Doksycyklina – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)
Doksycyklina – antybiotyk o działaniu przeciwbakteryjnym, należący do grupy tetracyklin. Mechanizm działania doksycykliny polega na hamowaniu syntezy białek w podjednostkach rybosomów 30S i 50S, co uniemożliwia dalsze rozmnażanie komórek bakteryjnych. Wskazaniem do stosowania leku jest leczenie różnego rodzaju zakażeń m.in. dróg oddechowych, układu moczowo-płciowego, zapalenia płuc, ostrego zapalenia gruczołu krokowego, zakażenia przewodu pokarmowego, skóry (np. trądzik), zakażenia oczu, boreliozy, listeriozy, brucelozy.
Doksycyklina dostępna jest w postaci kapsułek, tabletek do sporządzania zawiesiny doustnej, żelu okołozębowego i roztworu do infuzji. Dawkowanie oraz postać leku dobiera się indywidualnie w zależności od miejsca i ciężkości zakażenia.
Możliwe działania niepożądane: mogą się różnić w zależności od drogi podania. Najczęściej doksycyklina może powodować bóle brzucha, nudności, wymioty, biegunkę, niestrawność, brak apetytu, fotodermatozy, wysypkę, rumień, przebarwienia zębów, bóle mięśni i stawów.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Doksycyklina – kompleksowy przewodnik po antybiotyku tetracyklinowym
Doksycyklina należy do jednych z najważniejszych i najczęściej stosowanych antybiotyków w medycynie współczesnej. Ten półsyntetyczny antybiotyk z grupy tetracyklin charakteryzuje się szerokim spektrum działania przeciwbakteryjnego, co czyni go niezwykle uniwersalnym narzędziem w walce z różnorodymi infekcjami bakteryjnymi. Odkryta w latach 40. XX wieku grupa tetracyklin została znacząco ulepszona, a doksycyklina jako jej nowoczesny przedstawiciel wyróżnia się długim okresem działania i lepszą biodostępnością w porównaniu do starszych tetracyklin. Mechanizm działania oparty na hamowaniu syntezy białek bakteryjnych sprawia, że doksycyklina skutecznie zatrzymuje rozwój i namnażanie się szerokiego spektrum drobnoustrojów chorobotwórczych. Od leczenia infekcji układu oddechowego, przez choroby przenoszone drogą płciową, aż po profilaktykę malarii – zastosowania tego antybiotyku są niezwykle różnorodne. Istotną zaletą doksycykliny jest również jej skuteczność w leczeniu chorób, które mogą być oporne na inne grupy antybiotyków, takich jak borelioza czy chlamydiozy. Jednak jak każdy lek, doksycyklina wymaga świadomego i odpowiedzialnego stosowania, z uwzględnieniem możliwych działań niepożądanych i interakcji z innymi substancjami.
Mechanizm działania doksycykliny
Mechanizm działania doksycykliny, wspólny dla całej grupy antybiotyków tetracyklinowych, polega na hamowaniu syntezy białek bakteryjnych. Odbywa się to poprzez zablokowanie bakteryjnych rybosomów, struktur komórkowych niezbędnych do syntezy białek. Doksycyklina wiąże się z podjednostką 30S rybosomu bakteryjnego powodując zahamowanie syntezy białka co skutkuje zahamowaniem rozwoju bakterii.
Do silnego wiązania doksycykliny dochodzi w miejscu akceptorowym A podjednostki 30S rybosomu, w którym lek przyłącza się do proteiny S7 oraz cząsteczki 16S rRNA. Natomiast miejsce słabego wiązania zlokalizowane jest zarówno w podjednostce 30S, jak i 50S rybosomu bakterii.
Ten mechanizm działania sprawia, że doksycyklina wykazuje działanie bakteriostatyczne – hamuje namnażanie i wzrost bakterii, ale nie zabija już istniejących drobnoustrojów bezpośrednio. Dzięki temu organizm ma więcej czasu na mobilizację własnego układu odpornościowego do zwalczenia infekcji.
Farmakokinetyka i właściwości farmakologiczne
Doksycyklina zajmuje istotne miejsce wśród szybko wydalanych tetracyklin. Antybiotyk ten wchłania się znacznie lepiej niż pozostałe i jest wydalany po długim okresie półtrwania (16-20 h). Gdy zażyjemy ją doustnie, wchłania się szybko i niemal całkowicie, a swoje maksymalne stężenie we krwi osiąga po 2-4 godzinach.
Doksycyklina charakteryzuje się doskonałą penetracją do tkanek i płynów ustrojowych, co sprawia, że jest skuteczna w leczeniu infekcji w różnych lokalizacjach anatomicznych. Lek jest wydalany głównie z moczem w postaci niezmienionej oraz z kałem w postaci metabolitów.
Spektrum działania
Doksycyklina wykazuje szerokie spektrum terapeutyczne zarówno przeciw bakteriom gram-ujemnym (Neisseria gonorrhoeae, Haemophillus influenzae, Brucella spp., Escherichia coli ,Enterobacter spp., Klebsiella spp., Salmonella spp., Shigella spp., Bacteroides spp., Pseudomonas spp., Proteus spp., Serratia spp., Providencia spp), gram-dodatnim (Streptococcus haemolyticus (α, β), Streptococcus pneumoniae, Staphylococcus aureus, Bacillus anthracis, Listeria monocytogenes, Enterococcus spp, Staphylococcus epidermidis, Propionibacterium acnes) oraz Rickettsia spp., Chlamydia spp., Mycoplasma spp., Ureaplasma spp.
Doksycyklina jest również skuteczna przeciwko:
- Pierwszeniopodobnym (atypowym bakteriom)
- Niektórym promieniowcom
- Spirochetom (krętkom)
- Niektórym pierwotnakom
Wskazania do stosowania
Infekcje układu oddechowego
Doksycyklina jest stosowana w leczeniu następujących infekcji: układ oddechowy – zapalenie zatok, zapalenie oskrzeli, płuc spowodowane bakteriami z rodzaju Mycoplasma pneumoniae, Rikettsia spp. i Chlamydia spp. Szczególnie skuteczna jest w przypadku atypowych zapaleń płuc, które mogą być oporne na standardowe antybiotyki beta-laktamowe.
Infekcje układu moczowo-płciowego
Układ moczowy – zapalenie prostaty, rzeżączka, kiła, chlamydioza – to główne wskazania w urologii i wenerologii. Doksycyklina jest często pierwszym wyborem w leczeniu infekcji chlamydialnych oraz jako alternatywa dla penicyliny w leczeniu kiły u pacjentów uczulonych.
Infekcje skórne i dermatologia
W dermatologii doksycyklina odgrywa szczególną rolę w leczeniu:
Schorzenie |
Dawkowanie |
Czas leczenia |
Trądzik pospolity |
100-200 mg/dobę początkowo, następnie 50-100 mg/dobę |
3-6 miesięcy |
Trądzik różowaty |
40-100 mg/dobę |
6-12 tygodni |
Doksycyklina – u dorosłych z trądzikiem początkowo podajemy 200 mg/dobę, następnie 100 i 50 mg/dobę. Antybiotyki z grupy tetracyklin – tetracyklina, doksycyklina, minocyklina – są stosowane w leczeniu pacjentów z trądzikiem różowatym od wielu lat ze względu na ich działanie przeciwzapalne.
Borelioza z Lyme
Doksycyklina jest zwykle traktowana jako antybiotyk pierwszego wyboru w leczeniu boreliozy. Borelioza z Lyme: 100 mg co 12 h przez 14-28 dni, we wczesnym stadium choroby od 14 do 21 dni.
Profilaktyka i leczenie malarii
Doksycylina może być stosowana również jako typowy lek na malarię po tym, gdy doszło do zachorowania, przy czym używana jest albo samodzielnie, albo w kombinacji z innymi środkami, na przykład chininą.
Do profilaktyki malarii stosuje się 100 mg doksycykliny na dobę, rozpoczynając podawanie 1-2 dni przed wyjazdem do obszaru endemicznego i kontynuując przez 4 tygodnie po powrocie.
Inne wskazania
- Choroby odkleszczowe: riketsjozy, gorączka Q
- Infekcje rzadkie: dżuma, tularemia, wąglik, papuzica
- Infekcje okulistyczne: jaglica (trachoma)
- Choroby przewodu pokarmowego: biegunka podróżnych, cholera
Dawkowanie i sposób podawania
Dawkowanie standardowe
Dorośli i dzieci powyżej 12 lat:
- Dawka początkowa: 200 mg w pierwszym dniu (pojedynczo lub w 2 dawkach podzielonych)
- Dawka podtrzymująca: 100 mg na dobę
- W ciężkich infekcjach: 200 mg przez cały okres leczenia
Dawkowanie w wybranych wskazaniach
- Borelioza: 100 mg 2 razy dziennie przez 14-28 dni
- Malaria (leczenie): 200 mg/dobę przez minimum 7 dni (w skojarzeniu z chininą)
- Trądzik: 50-200 mg/dobę w zależności od ciężkości
- Choroby weneryczne: dawkowanie zależne od patogenu (7-14 dni)
Zasady podawania
Aby zapobiec podrażnieniom gardła, przełyku i jelit, kapsułki należy przyjmować w pozycji siedzącej lub stojącej, nie później niż 30 minut przed położeniem się spać. Bezpośrednio po połknięciu kapsułki nie należy przyjmować pozycji leżącej.
Leczenie farmakologiczne różnych schorzeń
Antybiotykoterapia infekcji bakteryjnych
W leczeniu farmakologicznym infekcji bakteryjnych doksycyklina stanowi ważną alternatywę dla:
- Amoksycyliny w infekcjach układu oddechowego
- Azytromycyny w atypowych zapaleniach płuc
- Cefalosporyn w infekcjach skórnych
- Fluorochinolonów w infekcjach układu moczowego
Terapia dermatologiczna
W dermatologii doksycyklina jest często łączona z:
- Retinoidami miejscowymi (tretynoina, adapalen)
- Kwasem azelainowym w leczeniu trądziku różowatego
- Nadtlenkiem benzoilu w terapii trądziku pospolitego
Leczenie chorób wenerycznych
W wenerologii doksycyklina może zastąpić:
- Penicylinę G w kiле (u pacjentów uczulonych)
- Ceftriakson w niektórych przypadkach rzeżączki
- Azytromycynę w infekcjach chlamydialnych
Przeciwwskazania
Przeciwwskazania bezwzględne
- Nadwrażliwość na doksycyklinę lub inne tetracykliny
- Ciąża i okres karmienia piersią
- Dzieci do 12. roku życia – ze względu na ryzyko wystąpienia zaburzeń rozwoju zębów lub kośćca
Przeciwwskazania względne
- Niewydolność wątroby
- Porfiria
- Miastenia
- Toczeń rumieniowaty układowy
Działania niepożądane
Najczęstsze skutki uboczne
Możliwe skutki uboczne Doxycyclinum TZF obejmują: brak apetytu, nudności, wymioty, biegunkę, bóle brzucha, problemy z przełykaniem, owrzodzenia przełyku
Działania niepożądane ze strony skóry
- Fotodermatozy: W okresie leczenia należy unikać ekspozycji na promienie słoneczne lub UV (np. w solarium), ze względu na ryzyko wystąpienia skórnych reakcji nadwrażliwości na światło
- Wysypka skórna
- Pokrzywka
Rzadkie ale poważne działania niepożądane
System |
Działanie niepożądane |
Częstość |
Układ nerwowy |
Nadciśnienie śródczaszkowe |
Rzadko |
Układ krwiotwórczy |
Małopłytkowość, niedokrwistość hemolityczna |
Rzadko |
Wątroba |
Żółtaczka, zapalenie wątroby |
Bardzo rzadko |
Interakcje z innymi lekami
Interakcje zmniejszające wchłanianie
Leki suplementy diety oraz pokarmy zawierające magnez, glin, wapń, żelazo, bizmut należy stosować trzy godziny przed lub po podaniu doksycykliny
Interakcje nasilające działanie innych leków
- Leki przeciwzakrzepowe: niektóre leki przeciwzakrzepowe (warfaryna, acenokumarol) – ich jednoczesne stosowanie z doksycykliną powoduje nasilenie działania przeciwzakrzepowego, co wiąże się ze wzrostem ryzyka krwawień
- Doustne leki przeciwcukrzycowe: konieczność monitorowania glikemii
Interakcje zmniejszające skuteczność doksycykliny
- Barbiturany, karbamazepina, fenytoina
- Ryfampicyna
- Alkohol
Szczególne ostrzeżenia i środki ostrożności
Ciąża i laktacja
Doksycyklina przenika barierę łożyskową, jest odkładana w tkankach płodu. Może powodować przebarwienia zębów jako że odkłada się w zawiązkach zębowych
Stosowanie u dzieci
Skutkiem ubocznym stosowania antybiotyków tetracyklinowych są często zaburzenia rozwoju zębów i kości, nadmierna ich łamliwość oraz występowania przebarwień na zębach. Z tego względu nie podaje się doksycykliny dzieciom do 12. roku życia
Oporność bakteryjna
Pamiętaj, że niepotrzebna ekspozycja bakterii na antybiotyki może ułatwiać im „nauczenie się”, jak radzić sobie z lekiem. Sprzyja to zjawisku antybiotykooporności
Zalecenia dietetyczne podczas terapii
Produkty do unikania
- Nabiał: Produkty nabiałowe takie jak mleko, sery, jogurty, kefir zmniejszają wchłanianie doksycykliny z przewodu pokarmowego
- Alkohol
- Suplementy zawierające wapń, magnez, żelazo
Zalecane postępowanie
- Przyjmowanie leku na czczo lub z małym posiłkiem
- Zachowanie 2-godzinnego odstępu od spożycia nabiału
- Unikanie pozycji leżącej po przyjęciu leku
Czy można przyjmować doksycyklinę z jedzeniem?
Doksycyklinę można przyjmować z jedzeniem, aby zmniejszyć ryzyko podrażnienia żołądka. Jednak należy unikać produktów mlecznych i bogatych w wapń, magnez czy żelazo, gdyż mogą one znacząco zmniejszyć wchłanianie leku.
Jak długo można stosować doksycyklinę w leczeniu trądziku?
W leczeniu trądziku doksycyklina może być stosowana przez kilka miesięcy pod kontrolą lekarza. Doxycyklina w leczeniu trądziku jest stosowana przez wiele miesięcy. Jednakże zawsze powinna być przeprowadzana w trakcie terapii wnikliwa kontrola lekarska oraz laboratoryjna
Dlaczego nie można opalać się podczas przyjmowania doksycykliny?
Podczas stosowania doksycykliny należy unikać bezpośredniego wystawiania ciała na światło słoneczne (opalanie, solarium) ponieważ ma ona działanie fotouczulające Może to prowadzić do poważnych oparzeń słonecznych i reakcji fotoalergicznych.
Czy doksycyklina wpływa na skuteczność antykoncepcji?
Tak, Doksycyklina może osłabiać działanie tabletek antykoncepcyjnych, podczas jej stosowania należy stosować inne metody zapobiegania ciąży
Kiedy należy przerwać stosowanie doksycykliny?
Należy natychmiast przerwać stosowanie i skontaktować się z lekarzem w przypadku:
- Ciężkich reakcji alergicznych
- Uporczywej biegunki
- Zaburzeń widzenia
- Silnych bólów głowy z nudnościami
- Żółtaczki
Czy można pić alkohol podczas leczenia doksycykliną?
W trakcie antybiotykoterapii zabronione jest spożywanie alkoholu. Alkohol przyspiesza rozkład doksycykliny w wątrobie, efektem czego jest nieosiągnięcie stężenia terapeutycznego antybiotyku we krwi
Czy doksycyklina jest bezpieczna w ciąży?
Nie, doksycyklina jest przeciwwskazana w ciąży ze względu na ryzyko uszkodzenia rozwijającego się płodu, szczególnie szkliwa zębowego i kości.
Co robić w przypadku pominięcia dawki?
Jeśli pominie się dawkę, należy ją przyjąć jak najszybciej po spostrzeżeniu. Jeśli zbliża się czas na następną dawkę, pominiętą dawkę należy pominąć i kontynuować normalny schemat dawkowania. Nie należy podwajać dawki.
Bibliografia
- Valentín S, Morales A, Sánchez JL, Rivera A. Safety and efficacy of doxycycline in the treatment of rosacea. Clin Cosmet Investig Dermatol. 2009;2:129-140. DOI: 10.2147/ccid.s4296 PMID: 21436975
- Chopra I, Roberts M. Tetracycline antibiotics: mode of action, applications, molecular biology, and epidemiology of bacterial resistance. Microbiol Mol Biol Rev. 2001;65(2):232-260. DOI: 10.1128/MMBR.65.2.232-260.2001 PMID: 11381101