Aminoplasmal B. Braun 10% to preparat do żywienia pozajelitowego, który zawiera 10% roztwór aminokwasów i podstawowe elektrolity. Ilości aminokwasów zawartych w preparacie są dobrane tak, aby w wyniku infuzji zapewnić jednakowy wzrost stężenia wszystkich aminokwasów we krwi. W związku z tym, podczas wlewu preparatu zostaje zachowana homeostaza aminokwasowa. Lek ten stosuje się, gdy nie jest możliwy normalny sposób odżywiania. Jest dostępny na receptę.
Multimel to emulsja do infuzji, która jest pakowana w trójkomorowy worek. Pierwsza komora zawiera roztwór glukozy z wapniem, druga komora zawiera emulsję tłuszczową, a trzecia komora zawiera roztwór aminokwasów z elektrolitami. Jest stosowany do dożylnego odżywiania przez rurkę dorosłych oraz dzieci w wieku powyżej 2 lat, gdy odżywianie doustne nie jest możliwe lub odpowiednie. Lek jest dostępny tylko na receptę.
Numeta G13%E Preterm to specjalistyczny preparat w postaci emulsji do infuzji, przeznaczony do żywienia noworodków urodzonych przedwcześnie. Emulsję podaje się przez rurkę wprowadzaną do żyły dziecka, w sytuacji, gdy nie może ono być karmione w tradycyjny sposób. Lek jest dostępny na receptę.
NUMETA G16%E to specjalistyczna emulsja do żywienia przeznaczona dla noworodków urodzonych o czasie oraz dzieci do 2 lat. Jest podawana przez rurkę wprowadzaną do żyły dziecka, w sytuacji, gdy dziecko nie może przyjmować wszystkich składników pożywienia doustnie. Worek z lekiem składa się z trzech komór, które zawierają roztwór glukozy, pediatryczny roztwór aminokwasów z elektrolitami oraz emulsję tłuszczową. W zależności od potrzeb dziecka, dwa lub trzy z tych roztworów są mieszane w worku przed podaniem dziecku.
Priorix to szczepionka trójskładnikowa (skojarzona), skierowana przeciw odrze, śwince i różyczce. Stosuje się ją u dzieci, które skończyły 9. miesiąc życia oraz u dorosłych. Priorix zawiera 3 wirusy, na które układ odpornościowy wytwarza przeciwciała. Wirusy te są jednak zbyt słabe by wywołać chorobę. Jest to lek dostępny na receptę.
Aminokwasy – grupa związków zapewniająca organizmowi prawidłowe funkcjonowanie. Ich główną rolą jest uczestniczenie w większości procesów zachodzących w ciele człowieka i funkcja budulcowa. Aminokwasy biorą udział w produkcji hormonów, enzymów i neuroprzekaźników. Ponadto wspierają proces regeneracji mięśni, pozytywnie działają na pracę wątroby i układu nerwowego. Głównym wskazaniem do stosowania aminokwasów jest ich dostarczenie do organizmu w sytuacjach, w których przyjęcie ich z pożywieniem jest niemożliwe, niewystarczające lub przeciwwskazane.
Aminokwasy występują w wielu postaciach m.in. tabletek, kapsułek i roztworu do infuzji.
Możliwe działania niepożądane: Aminokwasy stosowane zgodnie z zaleceniami są zwykle dobrze tolerowane i nie wykazują skutków ubocznych.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Aminokwasy to grupa organicznych związków chemicznych, które stanowią fundamentalną jednostkę budulcową wszystkich białek występujących w organizmie człowieka. Pełnią one nie tylko funkcję strukturalną, ale także biorą aktywny udział w niezliczonych procesach fizjologicznych – od syntezy hormonów i neuroprzekaźników, przez regulację metabolizmu, aż po wspieranie układu odpornościowego. Obecnie znanych jest ponad 300 różnych aminokwasów, jednak dla prawidłowego funkcjonowania ludzkiego organizmu kluczowe znaczenie mają 20 aminokwasów białkowych. Właściwe zrozumienie roli tych związków oraz zapewnienie ich odpowiedniej podaży ma fundamentalne znaczenie dla utrzymania zdrowia, prawidłowej regeneracji tkanek oraz optymalnego funkcjonowania wszystkich układów organizmu.
Aminokwasy, zwane również kwasami aminowymi lub kwasami alfa-amino karboksylowymi, charakteryzują się specyficzną budową chemiczną. Każdy aminokwas składa się z cząsteczek węgla, azotu, tlenu i wodoru, a niektóre zawierają dodatkowo atomy siarki, co czyni je aminokwasami siarkowymi. W skład każdej cząsteczki aminokwasu wchodzą cztery podstawowe elementy: grupa aminowa oznaczana jako –NH₂, która ma charakter zasadowy, grupa karboksylowa –COOH o charakterze kwasowym, atom wodoru oraz zmienny łańcuch boczny oznaczany symbolem –R.
To właśnie budowa łańcucha bocznego decyduje o unikalnych właściwościach chemicznych, biologicznych i fizycznych poszczególnych aminokwasów. Taka charakterystyczna struktura sprawia, że aminokwasy wykazują właściwości amfolityczne, co oznacza zdolność do tworzenia wewnętrznych soli. Pod względem właściwości fizycznych, aminokwasy są rozpuszczalne w wodzie, mają wysoką temperaturę topnienia oraz charakteryzują się białą barwą i krystalicznym kształtem, przypominając budowę soli. Ich smak może być lekko gorzki lub słony, przy czym najlepiej w wodzie rozpuszcza się prolina, a najsłodszym aminokwasem jest tryptofan.
Aminokwasy można klasyfikować według różnych kryteriów, z których najważniejsze mają znaczenie zarówno dla zrozumienia ich funkcji biologicznych, jak i dla praktycznych zastosowań w medycynie i dietetyce.
Podstawowy podział aminokwasów obejmuje rozróżnienie na aminokwasy białkowe i niebiałkowe. Aminokwasy białkowe, których jest 20, stanowią elementy budulcowe białek i pełnią kluczową funkcję strukturalną w organizmie. Z kolei aminokwasy niebiałkowe, których jest ponad 300, nie wchodzą w skład białek, ale pełnią inne istotne funkcje fizjologiczne w organizmie człowieka. Przykładem aminokwasu niebiałkowego jest beta-alanina, która stanowi składnik silnego przeciwutleniacza, jakim jest koenzym typu A.
Najbardziej istotny z praktycznego punktu widzenia jest podział aminokwasów na egzogenne, endogenne oraz względnie egzogenne. Ten podział ma fundamentalne znaczenie dla planowania diety i suplementacji.
Aminokwasy egzogenne, nazywane również aminokwasami niezbędnymi, to związki organiczne, których ludzki organizm nie jest w stanie samodzielnie syntetyzować. Z tego powodu muszą być one bezwzględnie dostarczane wraz z pożywieniem lub w formie suplementów diety. Do grupy tej zalicza się osiem podstawowych aminokwasów:
Aminokwasy endogenne to związki, które organizm człowieka jest w stanie syntetyzować samodzielnie w wystarczających ilościach, pod warunkiem dostępności odpowiednich substratów i kofaktorów. Do tej grupy należą: alanina, asparagina, kwas asparaginowy, cysteina, kwas glutaminowy, glutamina, glicyna, prolina, seryna i tyrozyna.
Aminokwasy względnie egzogenne to aminokwasy, które są niezbędne tylko w pewnych okolicznościach, na przykład w okresie niemowlęcym, w czasie intensywnego wzrostu organizmu lub w sytuacji niewydolności tzw. cyklu ornitynowego. Do tej grupy zaliczają się arginina i histydyna. U osób młodych te aminokwasy mają charakter egzogenny, natomiast u osób dorosłych są już aminokwasami endogennymi.
Szczególną podgrupą aminokwasów egzogennych są aminokwasy rozgałęzione, znane pod nazwą BCAA (Branched-Chain Amino Acids). W skład tej grupy wchodzą trzy aminokwasy: leucyna, izoleucyna i walina. Charakteryzują się one rozgałęzionym łańcuchem węglowym w budowie cząsteczki. Aminokwasy rozgałęzione stanowią blisko 25 procent budulca białek mięśniowych oraz uczestniczą w produkcji innych aminokwasów endogennych. Ich unikalną cechą jest to, że są metabolizowane bezpośrednio w mięśniach szkieletowych, a nie w wątrobie jak pozostałe aminokwasy, co ma istotne znaczenie w kontekście ich zastosowania terapeutycznego.
Aminokwasy pełnią w ludzkim organizmie niezliczone funkcje, znacznie wykraczające poza ich podstawową rolę budulcową. Ciało ludzkie zawiera około 20 procent białka, co stanowi przeciętnie 10-20 kilogramów masy dorosłego człowieka. Co istotne, w ciągu doby blisko 3 procent białka w organizmie ulega wymianie, dlatego tak ważne jest regularne dostarczanie pełnowartościowego białka wraz z dietą.
Podstawową rolą aminokwasów jest uczestniczenie w budowie białek, które stanowią główny materiał budulcowy ludzkiego organizmu. Aminokwasy łączą się ze sobą wiązaniami peptydowymi, tworząc różnej długości łańcuchy. Z dwóch aminokwasów powstaje dipeptyd, z trzech – tripeptyd, a dłuższe łańcuchy tworzą polipeptydy i białka. Białka te budują mięśnie, kości, skórę, włosy, paznokcie, a także stanowią podstawę tkanek łącznych, w tym kolagenu i elastyny.
Aminokwasy biorą aktywny udział w produkcji hormonów, które regulują najważniejsze procesy życiowe. Są prekursorami melatoniny odpowiedzialnej za regulację cyklu snu i czuwania, tyroksyny kontrolującej metabolizm, oksytocyny i wazopresyny. Niektóre hormony peptydowe, takie jak insulina czy glukagon, są bezpośrednio zbudowane z aminokwasów.
Aminokwasy wpływają na neuroprzekaźnictwo mózgowe, będąc prekursorami kluczowych neuroprzekaźników. Tryptofan jest przekształcany w serotoninę, nazywaną hormonem szczęścia, która wpływa na nastrój, apetyt i sen. Tyrozyna i fenyloalanina są prekursorami dopaminy, adrenaliny i noradrenaliny, które regulują motywację, koncentrację i reakcję na stres. Niektóre aminokwasy, takie jak kwas glutaminowy, kwas asparaginowy i glicyna, same działają jako neuroprzekaźniki w ośrodkowym układzie nerwowym.
Aminokwasy odgrywają fundamentalną rolę w funkcjonowaniu układu odpornościowego. Ich obecność sprzyja produkcji przeciwciał, syntezie i proliferacji makrofagów oraz innych struktur odpowiedzialnych za usuwanie patogenów z organizmu. Lizyna ma szczególnie istotne właściwości przeciwwirusowe, podczas gdy arginina wspiera funkcjonowanie układu immunologicznego poprzez wpływ na proliferację limfocytów.
W sytuacji niedoboru glukozy i wolnych kwasów tłuszczowych aminokwasy mogą stanowić źródło energii niezbędne do prawidłowego wzrostu, różnicowania i funkcjonowania komórek. Szczególnie aminokwasy rozgałęzione BCAA służą jako alternatywne źródło energii podczas intensywnego wysiłku fizycznego. Aminokwasy uczestniczą również w procesach metabolicznych węglowodanów i tłuszczów, wpływając na regulację poziomu cukru we krwi.
Aminokwasy są niezbędne do regeneracji uszkodzonych tkanek i komórek, gojenia się ran oraz budowy immunoglobulin, czyli białek odpornościowych. Wspomagają odnowę mięśni po treningu, przyspieszają leczenie kontuzji oraz są niezbędne w procesach naprawczych zachodzących w organizmie.
Aminokwasy występują w żywności o wysokiej zawartości białka, zarówno pochodzenia zwierzęcego, jak i roślinnego. Dostarczanie odpowiedniej ilości aminokwasów egzogennych jest kluczowe dla zdrowia, dlatego prawidłowo zbilansowana dieta powinna uwzględniać różnorodne źródła białka.
Produkty pochodzenia zwierzęcego zawierają pełnowartościowe białko, co oznacza, że dostarczają wszystkich niezbędnych aminokwasów egzogennych w odpowiednich proporcjach. Do najlepszych źródeł należą:
Białko ze źródeł zwierzęcych jest znacznie lepiej i szybciej trawione, dzięki czemu energia i potrzebne aminokwasy są absorbowane bardziej dynamicznie.
Produkty roślinne również mogą być cennym źródłem aminokwasów, choć zazwyczaj nie zawierają pełnego zestawu aminokwasów egzogennych lub zawierają je w niewystarczających ilościach. Do najważniejszych źródeł roślinnych należą:
Soja i jej przetwory stanowią jedno z nielicznych roślinnych źródeł pełnowartościowego białka, zawierającego wszystkie niezbędne aminokwasy egzogenne. Quinoa również zawiera komplet aminokwasów egzogennych, co czyni ją wyjątkowym zbożem w diecie roślinnej.
| Produkt spożywczy | Zawartość białka (na 100g) |
|---|---|
| Ser parmezan | około 35-38g |
| Mięso kurczaka | około 25-30g |
| Tuńczyk | około 23-25g |
| Soja | około 12-16g |
| Soczewica | około 9-10g |
| Jaja | około 12-13g |
Niedobór aminokwasów, szczególnie aminokwasów egzogennych, może prowadzić do poważnych zaburzeń funkcjonowania organizmu i rozwijających się na tym tle schorzeń przewlekłych.
Niedobór aminokwasów w organizmie najczęściej wynika z nieprawidłowej diety, szczególnie diety ubogiej w białko lub długotrwałego niedożywienia. Do innych przyczyn należą: infekcje, przewlekły stres, przyjmowanie niektórych leków, zaawansowany wiek oraz zaburzenia równowagi chemicznej organizmu. Osoby stosujące źle zbilansowaną dietę wegańską lub wegetariańską są szczególnie narażone na niedobory, jeśli nie potrafią umiejętnie łączyć różnych źródeł białka roślinnego.
Niedobory aminokwasowe mogą manifestować się poprzez szereg objawów klinicznych:
U kobiet w ciąży niedobór aminokwasów może przyczyniać się do powstawania wad rozwojowych dziecka. Długotrwały deficyt może prowadzić do rozwoju depresji, zaburzeń lękowych, bezsenności oraz osteoporozy. W krajach rozwijających się niedobór aminokwasów jest jedną z głównych przyczyn zaburzeń rozwoju fizycznego i psychicznego u dzieci.
Choć rzadziej występujący niż niedobór, nadmiar aminokwasów również może stwarzać zagrożenie dla zdrowia. Zwykle wynika on z długotrwałego stosowania wysokobiałkowych diet lub nadmiernej suplementacji.
Znaczny nadmiar aminokwasów może prowadzić do:
Stosowanie suplementów aminokwasowych w zalecanych dawkach jest na ogół bezpieczne dla ludzkiego zdrowia i nie powoduje żadnych poważnych objawów niepożądanych, w tym nie wywiera negatywnego wpływu na czynność wątroby i nerek. Jednakże przekroczenie zalecanych dawek może prowadzić do zaburzeń zdrowotnych.
Aminokwasy znajdują szerokie zastosowanie w medycynie zarówno jako element żywienia pozajelitowego, jak i w celach terapeutycznych przy leczeniu konkretnych schorzeń.
W żywieniu pozajelitowym stosuje się roztwory syntetycznych L-aminokwasów, których skład odpowiada składowi białek organizmu ludzkiego lub białek o dużej wartości biologicznej. Gotowe preparaty powinny zawierać co najmniej 18 aminokwasów, z czego nie mniej niż 40 procent powinny stanowić aminokwasy egzogenne.
Preparaty standardowe, takie jak Vamin, Aminomel czy Aminoplasmal w różnych stężeniach, są przeznaczone dla pacjentów bez zaburzeń metabolizmu białek. Preparaty specjalistyczne o zmodyfikowanym składzie są dedykowane dla pacjentów z ciężkimi zaburzeniami metabolicznymi. U pacjentów z niewydolnością wątroby stosuje się preparaty ze zmniejszoną zawartością aminokwasów aromatycznych oraz zwiększoną zawartością aminokwasów rozgałęzionych BCAA.
Aminokwasy i ich pochodne wykazują skuteczność w leczeniu wielu schorzeń:
Choroby układu sercowo-naczyniowego: Arginina zmniejsza ryzyko zawału serca i zatoru mózgu, rozszerzając naczynia krwionośne i obniżając ciśnienie krwi. Może złagodzić bóle i objawy choroby wieńcowej. Tauryna leczy niewydolność serca i obniża zbyt wysokie ciśnienie krwi.
Choroby wątroby: Suplementacja aminokwasami rozgałęzionymi BCAA korzystnie wpływa na leczenie marskości wątroby, encefalopatii wątrobowej oraz raka wątroby. Leucyna aktywuje syntezę czynnika wzrostu hepatocytów, biorącego udział w szybszej regeneracji wątroby.
Choroby metaboliczne: Tauryna pomaga chorym na cukrzycę, ponieważ ułatwia przyswajanie glukozy przez komórki.
Choroby przewodu pokarmowego: Glutamina, występująca w komórkach przewodu pokarmowego, łagodzi objawy zespołu nadwrażliwego jelita i uchyłkowatości oraz pomaga w leczeniu wrzodów. Arginina, cytrulina i ornityna znajdują zastosowanie w leczeniu chorób wątroby.
Choroby neurologiczne: Preparaty aminokwasowe są pomocne w leczeniu paraliżu dziecięcego, mózgowego porażenia dziecięcego, padaczki, stwardnienia zanikowego bocznego oraz zaburzeń neurologicznych różnego pochodzenia. Aminokwasy zapewniają regenerację i procesy reorganizacyjne neuronów, aktywizują wzrost i dyferencjację nowych komórek nerwowych.
Zaburzenia psychiczne: Metionina, tryptofan i fenyloalanina są stosowane w leczeniu depresji. Tauryna może się okazać dobrodziejstwem dla osób chorych na padaczkę. Odpowiednia podaż BCAA może wspomagać leczenie choroby afektywnej dwubiegunowej.
Aminokwasy, szczególnie BCAA, są chętnie suplementowane przez osoby aktywnie uprawiające sport. Suplementacja może przynosić korzyści w postaci:
Najczęściej zalecana dobowa dawka BCAA wynosi 10-20 gramów w przypadku preparatu, który zawiera zrównoważoną proporcję izoleucyny, leucyny i waliny w stosunku 2:1:1. Najbardziej dogodną porą na stosowanie suplementów zawierających BCAA jest okres przed i po treningu oraz tuż przed snem.
Aminokwasy występują w wielu postaciach farmaceutycznych, które pozwalają na dostosowanie formy podania do potrzeb klinicznych pacjenta.
Wybór odpowiedniej postaci farmaceutycznej zależy od stanu klinicznego pacjenta, możliwości przyjmowania pokarmów drogą doustną oraz konkretnego wskazania terapeutycznego.
Aminokwasy stosowane zgodnie z zaleceniami są zwykle dobrze tolerowane i nie wykazują skutków ubocznych. Niemniej jednak, jak w przypadku każdej substancji biologicznie czynnej, istnieją pewne okoliczności wymagające szczególnej ostrożności.
Preparaty aminokwasowe są przeciwwskazane w następujących stanach:
Szczególną przeciwwskazaniem jest rzadka choroba wrodzona – MSUD (choroba syropu klonowego), w której organizm nie jest w stanie rozkładać aminokwasów rozgałęzionych.
Podczas stosowania preparatów aminokwasowych mogą wystąpić następujące działania niepożądane:
Infuzja z szybkością większą niż zalecana może powodować zwiększoną utratę aminokwasów przez nerki. W przypadku wystąpienia tych objawów należy natychmiast przerwać infuzję lub kontynuować ją ze zmniejszoną szybkością.
Kobiety w ciąży i karmiące piersią, chorzy na cukrzycę oraz osoby cierpiące na nadciśnienie, choroby wątroby i nerek powinny bardzo ostrożnie korzystać z preparatów zawierających aminokwasy, najlepiej po konsultacji z lekarzem. Suplementacja jakichkolwiek aminokwasów u osób cierpiących z powodu niewydolności nerek, chorób nerek lub zaburzeń funkcjonowania wątroby zawsze powinna przebiegać jedynie w porozumieniu z lekarzem.
Nie, suplementacja aminokwasów nie jest konieczna dla większości osób. Wystarczy spożywać wystarczającą ilość pełnowartościowego białka w ramach zbilansowanej diety, aby organizm był zdolny prawidłowo funkcjonować. Suplementacja może być rozważana w sytuacjach zwiększonego zapotrzebowania na białko, takich jak intensywna aktywność fizyczna, rekonwalescencja po chorobach czy urazach, diety wegetariańskie i wegańskie, oraz u osób starszych.
Najlepszymi źródłami wszystkich aminokwasów egzogennych są produkty pochodzenia zwierzęcego – mięso, ryby, jaja i nabiał. Zawierają one pełnowartościowe białko ze wszystkimi niezbędnymi aminokwasami w odpowiednich proporcjach. Wśród źródeł roślinnych wyróżniają się soja i quinoa jako pełnowartościowe źródła białka, natomiast rośliny strączkowe, orzechy i nasiona wymagają odpowiedniego łączenia, aby dostarczyć komplet aminokwasów.
Najbardziej dogodną porą na stosowanie suplementów zawierających BCAA jest okres przed i po treningu, zwłaszcza o charakterze siłowym i szybkościowo-siłowym, oraz tuż przed snem. Najwyższy poziom aminokwasów rozgałęzionych we krwi obserwuje się około 30 minut po spożyciu suplementu.
Aminokwasy, szczególnie BCAA, mogą wspierać proces redukcji tkanki tłuszczowej poprzez regulację gospodarki węglowodanowej i stabilizację poziomu cukru we krwi, co pomaga ograniczać napady głodu. Dodatkowo wspierają utrzymanie masy mięśniowej podczas deficytu kalorycznego, co jest bardzo ważne dla osób odchudzających się. Jednakże nie stanowią one samodzielnego rozwiązania i muszą być częścią kompleksowego planu żywieniowego i treningowego.
Stosowanie suplementów zawierających aminokwasy w zalecanych dawkach jest na ogół bezpieczne dla ludzkiego zdrowia i nie wywiera negatywnego wpływu na czynność wątroby i nerek u osób zdrowych. Co więcej, aminokwasy rozgałęzione BCAA mają korzystny wpływ na wątrobę i są wykorzystywane w leczeniu chorób wątroby. Jednakże zbyt duże dawki mogą prowadzić do zaburzeń pracy nerek i wątroby, dlatego należy przestrzegać zalecanego dawkowania.
Czas potrzebny do zauważenia efektów stosowania aminokwasów zależy od celu suplementacji i indywidualnych cech organizmu. W przypadku regeneracji mięśniowej po treningu efekty mogą być zauważalne już po kilku dniach regularnego stosowania. W terapii schorzeń neurologicznych czy wątrobowych efekty pojawiają się stopniowo, często po kilku tygodniach lub miesiącach regularnego przyjmowania preparatów. Kluczowa jest regularność i odpowiednie dawkowanie.
Osoby na dobrze zbilansowanej diecie wegańskiej nie muszą koniecznie suplementować aminokwasów, pod warunkiem że potrafią odpowiednio łączyć różne źródła białka roślinnego. Strategia komplementarności białek polega na łączeniu różnych źródeł białka roślinnego w ciągu dnia, tak aby uzupełniały one swoje braki aminokwasowe. Jednak w praktyce wielu wegan i wegetarian może skorzystać z suplementacji, szczególnie jeśli prowadzą aktywny tryb życia lub mają trudności w komponowaniu posiłków bogatych w wszystkie aminokwasy egzogenne.
Aminokwasy można łączyć ze sobą, a wręcz idealne jest stosowanie suplementów zawierających różne aminokwasy zamiast kilku osobnych preparatów, co może niepotrzebnie obciążać układ pokarmowy. Aminokwasy warto również stosować z witaminami z grupy B, które biorą udział w procesach metabolicznych aminokwasów rozgałęzionych. Przed łączeniem suplementów zawsze warto skonsultować się z lekarzem lub dietetykiem, szczególnie jeśli przyjmuje się inne leki.
