Leki zawierające cyprofloksacynę

Cyprofloksacyna – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)

Cyprofloksacyna – lek o szerokim spektrum działania przeciwbakteryjnego, należący do grupy fluorochinolonów. Mechanizm działania cyprofloksacyny polega na hamowaniu w komórkach bakteryjnych syntezy DNA, co prowadzi do ich śmierci. Wskazaniem do stosowania leku jest leczenie zakażeń dolnych dróg oddechowych, przewlekłego ropnego zapalenia ucha środkowego, złośliwego zapalenia ucha zewnętrznego, przewlekłego zapalenia zatok, ostrego zapalenia pęcherza moczowego i odmiedniczkowego zapalenia nerek, bakteryjnego zapalenia gruczołu krokowego oraz leczenie zakażeń układu pokarmowego i w obrębie jamy brzusznej, jamy ustnej, skóry i tkanek miękkich, kości i stawów.

Cyprofloksacyna dostępna jest w postaci tabletek, roztworu do infuzji, kropli do uszu oraz maści i kropli do oczu. Postać leku, dawkę i czas trwania leczenia, dobiera lekarz indywidualnie dla każdego pacjenta.

Możliwe działania niepożądane: nudności, biegunka, zmniejszone łaknienie, zaburzenia smaku, nadkażenia grzybicze, pobudzenie, nadmierna aktywność psychomotoryczna, ból głowy, zawroty głowy, zaburzenia snu, bóle mięśniowo-szkieletowe, zaburzenia przewodu pokarmowego, wysypka, świąd, pokrzywka.

Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10

Cyprofloksacyna – kompleksowy przewodnik dla pacjentów

Cyprofloksacyna to jeden z najważniejszych antybiotyków stosowanych w Polsce, należący do grupy fluorochinolonów drugiej generacji. Jest to syntetyczny chemioterapeutyk o szerokim spektrum działania przeciwbakteryjnego, który działa poprzez hamowanie kluczowych enzymów bakteryjnych – topoizomerazy typu II (gyrazy DNA) i topoizomerazy IV. Te enzymy są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania bakterii, a ich zahamowanie prowadzi do uszkodzenia DNA bakteryjnego i w konsekwencji do śmierci drobnoustrojów. Ponieważ konsekwencją tego działania jest obumarcie komórki bakteryjnej, cyprofloksacyna zaliczana jest do leków bakteriobójczych, co oznacza, że nie tylko hamuje wzrost bakterii, ale je niszczy.

Wprowadzenie cyprofloksacyny do lecznictwa w 1987 roku stanowiło przełom w antybiotykoterapii. Fluorochinolony, do których należy cyprofloksacyna, wykazują większe spektrum działania i lepszą biodostępność niż preparaty prekursorowe, takie jak kwas nalidyksowy. Lek charakteryzuje się doskonałym wchłanianiem z przewodu pokarmowego oraz zdolnością penetracji do różnych tkanek organizmu, co czyni go szczególnie skutecznym w leczeniu zakażeń w trudno dostępnych miejscach. Cyprofloksacyna i inne nowsze leki przeciwbakteryjne chinolonowe wykazują zwiększoną siłę działania i zmniejszoną częstość samoistnej oporności bakteryjnej w porównaniu ze starszymi analogami.

Obecnie cyprofloksacyna jest dostępna w Polsce pod różnymi nazwami handlowymi, w tym Cipronex, Ciprinol, Cipropol, Proxacin oraz inne preparaty generyczne. Leki te występują w różnych postaciach – od tabletek powlekanych, przez roztwory do infuzji, po krople do oczu i uszu. Wszechstronność zastosowań czyni cyprofloksacynę jednym z najczęściej przepisywanych antybiotyków w leczeniu różnorodnych zakażeń bakteryjnych u dorosłych i w wybranych przypadkach u dzieci.

Mechanizm działania cyprofloksacyny

Mechanizm działania cyprofloksacyny polega na hamowaniu syntezy DNA w komórkach bakteryjnych poprzez blokowanie topoizomeraz II – enzymów rozcinających obie nici DNA. Te kluczowe enzymy pełnią fundamentalną rolę w procesach życiowych bakterii.

Gyraza DNA jest enzymem odpowiedzialnym za zwijanie nici DNA i tworzenie izomerów przestrzennych nici DNA, natomiast topoizomeraza IV odpowiada za rozdzielanie nici DNA po zakończeniu procesu replikacji. Gdy cyprofloksacyna hamuje aktywność tych enzymów, dochodzi do dramatycznych zmian w strukturze bakteryjnego materiału genetycznego.

Zahamowanie gyrazy DNA skutkuje rozluźnieniem struktury i zwiększeniem przestrzeni zajmowanej przez DNA w komórce bakteryjnej. W praktyce oznacza to, że bakteria traci zdolność do prawidłowej replikacji swojego materiału genetycznego, co uniemożliwia jej podział i rozmnażanie. Ostatecznie prowadzi to do śmierci mikroorganizmu.

Fluorochinolony są jedynymi bezpośrednimi inhibitorami produkcji kwasu DNA przez mikroorganizmy, co czyni je wyjątkowo skuteczną grupą antybiotyków o unikalnym mechanizmie działania w porównaniu z innymi klasami leków przeciwbakteryjnych.

Spektrum działania

Cyprofloksacyna charakteryzuje się szerokim spektrum działania – działa na wiele gatunków bakterii. Jej skuteczność obejmuje zarówno bakterie tlenowe Gram-dodatnie, jak i Gram-ujemne, co czyni ją lekiem uniwersalnym w leczeniu różnych typów zakażeń.

Bakterie wrażliwe na cyprofloksacynę:

• Bakterie Gram-ujemne z rodzaju Enterobacteriaceae: Haemophilus spp., Neisseria spp., Moraxella catarrhalis, Pseudomonas aeruginosa
• Bakterie Gram-dodatnie: S. pneumoniae, S. aureus
• Bakterie atypowe: Chlamydia spp., Legionella pneumophila, Mycoplasma spp., Ureaplasma urealyticum, Mycobacterium spp.
• Inne patogeny: Aeromonas spp., Brucella spp., Francisella tularensis, Salmonella spp., Shigella spp., Yersinia pestis

Szczególnie warto podkreślić skuteczność cyprofloksacyny wobec bakterii Pseudomonas aeruginosa, która jest często oporna na wiele innych antybiotyków i może powodować poważne zakażenia szpitalne.

Główne wskazania medyczne

Cyprofloksacyna ma szerokie zastosowanie w leczeniu różnorodnych zakażeń bakteryjnych. U dorosłych stosuje się ją w leczeniu zakażeń dróg oddechowych, nerek i dolnych dróg moczowych, narządów płciowych, zapalenia gruczołu krokowego, zakażeń w obrębie jamy brzusznej, skóry i tkanek miękkich, kości i stawów, posocznicy.

Zakażenia układu oddechowego

Cyprofloksacyna jest skuteczna w leczeniu zakażeń dolnych dróg oddechowych wywołanych przez bakterie Gram-ujemne, takich jak zaostrzenia przewlekłej obturacyjnej choroby płuc, zakażenia płucno-oskrzelowe w przebiegu mukowiscydozy lub rozstrzenia oskrzeli oraz pozaszpitalne zapalenie płuc.

Zakażenia układu moczowego

Głównym wskazaniem do zastosowania cyprofloksacyny są zakażenia dróg moczowych o podłożu bakteryjnym, wykazuje skuteczność wobec bakterii Pseudomonas aeruginosa. Obejmuje to zarówno proste zapalenia pęcherza moczowego, jak i powikłane zakażenia układu moczowego oraz odmiedniczkowe zapalenia nerek.

Zakażenia układu płciowego

Rzeżączkowe zapalenie cewki moczowej lub szyjki macicy wywołane przez wrażliwe szczepy Neisseria gonorrhoeae jest jednym z ważnych wskazań. Lek stosuje się również w leczeniu zapalenia jądra i najądrza oraz zapalenia narządów miednicy mniejszej.

Inne wskazania

• Zakażenia skóry i tkanek miękkich
• Zakażenia kości i stawów
• Zakażenia w obrębie jamy brzusznej
• Biegunka bakteryjna wywołana przez Shigella, Salmonella, Escherichia coli, Campylobacter
• Zapobieganie i leczenie wąglika oraz gruźlicy – substancja jest aktywna wobec szczepów opornych na leki pierwszego rzutu

Dawkowanie i sposób stosowania

Zwyczajowe dawkowanie cyprofloksacyny u osób dorosłych przy większości zakażeń to 500 mg dwa razy na dobę przez 7-14 dni. Jednak precyzyjne dawkowanie zależy od kilku istotnych czynników.

Czynnik wpływający na dawkowanie	Zalecenia
Ciężkość zakażenia	Zazwyczaj stosuje się dawki dobowe mieszczące się w zakresie 500-1500 mg cyprofloksacyny
Funkcja nerek	Klirens >60 ml/min – bez zmian; 30-60 ml/min – 250-500 mg co 12h; <30 ml/min – 250-500 mg co 24h
Wiek pacjenta	U dzieci dawka wynosi zazwyczaj 10-20 mg/kg masy ciała 2 razy na dobę

Specjalne przypadki dawkowania:

• Profilaktyka inwazyjnych zakażeń Neisseria meningitidis: 500 mg jednorazowo – pojedyncza dawka
• Niektóre rodzaje biegunki wywołane przez Shigella: cała kuracja to 2 x 500 mg co 12 godzin
• Najdłuższe leczenie od miesiąca do trzech miesięcy obejmuje stany zapalne gruczołu krokowego, zapalenie ucha zewnętrznego, zakażenia kości i stawów

Zasady przyjmowania leku:

Tabletki należy połknąć w całości i popić dużą ilością płynu. Nie zaleca się rozgryzania. Można je stosować z posiłkiem lub bez, jednak cyprofloksacyna wchłania się szybciej na pusty żołądek.

Przeciwwskazania i ostrzeżenia

Bezwzględne przeciwwskazania:

• Nadwrażliwość na cyprofloksacynę, leki z grupy chinolonów lub którąkolwiek substancję pomocniczą zawartą w produkcie leczniczym
• Jednoczesne stosowanie leku, którego substancją czynną jest tizanidyna
• Okres karmienia piersią

Szczególne ostrzeżenia:

Należy unikać stosowania preparatu, jeżeli kiedykolwiek po zastosowaniu chinolonów lub fluorochinolonów wystąpiły ciężkie działania niepożądane. W przypadku konieczności zastosowania leku mimo wcześniejszych problemów, stosowanie jest dopuszczone tylko gdy brak jest leków alternatywnych i oczekiwane korzyści przeważają nad ryzykiem.

Stosowanie w ciąży:

Nie ma dowodów naukowych na szkodliwy wpływ cyprofloksacyny na płód i powodowanie wad rozwojowych czy działanie toksyczne. Na podstawie badań na zwierzętach nie można jednak wykluczyć szkodliwego wpływu na niedojrzałe chrząstki stawów u niedojrzałego organizmu lub płodu. Z tego powodu cyprofloksacyna nie jest wskazana u kobiet w ciąży, a ostateczną decyzję podejmuje lekarz po ocenie stosunku korzyści do ryzyka.

Działania niepożądane

Najczęstsze działania niepożądane:

Najczęstsze skutki uboczne to biegunka i nudności. Rzadziej obserwuje się zaburzenia smaku, zaburzenia snu, niestrawność, bóle brzucha, wzdęcia, ból i zawroty głowy, brak apetytu, nadkażenia grzybicze, wysypka i świąd, bóle stawów, bóle mięśniowo-szkieletowe.

Charakterystyczne działania niepożądane fluorochinolonów:

Skutkiem ubocznym charakterystycznym dla fluorochinolonów jest degradacja kolagenu. Antybiotyki z tej grupy powodują nasilenie syntezy i aktywności związków, które zmieniają strukturę i następnie „rozpuszczają” włókna kolagenu typu I.

Różnego rodzaju schorzenia ścięgien, zapalenie i zerwanie ścięgien piętowych (Achillesa) zostały zidentyfikowane jako pierwsze objawy tzw. kolagenotoksyczności. Ten skutek uboczny może ujawnić się już w trakcie terapii (nawet 2 godz. po pierwszej dawce) lub do 6 miesięcy po jej zakończeniu.

Poważne działania niepożądane wymagające natychmiastowej konsultacji:

• Bóle i zawroty głowy, drgawki, omamy, zmęczenie, zaburzenie funkcjonowania nerek oraz wątroby
• Reakcje nadwrażliwości, wysypka, gorączka, zapalenia narządów wewnętrznych, zaburzenia hematologiczne
• Zaburzenia układu nerwowego, ból, pieczenie, mrowienie, drętwienie, osłabienie kończyn

Leczenie farmakologiczne zakażeń bakteryjnych z wykorzystaniem cyprofloksacyny

Cyprofloksacyna odgrywa kluczową rolę we współczesnej antybiotykoterapii, szczególnie w leczeniu zakażeń wywołanych przez bakterie oporne na inne antybiotyki. W polskiej praktyce klinicznej najczęściej stosuje się następujące substancje czynne w terapii skojarzonej z cyprofloksacyną:

Terapia skojarzona w ciężkich zakażeniach:

W przypadku zakażeń wywołanych przez Pseudomonas aeruginosa cyprofloksacynę często łączy się z:

• Piperacyliną z tazobaktamem – szczególnie w zakażeniach dolnych dróg oddechowych
• Meropenemem lub imipernemem – w ciężkich zakażeniach szpitalnych
• Aminoglikozydami (gentamycyna, amikacyna) – w leczeniu posocznicy

Alternatywne substancje czynne o podobnym działaniu:

• Lewofloksacyna – w porównaniu do cyprofloksacyny charakteryzuje się zdecydowanie lepszym wchłanianiem do tkanek gruczołu krokowego
• Moksyfloksacyna – szczególnie skuteczna w zakażeniach dróg oddechowych
• Ofloksacyna – stosowana głównie w zakażeniach układu moczowo-płciowego

Substancje czynne pierwszego wyboru w różnych wskazaniach:

Wskazanie	Substancje czynne pierwszego wyboru
Zakażenia układu moczowego	Nitrofurantoina, trimetoprim z sulfametoksazolem, fosfomycyna
Zapalenie płuc	Amoksycylina z kwasem klawulanowym, klarytromycyna, azytromycyna
Zakażenia skóry	Flukloksacylina, klindamycyna, doksycyklina
Zakażenia przewodu pokarmowego	Metronidazol, wankomycyna (w CDAD)

Interakcje z innymi lekami

Cyprofloksacyna hamuje aktywność izoenzymu 1A2 cytochromu P450, co może powodować zwiększenie stężenia leków metabolizowanych z udziałem tego izoenzymu. Lista leków wymagających szczególnej ostrożności obejmuje:

Leki o zwiększonym ryzyku interakcji:

• Teofilina, metyloksantyny, kofeina – ryzyko toksyczności
• Duloksetyna, klozapina, olanzapina – zwiększenie stężenia we krwi
• Ropinirol – nasilenie działań niepożądanych
• Tizanidyna – przeciwwskazane równoczesne stosowanie
• Agomelatyna – kontrola parametrów wątrobowych

Szczególnie istotne interakcje:

Zwiększenie działania przeciwzakrzepowego witaminy K. Przy jednoczesnym stosowaniu cyprofloksacyny z warfaryną, acenokumarolem, fenprokumonem i fluindionem zaleca się kontrolę INR podczas leczenia i krótko po nim.

Należy szczególnie uważać na jednoczesne zażywanie cyprofloksacyny z paracetamolem. Chemioterapeutyk blokuje enzym metabolizujący paracetamol, przez co wzrasta ryzyko zatrucia.

Preparaty dostępne w Polsce

W polskich aptekach cyprofloksacyna dostępna jest pod wieloma nazwami handlowymi w różnych postaciach farmaceutycznych:

Tabletki powlekane:

• Cipronex (250 mg, 500 mg)
• Ciprinol (250 mg, 500 mg)
• Cipropol (250 mg, 500 mg)
• Proxacin (250 mg, 500 mg)
• Ciphin (500 mg)

Roztwory do infuzji:

• Ciprinol – koncentrat do sporządzania roztworu
• Ciprofloxacin Kabi (100 mg/50 ml, 200 mg/100 ml, 400 mg/200 ml)
• Proxacin 1% – koncentrat do sporządzania roztworu

Krople oczne i uszne:

• Cipronex 0,3% – krople do oczu
• Ciloxan – krople do oczu
• Cetraxal – krople do uszu (2 mg/ml)

Refundacja i ceny:

Cena antybiotyku Cipronex 10 tabletek 500 mg wynosi 11,80 zł. Lek jest refundowany przez NFZ we wszystkich zarejestrowanych wskazaniach i wówczas jego cena za takie samo opakowanie wynosi 5,31 zł. Refundacja dotyczy leków przepisanych przez lekarza POZ. Dzieci do 18. roku życia oraz seniorzy mają antybiotyk Cipronex za darmo.

Bibliografia

1. Hooper DC, Jacoby GA. Topoisomerase Inhibitors: Fluoroquinolone Mechanisms of Action and Resistance. Cold Spring Harb Perspect Med. 2016;6(9):a025320. DOI: 10.1101/cshperspect.a025320 PMID: 27527699
2. Shariati A, Arshadi M, Khosrojerdi MA, Abedinzadeh M, Ganjalishahi M, Maleki A, Heidary M, Khoshnood S. The resistance mechanisms of bacteria against ciprofloxacin and new approaches for enhancing the efficacy of this antibiotic. Front Public Health. 2022;10:1025633. DOI: 10.3389/fpubh.2022.1025633 PMID: 36620240