Czym jest sepsa – objawy, leczenie i profilaktyka

Sepsa, zwana także posocznicą, to bardzo poważny stan zagrażający życiu, który wymaga natychmiastowej interwencji medycznej. Nie jest to choroba, a zespół objawów pojawiających się w odpowiedzi na silne zakażenie organizmu. Każdego roku na świecie sepsa dotyka 47-50 milionów osób (w Polsce przynajmniej 50 000 osób), a śmiertelność w jej przypadku może sięgać nawet 40-50%. Szczególnie narażone są dzieci poniżej 5 roku życia, osoby starsze oraz pacjenci z obniżoną odpornością. Kluczowe znaczenie ma szybka diagnoza i natychmiastowe wdrożenie leczenia, gdyż każda godzina zwłoki w podaniu antybiotyku zwiększa śmiertelność o około 8%.

Czym jest sepsa?

Sepsa to zespół objawów wywołanych nieprawidłową, nadmierną reakcją organizmu na zakażenie. Jest to stan zagrożenia życia, w którym układ odpornościowy zamiast zwalczać infekcję, działa w sposób niekontrolowany, uszkadzając własne tkanki i narządy. Termin „sepsa” pochodzi z języka greckiego i po raz pierwszy pojawił się w pismach Hipokratesa. Można powiedzieć, że oznacza proces niszczący życie.

W początkowym etapie sepsy dochodzi do inwazji patogenów (najczęściej bakterii) do krwiobiegu, co wywołuje ogólnoustrojową reakcję zapalną. Organizm uwalnia do krwi duże ilości cytokin i innych mediatorów zapalnych, które prowadzą do:

• Rozszerzenia naczyń krwionośnych
• Zwiększenia przepuszczalności naczyń
• Zaburzeń krzepnięcia
• Uszkodzenia śródbłonka naczyń

W konsekwencji rozwija się niedociśnienie, zaburzenia mikrokrążenia i niedotlenienie tkanek, co prowadzi do uszkodzenia narządów i ich niewydolności. W najcięższej postaci sepsy – wstrząsie septycznym – dochodzi do dramatycznego spadku ciśnienia tętniczego i niewydolności wielonarządowej, które bez natychmiastowego leczenia prowadzą do śmierci.

Jakie drobnoustroje wywołują sepsę?

Sepsę mogą wywołać różne patogeny, jednak najczęściej odpowiedzialne są bakterie, zwłaszcza:

• Meningokoki (Neisseria meningitidis) – szczególnie niebezpieczne ze względu na szybki, „piorunujący” przebieg wywołanej przez nie sepsy
• Pneumokoki (Streptococcus pneumoniae)
• Paciorkowce
• Pałeczki hemofilne typu B (Haemophilus influenzae typ B)
• Listeria monocytogenes
• Escherichia coli i inne bakterie Gram-ujemne
• Gronkowiec złocisty (Staphylococcus aureus)

Rzadziej sepsę wywołują grzyby (np. Candida albicans) czy wirusy. Warto zaznaczyć, że sama sepsa nie jest zaraźliwa – nie można się nią zarazić od osoby chorej. Zaraźliwe mogą być natomiast niektóre patogeny wywołujące zakażenia, które mogą prowadzić do sepsy, np. meningokoki.

Objawy sepsy

Objawy sepsy są niespecyficzne i mogą przypominać inne choroby, co utrudnia wczesne rozpoznanie. Niepokój powinny wzbudzić objawy, które rozwijają się szybko i powodują znaczne pogorszenie samopoczucia. Do najważniejszych objawów sepsy należą:

Objawy wczesne:

• Gorączka (powyżej 38°C) lub hipotermia (temperatura poniżej 36°C)
• Dreszcze i zwiększona potliwość
• Przyspieszone tętno (powyżej 90 uderzeń/min)
• Przyspieszony oddech (powyżej 20 oddechów/min)
• Ogólne złe samopoczucie i zmęczenie
• Bóle mięśniowe
• Nudności, wymioty, biegunka

Objawy zaawansowane:

• Spadek ciśnienia tętniczego krwi
• Dezorientacja, splątanie, zaburzenia świadomości
• Duszność, trudności z oddychaniem
• Przyspieszone bicie serca
• Znaczne osłabienie
• Zmniejszone wydalanie moczu
• Charakterystyczna wysypka – nieustępująca po ucisku (tzw. wybroczyny skórne)
• Bladość lub sinica skóry i błon śluzowych

Sepsa u dzieci

U dzieci, zwłaszcza niemowląt, objawy sepsy mogą być mniej charakterystyczne. Oprócz wymienionych powyżej, mogą występować:

• Drażliwość lub nietypowa senność
• Brak apetytu, odmowa jedzenia
• Trudności z oddychaniem, bezdech
• Skąpomocz (zmniejszone wydalanie moczu)
• Obniżone napięcie mięśniowe
• Zimne kończyny
• Zmiany zabarwienia skóry (bladość, sinica lub zażółcenie)
• Trudności z wybudzeniem dziecka
• Wysypka, która nie blednie pod naciskiem (wykonanie „testu szklanki” – przyciśnięcie szklanki do wysypki; jeśli wysypka nie blednie, może to wskazywać na sepsę)

Diagnostyka sepsy

Rozpoznanie sepsy opiera się na stwierdzeniu objawów zaburzenia funkcji narządów spowodowanych zakażeniem. W diagnostyce stosuje się:

1. Wywiad lekarski i badanie fizykalne – ocena objawów klinicznych, w tym pomiar parametrów życiowych (ciśnienie, tętno, częstość oddechów, temperatura)
2. Badania laboratoryjne:
   • Morfologia krwi (często podwyższona liczba białych krwinek lub paradoksalnie obniżona w ciężkich przypadkach)
   • Wskaźniki stanu zapalnego (CRP, OB, prokalcytonina)
   • Badania biochemiczne (ocena funkcji nerek, wątroby)
   • Badanie gazometryczne krwi
   • Stężenie mleczanów we krwi (podwyższone w sepsie)
   • Badania koagulologiczne (ocena krzepnięcia krwi)
3. Badania mikrobiologiczne:
   • Posiew krwi (hemokultura) – najważniejsze badanie w celu identyfikacji patogenu
   • Posiewy innych materiałów (mocz, płyn mózgowo-rdzeniowy, wydzielina z ran)
4. Badania obrazowe (w zależności od podejrzewanego źródła zakażenia):
   • RTG klatki piersiowej
   • USG
   • Tomografia komputerowa
   • Rezonans magnetyczny
5. Ocena funkcji narządów według skali SOFA (Sequential Organ Failure Assessment) lub uproszczonej skali qSOFA

Leczenie sepsy

Leczenie sepsy jest procesem złożonym i wymaga kompleksowego podejścia. Podstawowe elementy terapii obejmują:

1. Antybiotykoterapia

Podanie antybiotyków powinno nastąpić jak najszybciej, najlepiej w ciągu pierwszej godziny od rozpoznania sepsy. Początkowo stosuje się antybiotyki o szerokim spektrum działania, które później, po otrzymaniu wyników posiewów, można zamienić na leki o węższym zakresie, ukierunkowane na konkretnego patogena.

2. Usunięcie ogniska zakażenia

Jeżeli źródłem sepsy jest zakażenie wymagające interwencji chirurgicznej (np. ropień), należy je jak najszybciej usunąć. Może to obejmować drenaż ropni, usunięcie zakażonych cewników lub innych ciał obcych, czy operacyjne usunięcie zakażonych tkanek.

3. Postępowanie przeciwwstrząsowe

• Intensywna płynoterapia dożylna
• Leki obkurczające naczynia (wazopresory) w przypadku utrzymującego się niskiego ciśnienia
• Leki zwiększające kurczliwość mięśnia sercowego

4. Leczenie niewydolności narządów

• Wentylacja mechaniczna w przypadku niewydolności oddechowej
• Terapia nerkozastępcza (dializa) w przypadku ostrej niewydolności nerek
• Suplementacja czynników krzepnięcia w przypadku zaburzeń krzepnięcia

5. Leczenie wspomagające

• Kontrola glikemii
• Żywienie dostosowane do stanu pacjenta
• Profilaktyka przeciwzakrzepowa
• Ochrona przewodu pokarmowego

Pacjenci z sepsą są zwykle leczeni na oddziałach intensywnej terapii, gdzie możliwe jest stałe monitorowanie funkcji życiowych i szybkie reagowanie na zmiany stanu chorego. Średni czas hospitalizacji w przypadku sepsy wynosi około 20 dni, przy czym na oddziale intensywnej terapii pacjent spędza średnio 7-10 dni.

Profilaktyka sepsy

Profilaktyka sepsy opiera się na kilku kluczowych elementach:

1. Szczepienia ochronne

Najskuteczniejszą metodą zapobiegania sepsie jest szczepienie przeciwko bakteriom często wywołującym to zagrożenie:

• Szczepienie przeciwko meningokokom (szczególnie typu B, który odpowiada za największą liczbę zakażeń w Polsce)
• Szczepienie przeciwko pneumokokom
• Szczepienie przeciwko Haemophilus influenzae typu B

Szczepienie przeciwko meningokokom typu B można rozpocząć już po ukończeniu przez dziecko 2. miesiąca życia, co jest szczególnie istotne, ponieważ szczyt zachorowań na sepsę meningokokową przypada na 1. rok życia.

2. Dbałość o higienę

• Regularne i dokładne mycie rąk, szczególnie przed posiłkami i po wyjściu z toalety
• Unikanie kontaktu z osobami chorymi na infekcje
• Dbałość o higienę jamy ustnej
• Właściwe opatrywanie i dezynfekcja ran
• Unikanie niepotrzebnego stosowania antybiotyków, które może prowadzić do rozwijania oporności bakterii

3. Wzmacnianie odporności

• Zdrowa, zbilansowana dieta
• Regularna aktywność fizyczna
• Odpowiednia ilość snu
• Unikanie używek i nadmiernego stresu

4. Właściwe postępowanie w przypadku infekcji

• Szybkie i skuteczne leczenie infekcji, które mogą prowadzić do sepsy
• Konsultacja lekarska w przypadku utrzymujących się objawów infekcji
• Szczególna czujność u osób z grup ryzyka (małe dzieci, osoby starsze, pacjenci z obniżoną odpornością)

5. Profilaktyka w środowisku szpitalnym

• Przestrzeganie procedur zapobiegania zakażeniom szpitalnym
• Właściwa higiena rąk personelu medycznego
• Odpowiednie postępowanie z cewnikami naczyniowymi i moczowymi
• Racjonalne stosowanie antybiotyków

Bibliografia

1. Singer M, Deutschman CS, Seymour CW, et al. The Third International Consensus Definitions for Sepsis and Septic Shock (Sepsis-3). JAMA. 2016;315(8):801-810. DOI: 10.1001/jama.2016.0287 PMID: 26903338
2. Rhodes A, Evans LE, Alhazzani W, et al. Surviving Sepsis Campaign: International Guidelines for Management of Sepsis and Septic Shock: 2016. Intensive Care Medicine. 2017;43(3):304-377. DOI: 10.1007/s00134-017-4683-6 PMID: 28101605
3. Kumar A, Roberts D, Wood KE, et al. Duration of hypotension before initiation of effective antimicrobial therapy is the critical determinant of survival in human septic shock. Critical Care Medicine. 2006;34(6):1589-1596. DOI: 10.1097/01.CCM.0000217961.75225.E9 PMID: 16625125
4. Evans L, Rhodes A, Alhazzani W, et al. Surviving sepsis campaign: international guidelines for management of sepsis and septic shock 2021. Intensive Care Medicine. 2021;47(11):1181-1247. DOI: 10.1007/s00134-021-06506-y PMID: 34599691