Azytromycyna – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)
Azytromycyna – antybiotyk zaliczany do grupy makrolidów. Makrolidy działają poprzez zahamowanie rozwoju komórek bakteryjnych. Azytromycyna posiada szerokie spektrum działania, co oznacza, że wykazuje aktywność w stosunku do licznych gatunków bakterii i może być stosowana w licznych zakażeniach. Wskazaniem do stosowania azytromycyny jest ostre zapalenie zatok i ucha środkowego, zapalenie gardła, migdałków, przewlekłe zapalenie oskrzeli, zakażenia skóry i tkanek miękkich oraz zapalenie cewki moczowej i szyjki macicy wywołane przez Chlamydia trachomatis.
Azytromycynę charakteryzuje krótki czas leczenia, który zazwyczaj wynosi od 1 do 5 dni. Dawkowanie i postać leku dobiera indywidualnie lekarz w zależności od wieku i dolegliwości pacjenta.
Podczas przyjmowania antybiotyku warto stosować probiotyki, które wykazują pozytywny wpływ na przewód pokarmowy, przywracając prawidłowy skład flory bakteryjnej. Probiotyki mogą zapobiec wielu działaniom niepożądanym ze strony przewodu pokarmowego.
Możliwe działania niepożądane: często pojawia się ból głowy, zawroty głowy, ból brzucha, nudności, wymioty, jadłowstręt, zaburzenia smaku, zaburzenia widzenia, ból stawów, zmęczenie, wysypka, świąd.
Uwaga: Nie zaleca się przyjmowania jakiegokolwiek antybiotyku na własną rękę bez konsultacji z lekarzem.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Azytromycyna – antybiotyk makrolidowy o szerokim spektrum działania
Azytromycyna to jeden z najbardziej wszechstronnych i często stosowanych antybiotyków w nowoczesnej medycynie. Należy do grupy makrolidów drugiej generacji, a konkretnie do podklasy azalidów, co czyni ją wyraźnie lepszą od starszych przedstawicieli tej grupy, takich jak erytromycyna. Wprowadzona na rynek w 1991 roku, szybko zyskała uznanie lekarzy na całym świecie dzięki unikalnym właściwościom farmakokinetycznym, wysokiemu profilowi bezpieczeństwa i możliwości stosowania w krótkich, wygodnych dla pacjenta schematach terapeutycznych.
Ten antybiotyk charakteryzuje się niezwykłą zdolnością do osiągania wysokich stężeń w tkankach – nawet 50-krotnie wyższych niż w osoczu krwi – co umożliwia skuteczne leczenie zakażeń przy znacznie skróconych kurach terapeutycznych, często trwających zaledwie 3-5 dni. Azytromycyna wykazuje działanie wobec szerokiego spektrum bakterii, w tym zarówno typowych drobnoustrojów Gram-dodatnich i Gram-ujemnych, jak i atypowych patogenów, takich jak Chlamydia, Mycoplasma czy Legionella.
Dzięki swojej wyjątkowej stabilności w kwaśnym środowisku żołądka, lepszej biodostępności i dłuższemu okresowi półtrwania w porównaniu do erytromycyny, azytromycyna stała się antybiotykiem pierwszego wyboru w wielu wskazaniach klinicznych. Jest powszechnie stosowana w leczeniu zakażeń dróg oddechowych, skóry, tkanek miękkich, chorób przenoszonych drogą płciową oraz wielu innych infekcji bakteryjnych.
Mechanizm działania azytromycyny
Azytromycyna należy do azalidów, które są pochodną erytromycyny uzyskaną przez wstawienie do pierścienia laktonowego atomu azotu podstawionego grupą metylową. Ta modyfikacja strukturalna przyniosła znaczące korzyści terapeutyczne, czyniąc lek bardziej stabilnym i skutecznym.
Mechanizm przeciwbakteryjnego działania azytromycyny opiera się na hamowaniu syntezy białek w komórce bakteryjnej. Antybiotyk wiąże się odwracalnie z podjednostką 50S rybosomu bakteryjnego, co prowadzi do dysocjacji transportowego RNA (tRNA) i uniemożliwia wydłużanie łańcucha peptydowego. W rezultacie następuje zaburzenie syntezy białka i zahamowanie wzrostu bakterii.
W standardowych dawkach terapeutycznych azytromycyna działa bakteriostatycznie, co oznacza, że hamuje wzrost i namnażanie się bakterii. Jednak w większych stężeniach, które często osiągane są w tkankach, może wykazywać działanie bakteriobójcze, prowadząc do eliminacji drobnoustrojów.
Spektrum działania przeciwbakteryjnego
Azytromycyna wykazuje szerokie spektrum działania przeciwbakteryjnego, obejmujące różnorodne grupy patogenów:
Bakterie tlenowe Gram-dodatnie:
- Staphylococcus aureus (szczepy wrażliwe na metycylinę)
- Streptococcus pneumoniae (szczepy wrażliwe na penicylinę)
- Streptococcus pyogenes (grupa A)
- Streptococcus agalactiae
Bakterie tlenowe Gram-ujemne:
- Haemophilus influenzae i parainfluenzae
- Moraxella catarrhalis
- Neisseria gonorrhoeae
- Legionella pneumophila
- Pasteurella multocida
- Bordetella pertussis
Bakterie atypowe:
- Mycoplasma pneumoniae
- Chlamydia trachomatis i pneumoniae
- Ureaplasma urealyticum
- Legionella species
Bakterie beztlenowe:
- Clostridium perfringens
- Fusobacterium spp.
- Prevotella spp.
- Porphyromonas spp.
Inne drobnoustroje:
- Borrelia burgdorferi (powodująca boreliozę)
- Treponema pallidum
- Campylobacter jejuni
Farmakokinetyka i właściwości farmakologiczne
Wchłanianie i dystrybucja
Po podaniu doustnym azytromycyna wchłania się z przewodu pokarmowego w około 37-40%. Maksymalne stężenie w osoczu osiąga po 2-3 godzinach od przyjęcia leku. Ważne jest, aby azytromycynę przyjmować na czczo – godzinę przed posiłkiem lub dwie godziny po jedzeniu, ponieważ jednoczesne spożycie pokarmu może zmniejszyć biodostępność leku nawet o 50%.
Po wchłonięciu azytromycyna szybko i szeroko rozprowadza się w organizmie, osiągając wysokie stężenia w większości tkanek. Antybiotyk przenika do:
- Tkanek płucnych
- Skóry i tkanek miękkich
- Gruczołu krokowego
- Narządów płciowych
- Wydzielin oskrzelowych
- Płynu otrzewnowego
- Żółci
Unikalne właściwości tkankowe
Jedną z najważniejszych cech azytromycyny jest jej zdolność do gromadzenia się w fagocytach, szczególnie w neutrofilach i makrofagach. Stężenia leku w tych komórkach mogą być nawet stukrotnie wyższe niż w surowicy krwi. Fagocyty działają jak naturalne „transportery”, przenoszące azytromycynę do miejsc zakażenia i ognisk zapalnych.
Parametr |
Wartość |
Biodostępność doustna |
37-40% |
Czas osiągnięcia Cmax |
2-3 godziny |
Okres półtrwania w tkankach |
2-4 dni |
Wiązanie z białkami osocza |
12-52% |
Stosunek stężenia tkanka/osocze |
Do 50:1 |
Metabolizm i wydalanie
Azytromycyna metabolizowana jest w wątrobie do około 10 metabolitów, które nie odgrywają znaczącej roli w aktywności przeciwbakteryjnej leku. Wydalanie odbywa się głównie z żółcią w postaci niezmienionej (około 50%) oraz w postaci metabolitów. Około 12% leku wydalane jest z moczem w niezmienionej postaci.
Długi okres półtrwania azytromycyny, wynoszący 2-4 dni, pozwala na stosowanie leku raz dziennie przez krótkie okresy, co znacznie poprawia przestrzeganie zaleceń terapeutycznych przez pacjentów.
Wskazania kliniczne do stosowania
Zakażenia dróg oddechowych
Azytromycyna jest szeroko stosowana w leczeniu zakażeń górnych i dolnych dróg oddechowych, stanowiąc często alternatywę dla antybiotyków β-laktamowych.
Zakażenia górnych dróg oddechowych:
- Bakteryjne zapalenie gardła i migdałków
- Ostre zapalenie zatok przynosowych
- Zapalenie ucha środkowego
Zakażenia dolnych dróg oddechowych:
- Ostre zapalenie oskrzeli
- Zaostrzenie przewlekłego zapalenia oskrzeli
- Pozaszpitalne zapalenie płuc (lekkie do umiarkowanie ciężkiego)
- Śródmiąższowe zapalenie płuc
Zakażenia skóry i tkanek miękkich
Azytromycyna znajduje zastosowanie w leczeniu różnorodnych infekcji skórnych:
- Róża (erysipelas)
- Liszajec (impetigo)
- Zapalenie mieszków włosowych
- Wtórne ropne zapalenie skóry
- Trądzik pospolity o umiarkowanym nasileniu (terapia długoterminowa)
- Rumień wędrujący w przebiegu boreliozy
Choroby przenoszone drogą płciową
Azytromycyna jest szczególnie skuteczna w leczeniu infekcji wywołanych przez Chlamydia trachomatis:
- Niepowikłane zapalenie cewki moczowej
- Zapalenie szyjki macicy
- Inne zakażenia chlamydialne układu moczowo-płciowego
Zakażenia oka
W postaci kropli do oczu azytromycyna stosowana jest w leczeniu:
- Ropnego zapalenia spojówek
- Jagliczego zapalenia spojówek wywołanego przez Chlamydia trachomatis
Dawkowanie i schematy terapeutyczne
Dawkowanie u dorosłych
Standardowe zakażenia (3-dniowa terapia):
- 500 mg raz dziennie przez 3 dni
- Alternatywnie: 500 mg pierwszego dnia, następnie 250 mg dziennie od 2 do 5 dnia
Choroby przenoszone drogą płciową:
- Jednorazowo 1000 mg (1 g)
Rumień wędrujący (borelioza):
- Pierwszego dnia: 1000 mg
- Od 2 do 5 dnia: 500 mg raz dziennie
Trądzik pospolity (terapia długoterminowa u dorosłych):
- Pierwsze 3 dni: 500 mg raz dziennie
- Następnie: 500 mg raz w tygodniu przez kolejne 9 tygodni
Dawkowanie u dzieci
Dawkowanie pediatryczne jest ustalane na podstawie masy ciała:
- Standardowa terapia (3 dni): 10 mg/kg masy ciała raz dziennie
- Rumień wędrujący: Pierwszego dnia 20 mg/kg, następnie 10 mg/kg dziennie przez 4 dni
- Maksymalna dawka dobowa: 500 mg
Masa ciała dziecka |
Dawka standardowa (3 dni) |
Rumień wędrujący (dzień 1) |
10-14 kg |
100 mg |
200 mg |
15-24 kg |
200 mg |
300-400 mg |
25-34 kg |
300 mg |
500 mg |
35-44 kg |
400 mg |
500 mg |
≥45 kg |
Jak u dorosłych |
Jak u dorosłych |
Leczenie farmakologiczne różnych schorzeń z użyciem azytromycyny
Azytromycyna odgrywa kluczową rolę w terapii antybiotykowej wielu schorzeń infekcyjnych. W leczeniu pozaszpitalnego zapalenia płuc często stosowana jest w monoterapii lub w skojarzeniu z antybiotykami β-laktamowymi, takimi jak amoksycylina czy ampicylina. W przypadku ciężkich zakażeń może być łączona z ceftriaksonem lub cefotaksymem.
W terapii zakażeń atypowych, gdzie główne znaczenie mają Mycoplasma pneumoniae, Chlamydia pneumoniae czy Legionella, azytromycyna często stanowi lek pierwszego wyboru, alternatywnie do doksycykliny czy fluorochinolonów takich jak lewofloksacyna lub moksyfloksacyna.
W leczeniu boreliozy (choroby z Lyme) azytromycyna stosowana jest jako alternatywa dla doksycykliny, amoksycykliny czy aksetylu cefuroksymu. W przypadku chorób przenoszonych drogą płciową może być stosowana samodzielnie lub w skojarzeniu z innymi antybiotykami, takimi jak ceftriakson w leczeniu rzeżączki.
W pediatrii azytromycyna często zastępuje erytromycynę ze względu na lepszą tolerancję i wygodniejsze dawkowanie. W przypadku zakażeń paciorkowcowych może być alternatywą dla penicyliny u pacjentów uczulonych na antybiotyki β-laktamowe.
Działania niepożądane
Najczęściej występujące
Bardzo często (≥10% pacjentów):
Często (1-10% pacjentów):
- Nudności i wymioty
- Ból brzucha
- Ból głowy
- Zawroty głowy
- Zmiany w morfologii krwi (zmniejszenie liczby limfocytów, zwiększenie eozynofili)
- Zmniejszenie stężenia wodorowęglanów we krwi
Działania niepożądane o średniej częstości
Niezbyt często (0,1-1% pacjentów):
- Infekcje wtórne (drożdżyca, zakażenia grzybicze)
- Zaburzenia słuchu i szumy uszne
- Zaburzenia smaku i węchu
- Kołatanie serca
- Reakcje skórne (wysypka, świąd, pokrzywka)
- Zaburzenia widzenia
- Reakcje nadwrażliwości
Rzadkie ale poważne działania niepożądane
Rzadko (0,01-0,1% pacjentów):
- Zapalenie wątroby i żółtaczka cholestatyczna
- Wydłużenie odstępu QT i zaburzenia rytmu serca
- Rzekomobłoniaste zapalenie jelita grubego
- Reakcje anafilaktyczne
- Zespół Stevensa-Johnsona
- Przemijająca utrata słuchu
Przeciwwskazania i ostrzeżenia
Przeciwwskazania bezwzględne
- Nadwrażliwość na azytromycynę, erytromycynę lub inne antybiotyki makrolidowe i ketolidowe
- Ciężka niewydolność wątroby
- Jednoczesne stosowanie z alkaloidami sporyszu
Szczególna ostrożność wymagana
Zaburzenia sercowo-naczyniowe:
- Wrodzone lub nabyte wydłużenie odstępu QT
- Zaburzenia elektrolitowe (hipokaliemia, hipomagnezemia)
- Bradykardia
- Arytmie serca
- Ciężka niewydolność serca
Inne stany wymagające ostrożności:
- Zaburzenia czynności wątroby
- Miastenia gravis
- Zaburzenia psychiatryczne i neurologiczne
- Ciężkie zaburzenia czynności nerek (klirens kreatyniny <40 ml/min)
Interakcje lekowe
Interakcje o wysokim znaczeniu klinicznym
Leki wydłużające odstęp QT: Jednoczesne stosowanie azytromycyny z lekami wpływającymi na repolaryzację serca może prowadzić do niebezpiecznych zaburzeń rytmu:
- Chinidyna, prokainamid, amiodaron, sotalol (leki przeciwarytmiczne)
- Haloperidol, chloropromazyna (leki przeciwpsychotyczne)
- Citalopram, escitalopram (antydepresanty)
- Lewofloksacyna, moksyfloksacyna (fluorochinolony)
Leki przeciwzakrzepowe:
- Warfaryna, acenokumarol: zwiększone ryzyko krwawień, konieczność monitorowania INR
- Dabigatran, riwaroksaban: możliwe wzmocnienie działania
Leki immunosupresyjne:
- Takrolimus, cyklosporyna: zwiększenie stężeń i ryzyka toksyczności
- Konieczne monitorowanie stężeń w surowicy
Interakcje o umiarkowanym znaczeniu
- Digoksyna: możliwe zwiększenie stężenia, monitorowanie poziomu w surowicy
- Teofilina: obserwacja objawów przedawkowania
- Simwastatyna, atorwastatyna: zwiększone ryzyko miopatii
Bezpieczeństwo w ciąży i laktacji
Ciąża
Azytromycyna należy do kategorii B według FDA, co oznacza, że badania na zwierzętach nie wykazały szkodliwego wpływu na płód, jednak brak jest odpowiednich badań kontrolowanych u kobiet w ciąży. Azytromycyna przenika przez łożysko, ale dotychczasowe dane kliniczne sugerują relatywne bezpieczeństwo stosowania.
W praktyce klinicznej azytromycyna może być stosowana w ciąży, gdy oczekiwane korzyści terapeutyczne dla matki przewyższają potencjalne ryzyko dla płodu. Jest często wybierana jako alternatywa dla innych antybiotyków w przypadku uczulenia na penicyliny.
Laktacja
Azytromycyna przechodzi do mleka kobiecego, jednak w niewielkich ilościach. Względna dawka dla niemowlęcia (RID – Relative Infant Dose) wynosi 4-5,9%, co jest znacznie poniżej progu bezpieczeństwa wynoszącego 10%.
Azytromycyna zaliczana jest do kategorii L2 według klasyfikacji Hale’a (prawdopodobnie zgodne z karmieniem piersią) i jest uznawana za kompatybilną z laktacją według klasyfikacji Briggsa. Zaleca się przyjmowanie leku bezpośrednio po karmieniu i unikanie karmienia przez 2-3 godziny po przyjęciu dawki, gdy stężenie leku w organizmie matki jest najwyższe.
Dostępne preparaty w Polsce
Na polskim rynku dostępnych jest wiele preparatów zawierających azytromycynę:
Najczęściej stosowane preparaty:
- Sumamed – tabletki, kapsułki, zawiesina
- Azycyna – tabletki powlekane, zawiesina
- Macromax – tabletki powlekane
- Azimycin – tabletki powlekane
- AzitroLEK – tabletki, zawiesina
- Azitrox – tabletki powlekane
Inne dostępne preparaty:
- Azibiot, Azithromycin Aurovitas, Azithromycin Genoptim, Azithromycin Krka, Nobaxin, Azyter (krople do oczu)
Wszystkie preparaty dostępne są wyłącznie na receptę. Ceny wahają się zazwyczaj od 20 do 35 złotych za standardowe opakowanie, w zależności od producenta i postaci leku.
Zalecenia praktyczne dla pacjentów
Jak prawidłowo stosować azytromycynę
- Przestrzeganie czasu przyjmowania: Lek należy przyjmować o stałych porach, najlepiej rano na czczo
- Związek z posiłkami: Azytromycyna powinna być przyjmowana godzinę przed lub dwie godziny po posiłku
- Dokończenie kuracji: Bardzo ważne jest przyjmowanie leku przez cały przepisany okres, nawet po ustąpieniu objawów
- Nie dzielenie dawek: Tabletki należy połykać w całości, nie rozdrabniać ani nie rozgryzać
Monitorowanie działań niepożądanych
Podczas stosowania azytromycyny pacjenci powinni zwracać uwagę na:
- Wystąpienie biegunki, szczególnie z domieszką krwi lub śluzu
- Nietypowe kołatanie serca lub zaburzenia rytmu
- Żółtaczkę (zażółcenie skóry i białek oczu)
- Reakcje alergiczne (wysypka, obrzęk twarzy, trudności w oddychaniu)
- Zaburzenia słuchu lub szumy uszne
W przypadku wystąpienia powyższych objawów należy niezwłocznie skontaktować się z lekarzem.
Czy azytromycyna to silny antybiotyk?
Azytromycyna to antybiotyk o umiarkowanej sile działania, ale charakteryzujący się szerokim spektrum przeciwbakteryjnym. Jej skuteczność wynika głównie z unikalnych właściwości farmakokinetycznych – zdolności do gromadzenia się w wysokich stężeniach w tkankach. Nie należy do najsilniejszych antybiotyków, ale jest bardzo skuteczna w swoich wskazaniach.
Dlaczego azytromycynę nazywa się antybiotykiem trzydniowym?
Nazwa „antybiotyk trzydniowy” wynika z najczęstszego schematu dawkowania – przyjmowania przez 3 dni po 500 mg raz dziennie. Dzięki długiemu okresowi półtrwania (2-4 dni) azytromycyna działa skutecznie nawet po zakończeniu kuracji, utrzymując aktywne stężenia w tkankach przez kilka kolejnych dni.
Czy można pić alkohol podczas stosowania azytromycyny?
Chociaż azytromycyna nie wykazuje bezpośrednich interakcji z alkoholem, jego spożywanie podczas zakażenia nie jest zalecane. Alkohol może prowadzić do odwodnienia organizmu, zaburzeń snu i osłabienia zdolności regeneracyjnych, co utrudnia walkę z infekcją.
Po jakim czasie azytromycyna zaczyna działać?
Maksymalne stężenie azytromycyny w osoczu osiąga się po 2-3 godzinach od przyjęcia. Jednak poprawa kliniczna zazwyczaj następuje po 24-48 godzinach od rozpoczęcia leczenia. Pełny efekt terapeutyczny może być widoczny po 2-3 dniach stosowania.
Czy azytromycyna pomaga na infekcje wirusowe?
Nie, azytromycyna jak każdy antybiotyk działa wyłącznie na bakterie i nie jest skuteczna przeciwko wirusom. Nie powinna być stosowana w leczeniu przeziębienia, grypy czy innych infekcji wirusowych. Niewłaściwe stosowanie antybiotyków w infekcjach wirusowych przyczynia się do rozwoju antybiotykooporności.
Co robić w przypadku pominięcia dawki?
Jeśli pacjent zapomni przyjąć dawkę azytromycyny, powinien ją przyjąć najszybciej jak to możliwe. Jeśli zbliża się czas przyjęcia kolejnej dawki, pominiętą dawkę należy pominąć i kontynuować normalny schemat dawkowania. Nie należy przyjmować podwójnej dawki.
Czy dzieci mogą stosować azytromycynę?
Tak, azytromycyna jest bezpieczna i szeroko stosowana u dzieci. Dawkowanie ustala się na podstawie masy ciała (10 mg/kg dziennie przez 3 dni). U najmniejszych dzieci preferuje się postać zawiesiny, która ułatwia dokładne odmierzenie dawki i podanie leku.
Kiedy nie można stosować azytromycyny?
Azytromycyna jest przeciwwskazana u osób z uczuleniem na makrolidy, przy ciężkiej niewydolności wątroby oraz podczas jednoczesnego stosowania alkaloidów sporyszu. Szczególną ostrożność należy zachować u pacjentów z zaburzeniami rytmu serca, wydłużonym odstępem QT oraz u osób z miastenią.
Czy azytromycyna może wpływać na skuteczność antykoncepcji hormonalnej?
Azytromycyna, w przeciwieństwie do niektórych innych antybiotyków, nie wpływa znacząco na skuteczność doustnych środków antykoncepcyjnych. Nie ma konieczności stosowania dodatkowych metod zabezpieczenia podczas krótkiej kuracji azytromycyną.
Co robić w przypadku działań niepożądanych?
W przypadku łagodnych działań niepożądanych, takich jak nudności czy ból brzucha, można kontynuować leczenie pod kontrolą lekarza. Natomiast przy wystąpieniu ciężkich reakcji (biegunka z krwią, zaburzenia rytmu serca, reakcje alergiczne, żółtaczka) należy niezwłocznie przerwać stosowanie leku i skontaktować się z lekarzem lub zgłosić się do najbliższego szpitalnego oddziału ratunkowego.
Bibliografia
- Peters DH, Friedel HA, McTavish D. Azithromycin. A review of its antimicrobial activity, pharmacokinetic properties and clinical efficacy. Drugs. 1992;44(5):750-799. DOI: 10.2165/00003495-199244050-00007 PMID: 1280567
- Dunn CJ, Barradell LB. Azithromycin. A review of its pharmacological properties and use as 3-day therapy in respiratory tract infections. Drugs. 1996;51(3):483-505. DOI: 10.2165/00003495-199651030-00013 PMID: 8882383