność, senność, wymioty, biegunka, nudności, niestrawność, zwiększenie aktywności aminotransferazy alaninowej.
Uwaga: Ze względu na możliwe działania niepożądane takie jak senność i zmęczenie, zaleca się ostrożność podczas prowadzenia pojazdów i obsługiwania urządzeń mechanicznych.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Entekawir – substancja czynna w leczeniu przewlekłego zapalenia wątroby typu B
Entekawir (entecavir) to nowoczesna substancja czynna należąca do grupy nukleozydowych inhibitorów odwrotnej transkryptazy, która rewolucjonizuje leczenie przewlekłego zapalenia wątroby typu B (HBV). Lek ten, zatwierdzony przez FDA w 2005 roku, charakteryzuje się wyjątkową skutecznością w tłumieniu replikacji wirusa HBV oraz niskim ryzykiem rozwoju oporności. Entekawir wykazuje ponad 100-krotnie większą aktywność przeciwwirusową w porównaniu z wcześniej stosowanymi preparatami, takimi jak lamiwudyna. Mechanizm działania leku polega na selektywnym blokowaniu wszystkich trzech etapów replikacji wirusa hepatitis B, co czyni go jednym z najskuteczniejszych leków przeciwwirusowych dostępnych obecnie w terapii HBV. Substancja ta jest szczególnie ceniona ze względu na wysoką barierę genetyczną dla rozwoju oporności oraz korzystny profil bezpieczeństwa, co pozwala na długoterminowe stosowanie u pacjentów z przewlekłym zapaleniem wątroby typu B. Entekawir znajduje się na liście podstawowych leków Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), co potwierdza jego istotną rolę w globalnej walce z wirusowym zapaleniem wątroby.
Mechanizm działania entekawiru
Entekawir jest analogiem nukleozydowym deoksyguanozyny, który po wchłonięciu ulega wewnątrzkomórkowej fosforylacji do aktywnej formy trifosforanu. W przeciwieństwie do innych inhibitorów nukleozydowych stosowanych w terapii HBV, takich jak lamiwudyna (LVD) i adefowir (ADV), entekawir jest ponad 100-krotnie bardziej skuteczny przeciwko HBV w hodowlach komórkowych.
Mechanizm działania entekawiru jest unikalny i kompleksowy:
- Blokowanie trzech etapów replikacji: Entekawir hamuje inicjację polimerazy DNA HBV, syntezę pierwszego łańcucha DNA oraz syntezę drugiego łańcucha DNA
- Konkurencja z naturalnym substratem: Poprzez konkurowanie z naturalnym substratem – trifosforanem deoksyguanozyny – entekawir funkcjonalnie hamuje wszystkie trzy aktywności polimerazy HBV
- Zatrzymywanie elongacji DNA: W odróżnieniu od lamiwudyny i adefowiru, które są obligatoryjnymi terminatorami łańcucha DNA, entekawir zatrzymuje elongację DNA HBV po włączeniu kilku dodatkowych zasad
Entekawir jest fosforylowany wewnątrzkomórkowo, gdzie działa poprzez konkurowanie z guanozyną o wchłanianie przez polimerazę DNA HBV i włączenie do rosnącej cząsteczki DNA HBV, prowadząc do hamowania aktywności polimerazy i terminacji łańcucha.
Właściwości farmakologiczne
Farmakokinetyka
Entekawir charakteryzuje się korzystnymi właściwościami farmakokinetycznymi:
Wchłanianie:
- Entekawir jest szybko wchłaniany po podaniu doustnym, z maksymalnym stężeniem w osoczu osiąganym między 0,5-1,5 godziny po przyjęciu
- Biodostępność tabletek wynosi 100% w stosunku do roztworu doustnego. Na podstawie wydalania niezmienionego leku z moczem, biodostępność szacuje się na co najmniej 70%
- Stan równowagi osiąga się w ciągu 6-10 dni po rozpoczęciu podawania raz dziennie
Wpływ pożywienia: Podawanie entekawiru z posiłkiem o wysokiej zawartości tłuszczu powoduje opóźnienie wchłaniania (1,0-1,5 godziny z jedzeniem vs. 0,75 godziny na czczo), zmniejszenie Cmax o 44-46% oraz zmniejszenie AUC o 18-20%. Dlatego zaleca się podawanie leku na czczo.
Dystrybucja i metabolizm:
- Wiązanie entekawiru z białkami osocza wynosi około 13%
- Na podstawie profilu farmakokinetycznego po podaniu doustnym, szacowany objętościowy rozkład jest większy niż całkowita woda ustrojowa, co sugeruje rozległą dystrybucję do tkanek
- Entekawir nie jest substratem, inhibitorem ani induktorem systemu enzymatycznego cytochromu P450 (CYP450)
Eliminacja:
- Entekawir ma średni okres półtrwania w fazie terminalnej od 128 do 149 godzin i efektywny okres półtrwania około 24 godzin
- Eliminacja następuje głównie przez wydalanie nerkowe, ze średnim odzyskiem z moczu w zakresie 62-73%
- Zfosforylowany metabolit ma okres półtrwania 15 godzin
Wskazania do stosowania
Entekawir jest wskazany do leczenia przewlekłego zakażenia wirusem zapalenia wątroby typu B u dorosłych i dzieci powyżej 2. roku życia z dowodami aktywnej replikacji wirusowej oraz obecnością uporczywie podwyższonych poziomów aminotransferaz w surowicy (ALT lub AST) lub histologicznie aktywnej choroby.
Grupy pacjentów
Dorośli pacjenci:
- Pacjenci wcześniej nieleczeni analogami nukleozydowymi (treatment-naïve)
- Pacjenci z opornością na lamiwudynę
- Pacjenci z dekompensowaną chorobą wątroby
- Pacjenci po przeszczepieniu wątroby (zapobieganie ponownemu zakażeniu HBV)
Dzieci: Bezpieczeństwo i skuteczność entekawiru zostały potwierdzone u dzieci w wieku od 2 lat, ważących co najmniej 10 kg.
Dawkowanie i sposób podawania
Dawkowanie standardowe
Grupa pacjentów |
Dawka |
Częstość podawania |
Dorośli nieleczeni nukleozydami |
0.5 mg |
Raz dziennie |
Pacjenci z opornością na lamiwudynę |
1.0 mg |
Raz dziennie |
Dzieci (2-16 lat) |
Według masy ciała* |
Raz dziennie |
Pacjenci z dekompensowaną chorobą wątroby |
1.0 mg |
Raz dziennie |
*Dawkowanie pediatryczne opiera się na masie ciała zgodnie z tabelą dawkowania.
Modyfikacje dawkowania
Niewydolność nerek: Zalecane jest dostosowanie dawki u pacjentów z klirensem kreatyniny < 50 ml/min, włączając pacjentów dializowanych lub poddawanych ciągłej ambulatoryjnej dializie otrzewnowej (CAPD).
Niewydolność wątroby: Nie jest konieczne dostosowywanie dawki u pacjentów z niewydolnością wątroby.
Sposób podawania
- Entekawir należy przyjmować na czczo (co najmniej 2 godziny po posiłku i 2 godziny przed następnym posiłkiem)
- Lek dostępny jest w postaci tabletek i roztworu doustnego
- Tabletki i roztwór doustny można stosować zamiennie
Skuteczność kliniczna
Badania kliniczne III fazy
W kontrolowanym badaniu klinicznym III fazy z randomizacją 715 pacjentów z HBeAg-dodatnim przewlekłym zapaleniem wątroby typu B, którzy wcześniej nie otrzymywali analogu nukleozydowego, entekawir w dawce 0,5 mg raz dziennie porównywano z lamiwudyną 100 mg raz dziennie przez minimum 52 tygodnie.
Wyniki po 48 tygodniach leczenia:
- Poprawa histologiczna: 72% vs 62% (entekawir vs lamiwudyna)
- Średnie zmniejszenie HBV DNA: -6,9 vs -5,4 log10 kopii/ml
- Niewykrywalne HBV DNA (<300 kopii/ml): 67% vs 36%
- Normalizacja ALT: 68% vs 60%
W podobnym badaniu u 648 pacjentów z HBeAg-ujemną przewlekłą hepatitidą B, entekawir wykazywał znacząco wyższą skuteczność w porównaniu z lamiwudyną w zakresie poprawy histologicznej, odpowiedzi wirusologicznej i normalizacji poziomów aminotransferaz.
Długoterminowa skuteczność
Po 3 latach leczenia entekawir, większość pacjentów (94%) może osiągnąć poziomy HBV DNA niewykrywalne przez czułe testy PCR.
W długoterminowym badaniu klinicznym 169 kolejnych pacjentów leczonych entekawir przez medianę 181 tygodni, ogółem 156 (92%) pacjentów osiągnęło niewykrywalny HBV DNA: 92 (88%) HBeAg dodatnich i 64 (98%) HBeAg ujemnych pacjentów.
Oporność na entekawir
Pacjenci wcześniej nieleczeni
Oporność HBV na entekawir jest rzadka u pacjentów wcześniej nieleczonych lamiwudyną, z raportowanym odsetkiem <1% po trzech latach leczenia. Skumulowana częstość oporności genotypowej na entekawir i przełom wirusologiczny po 5 latach leczenia wynosiła 1,2% i 0,8% odpowiednio.
Pacjenci z opornością na lamiwudynę
Leczenie entekawir pacjentów z HBV opornymi na lamiwudynę wymaga wyższej dawki dziennej 1 mg, jednak potężne tłumienie HBV po 3 latach osiąga jedynie 40% z nich, podczas gdy skumulowany odsetek oporności genotypowej HBV wzrasta z 6% w pierwszym roku do >30% w roku trzecim.
Mechanizm oporności
Oporność na entekawir została po raz pierwszy zidentyfikowana u dwóch pacjentów z szczepami opornymi na lamiwudynę, którzy doświadczyli przełomu wirusologicznego po ponad 1 roku terapii entekawir. Dodatkowe mutacje w pozycjach rtI169, rtT184, rtS202 i rtM250 powodują dodatkowe zmniejszenie wrażliwości na entekawir.
Działania niepożądane
Najczęstsze działania niepożądane
Najczęstsze działania niepożądane entekawiru obejmują:
- Ból głowy
- Nudności
- Podwyższony poziom cukru we krwi
- Zmniejszona funkcja nerek
- Podwyższone transaminazy (ALT/AST)
Poważne działania niepożądane
Kwasica mleczanowa: Entekawir może powodować kwasicę mleczanową (nagromadzenie kwasu mlekowego we krwi), które może być poważne. Ryzyko rozwoju kwasicy mleczanowej może być wyższe u kobiet, osób z nadwagą lub u pacjentów długotrwale leczonych lekami przeciwko HBV.
W badaniu 16 pacjentów z marskością wątroby i przewlekłym zapaleniem wątroby typu B leczonych entekawir, pięciu z nich rozwinęło kwasicę mleczanową podczas leczenia. Wszyscy pacjentowie, u których rozwinęła się kwasica mleczanowa, mieli znacznie upośledzoną funkcję wątroby (wynik MELD ≥ 20).
Objawy kwasicy mleczanowej:
- Bardzo duże osłabienie lub zmęczenie
- Nietypowy ból mięśni
- Problemy z oddychaniem
- Ból brzucha z nudnościami i wymiotami
- Uczucie zimna, szczególnie w ramionach i nogach
- Zawroty głowy lub uczucie omdlenia
- Szybkie lub nieregularne bicie serca
Hepatotoksyczność: Entekawir może powodować uszkodzenie wątroby, nazywane również hepatotoksycznością, wraz z powiększeniem wątroby.
Zaostrzenia po odstawieniu leku: Ciężkie ostre zaostrzenia zapalenia wątroby typu B zostały zgłoszone u pacjentów, którzy przerwali terapię przeciw-HBV, włączając entekawir. Zaostrzenia po odstawieniu pojawiają się w ciągu 1-3 miesięcy po zatrzymaniu leczenia i są zwykle poprzedzone znacznymi i nagłymi wzrostami poziomów HBV DNA.
Przeciwwskazania i ostrzeżenia
Przeciwwskazania
- Alergia na entekawir lub którykolwiek ze składników produktu
- Entekawir nie jest zalecany dla pacjentów z koinfekcją HIV/HBV, którzy nie są również leczeni wysoce aktywną terapią antyretrowirusową (HAART)
Szczególne grupy pacjentów
Ciąża i laktacja: Chociaż wydaje się, że stosowanie podczas ciąży nie jest szkodliwe, użycie to nie zostało dobrze zbadane. Istnieje rejestr ciąży, który monitoruje wyniki ciąży u kobiet narażonych na entekawir podczas ciąży.
Pacjenci z niewydolnością nerek: Entekawir jest głównie eliminowany przez nerki, dlatego współpodawanie z lekami, które zmniejszają funkcję nerek lub konkurują o aktywną sekrecję kanalikową, może zwiększać stężenia entekawiru lub współpodawanego leku w surowicy.
Pacjenty starsi: AUC entekawiru było o 29,3% wyższe u osób starszych w porównaniu z młodymi osobami. Różnica w ekspozycji między starszymi i młodszymi osobami była najprawdopodobniej spowodowana różnicami w funkcji nerek.
Interakcje lekowe
Entekawir nie jest substratem, inhibitorem ani induktorem systemu enzymatycznego cytochromu P450 (CYP450), co ogranicza interakcje lekowe.
Brak znaczących interakcji: Współpodawanie entekawiru z lamiwudyną, adefowirem dipiwoksylowym lub fumaranem disoproksylu tenofowiru nie powodowało znaczących interakcji lekowych.
Ostrożność wymagana:
- Leki zmniejszające funkcję nerek lub konkurujące o aktywną sekrecję kanalikową
- Pacjenci powinni być ściśle monitorowani pod kątem działań niepożądanych, gdy entekawir jest współpodawany z takimi lekami
Leczenie farmakologiczne przewlekłego zapalenia wątroby typu B
Przewlekłe zapalenie wątroby typu B wymaga kompleksowego podejścia terapeutycznego, w którym entekawir odgrywa kluczową rolę jako jedna z najskuteczniejszych substancji czynnych pierwszego wyboru.
Strategie leczenia farmakologicznego
Leki przeciwwirusowe pierwszego wyboru:
- Entekawir – charakteryzuje się najwyższą skutecznością i najniższym ryzykiem oporności
- Tenofowir alafenamid (TAF) – nowoczesny analog nukleotydowy o korzystnym profilu nerkowym
- Tenofowir disoproksil (TDF) – skuteczny analog nukleotydowy z długoletnim doświadczeniem klinicznym
Leki interferonowe:
- Interferon pegylowany alfa-2a – opcja dla wybranych pacjentów z możliwością ograniczonego czasu leczenia
- Interferon alfa jest skuteczny tylko u 30-40% pacjentów i wiąże się z wysoką częstością działań niepożądanych
Leki drugiego wyboru (rzadko stosowane obecnie):
- Lamiwudyna – w ciągu czterech lat odsetek wystąpienia mutantów HBV opornych na lamiwudynę zbliża się do 70%
- Adefowir dipiwoksyl – ograniczone zastosowanie ze względu na toksyczność nerkową
- Telbiwudyna – stosowana rzadko ze względu na wysokie ryzyko oporności
Wybór optymalnej terapii
Ze względu na potężne tłumienie wirusowe i dużą barierę genetyczną dla oporności, entekawir jest obecnie wyborem pierwszej linii w większości wytycznych leczenia HBV i stał się integralną częścią arsenału terapeutycznego HBV.
Kryteria wyboru entekawiru:
- Pacjenci wcześniej nieleczeni analogami nukleozydowymi
- Potrzeba długoterminowej terapii
- Pacjenci wymagający wysokiej skuteczności virusologicznej
- Konieczność minimalizacji ryzyka oporności
Monitorowanie terapii:
- Regularne kontrole HBV DNA (co 3-6 miesięcy)
- Monitorowanie funkcji wątroby (ALT, AST, bilirubina)
- Ocena funkcji nerek u pacjentów z czynnikami ryzyka
- Długoterminowa obserwacja pod kątem serokonwersji HBeAg i HBsAg
Czas trwania leczenia
Optymalny czas trwania leczenia entekawir u pacjentów z przewlekłym zakażeniem wirusem zapalenia wątroby typu B oraz związek między leczeniem a długoterminowymi wynikami, takimi jak marskość i rak wątrobowokomórkowy, są nieznane.
Obecnie zalecane jest:
- Kontynuowanie terapii do osiągnięcia serokonwersji HBsAg
- U pacjentów HBeAg-dodatnich: leczenie do serokonwersji HBeAg plus co najmniej 12 miesięcy konsolidacji
- U pacjentów HBeAg-ujemnych: długoterminowa terapia jest zwykle konieczna
Co to jest entekawir i jak działa?
Entekawir to nowoczesna substancja czynna z grupy nukleozydowych analogów stosowana w leczeniu przewlekłego zapalenia wątroby typu B. Działa poprzez blokowanie wszystkich trzech etapów replikacji wirusa HBV, co skutkuje znacznym zmniejszeniem ilości wirusa we krwi.
Jak długo należy stosować entekawir?
Czas leczenia entekawir jest zwykle długoterminowy i zależy od indywidualnej odpowiedzi pacjenta. U pacjentów HBeAg-dodatnich leczenie kontynuuje się zwykle do serokonwersji HBeAg plus dodatkowe 12 miesięcy, natomiast u pacjentów HBeAg-ujemnych często wymagana jest długoterminowa terapia.
Czy entekawir można stosować u dzieci?
Tak, entekawir jest zatwierdzony do stosowania u dzieci powyżej 2. roku życia ważących co najmniej 10 kg. Dawkowanie u dzieci jest dostosowane do masy ciała zgodnie ze specjalną tabelą dawkowania.
Jakie są najczęstsze działania niepożądane entekawiru?
Najczęstsze działania niepożądane to ból głowy, nudności, podwyższony poziom cukru we krwi i zmniejszona funkcja nerek. Rzadko mogą występować poważne działania niepożądane, takie jak kwasica mleczanowa czy zaostrzenia zapalenia wątroby po odstawieniu leku.
Czy można stosować entekawir podczas ciąży?
Bezpieczeństwo stosowania entekawiru podczas ciąży nie zostało w pełni ustalone. Decyzja o leczeniu powinna być podejmowana przez lekarza po rozważeniu korzyści i ryzyka. Istnieje rejestr ciąży monitorujący kobiety leczone entekawir.
Jak należy przyjmować entekawir?
Entekawir należy przyjmować raz dziennie na czczo, co najmniej 2 godziny po posiłku i 2 godziny przed następnym posiłkiem. Jedzenie zmniejsza wchłanianie leku o około 18-20%.
Czy entekawir wchodzi w interakcje z innymi lekami?
Entekawir ma niskie ryzyko interakcji lekowych, ponieważ nie jest metabolizowany przez enzymy cytochromu P450. Nie wykazuje znaczących interakcji z lamiwudyną, adefowirem czy tenofovirem. Ostrożność wymaga się przy lekach wpływających na funkcję nerek.
Co się dzieje po odstawieniu entekawiru?
Nagłe odstawienie entekawiru może prowadzić do ciężkich zaostrzeń zapalenia wątroby typu B, które mogą wystąpić w ciągu 1-3 miesięcy po zaprzestaniu leczenia. Dlatego decyzja o zakończeniu terapii musi być zawsze skonsultowana z lekarzem.
Czy entekawir leczy całkowicie zapalenie wątroby typu B?
Entekawir nie leczy całkowicie zakażenia HBV, ale bardzo skutecznie tłumi replikację wirusa, co prowadzi do poprawy stanu wątroby i zmniejszenia ryzyka powikłań, takich jak marskość czy rak wątroby.
Jak często należy wykonywać badania kontrolne podczas leczenia?
Podczas leczenia entekawir należy regularnie kontrolować funkcje wątroby oraz poziom HBV DNA, zwykle co 3-6 miesięcy. U pacjentów z czynnikami ryzyka konieczne jest również monitorowanie funkcji nerek.
Bibliografia
- Chang TT, Gish RG, de Man R, Gadano A, Sollano J, Chao YC, Lok AS, Han KH, Goodman Z, Zhu J, Cross A, DeHertogh D, Wilber R, Colonno R, Apelian D; BEHoLD AI463022 Study Group. A comparison of entecavir and lamivudine for HBeAg-positive chronic hepatitis B. N Engl J Med. 2006;354(10):1001-10. DOI: 10.1056/NEJMoa051285 PMID: 16525137
- Lai CL, Shouval D, Lok AS, Chang TT, Cheinquer H, Goodman Z, DeHertogh D, Wilber R, Zink RC, Cross A, Colonno R, Fernandes L; BEHoLD AI463027 Study Group. Entecavir versus lamivudine for patients with HBeAg-negative chronic hepatitis B. N Engl J Med. 2006;354(10):1011-20. DOI: 10.1056/NEJMoa051287 PMID: 16525138