Dapagliflozyna – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)
Dapagliflozyna – lek o działaniu obniżającym stężenie glukozy we krwi. Mechanizm działania dapagliflozyny polega na zmniejszaniu wchłaniania zwrotnego glukozy w nerkach, co prowadzi do wydalania glukozy wraz z moczem. Lek poprawia glikemię na czczo i po posiłku. Wskazaniem do stosowania dapagliflozyny jest leczenie cukrzycy typu 2 u pacjentów powyżej 18 roku życia.
Dapagliflozyna dostępna jest w postaci tabletek. Lek stosuje się zarówno w monoterapii, kiedy dieta i wysiłek fizyczny nie przynoszą właściwej kontroli glikemii a metformina jest źle tolerowana oraz w leczeniu skojarzonym np. z insuliną. Działanie dapagliflozyny utrzymuje się przez 24 godziny. Lek występuje również w połączeniu z metforminą oraz saksagliptyna.
Możliwe działania niepożądane: hipoglikemia, ból pleców, zapalenie sromu i pochwy, zapalenie żołędzi prącia i powiązane zakażenia narządów płciowych, zakażenia układu moczowego, wielomocz, dyslipidemia, niedobór płynów, nadmierne pragnienie, zaparcia, nadmierna potliwość, zwiększenie stężenia kreatyniny we krwi, zwiększenie stężenia mocznika we krwi.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Dapagliflozyna – lek w leczeniu cukrzycy typu 2 i niewydolności serca
Dapagliflozyna to przełomowa substancja czynna należąca do grupy inhibitorów kotransportera sodowo-glukozowego typu 2 (SGLT2), która rewolucjonizuje podejście do leczenia cukrzycy typu 2, niewydolności serca oraz przewlekłej choroby nerek. Jest to pierwszy lek z tej grupy zarejestrowany do leczenia cukrzycy (listopad 2012 w Europie, styczeń 2014 w USA przez FDA), który wyróżnia się unikalnym mechanizmem działania polegającym na zwiększeniu wydalania glukozy z moczem. W przeciwieństwie do tradycyjnych leków przeciwcukrzycowych, dapagliflozyna nie wpływa bezpośrednio na wydzielanie insuliny, lecz działa na poziomie nerek, co czyni ją bezpieczną opcją terapeutyczną również dla pacjentów z niewydolnością tego narządu. Substancja ta, dostępna na polskim rynku pod nazwą handlową Forxiga, przynosi korzyści wykraczające daleko poza kontrolę glikemii – obniża ciśnienie tętnicze, redukuje masę ciała, zmniejsza ryzyko hospitalizacji z powodu niewydolności serca oraz spowalnia progresję przewlekłej choroby nerek. Jej plejotropowe działanie sprawia, że jest szczególnie ceniona w leczeniu pacjentów z wielochorobowością, oferując kompleksowe podejście do zarządzania stanem zdrowia.
Mechanizm działania dapagliflozyny
Dapagliflozyna jest bardzo silnym, wybiórczym i odwracalnym inhibitorem kotransportera sodowo-glukozowego typu 2 (SGLT2), zlokalizowanego w kanalikach proksymalnych nerek. Białko to jest odpowiedzialne za wchłanianie zwrotne około 90% glukozy z przesączu kłębuszkowego z powrotem do krwi. W warunkach fizjologicznych SGLT2 odzyskuje praktycznie całą glukozę z moczu pierwotnego, zapobiegając jej utracie z organizmu.
W przebiegu cukrzycy typu 2 pomimo istniejącej hiperglikemii (zwiększonego stężenia glukozy we krwi) cały czas odbywa się proces „odzyskiwania” glukozy z moczu. Dapagliflozyna poprzez hamowanie aktywności tego transportera zmniejsza wchłanianie zwrotne glukozy w nerkach i tym samym prowadzi do jej wydalania z moczem i zmniejszenia jej stężenia we krwi.
Lek działa niezależnie od insuliny. Ilość glukozy wydalanej z moczem zależy od jej stężenia we krwi i od czynności nerek (stopnia filtracji kłębuszkowej GFR). Co ważne, dapagliflozyna nie zaburza prawidłowego wytwarzania glukozy w odpowiedzi na jej zmniejszone stężenie we krwi, co minimalizuje ryzyko hipoglikemii.
Hamowanie kotransportu glukozy i sodu wiąże się z wieloma dodatkowymi korzyściami terapeutycznymi. Skutkiem zwiększenia stężenia sodu w wydalanym moczu jest zwiększone wydalanie wody (osmoza diuretyczna) i zwiększenie objętości moczu oraz obniżenie wewnątrzkłębuszkowego ciśnienia krwi. Prowadzi to do zmniejszenia wolemii, obniżenia ciśnienia tętniczego, zmniejszenia obciążenia serca i korzystnie wpływa na układ sercowo-naczyniowy.
Wskazania do stosowania
Dapagliflozyna ma szerokie spektrum wskazań terapeutycznych, które znacznie wykraczają poza pierwotne zastosowanie w cukrzycy typu 2.
Cukrzyca typu 2
Dapagliflozyna jest wskazana w leczeniu cukrzycy typu 2 u dorosłych i dzieci po ukończeniu 10. roku życia, w celu poprawy kontroli glikemii, jako leczenie wspomagające dietę i ćwiczenia fizyczne w monoterapii, gdy stosowanie metforminy jest niewłaściwe ze względu na brak tolerancji, oraz w skojarzeniu z innymi lekami stosowanymi w leczeniu cukrzycy typu 2.
Lek jest szczególnie wskazany u pacjentów, u których inne metody leczenia (dieta, aktywność fizyczna, inne leki przeciwcukrzycowe) nie zapewniają odpowiedniej kontroli glikemii. Dodatkowo dapagliflozyna znajduje zastosowanie jako składnik kompleksowego leczenia cukrzycy typu 2 z innymi lekami obniżającymi stężenie glukozy, w tym z insuliną.
Niewydolność serca
Dapagliflozyna uzyskała rejestrację do stosowania w objawowej przewlekłej niewydolności serca z obniżoną frakcją wyrzutową lewej komory jako pierwszy SGLT2i na podstawie wyników badania DAPA-HF. Dapagliflozyna znacząco zmniejsza ryzyko zgonu z przyczyn sercowo-naczyniowych i hospitalizacji z powodu HF w całym zakresie wartości EF i powinna być stosowana u pacjentów z HFrEF, HFmrEF i HFpEF, niezależnie od występowania cukrzycy.
Przewlekła choroba nerek
U pacjentów z cukrzycą typu 2 i współistniejącą przewlekłą chorobą nerek stosowanie dapagliflozyny zmniejsza ryzyko hospitalizacji z powodu HF lub zgonu z przyczyn sercowo-naczyniowych. Dapagliflozyna w badaniu DAPA-CKD wykazała istotną redukcję częstości wystąpienia złożonego drugorzędowego punktu końcowego: zgon sercowo-naczyniowy lub hospitalizacja z powodu HF, o 29% vs placebo.
Właściwości farmakokinetyczne
Wchłanianie
Dapagliflozyna jest szybko wchłaniana po podaniu doustnym. Cmax osiągane jest zwykle w ciągu 2 h po podaniu na czczo. Całkowita biodostępność po doustnym zastosowaniu dawki 10 mg wynosi 78%. Zastosowanie dapagliflozyny wraz z wysokotłuszczowym posiłkiem powoduje zmniejszenie wartości Cmax o 50% i wydłużenie Tmax o ok. 1 h, ale nie zmienia wartości AUC w porównaniu z wynikami otrzymanymi po zastosowaniu leku na czczo. Zmiany te nie są rozważane jako klinicznie znaczące.
Dystrybucja i metabolizm
Dapagliflozyna w ok. 91% wiąże się z białkami osocza. Wiązanie się dapagliflozyny z białkiem nie jest zaburzane przez różne współistniejące schorzenia (np. niewydolność nerek lub wątroby).
Dapagliflozyna jest intensywnie metabolizowana, głównie do uzyskania dapagliflozyny 3-O-glukuronidu, który jest nieaktywnym metabolitem, za pomocą UGT1A9; metabolizm za pośrednictwem CYP ma mniejsze znaczenie dla drogi wydalania. Dapagliflozyna wiąże się w około 91% z białkami osocza. Metabolizowana poprzez wiązanie z kwasem glukuronowym. Większość dawki jest wydalana z moczem, częściowo także z kałem.
Wydalanie
Wydalanie glukozy z moczem następuje po podaniu pierwszej dawki leku i utrzymuje się przez 24 godziny, do podania kolejnej dawki leku. Po podaniu pojedynczej dawki lek kontroluje glikemię przez całą dobę, co pozwala na wygodne dawkowanie raz dziennie.
Dawkowanie i sposób podawania
Standardowe dawkowanie
Zwykle stosowana dawka dobowa u dorosłych to 10 mg raz na dobę. Lekarz może zalecić rozpoczęcie leczenia od dawki 5 mg na dobę, jeżeli u pacjenta występują choroby wątroby. Dapagliflozynę można przyjmować bez względu na porę dnia i posiłki.
Modyfikacje dawki
- Niewydolność wątroby: Zmniejszenia dawki mogą wymagać pacjenci z ciężką niewydolnością wątroby oraz osoby przyjmujące insulinę lub inne leki zwiększające wydzielanie insuliny.
- Niewydolność nerek: Skuteczność dawki może być znikoma u pacjentów z umiarkowaną/ostrą niewydolnością nerek.
Sposób podawania
Tabletki należy połykać w całości, popijając połową szklanki wody. Lek spożywa się w trakcie i między posiłkami o każdej porze dnia. Rekomenduje się przyjmowanie tabletek codziennie o tej samej porze, aby zwiększyć skuteczność terapii.
Działania niepożądane
Najczęstsze skutki uboczne
W badaniach klinicznych z udziałem pacjentów stosujących dapagliflozynę, zgłaszano różne działania niepożądane. Do najczęstszych należą:
- Zakażenia układu moczowego: Dapagliflozyna zwiększa wydalanie glukozy z moczem, co może prowadzić do zwiększonego ryzyka zakażeń układu moczowego. Objawy mogą obejmować ból podczas oddawania moczu, częste oddawanie moczu oraz gorączkę.
- Hipoglikemia: W przypadku stosowania dapagliflozyny w połączeniu z insuliną lub innymi lekami zwiększającymi wydzielanie insuliny, może wystąpić hipoglikemia.
- Odwodnienie: Odwodnienie (niezbyt często), którego objawami są: suchość lub lepkość w ustach, uczucie nadmiernego pragnienia, uczucie senności lub zmęczenia, wydalanie małej ilości moczu lub niewydalanie moczu, przyspieszony rytm serca.
Rzadkie ale poważne skutki uboczne
Tak, w rzadkich przypadkach mogą wystąpić poważne skutki uboczne, takie jak martwicze zapalenie powięzi krocza. Objawy takie jak silny ból w okolicy krocza, gorączka, trudności w oddawaniu moczu lub objawy hipoglikemii powinny skłonić do natychmiastowego kontaktu z lekarzem.
Monitorowanie i ostrożności
Skuteczność dapagliflozyny spada wraz z pogorszeniem czynności nerek. W grupie pacjentów z niewydolnością nerek, którzy stosują dapagliflozynę, odnotowano zwiększoną częstość działań niepożądanych, takich jak wzrost stężenia kreatyniny, fosforu, parathormonu i nadmierne obniżenie ciśnienia tętniczego. Należy pamiętać o monitorowaniu czynności nerek i przy znacznym jej pogorszeniu zaprzestać stosowanie leku.
Przeciwwskazania
Bezwzględne przeciwwskazania
- Nadwrażliwość na dapagliflozynę. Dapagliflozyny nie należy stosować w cukrzycy typu 1, ani w kwasicy ketonowej.
- Cukrzyca typu 1
- Kwasica ketonowa
Względne przeciwwskazania i ostrożności
Zachowanie szczególnej ostrożności wymagane jest w przypadku osób w wieku podeszłym, przyjmujących leki na nadciśnienie, z występującą predyspozycją do hipotensji, z chorobami serca, z niedoborem płynów (np. w przebiegu chorób przewodu pokarmowego), ponieważ dapagliflozyna może nadmiernie obniżyć ciśnienie tętnicze.
Pacjent ma 75 lat lub więcej, nie zaleca się rozpoczynania leczenia preparatem Forxiga. Pacjent przyjmuje inny lek zawierający pioglitazon, jednoczesne stosowanie z dapagliflozyną nieznacznie zwiększa ryzyko wystąpienia raka pęcherza moczowego.
Interakcje z innymi lekami
Główne interakcje
Dapagliflozyna może wpływać na działanie leków moczopędnych z grupy diuretyków pętlowych (np. furosemidu) i tiazydów, co prowadzi do zwiększonego ryzyka odwodnienia i niedociśnienia tętniczego.
W przypadku jej jednoczesnego stosowania z insuliną lub lekami zwiększającymi wydzielanie insuliny (np. pochodnymi sulfonylomocznika), konieczne może być zmniejszenie dawki tych leków w celu zminimalizowania ryzyka wystąpienia hipoglikemii.
Interakcje bez znaczenia klinicznego
Równoległe stosowanie metforminy, pioglitazonu, sitagliptyny, glimepirydu, hydrochlorotiazydu, bumetanidu, walsartanu, czy simwastatyny nie wpływa na farmakokinetykę dapagliflozyny. Dapagliflozyna również nie powoduje znaczących klinicznie zmian farmakokinetyki ww. leków.
Leczenie farmakologiczne z zastosowaniem dapagliflozyny
Cukrzyca typu 2 – opcje terapeutyczne
W Polsce dostępne są różne substancje czynne wykorzystywane w leczeniu cukrzycy typu 2, które można łączyć z dapagliflozyną:
- Metformina – lek pierwszego wyboru, często łączony z dapagliflozyną w preparatach złożonych
- Sitagliptyna – inhibitor DPP-4, bezpieczny w połączeniu z dapagliflozyną
- Glimepiryd – pochodna sulfonylomocznika, wymaga monitorowania pod kątem hipoglikemii
- Insulin – w zaawansowanych stadiach choroby, wymaga dostosowania dawki przy dodaniu dapagliflozyny
Niewydolność serca – terapia skojarzona
W leczeniu niewydolności serca dapagliflozyna jest stosowana wraz z:
- Inhibitory ACE (enalapril, ramipril, perindopril)
- Sartany (walsartan, telmisartan)
- Beta-blokery (bisoprolol, metoprolol, karwedilol)
- Antagoniści aldosteronu (spironolakton, eplerenon)
- Diuretyki – z ostrożnością ze względu na ryzyko odwodnienia
Grupa leków |
Przykłady substancji czynnych |
Uwagi dotyczące łączenia z dapagliflozyną |
Metformina |
Metformina |
Bezpieczne połączenie, dostępne preparaty złożone |
Inhibitory DPP-4 |
Sitagliptyna, linagliptyna |
Brak istotnych interakcji |
Sulfonylomocznik |
Glimepiryd, gliklazyda |
Zwiększone ryzyko hipoglikemii |
Diuretyki |
Furosemid, hydrochlorotiazyd |
Ryzyko odwodnienia i hipotensji |
Beta-blokery |
Bisoprolol, metoprolol |
Bezpieczne połączenie w niewydolności serca |
Korzyści wykraczające poza kontrolę glikemii
Wpływ na układ sercowo-naczyniowy
Dapagliflozyna obniża wartości ciśnienia tętniczego na skutek diurezy osmotycznej. Wywołana przez zahamowanie SGLT2 utrata jonów sodowych i wody powoduje obniżenie ciśnienia tętniczego zarówno skurczowego, jak i rozkurczowego. Efekt jej działania na ten aspekt ryzyka sercowo-naczyniowego obserwuje się już po 12 tygodniach od rozpoczęcia leczenia, a siła działania moczopędnego dapagliflozyny jest porównywalna do hydrochlorotiazydu.
Redukcja masy ciała
Dapagliflozyna wpływa na redukcję otyłości poprzez zmniejszenie ilości tkanki tłuszczowej w organizmie. W grupie pacjentów stosujących dapagliflozynę przez 24 tygodnie obserwowano redukcję masy ciała o średnio 2 kg w stosunku do pacjentów przyjmujących placebo. Utrata masy ciała w grupie stosującej dapagliflozynę była znacząco większa, a w dodatku w 2/3 była spowodowana utratą tkanki tłuszczowej.
Działanie nefroprotekcyjne
Dapagliflozyna wykazuje korzystny wpływ na funkcję nerek poprzez zmniejszenie ciśnienia wewnątrzkłębuszkowego i obciążenia nefronów. To działanie jest szczególnie ważne u pacjentów z cukrzycą, u których często rozwija się nefropatia diabetyczna.
Czy dapagliflozyna powoduje chudnięcie?
Tak, dapagliflozyna może przyczyniać się do utraty masy ciała. Mechanizm ten związany jest z utratą glukozy wraz z moczem, co oznacza utratę kalorii dla organizmu. Średnia redukcja masy ciała wynosi około 2 kg po 24 tygodniach stosowania.
Czy można stosować dapagliflozynę z innymi lekami przeciwcukrzycowymi?
Tak, dapagliflozyna może być bezpiecznie łączona z większością leków przeciwcukrzycowych, w tym z metforminą, inhibitorami DPP-4 czy insuliną. Jednak przy stosowaniu z insuliną lub pochodnymi sulfonylomocznika może być konieczne zmniejszenie ich dawki ze względu na ryzyko hipoglikemii.
Jakie są najczęstsze skutki uboczne dapagliflozyny?
Najczęstsze skutki uboczne to zakażenia układu moczowego, hipoglikemia (szczególnie w połączeniu z insuliną), objawy odwodnienia oraz zwiększona częstotliwość oddawania moczu. Większość z tych działań niepożądanych jest łagodna i przemijająca.
Czy dapagliflozyna jest bezpieczna dla nerek?
Dapagliflozyna może być stosowana u pacjentów z łagodną do umiarkowanej niewydolnością nerek, jednak wymaga monitorowania funkcji nerkowej. U pacjentów z ciężką niewydolnością nerek skuteczność leku jest ograniczona i nie zaleca się jego stosowania.
Kiedy należy przerwać stosowanie dapagliflozyny?
Należy natychmiast przerwać stosowanie i skontaktować się z lekarzem w przypadku objawów kwasicy ketonowej (nudności, wymioty, ból brzucha, trudności z oddychaniem), poważnych zakażeń układu moczowego, objawów martwiczego zapalenia powięzi krocza lub znacznego pogorszenia funkcji nerek.
Czy dapagliflozyna może być stosowana u osób starszych?
Nie zaleca się rozpoczynania leczenia dapagliflozyną u pacjentów powyżej 75. roku życia ze względu na zwiększone ryzyko odwodnienia i niedociśnienia. U pacjentów, którzy już stosują lek przed ukończeniem 75 lat, można kontynuować terapię pod ścisłym nadzorem lekarskim.
Czy można stosować dapagliflozynę w ciąży i podczas karmienia piersią?
Nie, dapagliflozyna jest przeciwwskazana w ciąży i podczas karmienia piersią. Kobiety w wieku rozrodczym powinny stosować skuteczną antykoncepcję podczas leczenia tym lekiem.
Czy dapagliflozyna wpływa na zdolność prowadzenia pojazdów?
Sama dapagliflozyna nie wpływa na zdolność prowadzenia pojazdów. Jednak może powodować hipoglikemię, szczególnie w połączeniu z insuliną lub pochodnymi sulfonylomocznika, co może wpływać na sprawność psychofizyczną i zdolność prowadzenia pojazdów.
Bibliografia
- McMurray JJV, Solomon SD, Inzucchi SE, Køber L, Kosiborod MN, Martinez FA, Ponikowski P, Sabatine MS, Anand IS, Bělohlávek J, Böhm M, Chiang CE, Chopra VK, de Boer RA, Desai AS, Diez M, Drozdz J, Dukát A, Ge J, Howlett JG, Katova T, Kitakaze M, Ljungman CEA, Merkely B, Nicolau JC, O’Meara E, Petrie MC, Vinh PN, Schou M, Tereshchenko S, Verma S, Held C, DeMets DL, Docherty KF, Jhund PS, Bengtsson O, Sjöstrand M, Langkilde AM; DAPA-HF Trial Committees and Investigators. Dapagliflozin in Patients with Heart Failure and Reduced Ejection Fraction. N Engl J Med. 2019;381(21):1995-2008. DOI: 10.1056/NEJMoa1911303 PMID: 31535829
- Heerspink HJL, Stefánsson BV, Correa-Rotter R, Chertow GM, Greene T, Hou FF, Mann JFE, McMurray JJV, Lindberg M, Rossing P, Sjöström CD, Toto RD, Langkilde AM, Wheeler DC; DAPA-CKD Trial Committees and Investigators. Dapagliflozin in Patients with Chronic Kidney Disease. N Engl J Med. 2020;383(15):1436-1446. DOI: 10.1056/NEJMoa2024816 PMID: 32970396