Deksketoprofen – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)
Deksketoprofen – lek o działaniu przeciwbólowym, przeciwzapalnym i przeciwgorączkowym, należący do grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ). Mechanizm działania deksketoprofenu polega na hamowaniu aktywności cyklooksygenazy COX-1 i COX-2. Wskazaniem do stosowania leku jest leczenie bólu od umiarkowanego do ciężkiego np. bólu zębów, mięśni, kości, bolesnego miesiączkowania, bólu pooperacyjnego, bólu towarzyszącemu kolce nerkowej.
Deksketoprofen dostępny jest w postaci tabletek powlekanych, granulatu do sporządzania roztworu doustnego i roztworu do wstrzykiwań lub infuzji.
Możliwe działania niepożądane: nudności, wymioty, ból brzucha, niestrawność, zaparcia, hipotonia, zaczerwienienie twarzy, bezsenność, senność, ból głowy, zawroty głowy, nieostre widzenie, niedokrwistość, zmęczenie, suchość błony śluzowej jamy ustnej, krwawienie z przewodu pokarmowego. W przypadku podania dożylnego lub domięśniowego może pojawić się również ból i reakcje w miejscu wstrzyknięcia (zapalenie, krwiaki, krwotok)
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Deksketoprofen – lek przeciwbólowy z grupy NLPZ
Deksketoprofen to jedna z najnowocześniejszych substancji czynnych z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ), która zyskała uznanie w medycynie dzięki swojemu szybkiemu działaniu przeciwbólowemu i dobremu profilowi bezpieczeństwa. Ta unikaljna molekuła powstała z ketoprofenu poprzez wyodrębnienie jego aktywnej formy stereochemicznej, co pozwoliło na uzyskanie silniejszego działania przeciwbólowego przy jednoczesnym zmniejszeniu ryzyka działań niepożądanych. Deksketoprofen znajduje zastosowanie w leczeniu bólu o różnym nasileniu i charakterze, od dolegliwości związanych z układem mięśniowo-szkieletowym po ból pooperacyjny i kolkę nerkową. Substancja ta charakteryzuje się bardzo szybkim początkiem działania – już w ciągu 15-30 minut od podania – co czyni ją szczególnie wartościową w sytuacjach wymagających natychmiastowej ulgi w bólu. Mechanizm działania deksketoprofenu opiera się na selektywnym hamowaniu enzymów cyklooksygenazy, co prowadzi do zmniejszenia produkcji prostaglandyn odpowiedzialnych za stan zapalny, ból i gorączkę. W porównaniu do racemicznego ketoprofenu, deksketoprofen wykazuje lepszą biodostępność, szybszy wchłanianie i korzystniejszy profil farmakokinetyczny, co przekłada się na większą skuteczność kliniczną przy mniejszych dawkach.
Mechanizm działania deksketoprofenu
Deksketoprofen należy do grupy pochodnych kwasu propionowego i działa poprzez nieselektywne hamowanie enzymów cyklooksygenazy (COX-1 i COX-2). Te enzymy odgrywają kluczową rolę w biosyntezie prostaglandyn, które są głównymi mediatorami stanu zapalnego, bólu i gorączki. Poprzez blokowanie aktywności cyklooksygenazy, deksketoprofen skutecznie zmniejsza produkcję prostaglandyn, co prowadzi do działania przeciwzapalnego, przeciwbólowego i przeciwgorączkowego.
Deksketoprofen posiada zarówno obwodowe, jak i ośrodkowe działanie przeciwbólowe. Działanie obwodowe polega na hamowaniu syntezy prostaglandyn w miejscu stanu zapalnego, natomiast działanie ośrodkowe związane jest z wpływem na przewodzenie bólu w ośrodkowym układzie nerwowym, szczególnie na poziomie rdzenia kręgowego.
Deksketoprofen jest S-(+)-enancjomerem ketoprofenu, podczas gdy nieaktywny farmakologicznie R-(-)-enancjomer został usunięty. Ta modyfikacja stereochemiczna pozwoliła na uzyskanie substancji o większej aktywności przeciwbólowej przy jednoczesnym zmniejszeniu ryzyka działań niepożądanych związanych z nieaktywną formą racemiczną.
Właściwości farmakologiczne
Farmakokinetyka
Deksketoprofen charakteryzuje się wysoką lipofilnością i jest metabolizowany w wątrobie głównie poprzez glukuronidację. Po podaniu doustnym 25 mg deksketoprofenu u zdrowych młodych dorosłych, maksymalne stężenie w osoczu (Tmax) osiągane jest w około 30 minut przy maksymalnym stężeniu (Cmax) wynoszącym 3,7 ± 0,72 mg/l.
Właściwości kluczowe:
- Szybkie wchłanianie: maksymalne stężenia osiągane w 15-45 minut
- Okres półtrwania: 4-6 godzin
- Wiązanie z białkami: wysokie (>99%)
- Metabolizm: głównie w wątrobie przez glukuronidację
- Eliminacja: około 70-80% dawki jest wydalane z moczem w ciągu pierwszych 12 godzin, głównie w postaci koniugatu acylowego
Wskazania do stosowania
Deksketoprofen stosuje się w leczeniu bólu o różnym charakterze i nasileniu:
Wskazania główne:
- Ból pooperacyjny (chirurgia stomatologiczna, ortopedyczna, ginekologiczna)
- Ból mięśniowo-szkieletowy
- Bolesne miesiączki (dysmenorrhea)
- Kolka nerkowa
- Ból zębów
- Urazy układu mięśniowo-szkieletowego
- Ostra postać bólu kręgosłupa
Rodzaje bólu szczególnie wrażliwe na deksketoprofen:
- Ból ostry o nasileniu umiarkowanym do silnego
- Ból związany ze stanem zapalnym
- Ból wymagający szybkiej ulgi
- Ból typu mieszanego (nocyceptywny i neuropatyczny)
Skuteczność kliniczna – wyniki badań
W systematycznym przeglądzie obejmującym 35 badań klinicznych z udziałem 6380 pacjentów, wszystkie 12 randomizowanych badań porównujących deksketoprofen z placebo wykazały statystycznie istotną przewagę deksketoprofenu.
Dane z badań klinicznych:
Dawka deksketoprofenu |
NNT* |
Przedział ufności 95% |
12,5 mg |
3,5 |
2,7-4,9 |
25 mg |
3,0 |
2,4-3,9 |
50 mg |
2,1 |
1,5-3,5 |
*NNT (Number Needed to Treat) – liczba pacjentów, których należy leczyć, aby uzyskać co najmniej 50% redukcję bólu u jednego pacjenta
W 29 z 30 badań z aktywną kontrolą, deksketoprofen w zastosowanej dawce był co najmniej równie skuteczny jak leki porównawcze o znanej skuteczności przeciwbólowej.
Porównanie z innymi lekami przeciwbólowymi:
- Versus ibuprofen: deksketoprofen 25 mg wykazuje podobną skuteczność do ibuprofenu 400 mg, ale z szybszym początkiem działania
- Versus ketoprofen: deksketoprofen w dawce 25-50 mg jest statystycznie istotnie skuteczniejszy niż podwójna dawka ketoprofenu (50-100 mg)
- Versus tramadol: równoważna skuteczność przy lepszej tolerancji
Dawkowanie i sposób stosowania
Formy dostępne:
- Tabletki doustne (12,5 mg, 25 mg)
- Roztwór do wstrzykiwań (50 mg/2ml)
- Koncentrat do sporządzania roztworu do wlewu
Dawkowanie doustne:
- Dorośli: 12,5-25 mg co 4-8 godzin
- Maksymalna dawka dobowa: 75 mg (3 x 25 mg)
- Czas trwania leczenia: maksymalnie 5-7 dni
Dawkowanie parenteralne:
- Domięśniowo lub dożylnie: 50 mg co 8-12 godzin
- Maksymalna dawka dobowa: 150 mg
Zalecenia specjalne:
- Osoby starsze: może być konieczna redukcja dawki
- Zaburzenia czynności nerek: redukcja dawki lub wydłużenie odstępów między dawkami
- Podawanie z posiłkami: zmniejsza ryzyko działań niepożądanych ze strony przewodu pokarmowego
Leczenie farmakologiczne różnych schorzeń bólowych z wykorzystaniem deksketoprofenu
W praktyce klinicznej deksketoprofen znajduje szerokie zastosowanie jako monoterapia lub jako element terapii wielolekowej w różnych stanach bólowych.
Ból pooperacyjny
W badaniach ból pooperacyjny, deksketoprofen wykazywał skuteczność porównywalną do innych NLPZ przy szybszym początku działania. Szczególnie skuteczny okazuje się w:
- Chirurgii stomatologicznej (ekstrakcja trzeciego zęba trzonowego)
- Chirurgii ortopedycznej (artroplastyka kolana i biodra)
- Chirurgii ginekologicznej (histerektomia)
- Laparoskopii
Kolka nerkowa
W trzech randomizowanych badaniach z udziałem 838 pacjentów z kolką nerkową, deksketoprofen 25-50 mg (domięśniowo i dożylnie) wykazywał skuteczność równoważną z dipironem 2000 mg. Jest często stosowany jako lek pierwszego rzutu w ostrych epizodach kolki nerkowej.
Ostre dolegliwości kręgosłupa
Pięć badań wykazało skuteczność deksketoprofenu w ostrych dolegliwościach bólowych kręgosłupa, gdzie deksketoprofen 25 mg trzy razy dziennie przez 4-7 dni wykazywał podobną skuteczność do diklofenaku 150 mg dziennie, tramadolu 150 mg dziennie.
Terapia skojarzona
Coraz częściej stosuje się kombinacje deksketoprofenu z innymi substancjami czynnymi:
- Deksketoprofen + Tramadol: kombinacja ta reprezentuje nową klasę farmakologiczną, łącząc działanie przeciwzapalne NLPZ z podwójnym mechanizmem działania tramadolu (opioidowy i monoaminergiczny)
- Multimodalne leczenie bólu: deksketoprofen jako element protokołów obejmujących różne klasy leków przeciwbólowych
Działania niepożądane i przeciwwskazania
Działania niepożądane częste:
- Dolegliwości żołądkowo-jelitowe (nudności, dyspepsja, ból brzucha)
- Zawroty głowy
- Ból głowy
- Reakcje w miejscu wstrzyknięcia (forma parenteralna)
Działania niepożądane rzadkie ale poważne:
- Ciężka toksyczność może prowadzić do trombocytopenii i anemii z epizodami krwawień
- Deksketoprofen wiąże się z niewielkim zwiększonym ryzykiem zawału serca
- Zaburzenia czynności nerek
- Reakcje alergiczne
Przeciwwskazania bezwzględne:
- Nadwrażliwość na deksketoprofen lub inne NLPZ
- Czynne owrzodzenie przewodu pokarmowego
- Ciężka niewydolność serca, wątroby lub nerek
- Ciąża (III trymestr) i okres karmienia piersią
- Krwawienie lub perforacja przewodu pokarmowego w wywiadzie
Przeciwwskazania względne:
- Choroby sercowo-naczyniowe
- Astma oskrzelowa
- Zaburzenia krzepnięcia krwi
- Wiek podeszły
Interakcje z innymi lekami
Interakcje istotne klinicznie:
- Antykoagulanty: zwiększone ryzyko krwawień
- Metotreksat: zwiększona toksyczność metotreksatu
- Inhibitory ACE: zmniejszenie działania hipotensyjnego
- Diuretyki: zmniejszenie skuteczności, ryzyko zaburzeń nerkowych
- Lit: zwiększenie stężenia litu we krwi
- Cyklosporyna: zwiększone ryzyko nefrotoksyczności
Zalecenia dotyczące jednoczesnego stosowania:
- Unikać jednoczesnego podawania z innymi NLPZ
- Ostrożność przy łączeniu z lekami wpływającymi na krzepnięcie
- Monitorowanie funkcji nerek przy długotrwałym stosowaniu
Bezpieczeństwo stosowania
W systematycznym przeglądzie odsetek przerywania leczenia z powodu działań niepożądanych był niski w bólu pooperacyjnym i nieco wyższy w badaniach o dłuższym czasie trwania. Nie zgłaszano żadnych poważnych działań niepożądanych.
Monitorowanie podczas terapii:
- Kontrola funkcji nerek (szczególnie u osób starszych)
- Obserwacja objawów ze strony przewodu pokarmowego
- Monitorowanie ciśnienia tętniczego
- Kontrola morfologii krwi przy długotrwałym stosowaniu
Grupy pacjentów wymagające szczególnej ostrożności:
Grupa pacjentów |
Zalecenia |
Osoby starsze (>65 lat) |
Redukcja dawki do 50-75% dawki standardowej, częstsze kontrole |
Zaburzenia czynności nerek |
Wydłużenie odstępów między dawkami, kontrola kreatyniny |
Choroby serca |
Krótkotrwałe stosowanie, monitoring ciśnienia |
Historia owrzodzeń żołądka |
Ochrona żołądka, krótkie kursy leczenia |
Jak szybko działa deksketoprofen?
Deksketoprofen charakteryzuje się bardzo szybkim początkiem działania. Pierwsze efekty przeciwbólowe można odczuć już po 15-30 minutach od przyjęcia leku doustnie. Po podaniu doustnym początek działania deksketoprofenu następuje w ciągu 30 minut, co czyni go jednym z najszybciej działających NLPZ dostępnych na rynku.
Czy deksketoprofen jest bezpieczniejszy od innych NLPZ?
Badania wskazują, że deksketoprofen jako S-(+)-enancjomer ketoprofenu może wykazywać lepszy profil bezpieczeństwa niż racemiczny ketoprofen, ponieważ nieaktywny R-(-)-enancjomer może mieć działanie owrzodzotwórcze. Jednak jak wszystkie NLPZ, wymaga ostrożnego stosowania i monitorowania.
Jak długo można stosować deksketoprofen?
Deksketoprofen przeznaczony jest do krótkotrwałego stosowania. W leczeniu ostrego bólu zaleca się stosowanie przez maksymalnie 5-7 dni. Dłuższe stosowanie wymaga konsultacji z lekarzem i regularnych kontroli, szczególnie funkcji nerek i przewodu pokarmowego.
Czy można łączyć deksketoprofen z paracetamolem?
Tak, deksketoprofen można bezpiecznie łączyć z paracetamolem, ponieważ mają różne mechanizmy działania. Takie połączenie może zapewnić lepszą kontrolę bólu przy zachowaniu bezpieczeństwa terapii.
Jakie są różnice między deksketoprofenem a ibuprofenem?
Deksketoprofen charakteryzuje się szybszym początkiem działania w porównaniu z ibuprofenem – czas do rozpoczęcia działania przeciwbólowego wydaje się być krótszy u pacjentów leczonych deksketoprofenem niż u tych otrzymujących ibuprofen 400 mg. Oba leki mają podobną skuteczność, ale deksketoprofen działa szybciej.
Czy deksketoprofen można stosować w ciąży?
Deksketoprofen, podobnie jak inne NLPZ, nie powinien być stosowany w ciąży, szczególnie w III trymestrze ze względu na ryzyko przedwczesnego zamknięcia przewodu tętniczego u płodu. W pierwszych dwóch trymestrach stosowanie możliwe tylko w uzasadnionych przypadkach po konsultacji z lekarzem.
Jakie są objawy przedawkowania deksketoprofenu?
Objawy przedawkowania mogą obejmować: nudności, wymioty, ból brzucha, zawroty głowy, senność, a w ciężkich przypadkach zaburzenia czynności nerek i układu sercowo-naczyniowego. W przypadku podejrzenia przedawkowania należy natychmiast skontaktować się z lekarzem.
Czy można prowadzić pojazd podczas leczenia deksketoprofenem?
Deksketoprofen może wywoływać zawroty głowy, dlatego pacjenci nie powinni prowadzić pojazdów ani obsługiwać ciężkich maszyn, dopóki nie zapoznają się z tym, jak deksketoprofen na nich wpływa. Jednoczesne spożywanie alkoholu może nasilać ten efekt.
Jak przechowywać deksketoprofen?
Leki zawierające deksketoprofen należy przechowywać w temperaturze pokojowej (poniżej 25°C), w suchym miejscu, z dala od światła słonecznego i poza zasięgiem dzieci. Nie należy używać leków po upływie terminu ważności.
Bibliografia
- Moore RA, Barden J. Systematic review of dexketoprofen in acute and chronic pain. BMC Clin Pharmacol. 2008 Oct 31;8:11. DOI: 10.1186/1472-6904-8-11 PMID: 18976451
- Mauleón D, Artigas R, García ML, Carganico G. Preclinical and clinical development of dexketoprofen. Drugs