Bromek ipratropiowy – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)
Bromek ipratropiowy – lek o działaniu rozszerzającym oskrzela, pochodna atropiny. Mechanizm działania bromku ipratropiowego polega na blokowaniu receptorów cholinergicznych zlokalizowanych w drogach oddechowych, co powoduje zmniejszenie napięcia mięśni gładkich i rozszerzenie oskrzeli (efekt utrzymuje się około 6h). Wskazaniem do stosowania leku jest leczenie podtrzymujące stanów skurczowych oskrzeli w przewlekłej chorobie obturacyjnej płuc, leczenie napadów duszności u chorych na astmę oraz leczenie alergicznego nieżytu nosa.
Bromek ipratropiowy dostępny jest w postaci aerozolu inhalacyjnego oraz roztworu do nebulizatora. Lek może być stosowany zarówno w monoterapii jak i leczeniu skojarzonym np. z beta-mimetykami, które potęgują rozszerzenie oskrzeli. Bromek ipratropium występuje również w połączeniu z fenoterolem, salbutamolem lub ksylometazoliną.
Możliwe działania niepożądane: mogą się nieznacznie różnić w zależności od drogi podania. Najczęściej mogą pojawić się ból głowy, zawroty głowy, kaszel, miejscowe podrażnienie, suchość błony śluzowej jamy ustnej, wymioty, zaparcia, biegunki, zaburzenia akomodacji oka, pokrzywka, wysypka, świąd.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Bromek ipratropiowy – przewodnik dla pacjentów
Bromek ipratropiowy to jeden z najważniejszych leków przeciwcholinergicznych stosowanych w leczeniu chorób układu oddechowego. Ta pochodna atropiny stanowi fundamentalny element terapii przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP) oraz astmy oskrzelowej, zapewniając skuteczne rozszerzenie dróg oddechowych i poprawę jakości życia pacjentów. Dzięki swojemu miejscowemu działaniu i stosunkowo dobremu profilowi bezpieczeństwa, bromek ipratropiowy jest szeroko stosowany w praktyce klinicznej od ponad 40 lat. Lek ten blokuje receptory cholinergiczne w drogach oddechowych, co prowadzi do rozkurczu mięśni gładkich oskrzeli i poprawy drożności dróg oddechowych. Jego działanie może być wzmacniane przez kombinację z innymi lekami rozszerzającymi oskrzela, takimi jak beta-mimetyki, co czyni go niezwykle wartościowym narzędziem w terapii obturacyjnych chorób płuc.
Mechanizm działania
Bromek ipratropiowy działa jako antagonista receptorów cholinergicznych, szczególnie receptorów muskarynowych M3, które są zlokalizowane w mięśniach gładkich oskrzeli. Mechanizm jego działania polega na blokowaniu aktywacji tych receptorów przez acetylocholinę, neuroprzekaźnik uwalniana po pobudzeniu nerwu błędnego.
Gdy acetylocholina wiąże się z receptorami M3, normalnie dochodzi do skurczu mięśni gładkich oskrzeli. Zablokowanie tych receptorów przez bromek ipratropiowy hamuje wpływ acetylocholiny na mięśnie gładkie dróg oddechowych, co prowadzi do rozszerzenia oskrzeli, poprawy wentylacji płuc i znacznej ulgi lub całkowitego ustąpienia duszności spowodowanej skurczem mięśni dróg oddechowych.
Istotną cechą bromku ipratropiowego jest to, że nie wpływa na ośrodkowy układ nerwowy, ponieważ nie przenika przez barierę krew-mózg. Substancja czynna podana drogą wziewną ogranicza swoje działanie przede wszystkim do drzewa oskrzelowego.
Właściwości farmakologiczne
Farmakokinetyka
Bromek ipratropiowy podany doustnie lub wziewnie osiąga stężenie w surowicy na poziomie od 1% do 2% podanej dawki. Stężenie maksymalne substancji czynnej osiągane jest po 1-2 godzinach po podaniu. Po podaniu wziewnym niewielka ilość leku przenika do krwi. Jest dobrze tolerowany.
Substancja czynna wiąże się maksymalnie w 9% z białkami osocza. Objętość dystrybucji wynosi około 4,6 l/kg.
Metabolizm i eliminacja
Bromek ipratropiowy jest metabolizowany w przewodzie pokarmowym przez cytochrom P-450. Z dawki podanej doustnie około 90% jest wydalana w postaci niezmienionej. Wchłonięta część jest natomiast częściowo metabolizowana na drodze hydrolizy estrów do nieaktywnych metabolitów: kwasu tropowego i tropana. Okres półtrwania w ostatniej fazie eliminacji wynosi około 1,6 godziny.
Wskazania do stosowania
Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP)
Bromek ipratropiowy stosowany jest do rozszerzania oskrzeli w leczeniu podtrzymującym stanów skurczowych – zarówno w POChP jak i astmie. Jest szczególnie skuteczny w terapii przewlekłej obturacyjnej choroby płuc, która obejmuje przewlekłe zapalenie oskrzeli i rozedmę płuc.
Astma oskrzelowa
Bromek ipratropiowy podany wziewnie rozkurcza mięśnie gładkie oskrzeli. Co istotne, lek ten nie nadaje się do przerywania nagłego ataku astmy i duszności. Jest stosowany głównie w terapii podtrzymującej astmy.
Alergiczny nieżyt nosa
Substancję czynną stosuje się również w celu łagodzenia kataru, który jest związany z przeziębieniem lub sezonowym alergicznym nieżytem nosa. W tej postaci lek jest podawany donosowo.
Drogi podania i postacie farmaceutyczne
Bromek ipratropiowy dostępny jest w następujących postaciach:
- Aerozole inhalacyjne – do leczenia chorób dróg oddechowych
- Roztwory do nebulizacji – dla pacjentów wymagających terapii nebulizacyjnej
- Aerozole donosowe – w leczeniu nieżytu nosa
Preparaty dostępne w Polsce
Nazwa preparatu |
Postać |
Substancja czynna |
Atrovent |
Roztwór do nebulizacji, aerozol |
Bromek ipratropiowy |
Atrovent N |
Aerozol inhalacyjny |
Bromek ipratropiowy |
Ipravent Inhaler |
Aerozol inhalacyjny |
Bromek ipratropiowy |
Atrodil |
Aerozol inhalacyjny |
Bromek ipratropiowy |
Kombinacje lekowe
Preparat z fenoterolem
Fenoterol (bromowodorek fenoterolu) + ipratropium (bromek ipratropium) dostępny jest jako Berodual (roztwór do nebulizacji) oraz Berodual N (aerozol inhalacyjny, roztwór).
Połączenie z beta-mimetykiem (np. fenoterolem) powoduje zwiększenie skuteczności działania i silniejszy rozkurcz mięśni gładkich oskrzeli.
Preparat z salbutamolem
Dostępne są także kombinacje ipratropium (bromek ipratropium) + salbutamol (siarczan salbutamolu).
Preparat donosowy z ksylometazoliną
Ipratropium (bromek ipratropium) + ksylometazolina stosowana jest w preparatach donosowych, takich jak Otrivin ipra Max. Zastosowanie donosowe powoduje redukcję wycieku wydzieliny z nosa w wyniku konkurencyjnego hamowania receptorów cholinergicznych w nabłonku nosa.
Dawkowanie i sposób stosowania
Leczenie chorób dróg oddechowych
Najczęściej stosuje się go w schemacie dawkowania – cztery razy dziennie po dwie dawki. Jeśli taki sposób dawkowania nie przynosi zadowalających efektów, należy skonsultować z lekarzem aby omówić konieczność włączenia dodatkowego leczenia lub zwiększenia dawek bromku ipratropium. Maksymalna dawka dobowa to 12 rozpyleń na dobę.
Kombinacje z innymi lekami
Preparat łączony zawierający bromek ipratropium i fenoterol należy dawkować następująco: w kroplach do nebulizacji u dzieci w wieku <6 lat dawka 2 krople na kg mc., maksymalnie 10 kropli (0,5 ml) do 3 razy na dobę, u dzieci 6–14 lat 10–20 kropli na dawkę do 4 razy na dobę.
Początek i czas działania
Po inhalacji leku do oskrzeli jego działanie rozkurczowe widoczne jest po 15 minutach. Maksymalne działanie leku obserwuje się zwykle po 1 do 2 godzin i utrzymuje się ono średnio przez 6 godzin.
Poprawa czynności płuc następuje po około 15 minutach, ale najsilniejsze działanie występuje po ok. 1-2 h. Efekt terapeutyczny utrzymuje się około 5-6 h.
Działania niepożądane
Najczęstsze działania niepożądane
Do najczęściej pojawiających się efektów ubocznych należą: ból głowy i zawroty głowy, miejscowe podrażnienie gardła oraz kaszel, suchość w jamie ustnej, nudności a także zaparcia, biegunka lub wymioty.
Często: zawroty głowy, bóle głowy, kaszel, podrażnienie gardła, suchość błony śluzowej jamy ustnej, nudności, zaburzenia motoryki przewodu pokarmowego.
Rzadsze działania niepożądane
Rzadziej mogą występować między innymi zaburzenia widzenia, kołatanie serca oraz trudności w oddawaniu moczu.
Mogą wystąpić: obrzęk naczynioruchowy (nagły obrzęk skóry lub błon śluzowych, mogący powodować trudności w oddychaniu), kołatanie serca, częstoskurcz nadkomorowy (nadmiernie szybkie bicie serca), zwężenie dróg oddechowych, wywołane inhalacją (paradoksalne), skurcz krtani, niewyraźne widzenie, rozszerzenie źrenic, zwiększone ciśnienie wewnątrzgałkowe, jaskra.
Dlaczego lek wziewny powoduje ogólne działania niepożądane?
Bromek ipratropiowy przyjmowany wziewnie w formie aerozolu, jedynie w 10-30% (w zależności m.in. od techniki podania) gromadzi się w drogach oddechowych. Pozostała część leku jest połykana i przenika do krwioobiegu. Również ta część dawki, która dostanie się do płuc, jest bardzo szybko wchłaniana do krwi. Stąd wynikają ogólnoustrojowe działania niepożądane bromku ipratropiowego.
Przeciwwskazania
Bezwzględne przeciwwskazania
Przeciwwskazaniem są nadwrażliwość na bromek ipratropiowy oraz atropinę i inne jej pochodne.
Leku nie powinno się stosować w przypadku, gdy pacjent ma uczulenie na atropinę lub jej pochodne takie jak substancja czynna bromek ipratropiowy, lub którykolwiek z pozostałych składników tego leku.
Szczególne środki ostrożności
Bromek ipratropiowy należy stosować ostrożnie u pacjentów z mukowiscydozą, ponieważ w tej grupie chorych mogą wystąpić zaburzenia perystaltyki przewodu pokarmowego. Substancja czynna powinna być stosowana ostrożnie wśród chorych z chorobami związanymi z problemami oddawania moczu, a także jaskrą z wąskim kątem przesączenia.
Interakcje z innymi lekami
Interakcje bromku ipratropiowego i leków działających na receptory beta adrenergiczne (np. fenoterol, formoterol, salmeterol) oraz leków będących pochodnymi ksantyny (np. teofilina) mogą nasilać działanie rozszerzające oskrzela.
Nie zaleca się jednoczesnego długotrwałego stosowania tego produktu z innymi lekami przeciwcholinergicznymi.
Wpływ na prowadzenie pojazdów
W związku z tym, że bromek ipratropiowy może powodować objawy wpływające na zdolność prowadzenia pojazdów i obsługiwania maszyn takie jak: zaburzenia akomodacji, zaburzenia widzenia, rozszerzenie źrenic, zawroty głowy, zaleca się zachowanie ostrożności podczas terapii substancją czynną.
Stosowanie w ciąży i laktacji
Dane przedkliniczne nie wykazały, aby substancja czynna miała działanie embriotoksyczne i teratogenne. W związku z brakiem badań klinicznych dotyczących wpływu substancji czynnej na ciążę, przed zastosowaniem zaleca się, aby lekarz rozważył, jaki jest stosunek korzyści do ryzyka z zastosowania leku dla matki i dziecka. Nie wiadomo czy substancja czynna jest obecna w mleku kobiecym. Zaleca się zachowanie szczególnej ostrożności w czasie stosowania związku w okresie laktacji.
Leczenie farmakologiczne schorzeń dróg oddechowych
Leczenie POChP
W terapii przewlekłej obturacyjnej choroby płuc stosuje się kompleksowe podejście farmakologiczne. W terapii POChP stosuje się leki, które zmniejszają odczuwanie duszności i inne objawy choroby oraz zmniejszenie częstości zaostrzeń: leki rozszerzające oskrzela (cholinolityki – bromek ipratropiowy i bromek tiotropium – oraz ß2-agoniści), wziewne glikokortykosteroidy (wGKS), inhibitory fosfodiesterazy IV.
Często stosowanymi substancjami czynnymi w leczeniu POChP są:
- Tiotropium – długodziałający cholinolityk (LAMA)
- Salbutamol – krótkodziałający beta-2-agonista (SABA)
- Formoterol – długodziałający beta-2-agonista (LABA)
- Budezonid – wziewny glikokortykosteroid
- Teofilina – pochodna ksantyny
Leczenie astmy
Do najważniejszych leków kontrolujących astmę należą glikokortykosteroidy wziewne (wGKS) i systemowe. Ważną rolę w leczeniu pełnią również krótko- (SABA) i długodziałające ß2-mimetyki (LABA), leki antycholinergiczne (bromek tiotropium), teofilina, leki przeciwleukotrienowe, przeciwciała anty-IgE.
Podstawowe substancje czynne stosowane w leczeniu astmy:
- Beklometazon – wziewny glikokortykosteroid
- Salbutamol – krótkodziałający beta-2-agonista
- Salmeterol – długodziałający beta-2-agonista
- Montelukast – antagonista receptorów leukotrienowych
- Omalizumab – przeciwciało monoklonalne anty-IgE
Leczenie alergicznego nieżytu nosa
Największą skuteczność w leczeniu alergicznego nieżytu nosa wykazują donosowe glikokortykosteroidy. Stosowane są także:
- Mometazon – donosowy glikokortykosteroid
- Loratadyna – lek przeciwhistaminowy II generacji
- Cetyryzynę – lek przeciwhistaminowy
- Ksylometazolina – sympatykomimetyk donosowy
- Kromoglikan sodu – stabilizator błony komórek tucznych
Ważne zalecenia dla pacjentów
Prawidłowa technika inhalacji
Dostarczana dawka leku zależy od prawidłowo przeprowadzonej inhalacji. Dlatego bardzo ważne jest, aby poprawnie opanować technikę inhalacji. Wziewne podanie leku umożliwia jego szybkie dotarcie bezpośrednio do dróg oddechowych, czyli do miejsca jego działania.
Ochrona oczu
Należy chronić oczy przed kontaktem z preparatem. Jeżeli preparat przypadkowo dostanie się do oka należy natychmiast przepłukać oko wodą. Jeżeli pojawią się zaburzenia widzenia, ból oka i zaczerwienienie należy natychmiast skonsultować się z lekarzem. Objawy te mogą świadczyć o zwiększeniu ciśnienia śródgałkowego i wystąpieniu ostrej jaskry z zamkniętym kątem przesączania.
Regularne stosowanie
W leczeniu POChP i astmy ważne jest regularne stosowanie leków przez pacjenta, zgodnie z zaleceniami lekarza. Inną kwestią jest właściwe stosowanie inhalatorów. Aby lek działał, musi być przyjęty we właściwy sposób, pacjent musi więc przeczytać ulotkę, a najlepiej – nauczyć się prawidłowej inhalacji u lekarza.
Jak szybko działa bromek ipratropiowy?
Bromek ipratropiowy zwykle zaczyna działać szybko, a efekty są często zauważalne w ciągu 15-30 minut od inhalacji. Maksymalne działanie występuje po 1-2 godzinach i utrzymuje się około 5-6 godzin.
Czy bromek ipratropiowy nadaje się do leczenia ostrego ataku astmy?
Co istotne, lek ten nie nadaje się do przerywania nagłego ataku astmy i duszności. Bromek ipratropiowy jest lekiem podtrzymującym, nie ratunkowym.
Czy można stosować bromek ipratropiowy u dzieci?
Tak, kilka badań klinicznych dotyczy stosowania bromku ipratropiowego u dzieci. Na przykład, jedno badanie analizowało jego zastosowanie w leczeniu sialorrhei (nadmiernego ślinienia się) u dzieci, a inne badało jego skuteczność w leczeniu astmy dziecięcej. Jednak odpowiednie dawkowanie i metoda podawania mogą się różnić u dzieci w porównaniu z dorosłymi.
Jakie są najczęstsze działania niepożądane?
Najczęstsze działania niepożądane to suchość w jamie ustnej, podrażnienie gardła, kaszel, ból głowy i zawroty głowy. Mogą także wystąpić nudności oraz zaburzenia motoryki przewodu pokarmowego.
Czy bromek ipratropiowy można łączyć z innymi lekami?
Tak, bromek ipratropiowy często stosuje się w kombinacjach z beta-mimetykami (fenoterol, salbutamol), co zwiększa skuteczność terapii. Może być także łączony z pochodnym ksantyny (teofilina), jednak takie kombinacje wymagają ostrożności.
Co robić, jeśli lek dostanie się do oka?
Należy natychmiast przepłukać oko wodą. Jeśli wystąpią zaburzenia widzenia, ból oka lub zaczerwienienie, trzeba niezwłocznie skonsultować się z lekarzem, ponieważ mogą to być objawy ostrej jaskry.
Czy można prowadzić pojazd podczas leczenia bromkiem ipratropiowym?
Zaleca się ostrożność podczas prowadzenia pojazdów, ponieważ lek może powodować zawroty głowy, zaburzenia widzenia i akomodacji oraz rozszerzenie źrenic.
Czy bromek ipratropiowy można stosować w ciąży?
Decyzja o stosowaniu w ciąży powinna zostać podjęta przez lekarza po rozważeniu stosunku korzyści do ryzyka. Brak jest wystarczających danych klinicznych dotyczących bezpieczeństwa w ciąży.
Jak długo można stosować bromek ipratropiowy?
Bromek ipratropiowy jest lekiem przeznaczonym do długotrwałego stosowania w terapii podtrzymującej. Nie ma ograniczeń czasowych dla jego stosowania, o ile jest to medycznie uzasadnione i kontrolowane przez lekarza.
Czy bromek ipratropiowy może być stosowany donosowo?
Tak, bromek ipratropiowy może być stosowany donosowo w leczeniu alergicznego nieżytu nosa, często w kombinacji z ksylometazoliną. W tej postaci pomaga zmniejszyć wodnistą wydzielinę z nosa.
Bibliografia
- Pakes GE, Brogden RN, Heel RC, Speight TM, Avery GS. Ipratropium bromide: a review of its pharmacological properties and therapeutic efficacy in asthma and chronic bronchitis. Drugs. 1980;20(4):237-266. DOI: 10.2165/00003495-198020040-00001 PMID: 6448137
- Cugell DW. Clinical pharmacology and toxicology of ipratropium bromide. Am J Med. 1986;81(5A):18-22. DOI: 10.1016/0002-9343(86)90457-2 PMID: 2947457